t\a- N H Ei 4.44)0NAI-91" Jotunheimen nasjonalpark Utladalen landskapsvernområde

N H Ei t\a- 4.44)0NAI-91" Jotunheimen nasjonalpark Utladalen landskapsvernområde ÅRSMELDING 2008 Statens naturoppsyn - Jotunheimen Fylkesmannen i Oppland Fylkesmannen i Sogn og Fjordane

1 Føreord Jotunheimen nasjonalpark og Utladalen landskapsvernområde vart oppretta i 1980. Den første årsmeldinga for verneområda korn i 1991 og har sidan vore årleg. Dette er såleis den 18. årsmeldinga frå området. Årsmeldinga for 2008 er i hovudsak utforma etter den malen som har vore nytta dei siste åra. Som tidlegare byggjer meldinga i fyrste rekkje på reuistrerinuar og inntrykk frå dei som har drive uteaktivitet/oppsyn. Fylkesrnannen i Oppland og fylkesmannen i Sogn ou Fjordane står for den delen av årsmeldinga som gjeld uteivinu av forvaltningsmynde. Hovudformålet med årsmeldinga er å gje ei samla framstilling av det arbeidet som er utført. forvaltningssituasjonen, bruken av områda og dei naturfaglege tilhova i Jotunheimen og Utladalen. Opplaget er på 100 eksemplar. Statens naturoppsyn - Jotunheimen Fylkesmannen i Oppland Fylkesmannen i Sogn og Fjordane Framsidebilde: Knutsho Foto: Rignnor Solem

2 INNHALD 1. Innleiing s. 3 2. Status og aktivitet s. 4 2.1. Grenser og grensemerking s. 4 2.2. Verneforskrift, forvaltningsplan og skjøtseispianar s. 4 2.3. Informasjon, skjotsel og tiltak s. 5 2.3.1. Informasjon s. 5 2.3.2. Skj otselh ilrettelegging s. 6 2.3.3. Registreringidokumentasjon s. 8 2.4. Tiltak som har fått særlege tilskot s. 9 2.5. Sakshandsaming s. 9 2.6. Ferdsel s. 9 2.6.1. Ferdsel til fots og på ski s. 9 2.6.2. Motorferdsel s. 10 2.7. Reiseliv/kommersiell verksemd/arrangement s. 10 2.8. Landbruk s. 11 2.9. Dyr, fugleliv og jakt s. 11 2.10. Bygging og andre inngrep s. 11 2.11. Forsking/registrering s. 12 2.12. Forsøpling, skader og ulemper s. 12 3. Oppsummering - hos udinntrykk frå nasjonalparken og landskapssernområdet i 2008 s. 12 4. Administrasjon s. 12 4.1 Forvaltning 4.2 Organisering av naturoppsynet 4.3 Personell 4.4 Mote/synfaringar/kurs som direkte vedkjem forvaltning Og oppsyn 4.5 Arbeidssamandrag s. 12 s. 13 s. 14 s. 14 s. 15 Vedlegg: Adresser til tilsynsutval i Jotunheimen nasjonaipark og Utladalen landskapsvernområde Adresser og telefon til tilsynsutvala Adresser og telefon til Fylkesmennene og oppsyn Internettadresser Bilder av aktivitet og tiltak s. 16 s. 16 s. 17 s. 17 s. 18

3 1. Innleiing Jotunheimen nasjonalpark og Utladalen landskapsvernområde vart vedteken ved Kg1. res. 05.12.80. Verneområda liee i kommunane Lorn, Vågå og Vang i Oppland fylke og i kommunane Årdal og Luster i Sogn og Fjordane fylke. Arealet utgjer i alt omlag 1.465 km 2. I samband med fredingsvedtaket vart det vedteke verneforskrifter for områda. Formålet med Jotunheimen nasjonalpark oe litladalen landskapsvernområde går fram frå verneforskriftene pkt. 111: "Formålet med nasjonalparken er å verne eit vilt, eigenarta, vakkert og i stor grad urort fjellandskap med dyre- og planteliv på overgangen mellom austlandsk og vestlandsk fjellnatur. i nasjonalparken skal det innafor visse rammer vere høve til landbruk, friluftsliv, jakt og fiske, undenisning og forsking." "Formålet med landskapsvernområdet er å verne eit vilt og vakkert vestlandslandslandskap med naturmiljo og kulturminne i tilknyting til Jotunheimen nasjonalpark, samstundes som områda skal kunna nyttast til landbruk, friluftsliv, jakt og fiske." Forrnalet med vernet er retningsgjevande for forvaltninga av områda. Oppsynsarbeid, medteke skjotsel oil informasjon, skal fremje formålet med vernet. Det vart utarbeidt eigen forvaltningsplan for Jotunhe men nasjonalpark og Utladalen landskapsverneområde i 1998.

