Samarbeid mellom Høgskulen og Den offentlege tannhelsetenesta i Sogn og Fjordane

Transkript

1 Samarbeid mellom Høgskulen og Den offentlege tannhelsetenesta i Sogn og Fjordane Helsefremjande og førebyggande tiltak -Samarbeid og utvikling- RESULTAT/AVLUTNING

2 1 Føreord Tannhelsetenesta i Sogn og Fjordane har med økonomisk stønad frå Helsedirektoratet gjennomført prosjektet «Samarbeid mellom Høgskulen og Den offentlege tannhelsetenesta i Sogn og Fjordane, Helsefremjande og førebyggande tiltak Samarbeid og utvikling -». Prosjektet starta i 2012, og vart avslutta i Stønaden frå Helsedirektoratet er gitt i tråd med tilskotsordninga «Tilskot til helsefremjande og førebyggande arbeid», som har til formål å spreie informasjon og opplysning om tannhelse og tannhelsefremjande og førebyggande tiltak i befolkninga og helsepersonell. Føremålet er òg å bidra til førebygging av sjukdom og skade i munn og tenner og å bidra til betre tannhelse i befolkninga. Målgruppa for ordninga er befolkninga generelt med vekt på lik tilgang til tannhelsetenester, og for tannhelsetenestelova sine prioriterte grupper spesielt. Prosjektet vart utført av ei prosjektgruppe i tannhelsetenesta som etablerte eit samarbeid med Høgskulen i Sogn og Fjordane (HiSF), avd. Helsefag. Prosjektgruppa utarbeidde og gjennomførte eit undervisningsopplegg for sjukepleiestudentane som vart godt motteke. Prosjektgruppa og HiSF vurderte samarbeidet som viktig og det vart søkt om prosjektmidlar for å vidareføre samarbeidet og undervisningsopplegget vart utvida til å gjelde alle tre studieåra og vart ein del av læreplanen. Parallelt med prosjektet vart det gjennomført eit prosjekt internt i tannhelsetenesta med fokus på interne rutinar, samarbeid med kommunane og undervisning av pleiepersonell. Tannhelsetenesta ved prosjektgruppa vart invitert til å halde undervisning i tann- og munnstell i prosjektet «Telemedisin Sogn og Fjordane» som Helse Førde har saman med kommunar i Nordfjord. I tillegg har prosjektgruppa vore tilknytt Utviklingssenteret for sjukeheimar og heimetenester i Sogn og Fjordane. Prosjektgruppa meiner helsepersonell sin auka kunnskap og fokus på oral helse vil gje store ringverknader i samarbeidet mellom tannhelsetenesta og kommunane, helseføretak og liknande. Prosjektmål Etablere eit nært tverrfagleg samarbeid mellom Høgskulen i Sogn og Fjordane avdeling helsefag, og den offentlege tannhelsetenesta i Sogn og Fjordane. Betre kunnskapen om oral helse og tannhelsefremjande tiltak hjå sjukepleiarstudentane og tilsette ved HiSF, avd helsefag. Overordna mål Spreie informasjon og opplysning om tannhelse, tannhelsefremjande og førebyggande arbeid til befolkninga og helsepersonell. Bidra til førebygging av sjukdom og skade i munn- og tenner. Målgruppe Målgruppa er mottakarar av helse- og omsorgstenester etter Lov om Tannhelseteneste Kap Desse personane vil vi nå ved at helsepersonell får kunnskap om tannhelse, tannhelsefremjande og førebyggande arbeid. Studentar og tilsette ved Høgskulen i Sogn og Fjordane avdeling helsefag er den primære målgruppa.

3 2 Innhold Føreord... 1 Prosjektmål... 1 Overordna mål... 1 Målgruppe... 1 Samandrag... 3 Kartlegging og tilråding... 5 Samarbeid mellom den offentlege tannhelsetenesta og pleie- og omsorgstenesta i kommunen... 5 Tilråding til Direktør for Den offentlege tannhelsetenesta i Sogn og Fjordane frå prosjektgruppa i Gjennomførte tiltak i prosjektperioden Spørjeundersøking Metode... 7 Samarbeidsmøte... 7 Undervisning... 8 Utføring av munn- og tannstell... 8 Samanlikning av svar i 2013 og 2015 blant felles respondentar... 8 Samarbeidsmøte... 8 Undervisning... 8 Utføring av munn- og tannstell... 8 Erfaringar frå samarbeidet mellom Den offentlege tannhelsetenesta og Høgskulen i Sogn og Fjordane, Avdeling for helsefag... 9 Samarbeidet mellom Utviklingssenteret for sjukeheimar og heimetenester i Sogn og Fjordane og Den offentlege tannhelsetenesta i Sogn og Fjordane... 9 Resultat Konklusjon Avslutning Anbefaling frå prosjektgruppa Vedlegg: Svar på spørjeunderøkingane frå 2013 og Samanlikning av spørjeundersøking i 2013 og 2015 blant 19 felles respondentar... 26

