Gammalt frå Alvestad basert på samtalar med Jostein Kvithaug, Ernst Flatset, Otto Alvestad, kart frå 1901 Sætring i Sætremarka

Størrelse: px

Begynne med side:

Download "Gammalt frå Alvestad basert på samtalar med Jostein Kvithaug, Ernst Flatset, Otto Alvestad, kart frå 1901 Sætring i Sætremarka"

Helle Solberg
4 år siden
Visninger:

Gammalt frå Alvestad basert på samtalar med Jostein Kvithaug, Ernst Flatset, Otto Alvestad, kart frå 1901 Sætring i Sætremarka Utmarksvegen frå Reiten til Sætremarka var laga for heimkøyring av torv,

1 Gammalt frå Alvestad basert på samtalar med Jostein Kvithaug, Ernst Flatset, Otto Alvestad, kart frå 1901 Sætring i Sætremarka Utmarksvegen frå Reiten til Sætremarka var laga for heimkøyring av torv, og truleg som sætreveg for Ellinggarden. Det flate partiet, frå Ellinggarden til Raffelgarden, vart omtala som Remmevegen. Opp den bratte lia til torvløene var det Sætrevegen. (Vegen utt.: vei n, med stavingsberande n, som i bil n og båt n) Jostein er soneson av Jakob Tøstensen, bror til Elling Tøstensen, som i 1887 kjøpte Ellinggarden av Nils Olsen. Nils flytte til Hareid med familien og tok med seg Alvestad som familienamn. Det var Elling som sette opp selet i Nøre Botn ved Sætrevatnet. Han var kjend som ein dyktig murar og etterlet seg mange fine murar. I brua over Hanselva er det to uvanleg lange steinar (meir enn 2 m?). Figur 1 Ovanfrå, mot aust.(foto Harald Fylling)

Figur 2 Nedanfrå, mot vest..(foto Harald Fylling) Jostein fortalde at ovanfor Raffelgarden har det lege ei stor steinblokk, eit nedrasa bergstykke Kvamsteinen, sikkert ei istransportert flyttblokk.

Jostein kunne ikkje minnast å ha høyrt om tidlegare sæterdrift, men har heller aldri høyrt anna namn enn Sætremarka og Sætrevatnet på området og vatnet.

2 Figur 2 Nedanfrå, mot vest..(foto Harald Fylling) Jostein fortalde at ovanfor Raffelgarden har det lege ei stor steinblokk, eit nedrasa bergstykke Kvamsteinen, sikkert ei istransportert flyttblokk. Det var uvanleg rettkløyvd stein, som truleg har gitt emne til mange murar på Alvestad. Det er vel grunn til å tru at Elling hadde meir enn ein finger med i bygginga av Sætrevegen og brua over elva. Jostein kunne ikkje minnast å ha høyrt om tidlegare sæterdrift, men har heller aldri høyrt anna namn enn Sætremarka og Sætrevatnet på området og vatnet. Det betyr at der må ha vore sæterdrift der, fleire generasjonar tidlegare. Kan hende Elling sette opp selet på voll/tuft etter tidlegare sætring? (gjetting) Kvithaugen hadde ei enkel mjølkebu nord for Ellingsætra. (ikkje meir mjølk enn dei bar med seg nedatt om kvelden?). Var det dårleg ver kunne det hende dei gjekk bort i selet, til Oline (dotter til Elling) og fekk overnatte der. (etter Josteins tante, Emma). (Telefonsamtale med Jostein Kvithaug ) Remmevegen var avslutta med eit led (ei grind) vest for Ellinggarden. Derifrå var det veg ned til riksvegen. Bruk 1 og 2 byttest på med å halde led, så lenge det var beitedyr og intakte gjerde mot innmarka, ca mai var bytedag. Steinane som heldt ledet er fint oppattsette etter opprustinga og forlenginga av vegen. Men dei gamle leda var nok ikkje så lange. Figur 3 Her var ledet, men ikkje så langt! Torvtaking Jostein minnest at han var med på torvtaking nedafor Sætrevatnet, på ein teig aust for elva, nabo til teigen (er teig rette ordet?) til Nils Reiten, som var eigar og brukar i

Reiten, bruk 2, før 1950. Jostein minnest han som ein god forteljar, med underhaldande historier i matpausane. Nils hadde godt lag med ungar.