4 2. Status og aktivitet 2.1. Grenser og grensemerking Grenseskilta ved dei mest nytta innfallsportane og turst ar vart kontrollerte. Nokre grenseskilt blir kvart år erstatta med nye. 2.2. Verneforskrift, forvaltningsplan og skjørselsplanar Parallelt med revisjon av verneforskriftene vart det sett i gang arbeid med å rev dere forvaltningsplanen for Jotunheimen nasjonalpark og Utladaten landskapsvemeområde Arbeidet med revisjon av forvaltningsplan og verneforskrifter starta opp i 2004. Fylkesmannen sende si tilråding til nye verneforskrifter etter høyring (høyringsfrist 31.12.2007) til Direktoratet for naturforvaltning den 03.07.2008 der saka låg ved årsskiftet 2008-2009. Det ligg føre 2 godkjente skjøtselplanar for Jotunheimen nasjonalpark og Utladalen landskapsvemeområde. Det er skjettselsplan for Heimre Utladalen (1998) og skjøtselsplan for Gjendebuornrådet (2001). Kulturlandskapsskjøtsel i heimre Utladalen har funne si form. Heimre Utladalen er karakterisert som eit av dei best forvalta kulturlandskapsområda i Sogn og Fjordane, og det vart også i 2008 lagt ned mykje arbeid på skjøtsel. Det har vorte ein tradisjon at feltsamlinga for oppsynet i og rundt Jotunheimen har vorte lagt til Gjendebu ein gong på sommaren. I kombinasjon av evaluering og planlegging av oppsynsarbeidet i Jotunheimen, blir ein del av tida vanlegvis bruka til skjøtselsarbeid. Skjøtselstiltaka blir elles utført etter planen som FM gjennom Miljøfagleg utredning fekk utarbeidt, mellom anna kartlegging av biologisk mangfald i området. 2.3. Informasjon, skjøtsel og tiltak 2.3.1. 1nformasjon 1 2008 informerte naturoppsynet direkte om lag 1550 personar i felten Oppsynet har delteke og informert på fleire arrangement. Det har vore informert om "Stiprosjektet i Jotunheimen" ved fleire høve. Oppsynet har generelt lagt vekt på informasjon og vegledning til brukarar av verneområdene, skoleklasser og turisthytter. Oppsynet gjennomforte/støtta opp fleire informasjonsopplegg for skular og andre: 9. klasse i Lom på tur i Utladalen med overnatting på Avdal gard. Kurs i miljøundervisning for Høgskulen i Sogn og Fjordane, avdeling for lærarutdanning. Vel 50 studentar og lærarar deltok ved kurset som vart arrangert av SNO i samarbeid med Stiftinea Utladalen Naturhus og Stiftinga Avdal Gard. Kurset stod utførleg omskreve i medlemsbladet for lærarar -Undervisning" (10.10.2008). SNO Jotunheimen ved Øystein Horsberg, Thor Østbye og Rigmor Solem var veiledarar ved kursa. Ein eigen film om dette kurset vart produsert av SNO i samarbeid mcd Høgskulen på bakgrunn av kurset i 2007. Veiledning av 45 skuleelevar (4.klassinger frå Farnes skule) i samband med undervisningsopplegg for Utladalen. Veiledning av 10 praktikantar (skjøtselsmannskap) i Utladalen heile sommaren. Den Europeiske nasjonalparkdagen vart markert i Årdal søndag 25. Mai, der vel 500 deltok under eit familiearrangement

5 Det er fleire 02 fleire grupper som etterspør veiledningiundervisning. Med den mannskapsressursen ein har tilgang til i dag. er det viktig å vere målretta når ein "velger- ut deilden gruppa som ein vil prioritere å bruke tid på. Veiledningiundervisning av studentar generelt og lærarstudentar spesielt er derfor ei slik prioritert gruppe. For å kunne informere 02 v eilede på best muleg måte trengs det ein auke i mannskapsressursen. Dette vart også drefta under årets fellesmøte for tilsynsutvala på Gjendesheim den 3. oktober. Konklusjonen var at eigne naturveiledarar vil vere vegen å gå. Dette bør komme på plass allereie neste år. Ei referansegruppe beståande av Fylkesmannen i Sogn og Fjordane. Fylkesmannen i Oppland, tilsynsutvala. Statens naturoppsyn. Stiftinga Utladalen Naturhus, Norsk fiellmuseum og DNT Oslo og Omegn sette ned ei prosjektgruppe som skal jobbe med utforming av prosjektplan og finansiering. Prosjektgruppa består av Rigmor Solem (SNO Jolunheimen), Harald Klæbo (Fylkesmannen i Oppland). Mai Bakken (Norsk fiellmuseum) og Øystein Horsberg (Stiftinga Utladalen Naturhus). Gruppa hadde sitt første møte i desember. Norsk Fjellmuseum: I Norsk Fjellmuseum har Norsk Jotunheimen-, Jaktvåpen- og Mammut-utstillingane vore opne for publikum. Utstillinga "Helsing frå Jotunheimen " vart opna i 2006. den vart også vist i 2008. Dette er ei utstilling som er basert på boka om gamle postkort frå Jotunheimen. Fjellmuseet opna ny utstilling i år, "Kalde spor". Utstillinga syner funn gjort i Reinheimen, Breheimen og Jotunheimen i 2006 og 2007 da avsmeltinga av breane var særleg stor. Funna stammar frå folkevandringstida (400-talet) til slutten av middelalderen (1500-talet). Det største og viktigaste funnet var ei skinnsko, 3400 år gammal, funne ved Kvitingskjølen i Jotunheimen, Lom. Nasjonalparksentret vart oppgradert i 2008 med betre tilrettelegging av informasjon samt ei gjesteutstilling. Auditoriet vart teke i bruk som kino. Bordvassvegen som er ein gamal vassveg og er rydda, merka og skilta som ein turstig, har vore mykje brukt i 2008. Det har vore tilbod om guida tur langs denne vassvegen i 2008 ogsa. Vinterfestivalen Barske Glæder vart arrangert for femte gong i mars 2008, og har med det vorte ein tradisjon som både deltakarar og arrangørar set stor pris på. Friluftsdagen Barske Glæder, som er eit samarbeidsarrangement med Norsk Fjellmuseum som hovedarrangør. og Statens naturoppsyn. Lom fiellstyre, Naturopplevin2ar AS og Museet i Nord-Gudbrandsdalen som viktige medspelarar. har som formål å engasjere alle 5.-klassane i nærområdet (Lom. Skjåk og Vågå). På programmet stod uteaktivitetane bålteknikk, pinnebred. lavvo og taubane over Bevra. Inne var det filmframsyning og omvisning i fjellmuseet. I 2008 fekk kommunane i Ottadalen status som nasjonalparkkommunar, og Lom fekk status som nasjonalparklandsby. Dene vart feira på Norsk Fjellmuseum med ei markering over 2 dagar, med eit miniseminar fredag 23. mai og offisiell opning laurdag 24. mai. den europeiske nasjonalparkdagen. Arboka for Norsk FjellmuseumiJotunheimen nasjonalparksenter for 2008 var ei ny bok i serien "Nor2es nasjonalparker", -Femundsmarka og Gutulia". Dette er eit samarbeid mellom Norsk Fjellmuseum. SNOT/N. DNT og Gyldendal forlag.