4 3 Samandrag Tannstatus for eldre i institusjon har gått frå heilproteser til fleire igjenverande tenner, ofte behandla med større protetiske restaurasjonar som bruer eller implantat. Førebyggande arbeid og dagleg munn- og tannstell er nødvendig for å bevare eit fungerande tannsett livet ut. Eldre og pleietrengande har ofte eit behov for hjelp til å utføre dagleg munn- og tannstell. Munn- og tannstell er ein del av det daglege stellet hjå pleietrengande pasientar. Ved å sikre god kvalitet i undervisninga ved sjukepleieutdanninga vil nyutdanna sjukepleiarar ha gode bakgrunnskunnskapar for å kunne utøve yrket sitt best mogeleg. Gode fagkunnskapar tileigna under utdanning vil vere med på å oppretthalde fokus på tannhelse ved utføring av sjukepleieyrket. Munn- og tannstell har i prosjektperioden fått ei større rolle enn tidlegare i høgskulen sin læreplan, og har vorte vektlagt gjennom heile studiet. Som ringverknad til prosjektet, vart tannhelsetenesta invitert med til å halde undervisning i tann- og munnstell, samt medisinbruk, i prosjektet «Telemedisin Sogn og Fjordane.» Tannhelsetenesta meinar dette er positivt med tanke på kompetanseoverføring i oral helse. Prosjektet er eit samarbeid om telemedisinske løysingar mellom sjukehus og kommunar i Nordfjord, og har fokus på å få på plass rutinar for undervisning mellom sjukehus og sjukeheimar og internt mellom sjukeheimar og andre institusjonar i kommunane. 7 kommunar i fylket inngår i prosjektet. Dette er Nordfjordeid, Hornindal, Stryn, Vågsøy, Selje, Bremanger og Gloppen. Ei undervisning er min, og vert videooverført til dei ulike pleieinstitusjonane i kommunane. Samarbeidsavtalen mellom tannhelsetenesta og pleie- og omsorgstenesta har eksistert i fleire år. Samarbeidet med kommunen og tannhelsetenesta er naudsynt for å nå brukarane som har rettar etter lov om tannhelsetenester. Spørjeundersøkinga viser at eit slikt samarbeidsmøte er nyttig. Kommunane er ansvarlege for at pasientane får tilbodet dei har rett og krav på. Institusjonane har i følgje undersøkinga no ei auka grad av dokumentering på kven og kor mange som takkar ja og nei til tannhelsetenesta sitt tilbod. Det trengst dokumentasjon på at brukaren har fått tilbodet. Konsekvensane av manglande rutinar kan vere at pasientane sitt tannbehandlingsbehov vert auka, pasienten sin allmenntilstand vert forverra, og det kan verte auka bruk for ressursar. Tannhelsetenesta gir tilbod til undervisning til alle samarbeidspartnarar innan pleie- og omsorgstenesta. Tannehelsetenesta må arbeide mot eit undervisningstilbod av høg kvalitet som sikrar at pleiepersonalet har oppdaterte fagkunnskapar om munn- og tannstell. Kommunane må legge til rette for at undervisninga vert gjennomført. Sjølv om alle kommunane får invitasjon frå tannhelsetenesta til undervisning, vert det ikkje alltid gjennomført då kommunane ikkje gjev tilbakemelding på tilbodet. Det føreligg få faste rutinar på organiseringa av munn- og tannstell hjå nye brukarar. Ved opptak av tannstatus ved innskriving kan pleie- og omsorgstenesta sjølv setje i gang individtilpassa rutinar for tann- og munnstell med bakgrunn i undervisinga frå tannhelsetenesta eller til dømes ved hjelp av munnstellkort utarbeidd av Løvåsen undervisningssjukeheim. Det ser ut til å vere god tilgang til hjelpemiddel for tann- og munnstell. Tannhelsetenesta må gje individtilpassa råd slik at pleiarane kan gjere ein best mogeleg jobb. Det må anbefalast at utført og ikkje utført munn- og tannstell dokumenterast i pasienten sin journal. Det vil vere til hjelp dersom det seinare vert aktuelt å setje i gang tvangstiltak etter lov om pasient og brukarrettar, kap 4A.

5 4 Tannhelsetenesta må arbeide for å vere ein god samarbeidspartnar. Pasientane har krav på regelmessig og individtilpassa oppfølging frå tannhelsetenesta. Det er viktig at tilbakemeldingane er tydelege slik at pleiarane kan forbetre eller halde ved like sine rutinar for tann- og munnstell. Likeeins må kommunen sikre at tannhelsetenesta får den informasjonen som er nødvendig for å kunne gi eit godt tilbod til brukarar med rettar innan lov om tannhelsetenester. Spørjeundersøkinga i 2015 avdekka at kommunen og tannhelsetenesta kan ha sprikande forventingar til kvarandre: «Samarbeidet har blitt betre siste åra men nokre ting kan ein bli betre på. Tilbakemeldingane kunne ofte vore meir utfyllande. Når det bare er kryssa av utan forklaring er det vanskeleg å bli betre. Det er ikkje alltid samsvar mellom kva behandling tannlegen anbefaler og kva type behandling ein faktisk klarar å utføre på den pasienten. Tenker då spesielt demente og utagerande pasientar som ikkje tillet tannbehandlingar og pasientar som ikkje er i stand til å spytte ut. T.d vanskeleg å utføre munnskyll med fluor eller Corsodyl på pasientar som svelger alt dei får i munnen. Det burde vere ein samtale mellom tannhelsetenesta og sjukepleietenesta for å finne tiltak som faktisk kan fungere for den enkelte pasienten. Det hjelper og lite om det står at reinhald av tenner er utilfredstillande dersom vi ikkje får tips til korleis vi kan betre det, kva er det konkret vi kan gjere, kva utstyr vil dei anbefale, og korleis kan vi klare å få betre tannstell på ein pasient som ikkje ønskjer det. Dialog og opplæring er viktig.» - sitat frå spørjeundersøkinga Tannhelsetenesta har utarbeidd tilbakemeldingsskjema med individtilpassa råd, med oppmoding til pleie- og omsorgstenesta om å ta kontakt dersom tilrådingane ikkje er gjennomførbare. Tannhelsetenesta oppmodar dermed pleie- og omsorgstenesta til dialog i vanskelege tilfelle. Pleie- og omsorgstenesta har forventingar om at tannhelsetenesta kan hjelpe med råd til tannstell på demente og utagerande pasientar, men tannhelsetenesta har i realiteten mindre kompetanse på dette området enn pleie- og omsorgstenesta. Det er pleie- og omsorgstenesta som har ansvaret for at munn- og tannstell skal vere tilfredsstillande, og dersom ein får tilbakemelding om at tannstellet er utilfredsstillande må pleie- og omsorgstenesta syte for at det vert betra eller opprette dialog med tannhelsetenesta. Det er tilsette ved institusjonen/sjukeheimen som har best kjennskap til pasienten og kva tillitsskapande tiltak ein kan nytte for å nå fram med dei ynskja tiltaka. Dersom pasienten har samtykkekompetanse må det forventast at dei tilsette brukar tid og prøver å nå fram med dei tiltaka og helsehjelp som ein ønskjer å utføre. Dersom pasienten manglar samtykkekompetanse og motset seg helsehjelpa vert det lagt til grunn av tannhelsetenesta at tilsette i pleie- og omsorgssektoren kjenner til regelverket om bruk av tvang etter pasient- og brukarrettslova kapittel 4 A. Dersom dei er usikre på om tannstell er nødvendig for å førebygge eller avhjelpe alvorleg helseskade i munnhola må dei rådføre seg med tannhelsetenesta som kan rettleie og gje råd, eventuelt gjere undersøkingar eller fatte vedtak om bruk av tvang dersom den kompetansen og avgjerdsmynda ligg til tannlege. Dersom pasient med samtykkekompetanse motset seg helsehjelp må pleiar ta seg tid til å forklare kvifor dette er viktig slik at pasienten er informert om konsekvensar dette har for den enkelte. Pleie- og omsorgstenesta må sikre at dei tilsette får opplæring i utføring av munn- og tannstell. Tannhelsetenesta må stille seg til disposisjon ved undervisning og oppmode til kontakt dersom ein ikkje ser betring etter tilbakemeldingar om utilfredsstillande munn- og tannstell.

