Restar av plantevernmiddel i avrenningsvatn frå jordbærfelt Foss gard i Lier,

571 Restar av plantevernmiddel i avrenningsvatn frå jordbærfelt Foss gard i Lier, 1997 2001 Olav Lode 1), Kjetil Sola 2), Bente Stensland 2), Bjørn Ekeberg 2) / olav.lode@planteforsk.no 1) Planteforsk Plantevernet, 2) Landbrukets Fagsenter Østlandet, frukt og bærring Samandrag Feltlysimeterforsøk i jordbær der det er nytta plantevernmiddel mot ugras, skadedyr og plantesjukdomar er utført på Foss gard i Lier under dagleg leiing av Landbrukets Fagsenter Østlandet. Hovudmålet til prosjektet var å sjå på produksjonssystem som var retta mot miljøvenleg plantevernpraksis og få dokumentert kunnskap om bruk av plantevernmiddel i jord. Artikkelen er konsentrert om restmengder av plantevernmiddel i grøftevatn og overflatevatn i dyrkingsforsøk der det er nytta svart plast med dryppvatning og mattekultur (halm) der det er bruka vatnspreiar. Det er Pesticidlaboratoriet til Planteforsk som har analysert vatnprøvane. Innleiing Resultatet frå dei første 2 prosjektåra 1997 og 1998 blei presentert på Bærdagen 99 og er trykt i Grønn forskning 5/99 og registrert med nummera ISBN 82-479-0112-9 og ISSN 0809-1757. Når det gjeld bakgrunn og målsetting, omtale av feltet og metodikk blir det difor vist til denne publikasjonen. I denne forenkla kortversjonen ser vi alle 5 åra under eitt utan å gå i detalj om alle midla som har vore med i dei ulike åra. Material og metodar Kort oppsummert er dette eit feltlysimeterforsøk med 6 ruter der kvar av dei er på 1 dekar. Det er siltig lettleire på fire av rutene (1 4) og mellomsand på dei to siste (5 6). ne 1-3-5 har mattekultur (halm) og vatning med spreiar medan rutene 2-4-6 har hatt svart plastdekke med dryppvatning. For

572 O. Lode et al. / Grønn kunnskap 9 (2) ikkje å laga for overlessa tabellar er ikkje sprøytemengde teke med (bruka etikettmengder). Målsettinga er at bruk av plantevernmiddel skal vera etter behov (sprøyting i praksis) og det ligg ei slik vurdering til grunn i dette prosjektet. I løpet av desse 5 åra har bruken av plantevernmiddel variert, noko som kan tilskrivast m.a. ulike skadegjerarar, nye tilkomne preparat eller preparat som har gått ut. Resultat Herbicid Metamitron grøftevatn Tilsaman har metamitron vore sprøyta i tre ulike år (Tabell 1)-ein gong for kvar av dei første to åra og to gonger det femte og siste året. Alle gongene blei det sprøyta på dei halmdekka rutene (1-3-5) som haddespreievatning. Det har lett for å bli noko ujamn utvasking mellom ruter i feltlysimeterforsøk. Det var også slik i dette opplegget. Men ser vi på kvar rute for seg for dei ulike uttak utover i året, var det rimeleg godt samsvar i forsvinningsbiletet. Halveringstida (TD50) var mellom 12 og 14 dagar for alle tre åra enten det var sprøyta i mai eller i august. Det same var tilfelle etter to sprøytingar same året (2001). Metamitron har liten bindingsevne til jord, er lett nedbrytbart i jord og løyser seg lett i vatn (1700 mg/l). Når vekstsesongen er over, er enten midlet ikkje råd å detektera eller det er berre små restar att i vatnprøvane. Alger er ein følsam testorganisme for metamitron. Av dei 92 prøvane som er analysert for metamitron, oversteig 29 prøvar (31,5 %) grenseverdet for risiko for miljøet som er sett til 1,1 µg/l. ne 2-4-6 som har hatt dryppvatning, blei berre sprøyta med metamitron det tredje og siste året. Likevel viste analysane at restar av dette midlet blei funne i 19 prøvar før det i det heile blei sprøyta på desse rutene. Men også då var det 3 prøvar (15,8 %) som oversteig risikogrensa for miljøet. Det er lett for å få sidelengs transport i jord av kjemikalier som er lett løyselege i vatn og større grensebelter mellom forsøksruter generelt er eit spørsmål til ettertanke. Ut frå desse resultata var det større nedvasking til grøftevatn i dei rutene der det har vore spreievatning og der mattekultur har vore nytta samanlikna med plast og bruk av dryppvatning. Dette var og tilfelle der metamitron var nytta to gonger same året og der vi fekk med både sein og tidleg sprøyting. Metamitron overflatevatn Tabell 2 viser at det tilsaman er gjort 7 funn av metamitron. Av desse er tre funn i kategoriklassen større enn 1,0 µg/l og 4 funn i gruppa 0,1 µg/l. Dei største funnverdiane er gjort i rutene 3 og 5. Dette viser m.a. at når vi får nedbør som gir overflateavrenning kan dette vatnet lett føra med seg eit middel som metamitron som både er lett løyseleg i vatn og som dessutan bind seg lite til jord. Vi ser også at målsettingen om at eit middel ikkje skal finnast