6 2.3.2. Skjotsel/tilrettelegging Oppsynet utfører kvart år faste skjøtseltiltak som renovasjon, ettersyn av tidligare utførte tilretteleggingstiltak og ettersyn/vedlikehald av grenseskilt og informasjonstavler. I samarbeid med forvaltningsstyresmakta gjennomfører oppsynet årleg mange ulike skjøtselstiltak, registreringar og dokumentasjon. Mange av desse tiltaka vert utført av sesongtilsette eller ved tenestekjøp av spesialkompetanse. fotunheimen Vest: Stiftinga Utladalen Naturhus (SUN) koordinerar skjøtsels- og informasjonsarbeidet i heimre Utladalen. Skjøtselstiltak i Utladalen er som tidlegare vidareført med bakgrunn i utarbeidd skjøtselsplan for området (godkjent i 1998). Skjøtselsplanen er no moden for revidering. Mange av enkelttiltaka er utført og den årlege skjøtselen treng å evaluerast. Øystein Horsberg vart tilsett ved SUN 1. april som driftsansvarleg for m.a, skjøtsel av kulturmarka ved dei 5 gardane som er med i skjøtselsplanen (1998).1 tillegg til slått vert ein del av den inngjerda kulturmarka beita av sau, geit og hest. Skjøtsel og tilrettelegging i eit såpass bratt og uvegsamt terreng som Utladalen stiller store krav til dei som skal utføre arbeidet. Det viser seg å vere ei utfordring å få til eit effektivt og rasjonelt arbeid. Ikkje minst er det ei utfordring å finne det best eigna maskinelle kekniske utstyret til skjøtsel av gammal, bratt, steinut kulturmark. Dette gjeld ikkje minst med omsyn til å ta vare på det biologiske mangfaldet. Det vart også i år utfort ein del restaureringsarbeid på kløvstien opp til Avdal gard. Dette arbeidet vart utført av mannskap frå -Stiprosjektet i Jotunheimen". Det står enno att ein del tiltak på stien før ein kan seie at den er tilfredsstillande restaurert. Utladalen har som ein av få stader i Noreg tilbod om praksis og arbeid om sommaren for studentar under relevant utdanning. 8 praktikantar/studentar var engasjert i skjøtsel- og informasjonsarbeidet. Særskilde skjøtsels- og tilretteleggingstiltak i Utladalen for 2008 var framrydding av attgrodde åkerlappar og slåtteteigar mellom Avdalen og Furuhaugen. Her er det planlagt ein permanent naturstiog kultursti med opning haust 2009. Stien vil få om lag 10 infopunkt. Under ei synfaring i juli til Vormeli nede i Utladalen, der representantar frå "Vormelis Venner", Fylkesmannen og naturoppsynet deltok, vart det bestemt å inkludere Vormeli i revidering av skjøtselsplan for "Fleimre Utladalen" (1998). Aktuelle tiltak vil vere restaurering av to steinsel, "likkjellar" og skjøtsel av kulturlandskapet. Årleg må delar av stien inn til foten av Vettisfossen gravast fram over dei to rasutsette partia langs Utla. Her er det elles montert /fastbolta wirar langs den mest utsette strekninga. Desse blir årleg utsett for skade av stein som løsnar over stien og rasar ned i elva lenger nede. Det er spesielt feste for denne wiren som er utsett for skade. Desse festa må jamnleg sveisast/reparerast. Utkikksrampa og rekkverket oppe langs stupkanten der Vettisfossen kastar seg utfor lia vart reparert i sommar av Nils Teigen frå Lom. Teigen vart hyra inn i "Stiprosjektet- i år for å utføre spesielle restaureringstiltak. Materialar av lerk vart transportert opp med helikopter hausten 2007. To skilt som viser vegen til Vettisfossen (oppe og nede) vart set opp ved Vetti gard og Turiststasjon tidleg på sommaren i år. Ei ny bru i stål er under bygging ved Impec (tidligere Årdal Stålindustri). Den nye brua skal kledast inn med trematerialar og monterast over Morka- Koldedola, like over fossekanten. Brua vil bli frakta opp med helikopter og montert tidleg på sommaren 2009. Samstundes vil den gamle brua bli demontert.

