Tiltaksstrategi for økonomiske verkemidlar i landbruket

Transkript

1 Tiltaksstrategi for økonomiske verkemidlar i landbruket Tilskot til spesielle miljøtiltak i jordbruket (SMIL) Tilskot til nærings- og miljøtiltak i skogbruket Perioden Revidert utgåve Tilskotsstrategi for spesielle miljøtiltak i jordbruket (SMIL)... 2 Føringar og retningsliner... 2 Lokal forankring... 2 Grunnlag, verdiar og utfordringar... 2 Kulturlandskapsverdiar... 3 Utfordringar knytte til miljø, ureining og naturmangfald... 4 Mål og prioriteringar... 4 Prioriteringar på fylkesnivå... 4 Prioriteringar i Luster kommune... 5 Tiltak tilskotsbehov... 6 Tilskotsstrategi for nærings- og miljøtiltak i skogbruket (NMSK)... 7 Grunnlag, verdiar og utfordringar... 7 Mål og prioriteringar

2 Tilskotsstrategi for spesielle miljøtiltak i jordbruket (SMIL) Føringar og retningsliner Overordna retningsliner for bruken av SMIL-midlane er fastsette i Forskrift om tilskudd til spesielle miljøtiltak i jordbruket (SMIL-forskrifta) av Kommunen skal ha ein eigen tiltaksstrategi som fortel korleis det skal prioriterast mellom dei ulike typane av tiltak lokalt. I samsvar med stortinget og landbruks- og matdepartementet sine intensjonar om å styrka lokalt sjølvstyre og vitalisera lokaldemokratiet vert det lagt vekt på politisk forankring, og at næringsorganisasjonane skal delta i utforminga av strategien. Luster kommune sin tiltaksstrategi er frå 2004 (revidert i 2008). Tiltaksstrategien skal ikkje vera ein omfattande analyse, men kortfatta skissera kva som er viktigast i vår kommune ut frå føremålet med tilskotsordninga. Lokal forankring Tiltaksstrategien for SMIL er utforma av Luster kommune i samarbeid med bondelaga og Bonde- og Småbrukarlaget. Kommunestyret har vedteke strategien. Grunnlag, verdiar og utfordringar Luster kommune er i ei særstilling når det gjeld jordbruk og kulturhistorie. Ikkje berre er kommunen omfangsrik reint geografisk, han har også eit uvanleg stort mangfald av naturtypar, klimasoner og tradisjonar (figur 1). Byggje- og driftsteknikkar representerer mellom anna storgardar, embetsgardar, høgdegardar og husmannsplassar, og med særtrekk frå to landsdelar. Fig 1: Luster det kulturhistoriske landskapet 2