573 att andre stader enn der det har blitt sprøyta, ikkje er så lett å etterleva. For å understreka dette er det også teke med i tabellen funn av MCPA. Dette midlet er ikkje bruka i dette prosjektet, men det kan stamma frå tidlegare år der dette midlet har vore brukt i eller blitt sprøyta rundt feltet på utsida. Det har elles blitt bruka fleira andre ugrasmiddel i dette prosjektet som delvis i mangel av funn eller manglande analysemetodar ikkje er restanalysar av. Det er fenmedifam, glufosinat, glyfosat, isoksaben, dikvat og propakvizafop. Desse tre midla blei funne i grunnvatn utan å ha vore bruka i prosjektet: MCPA, bentazon og diklobenil (BAM). Tabell 1. Funn av metamitron i grøftevatn i µg/l År Sprøytedato takingsdato Herbicid 1 2 3 4 5 6 1997 25/8 1-3-5 20. august metamitron 2,8 28. august. 0,17 3. sept. 15 2,8 9,8 1 4,3 17. sept. 5,4 0,53 4 0,24 1,7 14. nov. 0,4 0,58 1998 13/5 1-3-5 11. juni 2 0,11 5,4 6,3 25. juni 0,44 0,08 0,37 0,03 0,79 14. juli 0,31 0,1 0,33 0,24 19. august 0,28 0,07 0,35 0,73 30. sept. 0,27 0,3 0,3 2001 30/5 1-6 20. juni 5,50 0,39 14 0,35 10. juli 2,8 0,55 2,7 0,44 12. juli 0,4 3,3 17. juli 1,4 0,19 0,63 0,3 1,5 6/8 1-6 6. august 0,81 0,4 0,09 1,70 9. august 16 0,12 14 1,9 35 20. august 5,60 1,5 8 1,3 7,2 30. august 0,55 0,15 0,81 0,74 0,59 7. sept. 0,53 0,07 0,53 0,43 1,5 0,23 17. sept. 0,45 0,6 0,31 0,17 0,35 27. sept. 0,18 0,08 0,26 0,12 0,21 11. oktober 0,22 0,26 0,08 0,14 25. oktober 0,22 0,13 0,03 0,06