Klopplegging sør for Skogdalsboen vart utført i august. To sesongtilsette i "Stiprosjektet" utførte eit omfattande arbeid der dei bruka stadeigen stein til steinsetjing av stien samt drenering av vatn ved graving av vassgrofter. I tillegg vart delar av det gamle kavledekket i tre (lagt 1991) restaurert. Den gamle bommen i Koldedalen vart fjerna og ny bom vart set opp i august av Impec (tidligere Årdal stålindustri). Av andre 'ennom Orte tiltak nemnast. Stiftinga Avdal Gard fekk løyve til oppføring av taubane til Avdalen. Dette arbeidet vart oppstarta i år, men er planlaut fullført neste år. Skjøtsel av/ved parkerinusområdet ved Hjelle og langs Vettisveuen (tjtladalen naturhus) Jotunheimen Aust: I samarbeid med DNT Oslo og Omegn vart det lagt nye gangbanar langs den omlagde stitraseen langs sørsida av Veslåa. Materialane vart transportert inn av oppsynet i april, og laut ut av dugnadsgruppe frå DNT Oslo og Omegn i sommar. Same dugnadsgruppe rydda ein del skog langs Gjende mellom Gjendebu og båtbrygga. I mai kjørte oppsynet ut fleire gangbanar til stien til Bøverbreen som vart lagt ut etter at snøen smelta (ca 15 m). I starten av september rydda oppsynet saman om lag 2 tonn med skrap/avfall ved toppen av Galdhøpiggen. Dette vart frakta ned med helikopter. Mykje av dette var restar etter tidlegare hytter. Gamlefjøset ved Gjendebu er eit av dei prioriterte tiltaka i skjøtselplanen for Gjendebuområdet. Restaurering av steinmuren vart utført i sommar av mannskap frå "Stiprosjektet" under leiing av Nils Teigen frå Lom. Arbeidet vil halde fram neste år. Det skjedde ei dødsulukke ved Knutsho 12. juli. Dette resulterte i krav om merking av stien over Knutshø frå lokalmiljøet i Vågå. Kravet fekk ikkje medhald frå Fylkesmannen/DN. Det ble gitt i oppdrag frå Fylkesmannen til SNO Jotunheimen å sette opp to infoskilt på tre språk om at stien over Knutshø er umerka mm, og vidare vurdere stien over Knutshø med omsyn til tryguleik. Stien vart synfart den 22. juli. Oppsynet oppdaga ulovleg raudmerking av heile stien og forholdet vart anmeldt til politiet. Rapport vart sendt Fylkesmannen med vurdering av stien samt tilråding om tiltak. Raudmerkinga vart måla over med eiuna grafarge, delvis av innleigd mannskap. Oppsynet sette opp åtvaringsskilt oppe på sjølve Knutshø der fleire har prøvd å uå rett ned mot Leirungsdalen. Saka fekk mykje merksemd i media i fleire veker. ros-ektet i Jotunheimen".. Prosjektet starta opp i juni 2005. No er arbeidet med steinsetjing og revegetering både på Gjendesheimsida og Memurubusida utført etter planen. Det vil vere viktiu å fortsette med mindre vedlikehaldsarbeid og oppfølging, både på det arbeidet som er utført, men også på dei bratte partia vidare opp frå Memurubu, og oppe på fiellet, like vest for Bandet.

8 2.3.3. Registrering/dokumentasjon samband med oppsynsarbeidet vert naturtilstanden generelt, samt fauna og flora spesielt, registrert og dokumentert m.a. for å kunne folgje med i utviklinga i området over tid. Vidare blir faste installasjonar og kulturminne registrert. På bakgrunn av det som skjedde ved Knutsho i sommar, fekk SNO i oppdrag av Fylkesmannen i Oppland ei risikovurdering av mykje bruke merka og umerka stiar i nasjonalparken. I oppdraget vart det lagt vekt på at det ikkje vil vere aktuelt med tekniske løysingar for å lette/sikre ferdsel. I SNO's sluttrapport vart betre merking, varding og informasjon vurdert som aktuelle tiltak. I Lom, Vågå og Vang har det elles vore fokusert på dokumentasjon og registreringar i mindre verneområder. 1 august vart det gjennomført ei vegetasjonskartlegging av kulturmarkene i Vormeli. Ein eigen rapport vart utarbeidd i etterkant av derte kartleggingsarbeidet. I rapporten inngår det også tilrådingar om skjøtselstiltak. Dette arbeidet vart utført av Tanaquil Enzensberger under veiledning av SNO. Fylkesmannen var oppdragsgjevar. 2.4. Tiltak som har fått særlege tilskot Følgjande tilskot vart gjeve til særlege tiltak i nasjonalparken og landskapsvernornråde 2008:

9 2.5. Sakshandsaming Fylkesmennene handsama 42 saker som gjaldt yerneomradene (21 saker i Oppland, 21 saker i Sogn og Fjordane, både Jotunheimen NP og Utladalen LVO). I Sogn og Fjordane sin del av nasjonalparken vart det gjeve 4 loyver, derav 2 for motorferdsel (snøskuter), 1 for arrangement/ferdsel, og 1 løyve til inngrep (omlegging av sti). 1 Utladalen landskapsvernområde gjaldt 4 saker inngrep,og 5 løyve motorferdsel, av dei eitt løyve kombinert snøskuter og helikopter. Alle søknader om motorferdsel innvilga. I Oppland sin del av nasjonalparken vart det gjeve 14 motorferdselløyver. 3 av desse var forlenging av fleirårige løyver. Dette gjeld Gjendebåten (1 år inntil forvaltningsplanen er vedteke), helikopterløyve for Juvvasshytta for transport til kiosken på Galdhøpiggen (5-årig) og Russdalen beitelag for tilsyn med beitedyr i Veodalen (3-årig). Resten av løyvene var ekstraturar med Gjendebåten (2), transport av rørslehemma til Glitterheim (4), forsking (1), media (2), beitelag (2). Det vart gjeve 2 løyver for tekniske innuep/installasjona. Dette var permanent lagerkasse for redningsutstyr ved Styggebreen og nytt gjerde for beitedyr ved Gjendebu. Det vart gjeve 3 loyver til øvelsar/arrangement. Det årlege Galdhøpiggrennet og Galdhøpiggen Opp (motbakkeløp) samt eit enkeltarrangement i regi av Røde Kors "Til topps" på Galdhøpiggen med opp til 1000 deltakarar. 2.6. Ferdsel 2.6.1. Ferdsel til fots og på ski Ferdsel i verneområda i Jotunheimen har ikkje endra seg vesentleg dei seinare åra, bortsett frå ein auke spesielt i Turtagrøområdet i samband fleire større arrangement. Ein kan elles registrere at det er fleire som tek dagsturar inn i område utanom sjølve sesongen. Ferdselsteljing langs Besseggenstien ved Gjendesheim viste omlag 47000 passerande i tidsrommet 4. Juni til 20. Oktober. I fjor viste teljaren 52000 mellom 4. juni og 8. oktober. Ferdselsteljaren ved Ekrehytta, langs stien til Fannaråken og Utladalen viste 8500 passerande i tidsrommet 12. juni I. oktober. Under "Fannaråkløpet" passerte 1232 teljaren i 2007 (1 L08.), og 1107 i 2008 (09.08). Det er framleis meir ferdsel i området nord for Eidsbugarden i tida og rundt vinterferien enn i dei andre delane av Jotunheimen. Tal transporterte turistar med båtane på Gjende var 34191 i 2008, mot 32000 i 2007. Nokre av DNT sine hytter hadde ein auke i besøkstal i Jotunheimen i 2008 i forhold til året før, andre ein tilbakegang, slik at samla sett var det ein svak auke på litt under 1%. Fig. 1. Overnatting i DNT Oslo og Omegn sine turisthyttar og like utanfor verneområdet.