6 5 Kartlegging og tilråding Den offentlege tannhelsetenesta i Sogn og Fjordane Fylkeskommune fekk prosjektmidlar frå Helsedirektoratet til helsefremjande og førebyggjande arbeid. Det vart oppnemnt ei prosjektgruppe som såg på samarbeidet mellom kommunane og den offentlege tannhelsetenesta. Prosjektgruppa arbeidde for å betra kunnskapen om oral helse og tannhelsefremjande tiltak hjå sjukepleiarstudentane og tilsette ved Høgskulen i Sogn og Fjordane avdeling helsefag. Det var gjennom dette helsepersonellet ein ville nå målgruppa for prosjektet som er mottakarar av helse- og omsorgstenester. Høgskulen har erfart at tannhelse ikkje alltid har vorte vektlagt i tilstrekkeleg grad der studentane har hatt klinisk praksis. Avgrensa undervisning og fråvikande praksis i institusjonane gjev eit signal om at munn- og tannhelse er mindre viktig i den kliniske kvardagen. Samarbeid mellom den offentlege tannhelsetenesta og pleie- og omsorgstenesta i kommunen Mot slutten av 2012 vart det sendt ut ei spørjeundersøking til avdelingsleiar/tannkontakt i pleie- og omsorgstenesta i kommunane i Sogn og Fjordane. Den utsendte spørjeundersøkinga skulle kartleggja dåverande tilhøve mellom kommunane og tannhelsetenesta. Data som vart samla inn via spørjeundersøkinga i 2012 vart brukt til å betre kvaliteten på den offentlege tannhelsetenesta sitt arbeid og samarbeid, og betre utdanninga av sjukepleiarar ved Høgskulen i Sogn og Fjordane avdeling helsefag. Tannhelsetenesta brukte undersøkinga til å betre dei interne rutinane sine for å betre kvaliteten i samarbeidet med kommunane. I 2015 vart det sendt ut ei ny spørjeundersøking for samanlikning med noverande tilhøve. Tilråding til Direktør for Den offentlege tannhelsetenesta i Sogn og Fjordane frå prosjektgruppa i 2013 Med bakgrunn i resultata vert det tilrådd frå prosjektgruppa å rette fokus mot interne rutinar i tannhelsetenesta, og i pleie- og omsorgssektoren. Tannhelsetenesta og kommunen må i fellesskap kome til ei løysing som er til det beste for pasienten og i samsvar med lovverket. Noverande samarbeidsavtale kan vidareførast, men det bør sikrast at informasjonen om lovverket er forstått og at undervisninga vert gjennomført regelmessig. Tannhelsetenesta bør oppmode kommunane til å registrere tannstatus og innarbeide tann- og munnstell i individuell plan eller liknande ved innskriving for å sikre god kvalitet i tenesta dei tilbyr. Tannhelsetenesta bør kvalitetssikre undervisningsopplegget som vert tilbode og få betre rutinar på tilbakemelding til institusjonane etter at brukarane har vore til undersøking og behandling. Det bør òg utarbeidast ein oppfølgingsplan i samråd med pleiarane for kvar pasient.

7 6 Gjennomførte tiltak i prosjektperioden 2012 Spørjeundersøking om oral helse til pleie- og omsorgstenesta i kommunane i fylket Kartlegging etter spørjeundersøkinga 2013 Tilbakemelding til kommunane etter spørjeundersøkinga Som kompetanseheving reiste 3 tannleger i prosjektgruppa 8.-9.mars 2013 til Ålesund på kurs i geriodontologi. Kurshalderane var professor Lars Gahnberg, sjukehustannlege Madeleine Wetsèn og tannhygenist Mia Zellmer. Utarbeidd fagplan for oral helse for sjukepleiestudentane Utarbeidd «praksisprosedyrar» for kva studentane skal gjennomføre og etterspørje i praksisperioden Endringar på Høgskulen i vektlegging av oral helse i praksisstudiane Utarbeidd undervisningspakkar, teoretisk og praktisk Gjennomført undervisning i oral helse slik fagplan seier o o Teoretisk undervisning på alle 3 studieåra Praktisk undervisning på 1. Studieår Utarbeidd mal for sakliste og referat for samarbeidsmøte mellom pleie- og omsorgstenesta i kommunane og den offentlege tannhelsetenesta i Sogn og Fjordane 2014 Kurs og konferanse for prosjektgruppa (Høgskulen avd. helsefag og tannhelsetenesta) Demens og tannhelse Utarbeidd informasjonsbrosjyre om tannhelsetenesta sitt tilbod til gr C2 pasientar Gjennomført undervisning i oral helse slik fagplanen seier, både teoretisk og praktisk Samarbeid mellom Utviklingssenteret for sjukeheimar og heimetenester praksisemne for sjukepleiestudentane Forbetringstiltak internt i tannhelsetenesta - gruppeopplæring i interne prosedyrar for tannhelsetenesta Prosjekt «Framtidas lokalsjukehus Samarbeid om telemedisinske løysingar mellom sjukehus og kommunar/andre institusjonar i Nordfjord» - undervisning i oral helse til 7 kommunar Utarbeidd tilbakemeldingsskjema i Opus tilbakemeldingsskjema til pleie- og omsorgstenesta etter undersøking hjå tannhelsetenesta. Utarbeidd skriftleg tilbod om undervisning til pleie- og omsorgstenesta, med svaralternativ.