3 Også i dag er landbruk ei hovudnæring i Luster kommune, med 244 bruk i drift (søkjarar til produksjostilskot 2011, SLF). I tillegg er reiselivet ei veksande næring som gjev viktig innkomme for mange Lustringar, og som knyter seg sterkt til natur- og kulturlandskapskvalitetane i kommunen. Omsynet til opplevingsverdien av dei enkelte SMILtiltaka er difor viktig å ta med i vurderinga, jamvel om det er få av tiltaka som inngår direkte i noko turisttilbod. SMIL-prosjekta dei siste åra har fordelt seg over heile kommunen, med hovudtyngd på restaurering av bygningar og rydding av attgrodd beitemark (tabell 1). Gjennom SMILstrategien styrer kommunen kva tema som skal prioriterast, men det er i hovudsak søkjarane sine eigne initiativ som avgjer kva SMIL-midlane vert brukte til. Kommunen kan bidra med å stimulera til å halda den gode søknaden oppe gjennom annonsering, informasjon og dialog med personar som har gode potensielle SMIL-tiltak. Tabell 1. Fordelinga mellom SMIL-prosjekt Samla tal søknader Tiltakstype Planleggings- og tilretteleggingsprosjekt Gamal kulturmark Biologisk mangfald Tilgjenge/opplevingskvalitet Freda og verneverdige bygningar Andre kulturminne/-miljø Miljøtiltak (ureining mm) Tal søknader totalt 57* * To søknader som gjeld organisert beitebruk i 2009 er ikkje tekne med i oversikta, då denne tiltakstypen vart trekt ut av SMIL-ramma frå og med Kulturlandskapsverdiar Jordbruket har svært lange tradisjonar i Luster. Eit godt døme på det er høgdegarden Ormelid, med spor etter jordbruk 4000 år tilbake. Dyrking og husdyrhald har vore ein hovudleveveg gjennom uminnelege tider, og er det framleis i dag. Når SMIL-midlane skal fordelast, er det viktig å ha fokus på konkrete natur- og landskapsverdiar som er særmerkte for dei ulike bygdene, samstundes som ein greier å femna om mangfaldet og det store spekteret. Luster kommune ønskjer spesielt å framheve følgjande natur- og landskapsverdiar: Opne landskap. Det opne landskapet har høg trivselsverdi, er leveområde for ei lang rekke plante-, dyre- og insektartar, og er dessutan ein viktig del av merkevara vår i reiselivssamanheng. Attgroing vert, av mange, halde for å vera det største trugsmålet mot naturmangfaldet og framtida for distrikta. Gjennom SMIL-ordninga kan det offentlege honorera den krevjande jobben det er å rydda attgrodd beitemark med tanke på å ta henne i bruk att til beite. Luster har dessutan mange verdifulle slåttemarker, ein landskapstype som har stort fokus på nasjonalt nivå gjennom satsinga utvalde kulturlandskap. Medan SMILstrategien vert revidert ligg det ute på høyring eit framlegg om at haustingsskog også skal inngå i gruppa av utvalde kulturlandskap. Tre som har vore risa/lauva er ein landskapsverdi som Luster kommune er rik på og ynskjer å løfta fram gjennom SMIL. Bindande strukturar, som til dømes gamle steingardar, bakkemurar og ferdselsvegar. Desse skaper samanheng og heilskap i landskapet. Det skal leggjast vekt på at stølsvegane og mange steingardar framleis gjer nytte for seg i samband med beitenæring og rekreasjon. Ved å prioritera tiltak som gjeld bakkemurar og steingardar (samt styvingstre) byggjer ein også opp under målsetjingane for Regionalt miljøprogram for Sogn og Fjordane. Når det gjeld 3

4 ferdselsvegar er det berre tiltak relatert til jordbruksdrift eller tiltak som knyter saman kulturlandskap som kvalifiserer til SMIL-tilskot. Bygningar og kulturlandskap knytt til bruk av utmark har vore viktige innan den tradisjonelle gardsdrifta i historisk perspektiv. Det er over 360 stølar i kommunen, og eit stort tal utløer i varierande forfatning. Løene har ikkje nokon bruksverdi i moderne jordbruk, og har heller ikkje same potensialet til fritidsbruk som til dømes sel og naust. Dei er difor i ferd med å forsvinna i raskt tempo. Høgdegardane er eit særmerke for Vestlandet, mange av høgdegardane i Luster har truleg stor nasjonal kulturminneverdi. Høgdegardane er ein viktig og framtredande del av Lustralandskapet, og dei mange fascinerande historiene knytte til høgdegardane har stor verdi i reiselivssamanheng. I Luster har husmannsvesenet stått sterkt, og arbeidet med å sikra spora etter husmennene vil få mykje merksemd i kommunedelplanen for kulturminne som er under utarbeiding. Utfordringar knytte til miljø, ureining og naturmangfald Ei utfordring dei neste åra vert å få fram gode prosjekt på områda ureining og naturmangfald. Til dømes er det høgst truleg fleire artsrike slåtteenger i kommunen som burde vore dokumenterte og skjøtta med særleg tanke på bevaring av artsmangfaldet. Den ekstra kostnaden som fylgjer av tilpassingane til omsynskrevjande artar kan dekkast 100% av SMIL, jf. forskrifta. Ureiningstiltak har vore heilt fråverande i søknadsbunken dei siste åra. Moglege årsaker kan vera: At folk ikkje veit at ein kan få midlar til miljøtiltak. At det er uklårt kva tiltak som kan ventast gjennom ordinær drift, og kva som er ekstrainnsats som kvalifiserer til tilskot, jf føremålet med SMIL-ordninga. At ureining i regelen er forbode; kanskje ventar det eit pålegg og ikkje eit tilskot når saka vert kjend for kommunen? I den komande fireårsperioden vert det viktig å informera betre om desse meir ukjende moglegheitene innan tilskotsordninga. Dette kan mellom anna gjerast i samband med at vasskvalitet vert sett på dagsorden gjennom innarbeiding av EU sitt vassdirektiv. Mål og prioriteringar Prioriteringar på fylkesnivå Midlane vert tilført fylkesmannen over jordbruksavtalen. Fordelinga mellom kommunane baserer seg på omfanget av aktivt landbruk, omfanget av tilskot frå regionalt miljøprogram og ei skjønsmessig vurdering av kommunane sine tiltaksstrategiar og årsrapportar. Målt i aktivt drive jordbruksareal eller talet på føretak med produksjonstilskot er Luster ein stor jordbrukskommune. I tillegg kjem det vanlegvis mange gode søknader, noko som er ein føresetnad for å få til god tilskotsforvaltning, og syner at det er eit stort potensiale for SMIL i Luster. Luster er såleis den av kommunane i fylket som har fått klårt mest SMIL-midlar til disponering dei siste åra. 4