3 Reiten, bruk 2, før Jostein minnest han som ein god forteljar, med underhaldande historier i matpausane. Nils hadde godt lag med ungar. Reitebruka og nokre av Alvestadbruka hadde torvløer som stod i ei rekke ved høgste punktet av Sætrevegen, før terrenget halla ned mot torvmyrane vest for vatnet. Der vart det tørka torvet lagra, og heimkøyrt på seinhausten eller vinteren. Kvithaugen hadde ikkje torvløe. Dei køyrde torvet heim etter tørking. Det var store tyrirøter i myra, feit og fin ved, god som kveikje. Dei hadde med ein lang navar til å bore hol for sprengstoff, truleg krut (?). I tjukke torvlag spadde dei ned torvgrøfta i to etasjar. Med ei lang vinkelspade (namn?) skar dei lange lonsar / lumpar som dei lempa opp på grøftekanten. Der vart lonsane skorne i bitar (ca 10 X 15 X 25 cm?) som vart lagde utover torvbellane til tørk, stabla opp til hus (med ein gong eller etter litt tørking?). Raffelgarden og Hansgarden hadde teigar og torvløer litt høgare oppe, på Nakkane (oppå Nakkå). Hansgarden (kårkona Sofie Alvestad) hadde og torvteig i Hildremyrane, sør for huset til Rolf Normann. På eit oppmålingskart over den nære utmarka frå 1901, Figur 4 og Figur 5 er torvteigane i Øvstebotnen og på Saudevollane viste. Kartet viser og Remmevegen, frå Solbakken forbi Reiten, men den vart opparbeidd berre forbi Ellinggarden. Finst det tilsvarande kart for torvteigane ved Sætrevatnet? (Telefonsamtale med Jostein Kvithaug ) Figur 4 Alvestad og Reiten utmark, Torvteigar på Saudevollane og ved Øvstebotn er oppmålte.

Figur 5 Alvestad og Reiten, brukarar 1901 Figur 6 Detalj av utmarka ved Ellinggarden Trusking med vatn Figur 6 viser vassforsyninga til dei to truskerennene som Elling bygde.

Der vart det oppdemt eit lite magasin, ei demme, i påvente av trusking.

4 Figur 5 Alvestad og Reiten, brukarar 1901 Figur 6 Detalj av utmarka ved Ellinggarden Trusking med vatn Figur 6 viser vassforsyninga til dei to truskerennene som Elling bygde. Han demte opp Saudevollelva slik at vatnet, i staden for å renne inn i Hanselva, rann utover mot bytet mellom Pegarden og Ellinggarden. Der vart det oppdemt eit lite magasin, ei demme, i påvente av trusking. Ei steinsett, underjordisk veite leidde vatnet under dyrkamarka ovanfor husa, til det vestre bytet, til enden av den øvste truskerenna. Arne Flatset skal ha krope gjennom denne tunellen. Den noko yngre Otto Alvestad prøvde seg, men fann det klokast å rygge ut att. Ved utløpet rann vatnet over i Jakobelva som passerer innløpet til den nedre renna, nedanfor riksvegen, på bruk 1. Frå turbinen (vasshjulet) i denne renna var det snordrag til truskemaskin i løene på begge sider.

5 Figur 7 Den øvste truskerenna, i Ellinggarden. (2018) Figur 8a Den nedste renna, frå vest.

6 Figur 8b Den nedste renna, frå aust, Jakobløa og stallen er borte. Truskinga vart gjort etter tur på dei tre bruka. Ernst Flatset, f 1934, har gode barndomsminne om dugnadsarbeid på nabobruka i truskinga. Når truskemaskina var oppsett, snordaget frå vasshjulet, gjennom låveveggen, rigga opp, og kornbanda låg klare, vart Arne, f 1917, eldste bror til Ernst, send opp i demma for å opne for vatnet. Denne truskinga med vatn var brukt fram til 1939 eller Ernst fortel, med eldstebroren som kjelde, at vasshjulet i Ellinggarden også vart brukt til å drive truskemaskina på Remma. Det vart då rigga opp eit snordrag på over 200 m frå vasshjulet til Remmeløa. Otto Alvestad minnest restene av ei vassrenne ved elva ovanfor Hansløa. Der har vore vasshjul til trusking fram til mellomkrigstida. Eit truskeverk på hjul, drive av elektromotor, flytta frå gard til gard med hest, var i bruk på Alvestadgardane i mellomkrigstida(?) Trondheim / , Ivar Fylling

Like dokumenter

Setring ved Håbakkselet Hareid

Håbakkselet. Erling Hovlid og Einar Jacobsen Setring ved Håbakkselet Hareid Håbakkselet Steinar Hovlid (f. 1926) fortel til Leif Arne Grimstad om Håbakkselet i Vikebladet/Vestposten laurdag 22. desember