8 7 Evaluert undervisningsopplegget Tema på heimesida for Helseforsking: «Veit helsepersonell for lite om tannhelse?» Fagdag UiB Institutt for klinisk odontologi v. Gunnhild Strand Gjennomført undervisning i oral helse slik fagplan seier, både teoretisk og praktisk Undervisningsfilm utlevert til alle tannklinikkar og pleie- og omsorgssektoren i alle kommunar Fylkeskommunen, den off. tannhelsetenesta, og Høgskulen avd. helsefag har inngått eit formelt samarbeid for å vidareføre undervisninga i oral helse Formidling av prosjektet Abstract RCN conference Spørjeundersøking 2015 Metode Prosjektgruppa utarbeidde ein spørjeundersøking i QuestBack til pleie- og omsorgstenesta i kommunane i Sogn og Fjordane. Det vart sendt ut e-post til postmottak i kvar kommune der dei vart bedt om å sende e-post adressene til dei som arbeider innan pleie- og omsorgssektoren. Det kom 108 e-post adresser i svar frå kommunane. Desse fekk så tilsendt ein link til QuestBack undersøkinga. Vi fekk 52 svar i perioden Svara kom frå tilsette i 18 av 26 kommunar. Svarprosenten er låg, berre 48 %. Ein mogeleg årsak til dette er at det er fleire av mottakarane kan ha administrative oppgåver utan direkte kontakt med praksisen i kommunen. Fleire personar ved same institusjon har også fått undersøkinga. Nokon har truleg då svart på vegne av fleire. I september 2015 sendte vi spørjeundersøkinga til dei tilsette i kommunen som stod registrert som leiarar i pleie- og omsorgssektoren på heimesida til den enkelte kommune. Det vart innhenta 163 e-postadresser derav 11 meldte seg av eller ikkje fullførte undersøkinga. Svar frå 67 resterande deltakarar gav ein svarprosent på 44% fordelt på 24 kommunar. 19 respondentar frå pleie- og omsorgstenesta har svara på begge undersøkingane. Samarbeidsmøte Dei aller flesta som har svara på undersøkinga deltek på årleg samarbeidsmøte, og alle meiner det er nyttig. Eit års intervall mellom møta er passe. Tannhelsetenesta har hatt fokus på interne rutinar og lagt føringar på saklista og gjennomføringa av samarbeidsmøta. Dette arbeidet synast å ha hatt effekt då 100 % av respondentane no har oversikt over kriteria for å ha rett på gratis tannbehandling. Ingen av respondentane opplyser om at brukarar ikkje får tilbod om gratis tannbehandling.

9 8 Institusjonane har i følgje undersøkinga også auka grad av dokumentering på kven og kor mange som takkar ja og nei til tannhelsetenesta sitt tilbod. Undervisning Det er ein liten auke i andelen som får tilbod om undervisning frå tannhelsetenesta. Tannhelsetenesta må gje eit godt og likeverdig tilbod til pleie- og omsorgstenesta i heile fylket. 87 % er nøgd med kvaliteten på tilbodet, og det er ynskjeleg med eit intervall på om lag eit år. Munn- og tannstell er ein del av opplæringsplanen i dei fleste kommunar. Om lag 40 % svarar at ein ikkje har rutinar som sikrar at pleiepersonalet har fått opplæring i munn- og tannstell mot 47% i Utføring av munn- og tannstell 36% har kartlegging av tannstatus ved mottak/innskriving, ein auke på 2%. Det er ein svak auke i dokumentasjon av utført munn og tannstell i forhold til undersøkinga i Andelen som rapportera avvik dersom munn og tannstell ikkje vert utført er lik som ved førre undersøking om lag 57 %. I følgje undersøkinga er munn og tannstell ivareteke i individuell plan hjå om lag 30 %. Det ser ut til at munnstellkort og prosedyrar utarbeidd av Løvåsen undervisningssjukeheim er i bruk på institusjonane i litt større grad hjå respondentane i 2015 enn i Tilgang på utstyr er betre ved undersøkinga i 2015 enn i 2013, over 90 % svarar at det er tilgang til individtilpassa hjelpemiddel for å utføre munn- og tannstell. Samanlikning av svar i 2013 og 2015 blant felles respondentar 19 av respondentane frå pleie- og omsorgstenesta i kommunen svara på undersøking både i 2013 og Ved å samanlikne resultata i denne gruppa ser vi ein tydeleg betring i kommunen sine ansvarsområder frå 2013 til Samarbeidsmøte Fleire deltek på årleg samarbeidsmøte og fleire meiner møta er nyttige. Dei har også oversikt over kriteria for å ha rett til gratis tannbehandling. Fleire har rutinane for dokumentasjon av kven og kor mange som takkar ja og nei til tilbodet frå tannhelsetenesta. Undervisning Fleire får tilbod om undervisning frå tannhelsetenesta, men det er ikkje betring i kvaliteten på tilbodet. Dette må tannhelsetenesta ta til etterretning. 12,5 % av respondentane meiner at kvaliteten på tilbodet ikkje er godt nok. Utføring av munn- og tannstell Munn- og tannstell er ein del av opplæringsplanen for fleire av respondentane i 2015 enn i Det er ein auke blant respondentane som opplyser om at det er rutinar som sikrar at pleiepersonalet har fått opplæring i munn- og tannstell. Tannstatus vert kartlagt på nye pasientar i større grad i 2015 enn i Utført munn. og tannstell vert i større grad dokumentert og det vert ført avvik dersom munn- og tannstell ikkje let seg gjennomføre tilstrekkeleg. Fleire har munnog tannstell som ein del av individuell plan. Prosedyrar og munnstellkort som ligg ved samarbeidsavtalen er teke i bruk av fleire. Det er betre tilgang på individtilpassa hjelpemidlar og det er god tilgang på nødvendige hjelpemiddel for å utføre munn- og tannstell.