10 Det er flre private turisthytter innafor nasjonalparken som ikkje er med i statistikken over. Overnattingstalet for desse hyttene er estimert til om lag 10000 i året. I tillegg kjem overnattingar i telt og privathytter i verneområda For alle dei andre private turistbedriftene som ligg i nærmiljøet til verneområda i Jotunheimen viser statistikken frå SSB i alt 987776 overnattingar i 2008 (campingplassar er ikkje med i denne statistikken). Dette er det høgste overnattingstalet sidan 1995, med ein jamn auke frå 75651 2.6.2. Motorferdsel Det var fleire tilfelle av lagtflyging (luftforsvaret sine jagarfly) i Utladalsområdet og Gjendeområdet. Lågtflygingsgrensa i Utladalen er 300 meter over bakken, mot 60 meter i Jotunheimen elles. Det vart gjeve to åtvaringar vedkomande båtbruk på Gjende. Elles er det ikkje registrert noko ulovleg kjøring med snøskuter utanom dei som har løyve til nyttekjøring. Oppsettet nedanfor viser omfanget av motorferdselsakar mellom 2000-2008 (Søknaderiløyver gitt) I rubrikken "andre" inngår fleirårig løyve gjeve til DNT i samband med drifta av turisthyttene og turrutenettet (bil, båt, snøskuter) og fleirårig løyve gjeve til NVE i samband med transport av måleutstyr til undersøking av bre. I 2008 gjekk omfanget talet snøskuterloyve mykje opp, medan motorferdselløyve til båt og hel kopter gjekk ned. 2.7. Reiseliv/kommersiell verksemd/arrangement Med "Flellteksten" ynskte regjeringa a opne for auka miljettilpassa turistverksemd som ikkje er i konflikt med verneformåla i nasjonalparkane. Forvaltninga legg vekt på å ha god kontakt med dei som driv organiserte turopplegg. Oppsynet konsentrerar seu om dei sentrale områda og hovudinnfallsportar dei månadane det er størst trafikk, som Gjendeområde, Galdhøpiggenområdet, Visdalen, Fannaråken. Skagastølsdalen, Utladalen, Koldedalen, der dei driv veiledning og informasjon overfor besøkande samt kontroll med bruken av områda. Bortsett frå nokre tilfelle av laushund er det er ikkje observert særskilte problem i 2008. Det vart også dette året arrangert to telemarksrenn i nasjonalparken, eit i Visdalen i Lom, -Galdhøpiggrennet-, og eit ved Turtagrø i Luster, "Tinderittet". Oppsynet registrerte ikkje uheldige tilhøve i samband med arrangementa. Ved Galdhøpiggrennet deltok det 374. Tinderittet hadde 147 deltakarar. Motbakkeløpet "Galdhøpiggen opp" fekk løyve, men vart ikkje arrangert i dette året. "Fannaråken Duathlon", ein kombinert sykkel- og løpskonkurranse fekk løyve for 3 år frå 2005 (sykkel frå Skjolden til Turtagrø, løp frå Turtagrø til Fannaråken). I alt gjennomførte 550 deltakarar løpet til Fannaråken i 2008.

