Fylkesmannen i Bergen 06.12.2011 Hordaland Miljøvern- og klimaavdelinga Att: Egil Hauge Postboks 7310 5020 BERGEN På kva grunnlag bør ein overstyra naturen? Vi viser til dykkar brev til Uni Miljø LFI, referansenr 2011/6861 443.2, der de gjev Uni Miljø LFI løyve til uttak av feilvandra og merka Vossolaks i elvar i Nordhordland, med spesiell vekt på Storelva i Arna. Dyr har gjennom alle tider vist stor evne til å omstilla seg på generelt nivå. Kvart år fell mange artar heilt eller delvis ut, medan nye artar vert oppdaga. Endringar og tilpassingar har det vore gjennom tusenar av år, og laksefisk er ein art som har tilpassa seg, og overlevd. Ei av årsakene til dette er m.a. evna til å spreia sitt genetiske opphav til å feilvandra. Ikkje ulikt dei fleste dyreartar som tilhøyrer ei stamme og eit geografisk område. I rapporten «Jonsson, B. & Jonsson, N. 2001. Feilvandring hos oppdrettslaks og villaks. - NINA Oppdragsmelding 720: 1-21.» skriv ein i punkt 4.2: 4.2 Feilvandringen er høy Selv om laksen navigerer forholdsvis presist tilbake til stedet de vandret fra som smolt, er det en betydelig andel som spres til andre vassdrag. Dette gjelder spesielt oppdrettslaksen, men også villfisk fra Imsa. Den observerte feilvandringen av Imsalaksen kan virke høy sammenlignet med de fleste tallene fra andre lakseundersøkelser der feilvandringen har vært undersøkt (Stabell 1984). Det vil si at laksen har en metapopulasjonsstruktur der det er betydelig utveksling av gener mellom de forskjellige delbestandene, spesielt mellom laks fra vassdrag i samme fjord. Vi vil imidlertid bemerke at hybridiseringen delbestandene imellom kan være mindre enn det den observerte feilvandringen skulle tilsi (Ståhl 1981), idet en del feilvandrere kan forlate elven uten å gyte. Den store feilvandringen motvirker innavl og sikrer genetisk variasjon i bestandene. Det sikrer også at elver koloniseres og motvirker utdøing av bestander (Jonsson et al. 1999). Samtidig kan laksen skaffe seg egnet gytehabitat om forholdene i
egen elv skulle være ugunstige, og deres avkom vil annektere den nye elva som hjemelv (Jonsson, B. et al. 1990). Samme rapport viser og at feilvandring frå 2-sjøvinterfisk i snitt er dobbelt så høg som 1- sjøvinterfisk. (9,8% mot 5,1%)Dette var gjennomsnittet for åra 1976-1999. Feilvandringa varierte og mykje mellom åra, frå 0% til 20%(1999). Dette er snittet for all villfisk i forsøket. Legg ein til grunn høgare feilvandring frå 2-sjøvinterfisk kan denne dei høgaste åra ha vore over 30%. Rapporten viser og stor variasjon av feilvandring frå Imsalaksen til ymse elvar. Imsalaksen feilvandra mest til elvar der laksefangsten var høg, og meir enn ¾ av den feilvandra laksen vandra tilbake til elvar i nærleiken av Imsa. Går vi tilbake til Storelva i 2011 er totalfangst av laks og tert 545 stk. Av desse er fisk over 2 kg (som i dei flest høve vil vera 2 eller 3-sjøvinterfisk) 434 stk og under 2 kg 111 stk. Ca. 80% av fisken er såleis 2-sjøvinterfisk eller meir. Totalt tal feittfinneklyppt fisk er 148 stk som er ca 27% av totalt tal fisk. Tala er henta frå fangstatistikk hjå Arna Sportsfiskarlag. http://www.arnasportsfiskarlag.com/fangststatistikk/? requestid= requestid4ec43c1fd94 52 Den høge andelen 2-sjøvinterfisk gjer at ein ikkje kan legga til grunn ei feilvandring som «normal» på 5%. Ein del av den feittfinneklyppte laksen kan og koma frå Daleelva der ein produserer smolt for utsetting. Storelva utmerkar seg med å ha registrert langt høgare innslag av Vossolaks, enn andre elvar i området. Kva kan vera årsaka til dette? Frå Naturen, nr 6, 2002 http://www.idunn.no/ts/natur/2002/06/feilvandring_hos_laks finn vi frå same rapport som ovanfor: Vi har tidligere funnet at laksen synes å ha en grovorientering fra beiteområdene i havet inn mot Norskekysten (figur 5). Når fisken kommer inn i kyststrømmen snur den mot nord eller sør avhengig av hvor den skal. Når den nærmer seg sin egen fjord trekker den nærmere kysten og det vi kaller finorienteringen begynner. Fra da av synes den å lete mer etter vassdraget. Vandringshastigheten synker og fisken svømmer ganske nær land. Valget av generell kurs fra Norskehavet mot Norge kan være nedarvet, mens finorienteringen er lært. Etter gjenfangstene av merket fisk å dømme, er det i den siste finorienteringen de fleste gjør feil og vandrer opp i ei elv i nærheten av hjemelva. Med Garnes som eit naturleg leidegarn vil mykje Vossolaks (og annan laks på veg inn fjorden) følgje land inn i Arnavågen der dei møter ferskvatn. Mykje annan laks enn «Storelvalaks» vil då gå på elva. Dette har nok og vore stoda tidlegare, når Vossolaksen var tallrik. Storelva er ei typisk flomelv der det i lange periodar ikkje vil vera vassføring nok til at
laksen går på elva. I slike periodar vil nok laks frå andre elvar i større grad kunna gå ut att i Sørfjorden, og forsetta ferda mot rett elv. I 2011 har det vore mykje nedbør i den tida laksen kjem att frå havet, og såleis har det vore optimale tilhøve for oppgang av laks. Sjølv om ein ikkje reknar med dei 123 feittfinneklyppte fiskane, er 2011 rekordår for fangst av laks i Storelva. Forsøka frå Imsa viser at det av ymse årsaker er store variasjonar i naturen. Storelva, og laksen i denne har takla desse variasjonane i tidlegare tider. Flyfoto over Arnavågen, med Garnes og Sørfjorden illustrerer godt at utforminga frå naturen si side har gjort det vanskeleg for laksen på vei inn Sørfjorden, å ikkje havna inn i Arnavågen.