10 9 Kommunikasjonen med tannhelsetenesta er god. På spørsmål og tilbakemeldingsskjemaet frå tannhelsetenesta er godt nok svarar dei fleste «ja», men nokre svarar «veit ikkje». Det er svært viktig at tannhelsetenesta gir tydelege instruksjonar til korleis pleiarane kan utføre munn- og tannstell på pasientane. Erfaringar frå samarbeidet mellom Den offentlege tannhelsetenesta og Høgskulen i Sogn og Fjordane, Avdeling for helsefag Det er ei utfordring at sjukepleiarstudentar/nyutdanna sjukepleiarar møter negative haldningar til kva ansvar sjukepleiarar har for pasientar si tannhelse og at tannhelse ofte blir nedprioritert blant helsepersonell i både kommunal- og spesialisthelsetenesta. Eit viktig tiltak for å betre dette er å gje sjukepleiarstudentar ein fagleg tyngde slik at dei kan forstå kva ansvar sjukepleiarar har for pasientar si tannhelse, og slik at dei er trygge når dei møter den kliniske kvardagen som nyutdanna sjukepleiarar. Samarbeidet mellom Den offentlege tannhelsetenesta og Høgskulen i Sogn og Fjordane om dette prosjektet har gjort at tannhelse har fått blitt løftet opp som emne i læreplanen i Bachelorutdanninga i sjukepleie. Undervisninga i tannhelse er blitt endra frå å ha undervisning berre i grunnleggande tannhelse i fyrste året til å ha undervisning i tannhelse gjennom alle tre studieåra i utdanninga. Innhaldet i undervisninga, både teoretisk og praktisk, er no eit samarbeid mellom tannhelsetenesta og høgskulen. Det er tannlækjarar og tannpleiarar frå Tannhelsetenesta som gjennomfører undervisninga. Kvaliteten på undervisninga er blitt høgre sidan undervisarar i emnet har utdanninga si innan tannhelse. Undervisninga i emnet tannhelse er no i samsvar med tilrådingar som blir gitt i internasjonal litteratur. Endringane i undervisninga og auka fokus på tannhelse i klinisk praksis har ført til auka interesse for sjukepleiaranes ansvar for pasientanes tannhelse blant studentane. Eit aukande tal studentar vel å skrive om sjukepleie og tannhelse i semesteroppgåver og bacheloroppgåver. Høgskulen vurderer samarbeidet med Tannhelsetenesta om undervisninga i tannhelse som svært positivt. Kvaliteten på undervisninga er blitt høgare, og studentane har fått auka interesse for emnet. Den positive erfaringa med samarbeidet har gjort at Avdeling for helsefag har inngått eit formelt samarbeid med Tannhelsetenesta. Samarbeidet mellom Utviklingssenteret for sjukeheimar og heimetenester i Sogn og Fjordane og Den offentlege tannhelsetenesta i Sogn og Fjordane Utviklingssenteret for sjukeheimar og heimetenester i Sogn og Fjordane har i dag ein litt anna «rolle» enn tidlegare. Utviklingssenteret er med i ulike prosjekt, men har gjeve meir ansvar til avdelingane sjølve og praksisarbeidet til studentane. Dei har vore med i prosjektet med oral helse/ernæring Førde kommune, Helsetunet, langtidseining og fokuserer såleis på tannhelse. Dette vert også gjort i samband med fagseminar der. Einingsleiar Una Holmelid, Førde Helsetun seier det slik at pleiarane ute i avdelingane følgjer rutinane, i alle fall fast personale. Rutinane er: Munnstell morgon /kveld. Sjå på/bruke munnstellkorta som skal vere på alle bad for å illustrere den enkelte sitt behov. Dei prøver å lære frå seg til ekstravaktene, men er usikre på om det vert følgt godt nok

11 10 opp. Større utval av munnpleieutstyr på avdelingane gjer at pleiarane er meir bevisste på tannstell generelt og at dei opplever dette som positivt. Ei av avdelingane har teke i bruk nye munnstellkort, der tennene brukaren har i munnen er markert på ei teikning. Tilbakemeldingane på desse er gode. Elles har ein tett dialog med tannpleiar frå tannhelsetenesta, og det er godt innarbeidd at ein tek kontakt om nokon treng tilsyn eller om det er andre spørsmål. Pleiarane seier dei er generelt positive til ny informasjon frå studentane. Forbetringspotensiale er at ein må verte flinkare å dokumentere, spesielt når ein ikkje får tatt munnstellet. Her er det ein lang veg å gå. Resultat Det er etablert eit nært tverrfagleg samarbeid mellom Høgskulen i Sogn og Fjordane avdeling helsefag, og den offentlege tannhelsetenesta i Sogn og Fjordane. Det er utarbeidd undervisningsopplegg med førelesing for alle tre studieår samt praktisk kurs og kunnskapen om oral helse og tannhelsefremjande tiltak hjå sjukepleiarstudentane og tilsette ved HiSF, avd helsefag er på denne måten auka. Opplæring og fokus på interne rutinar i tannhelsetenesta i forbindelse med samarbeidsmøta med kommunane har ført til betring i dei interne rutinane i tannhelsetenesta og i institusjonane. Tilbakemeldingsskjema frå tannhelsetenesta til kommunane er meir individtilpassa og oppmodar til dialog ved behov. Det er utarbeidd ein opplæringsfilm i munn- og tannstell som undervisninga tannhelsetenesta skal tilby kommunane kan støtte seg til. Konklusjon Eit velfungerande tannsett kan i enkelte tilfelle ruinerast i løpet av få månader. Ei slik øydelegging av den eldre si orale helse vil ikkje berre ha innverknad på livskvaliteten, men også gi auka risiko for livstrugande systemiske sjukdommar. Dette kan enkelt forhindrast med eit godt reinhald. Smerter og plager frå eit øydelagt tannsett vil også medføre ein uakseptabel livskvalitet og behandlingskostandene og ressursbruken kan kunne verte formidabel. Ei fungerande førebyggande teneste er naudsynt. Pasientgruppa eldre- og langtidssjuke i institusjon er ei aukande gruppe. Eldre og sjuke beheld sine eigne tenner lengre i livsløpet og ofte livet ut. Sjukdomsbiletet og medisinering kan vere svært kompleks t og tannhelsepersonalet må til ei kvar tid ha oppdatert kompetanse på medisinske utfordringar for å kunne behandle denne pasientgruppa. Prosjektgruppa har klart å spreie informasjon og opplysning om tannhelse, tannhelsefremjande og førebyggande arbeid til befolkninga og helsepersonell, og på denne måten bidrege til å førebygge sjukdom og skade i munn- og tenner. Auka fokus på tannhelse i utdanningssituasjon og internt i tannhelsetenesta har vore medverkande årsak til eit godt og likeverdig tilbod til eldre på institusjon i fylket.