574 O. Lode et al. / Grønn kunnskap 9 (2) Tabell 2. Funn av metamitron og MCPA i overflatevatn i µg/l r År Pesticid Dato 1 2 3 4 5 6 1997 Metamitron 3.september 0,72 82 0,13 17. 62 0,27 1998 1.april 0,1 1,7 1997 MCPA 3.september 0,07 0,09 0,11 17. 0,02 0,02 Insekticid Til saman for dei fire åra som det er sprøyta mot skadedyr er det bruka 6 ulike insektmiddel. Av desse har midla dimetoat og azinfosmetyl vore med alle åra. Esfenvalerat var med i 1998 og 2000 og det blei berre gjort eitt lite funn i rute 2 i 1998 på 0,09 µg/l. Merkaptodimetur var det einaste midlet som det blei sprøyta med to gonger same året, men vi manglar analysemetode for dette midlet. Det er ikkje gjort funn i overflatevatn av noko innsektmiddel. Funnresultata av dimetoat og azinfosmetyl er vist i Tabellane 3 og 4. Det er vanskeleg ut frå tala i tabellane å dra sikre konklusjonar av kva plast kontra halm har å seia på nedvasking av midla til grøftevatn. Det kan sjå ut til at variasjon mellom ruter med same jordtype overskuggar ein eventuell skilnad. Jamt over finn vi større restmengder for dimetoat i høve til azinfosmetyl. Dette kan tilskrivast at dimetoat er nesten tusen gonger meir løyseleg i vatn enn azinfosmetyl og at rikeleg og tilfeldig nedbør difor slår ekstra ut med større funn for dette midlet. At tala for azinfosmetyl svingar mindre og gir ei meir stabil nedbrytingskurve kan skuldast at dette midlet let seg bryta ned mykje seinare enn dimetoat. Sams for begge desse midla er likevel at ved slutten av vekstsesongen er restfunna små og nokså jamnstore.

575 Tabell 3. Funn av dimetoat i grøftavatn i µg/l År Sprøytedato takingsdato Insekticid 1 2 3 4 5 6 1998 29.mai dimetoat ingen funn 1999 31. mai 10. juni 0,56 3,1 0,66 23,2 2,7 0,27 28. juli 0,11 2000 16. mai 24. mai 0,26 0,26 0,45 0,86 7. juni 0,04 0,13 0,06 0,12 0,06 2001 14. juni 20. juni 14 8,7 3,6 50 0,13 10. juli 1,10 0,6 0,39 270 17.juli 0,16 0,03 76 0,53 6. august 1,5 0,34 0,2 9.august 0,24 Tabell 4. Funn av azinfosmetyl i grøftevatn i µg/l År Sprøytedato takingsdato Insekticid 1 2 3 4 5 6 1998 29. mai 11. juni Azinfosmetyl 0,54 2,7 1999 31.mai 10. juni 0,1 0,17 0,09 0,54 0,23 0,05 5. juli 0,07 0,03 12. juli 0,07 0,06 0,09 0,06 20. juli 0,08 0,07 15. september 0,07 2000 16.mai 5. juli 0,12 2001 15. august 20. august 0.65 0,42 0,33 28 30. august 4,8 6.september 0,16 0,19 0,13 0,06 Fungicid Vurdert etter talet på sprøytingar er soppsjukdomar det største skadeproblemet i jordbær. Til saman er det i desse prosjektåra bruka 9 ulike soppmiddel og talet på kjemiske analysar er 206. Mange middel er bruka meir enn ein gong i vekstsesongen. Fire middel har vore bruka 3 gonger kvar på eitt år. For å spara plass er det berre vist resultata av 3 av dei mest bruka midla, og vidare er ikkje alle analysetala utover i vekstsesongen med der restmengdene har ebba ut og blitt små. Av dei funna av penkonazol som er vist i Tabell 5, går det fram av tabellen at det er ikkje gjort funn som er over 1 µg/l, og av dei 46 funna er fordelinga mellom desimal-gruppene 0,1 og 0,01 µg/l ganske likt fordelt. Dette midlet