11 2.8. Landbruk Storådalsdrifta hadde 128 storfe på beite i Veslådalen-Storådalen-området. Feet blir transporten inn til vestenden av Gjende med båten tua og kalven". 1 Veodalen var 108 storfe på beite. I Visdalen beita ein del sauer frå Nigard Sulheim. Utladalen sameige hadde 550 sau på beite i Gjertvassdalen,- :Guridalen-/Kongsdalen-området. I samband med kulturlandskapskjøtsel gjekk det ca 30 sauer på beite i Avdalen og ved Vetti i Utladalen. I tillegg var 10 geiter på beite i Avdalen heile sommaren. Lom tamreinlatt og Vågå tamreinlag nyttar dei austlege områda av nasjonalparken som beite for tamrein. Talet på rein er stabilt med til saman om lag 4700 rein i vinterflokk (etter slakteuttak), fordelt omlag slik: Lom 2400, Vågå 2300. 2.9. Dyr, fugleliv og jakt Overvaking av villreinstammen i Vest-Jotunheimen viser at stammen er halvert i løpet av dei tre siste åra. Berre 173 vinterdyr vart rettistrert under tehinga seinhausten 2008. Overvaking med leveområdet for villrein er ei prioritert arbeidsoppgåve for oppsynet. Det har ikkje vore opna for jakt dei to siste åra. Det vil vere ei utfordring framover å sikre at villrein kan nytte dei viktige beiteområda i nasjonalparken som ligg i området Hurrungane Fannaråken Sognefjellet. Dette er det snøsikraste området av Vest-Jotunheimen villreinområde, og derfor viktige beiteområde, spesielt om sommaren. Det vil vere spesielt viktig å få til ein god dialog med arrangørane av dei store arrangementa i dette området for å sikre at det vert teke omsyn ti I villrein. Samstundes vil det vere avgjerande at Tindevegen frå Ardal til Turtagrø ikkje blir brøyta opp tidlegare enn i dag, rundt 20. mai. Det er i 2008 observert noko mindre elg i Utladalsområdet enn tidlegare år. Ved vestenden av Gjende vart det observert 3 elgar i april. Det har ikkje vore sett elg ved Gjende på fleire år. To elgar vart også sett ved Stelur/Stetind i juli. Det vart ikkje påvist hekkintt av kongeørn i Knutshø dette aret. Mykje lemen vart observert hausten 2007, men bestanden såg ut til å kollapse før somrnaren i år. Bra med rype ved vestenden av Gjende i april, men lite rype og små kull sett i august. I Luster sin del av verneområda vart det felt 1 elg og I hjort i Utladalen. I Årdal sin del av vemeområda vart det felt 2 elgar og 7 hjortar (området Vertismorki Stølsmaradalen, Hjelledalen Avdalen). Ved Gjende var det heller ikkje i år elgjakt Det vart også i 2008 gjennomført bestandsregistrering av jerv. Det er ikkje rapportert om synsobservasjonar eller sporteikn frå 2.10. Bygging og andre inngrep F ikesmannen i So n o fordane: Fylkesmannen gav løyve til omlegging av turstien mellom Skottadalsbeen02 SottnefjelletiKrossbu på ei kortare strekning. Det van gjeve løyve til oppsetjing av utedo og 2 sel i Gravdalen, kvisting av ei skiløype mellom Koldedalsvegen og Trollsjøen, og til å føre elektrisk straum fram til Hagaberg i Utladalen. ein tidlegare husmannsplass under Avdal Gard (som har straum).

12 F Ikesmannen i 0 land: Det vart gjeve løyve til permanent lagerkasse for redningsutstyr ved Styggebreen og nytt gjerde for beitebyr ved Gjendebu. Det vart gjeve mellombels avslag på utviding av naust på Memurubu i påvente av opprydding, men det er seinare gjeve løyve til ei mindre utviding og rehabilitering (2009). Det var og gjeve løyve til restaurering av steinbua på Surtningsue (Memurubu turisthytte). 2.11. Forsking/registrering Det blir gjennomført forskin2 og naturovervaking innanfor nasjonalparken. Mykje av dette er knytt til vurdering av breaktivitet o2 naturtilhøve som kan kaste lys over verknader av klimaendringar. Verksemda vert drive av NVE o2 universiteta. NVE har hatt målinuar på Storbreen, Heillstugubreen og Gråsubreen gjennom mange tiår. Sidan frontmålingane starta på Hellstugubreen i 1901, har tilbakegangen vore drygt 1 kilometer. Avsmeltinga skjedde raskast mellom 1940 1980. I ein rapport frå NVE med målingar frå for eksempel Hellstugubreen. ser ein at denne breen hadde ein rekordstor netto avsmelting på 6.1 mill. m3 vatn, -0,9 mill tn3 i 2006. Dette medførte ei tilbaketrekning på 15 meter. I 2007 vart det målt 10 meter tilbaketrekning. I 2008 vart det målt 0 meter. 2.12. Forsopling, skader og ulemper Oppsynet registrerer kvart år utviklinga i området som gjeld m.a. slitasje og søppel. Generelt er det lite søppel i området, men det er døme på lokalt større førekomst av søppel. spesielt ved mykje bruka leir- og rasteplassar. Det vart også i 2008 rydda ein god del søppel ved leirplasser ved Russvatnet, langs Besseggenstien, langs med Gjende, ved Bessvassosen, ved startpunktet for Tinderittet, langs stien til Vettisfossen og andre plassar med stor ferdsel. Oppsynet gjennomførte ryddeaksjon oppe på Galdhøpiggen tidle2 i september. Vel 2 tonn avfall, restar etter tidlegare hytter, vart frakta ut med helikopter. Hydro Energi rydda og kjørt ut 80 2amle stolpefeste frå Gravdalen i Luster samt ein del skrap frå tippen i Koldedalen i Ardal. Vidare opprydding under (på nordsida av) Fannaråken mmte utsetjast pga mykje sno i området. 3. Oppsummering - hovudinntrykk frå nasjonalparken og landskapsvernområdet i 2008 Tilhova i verneområda verkar stabile både i høve til naturtilstanden og tal besøkjande. Nokre stader er det tydeleg og sterk slitasje som bør følgjast opp. Ein registrerer ei aukande attgroing og skogmense som kryp oppover, og sett i eit lenme perspektiv kan denne utviklinga få konsekvensar for flora og fauna. Dyre- og fuglelivet. med unntak av villreinen i vest, er stabilt og variasjonar i bestandane verkar normale. Ved planlegging av tilretteleggingstiltak skal det takast omsyn til dyre- og plantelivet. Til dømes skal det takast spesielt omsyn til villreinstamma i Vest-Jotunheimen. 4. Administrasjon 4.1. Forvaltning og naturoppsyn Forvaltning og naturoppsyn i Jotunheimen nasjonalpark og Utladalen landskapsvemeområde er organisert slik:

13 Fylkesmannen i Oppland og Sogn og Fjordane er forvaltningsstyresmakt for nasjonalparken oe landskapsverneområdet. Dei står for (forvaltnings-)planlegging og handsaming av dispensasjonssaker i medhald av verneforskrifia. Statens Naturoppsyn (SNO) har ansvar for alt oppsyn, som inneber informasjon, skjøtsel, tilrettelegging, registrering, dokumentasjon 02 kontroll. I kvar kommune (Ardal, Luster. Lom, Vågå og Vang) som har areal i verneområda er det eit tilsynsutval. Utvala er statlege, men blir valde av dei einskilde kommunane. Det er eigne retningsliner for tilsynsutvala si verksemd. Dei har uttalerett i dei fleste sakene i vemeforskriftene. Utvala skal følgje med i at forvaltninga skjer i samsvar med intensjonane. I tillegg til at tilsynsutvala har eigne møte har dei eit fellesmøte kvart år. Der blir tilhøva i vemeområda, forvaltning og oppsyn evaluert og diskutett, også i eit framtidig perspektiv. 4.2. Organisering av naturoppsynet SNO er fast etablert med lokalkontor ved Klokkarhaugen i Vang i Valdres og ved Norsk Fjellmuseumhlotunheimen nasjonalparksenter i Lom. Bakgrunnen for SNO er Lov om Slatleg nowroppsvn som vart vedteken 21.06.96. Statens naturoppsyn vart oppretta ved kongeleg resolusjon 25.10.96. Formålet med SNO er å ivareta nasjonale miljøverdiar og forebyggje miljokriminalitet. SNO skal ikkje gjera vedtak etter verneforskrifta, men drive oppsyn etter lov om statleg naturoppsyn, det vil seie utøve oppsyn etter 7 særlover (lakse- og innlandsfiskelova, viltlova, naturvernlova, motorferdsellova, friluftslova. kulturminnelova og delar av fonweiningslova) og gje rettleiing og informasjon. Vidare kan SNO drive skjotsel. registrering og dokumentasjon i tillegg til at Miljøverndepartementet kan gje andre oppgåver. Når forvaltningsstyresmaktene ønskjer det gir SNO faglege innspel til sakshandsaminga (lokalt, regionalt eller nasjonalt). Dette kan til dømes vere innspel om naturtilhøva i eit område. SNO er organisert som ei eiga avdeling i Direktoratet for naturforvaltning i Trondheim. Til saman var det pr. 31.12.08 i alt 50 lokalkontor med til saman omlag 67 SNO-stillingar. Desse er knytt til dei store verneområda i Sør-Noreg, verneområda på kysten, som koordinatorar for rovviltarbeid og arbeid med skadefelling. SNO har ein samarbeidsavtale med Statskog om kjøp av oppsynstenester frå Fjelltjenesten i Nord-Norge (Nordland og Troms). I tillegg vert det kjøpt inn tenester frå andre aktørar som fjellstyra og Skjærgårdstjenesten. I rovviltarbeidet er det engasjert om lag 200 rovviltkontaktar. Arbeidsoppgåvene til SNO i nasjonalparken/landskapsvemområdet dekkjer eit vidt fagfelt: ivareta nasjonale miljooppgaver kontroll i høve til lover, forskrifter og anna regelverk, samt vilkår i enkeltvedtak/loyver førebyggje miljokriminalitet veiledning og informasjon praktiske skjøtselsoppgåver av ulik art registrering og dokumentasjon opplærings- og kompetansetiltak samordning av ulike oppsynsordningar Arbeidsoppgavene blir prioritert og utført med bakgrunn i sentrale føringar. innspel frå forvaltningsstyresmaktene. brukarar og oppsynet sine eigne erfaringar. Til å utfore arbeidsoppgåvene vert det i tillegg til dei lokale SNO-stillingane kjøpt oppsynstenester frå Lom Fjellstyre. Vågå fjellstyre. Luster kommune, Stiftinga Utladalen Naturhus. og private.

14 4.3. Personell Følgjande personell har teke del i oppsynstenesta i Jotunheimen (arbeidsgjevar i parentes): Personar i oppsynstenesta: naturoppsyn (Stalens naturoppsyn) 01.01. 3 1.12 naturoppsyn Statens naturoppsyn 01.01. - 31.12 fjelloppsyn Lom (Lom tjellstyrel tenestekjop kr. 125 000.- : fjelloppsyn Vagå (Vågå fjellstyre) tenestekjop kr. 85 000.-: fjelloppsyn Luster Luster kommund tenestekiop kr. 80.00( Vang at tenestekiop kr. 80.000.-: Ardal (pri3at stirtina i tenestekjop kr. 50.000: Rigmor Solem (fagleg ansvarleg Eshen 13o Odd Repp ho3 udanss arleg Ov\ind,Angard Vidar Stee Knut Oyjordet (hovudansvarleg) Erik Myrum Einar Fortun Thor Osthye Oystein I lorsberg Tenestekjopet dekkjer ousa oppsyn i nokre m ndre verneområde i regionen Sakshandsamarar hos fylkesmennene vat overingenior Idarald Klæbo (Oppland ). seniorrådgjevar Tom Dybwad (Sogn og Fjordane) og 4.4. Mote/s nfaringar/kurs som direkte sedkjem forvaltning og opps n Den 31. Mars jennomforte polin og oppsyn i Valdres. Ardal. Lærdal og Aurland eit felles kurs pa Filetjell med vekt pa Mrstehjelp i Feltsamlinga for oppsynet, med m.a. evaluering av arbeidsinnsatsen, vart arrangert I 2. - 13.august pa Gjendebu. I tilknyting til samlinga vart det utfort skjotselsarbeid i Gjendebu-området. Fellesmotet for tilsynsulvala gjekk over to dagar. 2. - 3. oktober. sed Cijendesheim turisthytte. Den forste dagen Vart det gjennomfon ei svnfaring s ed innuangen til Knutsho-ruta ifin kravet om merking. Dagen etter orienterte SNO og Fvlkesmennene om arbeidet og aktis iteten i serneomrada sidan fjorarets fellesmøte, og infonnerte om arbeidet med ny erneforskrifi og forvaltningsplan. Tilsynsutvala orienterte om sitt arbeid lokalt. 4.5. Arheidssamandrag Det arbeidet oppsynstenesta utforte i 2008 \ ar pa om lag 399 dagss erk (om lag 380 dagsverk i 2007). As dette sar 156 dagss erk (164 dagsverk i 2007) kontorarbeid. administrasjon møter og kurs og 243 dagsverk (216 dagsserk i 2007) ss nfaring tilsvn skjotsel og anna oppsyn i felt, samt reise klargjering. Tal dagsserk utfort as oppsynstenesta gjekk opp med om lag 19 dagsserk fra 2007 til 2008. Det meste av uteaktiviteten var som tidlegare konsentrert til sommaren. Fra Lom tjellstyre. våg,afiellstyre. Luster kommune, Stiffinga Utladalen Naturhus og Thor Ostbye, Vang vart det kjøpt oppsynstenester for kr 420 000,-. Arbeid Statens naturoppsyn har utfort utanom Jotunheimen og som ikkje kan knytast til Jotunheimen er ikkje teke med. Det same gjeld sakshandsaming utfort av fylkesmennene eller administratistarbeid utfort as SNO. Fs lkesmennene bruka til saman om lag 4 manadss erk pa forvaltninga as Jotunheimen nasjonalpark og litladalen landskapsvernomrade. da er ikkje arbeidet med forsaltningsplan ou 7Stiprosjektet- inkludert for FM-Oppland.

