Dokumentasjonsvedlegg til søknad om utviding av lokaliteten Duesund i Masfjorden kommune. R A P P O R T Rådgivende Biologer AS 2248
Rådgivende Biologer AS RAPPORTENS TITTEL: Dokumentasjonsvedlegg til søknad om utviding av lokaliteten Duesund i Masfjorden kommune FORFATTAR: Bjarte Tveranger OPPDRAGSGJEVAR: Engesund Fiskeoppdrett AS OPPDRAGET GJEVE: ARBEIDET UTFØRT: RAPPORT DATO: 24. april 2015 april 2016 19. mai 2016 RAPPORT NR: ANTAL SIDER: ISBN NR: 2248 19 ikkje nummerert EMNEORD: SUBJECT ITEMS: - Oppdrettslokalitet i sjø - Førehandsvurdering - Masfjorden kommune RÅDGIVENDE BIOLOGER AS Bredsgården, Bryggen, N-5003 Bergen Foretaksnummer 843667082-mva www.radgivende-biologer.no Telefon: 55 31 02 78 Telefax: 55 31 62 75 E-post: post@radgivende-biologer.no Framsidebilete: Lokaliteten Duesund 19. juni 2015 (Foto: Joar Tverberg).
FØREORD Rådgivende Biologer AS har på oppdrag frå Engesund Fiskeoppdrett AS utført ei vurdering av ein omsøkt utvida oppdrettslokalitet for oppdrett av laks og aure ved lokalitet nr 11644 Duesund i Masfjorden kommune. Lokaliteten er godkjent for ein MTB på 780 tonn for konsesjonen HFJ 0010 og visningskonsesjonen HFJ 0023. Det vert søkt om ei utviding av anlegget til 1560 tonn MTB innafor område AK 11 som i Masfjorden kommune sin kommuneplan 2012 2024 er regulert for akvakultur. Engesund Fiskeopdrett AS søkte 4. mai 2015 Masfjorden kommune om dispensasjon frå gjeldande kommuneplan og forlenging av AK 11 med 170 meter mot sørvest der formålet var å søkje om utviding og endra lokalisering av anlegget for å få anlegget ut i opnare farvatn og meir straumførande sjø. Fylkesmannen i Hordaland rådde i frå ein slik dispensasjon, men Masfjorden kommune sa i møte 16. februar 2016 ja til ein slik dispensasjon etter ein klagerunde, men Fylkesmannen i Hordaland varsla at dei ville fremje motsegn mot kommunen sitt vedtak, og Engesund Fiskeoppdrett valde å ikkje ta saka vidare i forvaltningssystemet, men har i staden for fremja det som eit forslag til utvida AK område i samband med revsisjon av kommuneplanen. Utvidinga av anlegget vil skje mot sørvest innafor AK område 11, og vurderinga av lokaliteten er basert på nærliggande straummålingar like sørvest for det omsøkte anlegget samt B-granskingar ved dagens anleggsplassering. Denne rapporten presenterer ei vurdering av den omsøkte lokaliteten ved Duesund med omsyn til egnetheit for oppdrett og baserer seg på kartstudier (analoge og digitale sjø- og djupnekart), generell kjennskap til denne type resipient og lokalitet, samt granskingar som er gjort på lokaliteten. For lokaliteten er det utarbeidd ei lokalitetsskildring, ei plassering av anlegg med fortøyningsplan og ei skisse over anlegget. Rådgivende Biologer AS takkar for oppdraget. Bergen, 19. mai 2016 INNHALDSLISTE FØREORD... 2 INNHALDSLISTE... 2 REFERANSE... 2 OMRÅDESKILDRING DUESUND OG VERDIVURDERING... 3 VURDERING AV VERKNADER OG KONSEKVENSAR... 8 LOKALITET: DUESUND... 10 PLASSERING AV OMSØKTE ANLEGG... 12 GENERELT OM OPPDRETTSLOKALITETAR... 16 REFERANSAR... 19 REFERANSE Tveranger, B. 2016. Dokumentasjonsvedlegg til søknad om utviding av lokaliteten Duesund i Masfjorden kommune. Rådgivende Biologer AS, rapport 2248, 19 sider Rådgivende Biologer AS - 2 -
OMRÅDESKILDRING DUESUND OG VERDIVURDERING Lokalitet Duesund ligg i ytre del av den ca. 25 km lange Masfjorden, knappe 5 km frå munningen av fjorden ut mot Fensfjorden (figur 1). Lokaliteten er noko eksponert mot sørvest, elles er den godt skjerma. Figur 1. Sjøkart over delar av Fensfjorden og Masfjorden, med lokaliteten Duesund sentralt plassert i kartet. Nærliggande oppdrettslokalitetar er også avmerka. Rådgivende Biologer AS - 3 -