5 Prioriteringar i Luster kommune I fylgje 1 i SMIL-forskrifta er føremålet med ordninga å [ ] fremme natur- og kulturminneverdiene i jordbrukets kulturlandskap og redusere forurensningen fra jordbruket utover det som kan forventes gjennom vanlig jordbruksdrift. [ ] Det er ein føresetnad at SMIL-ordninga skal koma det aktive landbruket til gode. Luster kommune har fylgjande prioriteringar for bruken av SMIL-midlar i : Prioritet 1: Restaurering av eldre stølshus og stølsmiljø Løer Restaurering av steingardar og bakkemurar Restaurering av haustingstre og haustingsskog Rydding og skjøtsel av slåtte- og beitemark Restaurering av gamle ferdselsvegar knytt til jordbruk Prioritet 2: Andre kulturhistorisk verdifulle bygningar knytte til gardsdrift Tiltak som hindrar/reduserer ureining, som til dømes avrenning Tiltak som bidreg til å ta vare på biologisk mangfald i Luster kommune Utarbeiding av skjøtselsplanar for spesielt verdifulle område Prioritet 3: Tiltak knytte til høgdegardar Tiltak som bidreg til auka allmenn kjennskap til husmannsvesenet Fjerning av forvilla førekomstar av framande artar Tiltak på hus som er i bruk til bustad skal nedprioriterast, men ikkje utelukkast. Det skal normalt ikkje gjevast tilskot til rekonstruksjon av bygningar som ligg nede. Det kan gjerast unnatak i særlege høve, til dømes dersom tufta utgjer ein del av eit gamalt bygningsmiljø som er særleg autentisk. For alle tiltak: Søkjarar som har rett på produksjonstilskot med tiltak på eige bruk eller leigejord skal prioriterast framfor andre søkjarar. I vurderinga skal det takast omsyn til tiltaket sin ålmenne verdi i form av synleggjering/tilgjengeleggjering av kulturlandskapskvaliteten det er snakk om. Dersom tiltaket er knytt til eit nasjonalt, regionalt eller lokalt verdifullt natur- og kulturlandskap, skal dette vektleggjast i vurderinga. Grøfting Frå og med 2013 vert det oppretta ei ordning med tilskot til istandsetjing av grøfter. Grøftetilskotet skal samordnast med SMIL men truleg betalast av ein separat øyremerkt pott. Tilskotet på kr 1000,- pr dekar grøfta areal er tenkt å bidra til ivaretaking av matjord og reduksjon av utslepp til vatn og luft. Vilkår Ved restaurering av gamle bygg og anlegg bør det alltid liggja antikvariske prinsipp til grunn for utføringa, med mindre prosjektet har andre særskilte behov. Dette skal avklarast før oppstart. Med antikvariske prinsipp meiner me: 5