576 O. Lode et al. / Grønn kunnskap 9 (2) har blitt tilført både ein, to og tre gonger pr. år i ulike år. Det er tydeleg at vi har mest observasjonar etter tre sprøytingar, men sein sprøyting midt i august førte likevel ikkje til nokon konsentrasjonsauke i dei ulike funna. Mengde middel det er sprøyta med var likt alle gongene. Sprøytetidspunktet varierte frå 16. mai til 15. august i prosjektperioden. For dette midlet er det vanskeleg å dra nokon slutnad om innverknad av plast, mattekultur, dryppvatning eller vatning med spreiar. Iprodion var det midlet det blei gjort mest funn av (Tabell6). Av dei 74 funna tabellen viser, var 11 funn over 1µg/L, 46 funn låg i desimalgruppa 0,1 µg/l og 17 funn i gruppa 0,01µg/L. Midlet har alle tre gongene det har vore nytta, blitt sprøyta ein gong i juni og i same konsentrasjon alle gongene. Heller ikkje for dette midlet kan vi seia at det var nokon sikker skilnad mellom plast, mattekultur eller vatningsmåte. Men dette midlet var det einaste soppmidlet som blei funne i overflatevatn. Dei to funna blei gjort i april 2000 i rute 4 og 6 i respektive konsentrasjonar 0,09 og 0,08 µg/l. Då var det bruka sist i juni året før og vart ikkje bruka i 2000. Der kan liggja ei forklaring i at iprodion er svært løyseleg i vatn (13000mg/L). Dette er 1000 gonger meir enn for cyprodinil og 5-6 gonger meir enn for penkonazol. Dette kan og forklara at det blei gjort mest funn av dette midlet i grøftevatn. Grenseverdien for miljøfarleg risiko er rekna ut på dafniar og er på 2,5µg/L. Det var 4 funn av dei 74 vatnprøvane som oversteig denne grensa. Tabell 7 viser 29 funn av cyprodinil. Det blei ikkje gjort funn i kategorien over 1µg/L medan dei to andre kategoriane kvar var representerte nokså likt. Dette midlet er det minst vatnløyselege (13 mg/l). Det blir rekna for å vera lite mobilt og har ut frå litteratur den kortaste halveringstida av dei omtala midla (20 60) dagar (The Pesticide Manual, 2000). Dafnier er nytta som miljørisiko-organisme for dette midlet (0,3µg/L) noko som gir fire funn som overstig grensa. Nokon skilnad mellom dei ulike dyrkingsmåtane i risiko for utlekking er det vanskeleg å sjå også for dette midlet Tolylfluanid var med i sprøyteprogrammet dei tre første åra frå 1998. To funn på 0,17 og 0,04 µg/l blei funne i 1998 i rutene 1 og 3. Dei to neste åra var utan funn. Det er tungt løyseleg i vatn (0,9mgL) og ei rask nedbryting (hydrolyse) gjer at det kjem lite til grøftevatnet (DT50 2-11 dagar). Pyrimetanil blei det ikkje gjort funn av i 1998, men i 1999 blei det gjort 7 funn som alle var i kategorigruppa 0,01 µg/l. Det blir rekna for å ha lite potensiale for nedvasking til grøfter. Fludioksonil har vore bruka, men det er ikkje analysert for dette midlet.

577 Det er gjort eitt funn av både Tebukonazol og Tiabendazol i kvart av åra 1998 og 1999, men desse midla var ikkje med i prosjektet. Tabell 5. Funn av penkonazol i grøftevatn i µg/l År Sprøytedato takingsdato Fungicid 1 2 3 4 5 6 1998 4. juni 11. juni penkonazol 0,2 25. juni 0,03 14. juli 0,02 6.august 30. sept. 0,06 0,14 0,02 1999 14. juni 28.juli 0,03 0,16 30. juli 11. august 0,03 0,02 15. sept. 0,03 0,07 0,12 0,16 0,07 0,02 2000 16. mai 7.juni 0,03 29.august 0,14 0,4 0,19 0,59 0,18 27. sept. 0,03 0,05 2001 1.juni 20. juni 0,12 0,26 0,13 0,89 19. juni 10. juli 0,30 0,42 0,17 0,59 6.august 0,13 0,12 0,05 0,31 0,15 0,28 15. august 20. august 0,04 0,06 0,03 0,47 6. sept. 0,06 0,07 0,02 0,04 Tabell 6. Funn av iprodion i grøftevatn i µg/l År Sprøytedato takingsdato Fungicid 1 2 3 4 5 6 1998 4.juni 11. juni iprodion 2,7 0,2 25. juni 0,18 0,41 0,07 0,23 14. juli 0,22 0,68 0,07 0,37 19. august 0,13 0,14 0,24 30. sept. 0,07 1999 14.juni 5. juli 0,33 0,39 0,26 0,31 0,29 12. juli 0,23 0,22 0,14 0,2 0,37 0,04 20. juli 0,33 0,36 0,27 0,52 0,65 0,56 28. juli 0,06 0,13 0,08 0,06 0,41 0,75 15. sept. 0,09 0,1 0,07 0,1 0,03 0,04 2001 14. juni 20. juni 6,50 4,6 1,7 18 0,05 10. juli 0,59 1,1 1,1 1,3 17. juli 0,96 0,26 0,22 1,6 0,17 1,6 6. august 0,26 0,11 0,22 0,87 0,04 0,99 9. august 0.27 0,28 0,18 1,3 0.64 20. august 0,07 0,08 0,08 0,13 0,08