Lokalitetsområdet Lokaliteten Duesund ligg rett på utsida av (vest for) hovudterskelen til Masfjorden, som er på ca. 68 m djup mellom Duesundøyna og Sandnes (figur 2). Sørvest for lokaliteten ligg det eit basseng på vel 200 meters djup i Sandnesosen ved Holsøya, og vidare er det ein djupterskel på vel 140 meter og eit påfylgjande basseng på rundt 190 meters djup nord for Kvamsøyna. Ein ny djupterskel på ca. 130 m djup ligg vest for Kvamsøyna før det djupnest ned mot over 650 meters djup i Austfjorden/Fensfjorden. Innanfor terskelen er Masfjorden på sitt djupaste ca. 473 m djup om lag halvvegs inn i fjorden. Figur 2. Oversikt over djupnetilhøva i ytre delar av Masfjorden og ved utløpet mot Fensfjorden. 50- meters djupnekoter er markert. Djupnepunkt og djupne på tersklar er angitt med høvesvis svart understreking og raud kursiv. Kartgrunnlaget er henta frå http://kart.kystverket.no. Rådgivende Biologer AS - 4 -
Biologisk mangfald og verneinteresser Raudlisteartar Det er ikkje registrert marine raudlisteartar ved oppdrettslokaliteten eller i influensområdet til oppdrettslokaliteten i Artsdatabanken sitt artskart. I området er det observert fiskemåke (Larus canus) og ærfugl (Somateria mollissima), som er i kategorien «nær truet» (NT). Av spesielle artsførekomstar i sjøområdet utanfor anlegget er det registrert svartbak utanfor Sandnes (Naturbase, www.dirnat.no). I regionen er det også observer oter, som er raudlista i kategori «sårbar» (VU). Oter er generelt på framgang i Noreg, etter at det vart slutt på nedskyting av den langs kysten, men den vert framleis rekna som «sårbar» (VU) på den norske rødlista frå 2015. Oter er på framgang og i Hordaland, og hovudutbreiingsområdet i fylket er i Nordhordland sør til og med Askøy, men den førekjem førebels glissent vidare nedover langs kysten i fylket. Også innover i fjordane er det oter (Olav Overvoll hos Fylkesmannen i Hordaland, pers.medd). Naturtypar Naturbase (http://kart.naturbase.no) har ingen registrerte verneområde eller utvalde naturtypar i sjø innafor anleggsområdet eller i AK-område elles. I Masfjorden kommune si kartlegging av naturtypar frå 2003, er det heller ikkje avmerka prioriterte naturtypar i dette området. Det er ikkje nokon statleg sikra friluftsområde i nærleiken av lokaliteten Duesund, men Fylkesmannen i Hordaland og Hordaland Fylke har i 2008 gjennom prosjektet «Kartlegging og verdsetting av regionale friluftsområde i Hordaland» utarbeidd eit kart over regionalt viktige område for Hordaland. Der er dette sjøområdet ført opp som «viktig» (B) friluftsområde i sjø. Område Herøyosen er av type «strandsonen», med middels «bruk», stor «regional» verdi, «middels» opplevingsverdi og «middels» potensiale og tilgjengelegheit (figur 3). Figur 3. Oversikt over området frå «Kartlegging og verdsetting av regionale friluftsområde i Hordaland». Område 6 er «Herøyosen», der lokaliteten Duesund ligg heilt på grensa i aust. Området dekkjer i hovudsak øyane og dei skjerma områda nordvest for lokaliteten Duesund, som ligg heilt i grensa mot aust i området. Sidan dei føreliggjande planane i hovudsak omfattar å flytte anlegget lenger ut i opne vassmassar innafor AK 11, vil området sitt hovudfokus «strandsonen» i noko mindre grad blir påverka av eit nytt anlegg som vert liggjande noko lengre ut enn dagens lokalitet. Utvidinga vil difor ikkje ha nokon negativ verknad for det tilliggjande friluftslivsområdet med «regional verdi» (B), og denne avveginga er uansett ivareteke då anlegget framleis vert liggjande innafor området avsett til akvakultur, AK 11. Det kan og nemnast at i høve til den nye raudlista for naturtypar (Lindgaard & Henriksen 2011) er fjordane i Noreg sett til kategorien datamangel (DD) sidan usikkerheit om naturtypen sin korrekte kategoriplassering er svært stor og klart inkluderer heile spekteret av mogelege kategoriar frå og med CR til og med LC. Det er ikkje gjort nokon nasjonal vurdering av kor store fjordområde som har fått til ein tilstandsreduksjon på grunn av miljøgifter og eutrofi og dette fører til vurdering DD. Rådgivende Biologer AS - 5 -