15 Arbeidssamandrag 300 250 > 200 ut co 0 150 100 Kontor, administrasjon, møter/kurs etc. Oppsyn i felt samt reise/klargjønng 50 0 2003 2004 2005 2007 2008 Fig. 2: Arbeid opp» nstenesta utforte i 2003, 2004, 2005, 2007 og 2008 Vedlegg 1 Adresser til tilssnsutval i Jotunheimen nas'onal ark o ljtladalen landska ssernområde Lom kommune: Tilsynsurvalet for Jotunheimen nasjonalpark i Lom Adresse: postboks 94. 2688 Lom Leiar: Mai Bakken, 2686 Lorn Sekretær: tjelloppsyn Odd Repp Vågå kommune: Tilsynsutvalet for Jotunheimen nasjonalpark i Vågå Adresse: postboks 16, 2684 Vågå Leiar: Sverre Braten, 2682 Lalm Sekretær: fjelloppsyn Knut Øyjordet Vang kommune: Tilsynsutvalet for Jotunheirnen nasjonalpark i Vang Adresse: fiellstyrekontoret, 2966 Slidre Leiar: Geir Moen, 2975 Vang i Valdres Sekretær: fielloppsyn Endre Hemsing Ardal kommune: Tilsynsutvalet for Jotunheimen nasjonalpark og Utladalen landskaps ernområde i Årdal Adresse: Årdal kommune, P.b. 40. 6881 Årdalstangen Leiar: Vidar Sylvames. 6884 Ovre Ardal Sekretær: Gunvor Nordås Luster kommune:tilsynsutvalet for Jotunheimen nasjonalpark og Utladalen landskapsvernområde i Luster Adresse: Einar Fortun. Luster kommune. 5820 Gaupne Leiar: Anders Fortun, 5833 Skjolden Sekretær: fjelloppsyn Einar Fortun

16 Vedlegg 2 Adresser o telefon til f Ikesmennene Fylkesmannen i Sogn og Fjordane, postboks 43, 6861 Leikanger, tlf. 57 65 50 00 Fylkesmannen i Oppland. Serviceboks, 2626 Lillehammer, tif. 61 26 60 00 Adresse o telefon til o syn Statens naturoppsyn Jotunheimen: Rigmor Solem, kontor Klokkarhaugen, 2975 Vang i Valdres telef 61367171, mob. 959 65 158 Esben Bo, kontor Norsk Fjellmuseum, 2686 Lom telef 61211699 mob. 95722733, Fjelloppsyn Lom: Odd Repp, Lom fjellstyre, 2686 Lom, telef. 61211670, mob 91697613 øyvind Angard, Lom fjellstyre, 2686 Lom, telef. 61211670, mob. 48179109 Fjelloppsyn Vågå: Knut øyjordet, Vaga fjellstyre, 2680 Vågå, telef. 61293737, mob. 90966277 Erik Myrum, 2680 Vågå, Vågå fjellstyre, telef. 61293737, mob. 90739335 Fjelloppsyn Luster: Einar Fortun, Luster kommune, 5820 Gaupne, telef. 57685500, mob. 97622053 Naturoppsyn Vang (mindre Yerneområder): Thor Ostbve, 2975 Vang i Valdres, telef. 61367412 mob. 90997194 Naturoppsyn Årdal (Utladalen landskapsvernområde): Øystein Horsberg, kontor Utladalen Naturhus, pb 28, 6882 øvre Ardal Mob. 45252770 Aktuelle/n tti e internettadresser: www.jotunheim.no www.naturoppsvn.no www.fjell.museum.no www.utladalen.no postmottald.a frnop.no ostmonakiiilm-sf. stat.no

17 Vedlegg 3 : Foto frå aktivitetar og tiltak i 2008 Naturveiledning ved Utladalen Naturhus Ny utkikksrampe og gjerde ved Vettisfossen f!i* : Stiarbeid mellom Skogadalsboen og Vetti Etter slåtten ved Flaten i Utladalen Fjosmuren ved Gjendebu før restaurering Ferdiu restaurert fjøsmur ved Gjendebu Søppel plukka ved Russvatnet Infoskilt sett opp pa Knutsho