12 11 Studentane har oppdaterte kunnskapar og ferdigheiter, og viser auka engasjement innan tannhelse via bacheloroppgåver og forbetringsgrupper i utplassering. Tannhelsetenesta må vere bevisste på ansvaret ein har for undervisning og tilbakemelding til kommunane og munnpleietiltak. Avslutning Anbefaling frå prosjektgruppa Tannhelsetenesta må sikre seg oppdaterte fagkunnskapar, oppdatere sine prosedyrar med samhandling med kommunane og andre instansar og ha fokus på førebyggande tiltak Vidareføre prosjektgruppa som ei resursgruppe i tannhelsetenesta Frå Høgskulen og prosjektgruppa til Helsedirektoratet og Fylkeskommunen, DOT Samarbeidet mellom tannhelsetenesta og Høgskulen bør halde fram for å sikre kvalitet i undervisninga slik litteraturen beskriv, for å gi studentane den faglege tynga dei treng i den kliniske kvardagen Undervisning og tilbakemeldingsskjema Ein må sikre at tilbakemeldingsskjemaet vert brukt, og at informasjonen er tilstrekkeleg Tannhelsetenesta tilbyr undervisning med skriftleg invitasjon. Prosjektgruppa anbefaler at tilbodet frå tannhelsetenesta eller tilsvarande vert obligatorisk Utført undervisning rapporterast i årsmeldinga til tannhelsetenesta Kommunen må vere klar over ansvaret dei har for førebyggande tiltak hjå den enkelte jf. Rundskriv om kvalitet i pleie- og omsorgstenesta Dokumentere ikkje utført tannstell som avvik Fatte tvangsvedtak etter lov om pasient- og brukarrettar kap 4A dersom naudsynt Samarbeid mellom leiing i Tannhelsetenesta og Fylkesmann Tilsyn i kommunane Tannhelsetenesta må vere ein aktør og samarbeidspart for kompetanseheving ved felles informasjons- og opplæringstiltak og erfaringsutveksling i regi av Fylkesmannen Prosjektgruppa, 2015 Britt Sønnesyn Grete Olin Nesvåg Engan Elisabeth Halsne Hilde Tolo Mo Eva Hove Sæterdal Linda Grebstad Grinde Kurt Arild Krokmyrdal

13 Prosent Prosent 12 Vedlegg: Svar på spørjeundersøkingane frå 2013 og Deltek de på årleg samarbeidsmøte mellom den offentlege tannhelsetenesta og pleie- og omsorgstenesta i kommunen? % 77.4% 6 Deltek de på årleg samarbeidsmøte mellom den offentlege tannhelsetenesta og pleie- og omsorgstenesta i kommunen? % 1 6.1% % ja nei veit ikkje 2. I kva grad synest de desse møta er nyttig? % 65.9% I kva grad synest de desse møta er nytti g? % 31.7% % Liten grad Middels grad Stor grad Veit ikkje

14 Prosent Prosent Samarbeid mellom den offentlege tannhelsetenesta og kommunen Kva synest de om intervalla mellom kvart møte? % 87.5% 6 3 Kva synest de om intervalla mellom kvart møte? % % For ofte Ofte nok For sjeldan Veit ikkje 4. Har de oversikt over kriteriar for å har rett til gratis tannbehandling? % 6 3 Har de oversikt over kriteriar for å har rett til gratis tannbehandling? % ja nei veit ikkje

15 Prosent Prosent Samarbeid mellom den offentlege tannhelsetenesta og kommunen Får alle brukerane som har rett på gratis tannbehandling tilbod om dette? % 87.2% 6 3 Får alle brukerane som har rett på gratis tannbehandling tilbod om dette? % 8.5% 4.3% 0. ja nei veit ikkje 6. Har de rutinar på å dokumentere kven og kor mange som takkar ja til tannhelsetenesta sitt tilbod? % % 40.4% Har de rutinar på å dokumentere kven og kor mange som takkar ja til tannhelsetenesta sitt tilbod? % 1 3.1% ja nei veit ikkje 5.8%

16 Prosent Prosent Samarbeid mellom den offentlege tannhelsetenesta og kommunen Har de rutinar på å dokumentere kven og kor mange som takkar nei til tannhelsetenesta sitt tilbod? % 39.6% 50.9% Har de rutinar på å dokumentere kven og kor mange som takkar nei til tannhelsetenesta sitt tilbod? % % ja nei veit ikkje 9.4% 8. Får de tilbod frå tannhelsetenesta om opplæring for pleiepersonale i munn- og tannstell? % 77.4% 6 Får de tilbod frå tannhelsetenesta om opplæring for pleiepersonale i munn- og tannstell? % 1 6.3% 6.3% 1.9% ja nei veit ikkje

17 Prosent Prosent Samarbeid mellom den offentlege tannhelsetenesta og kommunen :53 9. Takkar de ja til tilbodet om undervisning? % 87.8% 6 3 Takkar de ja til tilbodet om undervisning? % 4.9% 5.4% 7.3% ja nei veit ikkje 10. Meinar de at kvaliteten på tilbodet er godt nok? % 6 3 Meinar de at kvaliteten på tilbodet er godt nok? % 9.3% 3.7% 4.9% ja nei veit ikkje

18 Prosent Prosent Samarbeid mellom den offentlege tannhelsetenesta og kommunen Er munn- og tannstell ein del av opplæringsplan for personalet? % % Er munn- og tannstell ein del av opplæringsplan for personalet? 37.3% % 5.9% 3.1% ja nei veit ikkje 12. Har de rutinar som sikrar at pleiepersonalet har fått opplæring i munn- og tannstell? % 43.4% 30.8% 47.2% Har de rutinar som sikrar at pleiepersonalet har fått opplæring i munn- og tannstell? % ja nei veit ikkje 9.4%

19 Prosent Prosent Samarbeid mellom den offentlege tannhelsetenesta og kommunen Kor ofte ynskjer de å ha undervisning av personell? % 68.2% % Oftare enn årleg Årleg 18.2% 7.5% Annakvart år Sjeldnare enn annakvart år 1.5% % 0. Aldri Anna: Kor ofte ynskjer de å ha undervisning av personell? Opplæring for ferievikarar og nytilsette årleg. Fast tilsette som har arbeida i mange år, held med kvart andre år. 14. Vert tannstatus kartlagt på nye pasientar ved mottak/innskriving? % % 58.5% 18.8% Vert tannstatus kartlagt på nye pasientar ved mottak/innskriving? 1 7.5% ja nei veit ikkje

20 Prosent Prosent Samarbeid mellom den offentlege tannhelsetenesta og kommunen Vert utført munn- og tannstell dokumentert? % 51.9% 31.8% 42.3% Vert utført munn- og tannstell dokumentert? % ja nei veit ikkje 5.8% 16. Vert det dokumentert avvik dersom munn og tannstell ikkje let seg gjennomføre tilstrekkeleg? % 58.5% Vert det dokumentert avvik dersom munn og tannstell ikkje let seg gjennomføre tilstrekkeleg? % 28.3% % ja nei veit ikkje 13.2%