Løyve til utfisking er gjort for perioden 15. oktober til 30.november. Store delar av denne perioden vil vera gytetida for laksen. At ein i denne perioden tillet fiske, og uro på gyteplassane er oppsiktsvekkande. Storeva i Arna er ei lita elv med små hølar. Aktivitet av denne art vil difor vera ei ekstra stor belastning for gytefisken. Når feilvandra villaks vert eit problem for eit vassdrag, må ein stilla seg spørsmålet kor problemet eigentleg ligg. Når Fylkesmannen i Hordaland nytter Naturmangfaldslova som grunnlag for for å fiska ut feilvandra villaks, må det karakteriserast som misbruk mot intensjonen ved innføringa av Naturmangfaldslova. Det er i dag ingen som veit korleis den heilheitlege genetiske samansetnaden i ei elv var i, og mellom åra 1900, 1950 eller 2000. Forsøk som vert gjennomførte i desse dagar viser at det er vanskeleg å finna eit gen som spesifikt har vore i ei elv heile tida. Elva, og laksen som lever i denne har vore, og er i utvikling. Kva veit vi om genane i elvane rundt Osterøy? Er det slektskap mellom elvane i dag var det dette for 50 eller 100 år sidan? Storelva i Arna var p.g.a forureining frå industri og landbruk bortimot daud på 70 og delar av 80-talet. Overføring av stamfisk frå Daleelva(Vaksdal) i 1985 og feilvandring er grunnlaget for dagens laksestamme. I denne perioden har Arna Sportsfiskarlag gjennom dugnad, kultiveringsarbeid, registreringar og god dialog med forvaltninga fått laksen tilbake i elva. Bygging av laksetrapp i Lilandsfossen i 2009, samt utsetting av yngel og rogn i sidevassdrag, har mest sannsynleg ført til at mengda laks som vender tilbake til elva er historisk høg. Fanstane i 2011 tyder på dette. På møte i Arna Sportsfiskarlag 6. oktober vart forsaget frå Fylkesmannen i Hordaland om utfisking av villaks(vossolaks) møtt med undring. Medlemmene kom med mange spørsmål til kvifor dette må gjerast. Det vart og nemd at det i stamfisken ein henta frå Daleelva kunne ha vore Vossolaks. Det einaste argumentet Fylkesmannen i Hordaland hadde, var at det kunne ha overlevd nokre få Storelvalaks i den perioden elva var erklært daud, og at denne, sidan han var best tilpassa Storelva, hadde danka ut laksen frå Daleelva i åra etterpå. Argumentasjonen er gjenteken i brev til Arna Sportsfiskarlag frå Fylkesmannen i Hordaland 14. oktober. Dette er ei hypotese som ikkje er dokumentert. Det finns ikkje genetiske avtrykk for perioden før/etter ca 1970. Dersom slike finns hadde det vore interessant å få tilgang til desse. Det same gjeld kva genavtrykk som finns i dei andre elvane rundt Osterøy. Vossoprosjektet-redningsaksjonen for Vossolaksen, uten denne hadde ikkje situasjonen i Storelva oppstått. Eit prosjekt som dette, der ein har oppnådd gode resultat så langt p.g.a stor kultiveringsinnsats kan sjølvsagt diskuterast. Dette prosjektet er i aller høgste grad ei stor inngripen i naturen. Men det er stor semje om at dette var naudsynt for å berga Vossolaksen, som av ukjente årsaker hadde ein dramatisk tilbakegang siste halvdel av 80- talet, og var i ferd med å forsvinna heilt.
Prøvefangstane i samband med Vossoprosjektet indikerer at menga Vossolaks er tilbake til eit godt nivå på linje med begynnelsen av 60-talet. Den gong var det som det alltid har vore, feilvandring av Vossolaks i dei andre elvane rundt Osterøy. Kvifor skal vi då i dag fiska denne villaksen ut or dei andre elvane? Vedtaket om utfisket i Storelva og andre elvar i Nordhordland, og bruken av Naturmangfaldslova, er eit misbruk av intensjonen med eit nytt lovverk, samtidig som vedtaket set presidens for korleis elvane generelt skal forvaltast i vårt fylke.dette er urovekkande. Det skal bli interessant å følga Fylkesmannen si oppfølging av utfiskeplanar for andre elver i fylket vårt. Kva vil Fylkesmannen i Hordaland gjera dersom Vossoprosjektet verkeleg vert ein suksess? Dersom det går slik målet med Vossoprosjektet er, at Vossolaksen igjen reproduserer i elva, vandrar til havs og kjem igjen i dei mengdene ein kjenner historisk. Då er ikkje lenger Vossolaksen feittfinneklyppt, og det må by på utfordringar i høve til å følga opp i tråd med vedtaket som no er gjort. Med venleg helsing Nils Inge Hitland Dagleg leiar Kopi til: Direktoratet for Naturforvaltning (DN) Postboks 5672 Sluppen 7485 Trondheim Fiskeridirektoratet Postboks 185 Sentrum 5804 Bergen Arna Sportsfiskarlag Postboks 55 5888 Bergen 2 Vedlegg