6 å ta vare på bygningen sin eigenart og heilskapsinntrykket til kulturmiljøet å endra så lite som mogleg. Reparasjon skal føretrekkast framfor utskifting å bruka tradisjonelle, stadeigne materialar, teknikkar og fargar Det kan gjevast tilskot til berande konstruksjonar og utvendig synlege konstruksjonar, samt golv, pipe og eldstad, men ikkje til innkjøp av ny omn eller pipe. Med utgangspunkt i at innreiinga ikkje er til glede for ålmenta, og ikkje tener til å fremja kulturlandskapet, skal det normalt ikkje gjevast tilskot til restaurering av innreiinga i bygningar. Døme på unnatak kan vera båsinnreiinga i ein stølfjøs som står ulåst. Ved rydding av attgrodd beite- og slåttemark skal det vera eit vilkår at søkjar held området vedlike, til dømes ved beite, stubbebehandling eller slått. Avgrensingar For at SMIL skal komma fleire til gode, bør summen av SMIL-tilskot normalt ikkje overstiga kr til same søkjar over ein periode på mindre enn 10 år. Prinsippet om at ein søkjar ikkje kan få innvilga ein ny søknad så lenge han har eit pågåande prosjekt vert vidareført. Dette gjeld ikkje dersom det dreier seg om ein tilleggssøknad til det same tiltaket. Tiltak tilskotsbehov Dei siste seks åra ( ) har søknadsmengda vore stabil med eit snitt på 44 søknader pr år. Tabell 2 syner talet på søknader, talet på tilskot og rammeløyvinga for perioden Tabell 2. Oversyn over søknader og rammetildelingar for Det årlege budsjettet inkluderer inndregne midlar i tillegg til rammetildelinga Tal søknader * 47 Tal innvilga Rammetildeling** , , , ,- * Ingen søknadsrunde på hausten ** Rammeløyvinga vart redusert frå og med 2010 sfa. at fylkesmannen overtok administrasjon av tilskot til organisert beitebruk. Det er venta at søknadsmengda vil auka for restaureringsprosjekt på høgdegardar, husmannsplassar, stølsbygningar og løer dei neste fire åra i kjølvatnet av kulturminneplanen som er under arbeid. Det er venta at tal søknadar for rydding av vegetasjon på beite- og slåttemark, rundt stølsområde, samt ferdselsvegar vil halde seg stabilt dei neste fire åra. Luster kommune vil stimulera til meir restaurering av haustingsskog. Når det gjeld tilskotsbehovet til grøfting, går eit usikkert anslag på at søknadene samla vil løysa ut tilskot på kr årleg. Kommunen ønskjer handlefridom til å støtta andre gode prosjekt som fell inn under SMIL forskrifta. Luster kommune ynskjer å sjå SMIL i samanheng med kulturminneplanen i den grad planen let seg sameina med SMIL-forskrifta. Ein stor del av kulturminneverdiane som vert omhandla i kulturminneplanen er også å finna på prioriteringslista i SMIL-strategien, og SMIL-tilskot 6