21 Prosent Prosent Samarbeid mellom den offentlege tannhelsetenesta og kommunen Er munn- og tannstell ivareteke i individuell plan? % 26.9% % 45.3% 42.3% Er munn- og tannstell ivareteke i individuell plan? 2 1 ja nei veit ikkje 18. Er prosedyrane som ligg ved i samarbeidsavtalen teke i bruk på avdelinga? (Løvåsen undervisningssjukeheim) Er prosedyrane som ligg ved i samarbeidsavtalen teke i bruk på avdelinga? (Løvåsen undervisningssjukeheim) % 34.6% 23.8% 30.2% 28.8% 1 ja nei veit ikkje

22 Prosent Prosent Samarbeid mellom den offentlege tannhelsetenesta og kommunen Brukar de munnstellkort? % 44.2% 44.2% 30.8% Brukar de munnstellkort? % 6.2% 7.7% 3.8% ja nei veit ikkje Anna: på nokre pasientar, nokre avdelingar. Hadde før på alle, men har dotte vekk igjen. Delvis bruker det når vi har fått det av tannpleiar Når det er særskilt behov Tiltaksplan Vi har fått til ein del av brukarane våre. Ser på dei. 20. Har de individtilpassa hjelpemidlar for å kunne utføre munn- og tannstell (t.d. protesebørste, mellomromsbørste, fluortablettar o.s.v.)? % % Har de individtilpassa hjelpemidlar for å kunne utføre munn- og tannstell (t.d. protesebørste, mellomromsbørste, fluortablettar o.s.v.)? % % 5.7% 1.5% ja nei veit ikkje

23 Prosent Prosent Har de tilgang til nødvendige hjelpemiddel? % 81.1% 6 3 Har de tilgang til nødvendige hjelpemiddel? % 6.2% 7.5% 3.1% ja nei veit ikkje 22. Korleis opplever de kommunikasjonen med tannhelsetenesta? % 28.3% 56.9% 45.3% 22.6% Korleis opplever de kommunikasjonen med tannhelsetenesta? 1 6.2% Veldig god God Verken god eller dårleg % % Dårleg Svært dårleg Veit ikkje

24 Prosent Prosent Får pasientane regelmessig oppfølging frå tannhelsetenesta (undersøking)? % 86.5% 6 3 Får pasientane regelmessig oppfølging frå tannhelsetenesta (undersøking)? % 5.8% 7.7% 1.6% ja nei veit ikkje 24. Kryss av for det de pleier å ta kontakt med tannhelsetenesta om. (Set gjerne fleire kryss) % 74.5% Levere samtykkeskjema til tannhelsetenesta for brukarar som har takka ja 49.2% 42.6% Informere om nye brukarar 36.9% Informere om brukarar som er flytta eller døde 32.3% 25.5% 27.7% Anna: Kryss av for det de pleier å ta kontakt med tannhelsetenesta om. (Set gjerne fleire kryss) akutthjelp til pasientar endringa/smerter i munnhola Når pasientane har plager i munnhola.

25 Prosent Ved akutt behov for hjelp. Tek kontakt ved behov Endring av time. Om tennpleiar kan kome heim til brukar. Tek kontakt dersom ein brukar har smerter, ubehag i munnen NB! Eg er nyasnatt og dermed ikkje kjend med alle rutinane enno. Når brukere får problem Veit ikkje Informerer om behov når brukarar får problem som vi trur kan ha med tenner/munn å gjere. Behov for vurdering mellom planlagde konsultasjonar brukere som trenger oppfølging, undervisning medisinliste, oppfølging, spørsmål Utfordringar som oppstår Behov for undersøkelse Individuelle råd i fht brukar 25. Tannhelsetenesta har fått nytt dokument for tilbakemelding til pleie- og omsorgstenesta. Er tilbakemeldingane frå tannhelsetenesta om nødvendig munnpleietiltak gode nok no? % 66. Tannhelsetenesta har fått nytt dokument for tilbakemelding til pleie- og omsorgstenesta. Er tilbakemeldingane frå tannhelsetenesta om nødvendig munnpleietiltak gode nok no? 36.9% % 18.9% 1 0. ja nei veit ikkje

26 Korleis kan dette betrast? Synest tenesta er god, og ettersom kommunen pr. i dag er lita har vi god oversikt og godt samarbeid Samarbeidet har blitt betre siste åra men nokre ting kan ein bli betre på. Tilbakemeldingane kunne ofte vore meir utfyllande. Når det bare er kryssa av utan forklaring er det vanskeleg å bli betre. Det er ikkje alltid samsvar mellom kva behandling tannlegen anbefaler og kva type behandling ein faktisk klarar å utføre på den pasienten. Tenker då spesielt demente og utagerande pasientar som ikkje tillet tannbehandlingar og pasientar som ikkje er i stand til å spytte ut. T.d vanskeleg å utføre munnskyll med fluor eller corsodyl på pasientar som svelger alt dei får i munnen. Det burde vere ein samtale mellom tannhelsetenesta og sjukepleietenesta for å finne tiltak som faktisk kan fungere for den enkelte pasienten. Det hjelper og lite om det står at reinhald av tenner er utilfredstillande dersom vi ikkje får tips til korleis vi kan betre det, kva er det konkret vi kan gjere, kva utstyr vil dei anbefale, og korleis kan vi klare å få betre tannstell på ein pasient som ikkje ønskjer det. Dialog og opplæring er viktig. Opplæring av tannhelsepersonell i tann-/munnstell årleg, gjerne i samband med avdelingsmøte så ein når flest mogleg tilsette. Det er kort fysisk veg mellom oss og tannhelsetenesta. Og endå kortare personalmessig. Ser ikkje på kommunikasjon som noko hinder. PS: Eg er nyansatt og dermed ikkje heilt 10 kjend med rutinane enno. Vi lurer på hva noen av spørsmålene er relatert til (undervisning )? Vi bruker ikke Løvåsen, men den offentlige tannhelsetenesta i Sogn og Fjordane. Nokre av spørsmåla er i dette tilfelle ikkje heilt relevante då denne heimesjukepleisona har mange oppgåande brukarar som utfører tannstellet sitt sjølv. Slik u.t. ser det må det då bli ein direkte kommunikasjon mellom tannhelsetenesta og brukar. Godt Tannhelsetenesta har utarbeida gode prosedyrar, og heimetenesta må ta desse i bruk og auke fokuset på tannhelse mellom anna ved betra dokumentasjon i pasientjournal og ved å be om undervisning frå tannhelsetenesta årleg Tenesta vår har vore utan tannkontakt i ein lengre periode pga sjukemelding. Det er sendt ut melding om at vi har behov for ny tannkontakt, for eg ser absolutt nytten av å ha ein person i tilegg til leiar som held fokus på dette. Kan tannhelsetenesta vere med å påverke foreldre til eit tettare samarbeid? Tannhelsetenesta veit ikkje kven av barna med særskilte behov som har teneste frå oss. så kanskje vi skal ha tannhelsetenesta som standard på våre samtykkeskjema? Dette er noko vi vil vurdere.