578 O. Lode et al. / Grønn kunnskap 9 (2) Tabell 7. Funn av cyprodinil i grøftevatn i µg/l År Sprøytedato takingsdato Fungicid 1 2 3 4 5 6 1999 21.juni Ingen funn 2000 16. mai 7. juni cyprodinil 0,52 0,02 4. juni 9.juni 28. juni 0,03 0,14 13. juli 0,04 0,05 0,1 0,04 29. august 0,05 0,02 2001 1. juni 6. juni 0,05 19. juni 20. juni 0,01 0,02 0,03 0,6 10. juli 0,1 0,64 0,02 0,17 17. juli 0,1 0,03 0,33 0,16 0,15 6. august 0,03 0,03 0,1 0,05 9. august 0,11 Konklusjon Det er gjort funn i grøftevatn frå jordbærfelt av alle tre plantevernkategoriane som blei nytta mot ugras, skadedyr og plantesjukdomar. Funntoppane kom noko ujamnt i høve til sprøytetidspunktet, men var meir knytta til overskotsnedbør etter sprøyting. Sams for alle kategoriar av plantevernmiddel var at restfunna ebba ut ved slutten av vekstsesongen og var då små eller borte. Dette var tilfelle enten midla var bruka tidleg eller seint på året eller om dei var bruka ein eller fleire gonger. Metamitron dominerte av ugrasmidla og her oversteig 31% av dei analyserte prøvane grenseverdet for risiko for miljøet. For dette midlet var det tydeleg at kombinasjonen halm/spreievatning ga både dei fleste og største funna - 29 funn mot 6 funn for kombinasjonen plast/dryppvatning. Ei nærliggende forklaring er at med halm/spreiar blei Metamitron sprøyta over heile arealet, medan med plast/dryppvatning blei det sprøyta berre i gangane. (På slutten av omløpet over heile ruta over heile ruta om plasten var borte). Metamitron blei og funne 7 gonger i ovarflatevatn. Dimetoat og azinfosmetyl dominerte funna av skadedyrmiddel. Ingen av desse midla blei funne i ovarflate

579 vatn. Derimot blei soppmidlet iprodion funne i overflatevatn i små mengder. Cyprodinil var det einaste plantevernmidlet som ikkje oversteig 1µg/L i nokon av prøvane, men det var likevel 4 prøvar som oversteig miljøgrensa 0,3µg/L. Av soppmidla blei det gjort flest funn av iprodion (74) og av desse funna var det 4 som oversteig miljøgrensa (2,5µg/L). Både for skadedyrmidla og plantesjukdomsmidla var det vanskeleg å dra nokon sikker slutnad om innvernad av plast, mattekultur, dryppvatning eller vatning med spreiar. Det er lett for å få sidelangs transport i jord av kjemikalier som er lett løyselege i vatn, noko som gir seg utslag i funn av preparat som ikkje skulle vore der. I slike forsøk kan vi reisa spørsmålet om større grensebelter mellom forsøksrutene. Referansar Stensland, B., Ekeberg, B. & Lode, O. 1999. Avrenning av plantevernmidler fra jordbærfelt presentasjon av prosjekt og foreløpige resultater. Grønn forskning, 5/99. ISBN 82-479-0112-9 og ISSN 0809-1757. Tomlin, C.D.S. (ed.) 2000. The Pesticide Manual. British Crop Protection Council.