7 kan då bidra til å realisera prosjekt som byggjer oppunder felles målsetnad. Det same vil gjelda for RMP. Det lyt vera eit mål å balansera tilskotet til kvart prosjekt slik at ein får mest mogleg verdiskaping for pengane. Luster kommune vil vera avhengig av auka rammetildeling dei neste fire åra dersom me framleis skal ha høve til å imøtekoma gode søknader i tilsvarande omfang som no. Det lyt nemnast at det ved alle tildelingsomgangane har vore naudsynt å justera ned tilskota til ein del tiltak fordi midlane ikkje har strokke til. Tilskotsstrategi for nærings- og miljøtiltak i skogbruket (NMSK) Luster kommune har strategi for bruk av statlege tilskotsmidlar for skogbruket, NMSK, i same strategiplan som midlane innan jordbruk, SMIL. I tillegg til kommunen som forvaltningsstyremakt har og Fylkesmannen hand om tilskotsordningar innan skog, der kommunen fyrst og fremst førebur saken, uttalar seg og innstiller. Dette gjeld ved: - tilskot til skogsvegbygging - tilskot til uttak av råstoff til flisproduksjon - tilskot til drift i vanskeleg terreng - tilskot til skogbruksplanlegging og MIS Grunnlag, verdiar og utfordringar Luster kommune har no skogbrukssjef i 40% stilling. Det har vore ei kraftig auke i hogstaktivitet frå hausten Ein fekk då Nortømmer og deira entreprenør som ny aktør på tømmermarknaden i indre Sogn. Det har ført til ei markert auke i hogst og påfølgande planting. I 2011 vart det sett ut planter som var ei dobling frå Til no i 2012 (august) er det sett ut planter, og det før påtenkt haustplanting av gran i regi av Nortømmer er utført. Det er og grunn til å rekne med auke i aktivitet med skjøtsel av desse plantefelta framover. Løyvingar frå Fylkesmannen til Luster kommune på statlege midlar har auka dei siste to åra. For 2012 fekk Luster kr til disposisjon og det vil vere mogeleg å søkje om ekstraløyving, noko vi kjem til å gjere. I perioden for inneverande tilskotsstrategi vart ordninga med tilleggsstønad for tømmer som vart lokalt hogd og levert/foredla på lokale sagbruk kjend ugyldig. Fylkesmannen viste til regler om konkurranse og EU/EØS avtaleverk. Av den grunn har ikkje Luster kommune kunne gje tilskot til dette føremålet. Punktet må difor ut av teksten. Luster kommune har i tillegg til statstilskotet innan skogbruk og eit kommunalt tilskot på 20% til dei tiltak som har rett på støtte frå NMSK-midlar. I dag vert det meste av tilskotet betalt ut til planter, planting og ungskogpleie. Det vert då gjeve totalt 70% tilskot på kostnaden, det vil seie at 30% av kostnaden ofte vert finansiert med skogfond, om søkjar har fondsavsetjing ståande inne. 7

8 Utfordringane framover er tilplanting av ny skog etter hogst. I den nye skogbrukslova vart foryngingsplikta skjerpa, mellom anna har kommunen mogelegheit til å setje i gong tiltak på skogeigar si rekning om ikkje foryngingsplikta er oppfylt innan tre/fem år. Det er ikkje krav om planting, men i dei fleste høve her på Vestlandet er planting det beste ein kan gjere for forynging og når det gjeld kostnadseffektivitet. Satsing på naturleg forynging krev gjentekne rundar med ugrasrydding og avstandsregulering. Det er dei færraste areal som er eigna for dette. Det vert difor viktig å halde fram med fokus på skogplanting og dei relativt gode tilskotsordningane som finst for slik arbeid. Elles er oppfølging av plantefelt og ungskogfelt ei viktig prioritering. Dette inneber kontroll av plantefelt med evt. suppleringsplanting og ugraskontroll i tillegg til mekanisk rydding av lauvoppslag i granfelt. Ein del mark er best eigna for furu eller bjørk, og i gode bestand av desse treslaga vil ulike skjøtseltiltak som trinnvis avstandsregulering (bjørk) og oppkvisting (furu og bjørk) vere med på å auke verdien av desse ressursane. Elles vil vi halde fram med oppmoding om kultivering av lauvskog og gje tilskot til dette der ein har potensielle kvalitetsbestand. Krav om førehandsgodkjenning. Skogfond ordninga er ein svært gunstig ordning for skogeigaren. Ved uttak av tømmer skal skogeigar setje av mellom 4% og 40% av bruttoverdi tømmer. Desse midlane kan nyttast til ei rekke føremål innan skogbruket og ein oppnår skattefritak på 85% av beløpet når dette takast ut til skogsvegbygging, skogplanting, skogskjøtsel m.m. Dette tilsvarar eit tilskot på rundt 30% av kostnaden til tiltaket og kjem i tillegg til det ordinære tilskotet. Utfordringa er å setje av nok skogfondsmidlar med omsyn til kva aktivitet ein har planlagd dei nærmaste åra. Dette er eit tema som ikkje vert nemnd ofte nok. Mål og prioriteringar Med bakgrunn i dette vil Luster kommune ha fokus på følgjande når det gjeld tilskotsbruk (NMSK) i neste periode: Prioriteringar : Tilskot til tilplanting av hogstområde Tilskot til skogkultur og skjøtsel Kultivering av lauvskog ved potensielle kvalitetsbestand Luster kommune ønskjer samstundes å fremja bærekraftig næringsutvikling, og skjerma sårbare område mot vesentlege tap av miljøverdiar. 8