27 Samanlikning av spørjeundersøking i 2013 og 2015 blant 19 felles respondentar 1. Deltek de på årleg samarbeidsmøte mellom den offentlege tannhelsetenesta og pleie- og omsorgstenesta i kommunen? Ja 89,5% 100 % Nei 5,3% Veit ikkje 5,3% 2. I kva grad synest de desse møta er nyttig? Liten grad 5,9 % Middels grad 29,4 % 26,3 % Stor grad 64,7% 73,7% Veit ikkje

28 Kva synest de om intervalla mellom kvart møte? For ofte Ofte nok 100 % 94,4 % For sjeldan 5,6% Veit ikkje, auka interesse 4. Har de oversikt over kriteriar for å har rett til gratis tannbehandling? Ja 89,5% 10 Nei 10,5% Veit ikkje

29 Får alle brukerane som har rett på gratis tannbehandling tilbod om dette? Ja 10 89,5% Nei Veit ikkje 10,5% Svara viser at i 2013 har ikkje alle oversikt over kven som har rettar innan lov om tannhelsetenesta, og dermed er det usikkert om desse tala stemmer. 6. Har de rutinar på å dokumentere kven og kor mange som takkar ja til tannhelsetenesta sitt tilbod? Ja 66,7 % 84,2% Nei 22,2% 10,5 % Veit ikkje 11,1 % 5,3 % 7. Har de rutinar på å dokumentere kven og kor mange som takkar nei til tannhelsetenesta sitt tilbod? Ja 57,9% 73,7% Nei 31,6% 21,1% Veit ikkje 10,5% 5,3%

30 Får de tilbod frå tannhelsetenesta om opplæring for pleiepersonale i munn- og tannstell? Ja 89,5% 94,4% Nei 10,5% 5,6% Veit ikkje 9. Takkar de ja til tilbodet om undervisning? Ja 94,1% 94,1% Nei 5,9% Veit ikkje 5,9%, uforandra

31 Meinar de at kvaliteten på tilbodet er godt nok? Ja 88,2% 87,5 % Nei 5,9 % 12,5 % Veit ikkje 5,9 % 11. Er munn- og tannstell ein del av opplæringsplan for personalet? Ja 57,9% 88,9% Nei 36,8% 11,1% Veit ikkje 5,3% % 12. Har de rutinar som sikrar at pleiepersonalet har fått opplæring i munn- og tannstell? Ja 42,1% 72,2% Nei 42,1% 27,8% Veit ikkje 15,8%

32 Kor ofte ynskjer de å ha undervisning av personell? Oftare enn årleg 10,5% 15,8% Årleg 89,5% 57,9% Annakvart år 26,3% Sjeldnare enn annakvart år Aldri 14. Vert tannstatus kartlagt på nye pasientar ved mottak/innskriving? Ja 26,3% 50 % Nei 63,2% 38,9% Veit ikkje 10,5% 11,1%

33 Vert utført munn- og tannstell dokumentert? Ja 52,6% 78,9% Nei 42,1% 15,8% Veit ikkje 5,3% 5,3% 16. Vert det dokumentert avvik dersom munn og tannstell ikkje let seg gjennomføre tilstrekkeleg? Ja 47,4% 73,7% Nei 36,8% 15,8% Veit ikkje 15,8% 10,5% 17. Er munn- og tannstell ivareteke i individuell plan? Ja 15,8% 31,6% Nei 42,1% 21,1% Veit ikkje 42,1% 47,4%

34 Er prosedyrane som ligg ved i samarbeidsavtalen teke i bruk på avdelinga? (Løvåsen undervisningssjukeheim) Ja 38,9% 55,6% Nei 27,8% 22,2% Veit ikkje 33,3% 22,2% 19. Brukar de munnstellkort? Ja 52,6% 57,9% Nei 36,8% 31,6% Veit ikkje 10,5% 5,3% Anna 5,3%

35 Har de individtilpassa hjelpemidlar for å kunne utføre munn- og tannstell (t.d. protesebørste, mellomromsbørste, fluortablettar o.s.v.)? Ja 64,4% 94,4% Nei 26,3% Veit ikkje 5,3% 5,6 % 21. Har de tilgang til nødvendige hjelpemiddel? Ja 89,5% 94,7% Nei 5,3% 5,3% Veit ikkje 5,3%

36 Korleis opplever de kommunikasjonen med tannhelsetenesta? Veldig god 42,1% 42,1% God 47,4% 52,6% Verken god eller dårleg 10,5% 5,3% Dårleg Svært dårleg Veit ikkje 23. Får pasientane regelmessig oppfølging frå tannhelsetenesta (undersøking)? Ja 10 94,7% Nei Veit ikkje 5,3% Tannhelsetenesta vil nok kunne svare betre på dette spørsmålet, men det ser ikkje ut til at pleie- og omsorgstenesta meiner pasientar vert forsømt av tannhelsetenesta.

37 24. Kryss av for det de pleier å ta kontakt med tannhelsetenesta om. (Set gjerne fleire kryss) Levere samtykkeskjema for brukarar som ar takka ja 87,5% 78,% Informere om nye brukarar 56,3% 47,4% Informere om brukarar som har flytta eller er døde 37,5% 42,1% Anna 6,3% 21,1% Det er større variasjon i tema pleierane tek kontakt med tannhelsetenesta om. Urovekkande at det er synkande respons på å ta kontakt med tannhelsetenesta for samtykkeerklæring frå brukarar som har takka ja. 25. Tannhelsetenesta har fått nytt dokument for tilbakemelding til pleie- og omsorgstenesta. Er tilbakemeldingane frå tannhelsetenesta om nødvendig munnpleietiltak gode nok no? Ja 78,9% 77,8% Nei 5,3% Veit ikkje 15,8% 22,2% Dette håpar vi vil betre seg etter kvart som det nye skjemaet vert teke meir i bruk.

38 Tannhelsetenesta Fylkeshuset Askedalen 2, 6863 Leikanger Telefon: E-post: Foto: Universitetsykehuset Nord-Norge Flickr.com