Fiskeriinteresser I Fiskeridirektoratet sin database er heile området i Masfjorden avmerka som «gyteområde for torsk». Dette består av fleire identifiserte gytefelt, der dei nærliggjande og noko meir innestengte Hostelandssundet og Haugdalsosen mot nordvest har «høy eggtetthet» og «middels retensjon», medan sjølve Masfjorden innover er angitt å ha gyteområder med «lav eggtetthet» og «middels retensjon» (http://kart.fiskeridir.no). Det er ikkje registrert andre «marine naturtypar» eller førekomstar av «koraller» i dette området. Av kystnære fiskeridata er det registrert eit reketrålfelt på austsida av Holsøy i Skolmosen rundt 0,5 km vest for lokaliteten (figur 4). Figur 4. Det føreligg registreringar av eit reketrålfelt i Skolmosen rundt 0,5 km vest for lokaliteten (frå www.fiskeridir.no). Akvakultur og smitteomsyn Det ligg sju godkjente oppdrettslokalitetar innafor ein avstand på 10 km frå omsøkt utvida lokalitet ved Duesund, jf. figur 5. Det er 1,4 km til lokalitet 11646 Skolmosen, matfisk torsk, MTB på 1040 tonn tilhøyrande Engesund Fiskeoppdrett AS, men det for tida ikkje drift på denne lokaliteten. Det er rundt 4,5 km til lokalitet nr 30196 Ådnekvamme med ein lokalitets MTB på 780 tonn tilhøyrande Engesund Fiskeoppdrett AS. Det er 7,0 km til lokalitet 19665 Ospeneset, matfisk laks, MTB på 3120 tonn tilhøyrander Eide Fjordbruk AS og Fyllingsnes Fisk AS. Det er rundt 7,2 km til lokalitet nr 13872 Bergsvik og lokalitet nr 13873 Barlingebotten med ein lokalitets MTB på høvesvis 1755 og 1560 tonn MTB for matfisk laks tilhøyrande Erko Seafood AS. Det er 7,4 km til lokalitet 34567 Laberget, matfisk laks, MTB på 780 tonn tilhøyrande Engesund Fiskeoppdrett AS. Det er 8,2 km til lokalitet 26295 Langøy, matfisk laks og FOU matfisk laks, MTB på 3120 tonn med samdrift for Eide Fjordbruk AS, Fylkesnes Fisk AS, Bremnes Seashore AS og EWOS Innovation AS. Lokaliteten ligg og meir enn 5 km frå næraste lakseførande vassdrag. Rådgivende Biologer AS - 6 -
13872 Bergsvik 13873 Barlingebotten 11646 Skolmosen 30196 Ådnekvamme 26295 Langøy 11644 Duesund 19665 Ospeneset 34567 Laberget Figur 5. Omsøkt utvida oppdrettslokalitet Duesund med tilgrensande akvakulturverksemd i området. Matfiskanlegg laks er raud, matfiskanlegg torsk er brun, medan matfiskanlegg laks i kombinasjon med FOU laks eller visningskonsesjon laks er raud og grøn (frå www.fiskeridir.no). Rådgivende Biologer AS - 7 -
VURDERING AV VERKNADER OG KONSEKVENSAR Denne utgreiinga tek utgangspunkt i forvaltningsmålet nedfesta i naturmangfaldlova, som er at artane skal førekomme i livskraftige bestandar i sine naturlege utbreiingsområde, at mangfaldet av naturtypar skal ivaretakast, og at økosystema sine funksjonar, struktur og produktivitet vert ivareteke så langt det er rimeleg ( 4-5). Kunnskapsgrunnlaget vert vurdert som godt for tema som er omtalt i denne konsekvensutgreiinga ( 8). Det er utført straummålingar på fire djup i 2015 like sør for den omsøkte anleggsplasseringa (Furset 2016). Det er og utført ei MOM B-gransking i 2015 (Haugsøen & Brekke 2015) på dagens anlegg. Det er og føreteke ei samla vurdering av lokaliteten sin egnetheit for oppdrett og mogeleg miljøpåverknad i sjøområdet rundt det omsøkte anlegget. Påverknaden på naturmangfaldet i den marine resipienten er vurdert å vere tilstrekkeleg dokumentert. Føre var prinsippet treng difor ikkje å verte nytta i denne samanhengen ( 9). Denne utgreiinga har vurdert det nye tiltaket i høve til dei samla belastningane på økosystema og naturmiljøet i tiltaksområdet ( 10). Konsekvensar for resipientforhold Ut frå det vedlagte karmaterialet verkar dette å vere ein god lokalitet for utviding av produksjonen på lokaliteten. Det er god djupne (rundt 100 150 meter) og noko skrånande botntilhøve under anlegget, og fisken i anlegget vil bli ståande i 4 store stålbur med relativt låg maksimal tettleik (rundt 16 kg/m³ med 15 meter djupe nøter ned til blylina) og middels intensiv produksjon i kvar merd. Maksimal fiskemengd vert om lag 390 tonn i kvart bur. Ein vil og dra nytte av botnen som skrånar noko mot sørvest i resipienten, og botnen ser ut til å vere fri for groper og hyller der organisk materiale kan samle seg opp. Rådgivende Biologer AS målte straum på lokaliteten i 2015 i samband med at det vart søkt om dispensasjon og forlenging av AK-området, som det seinare vart gjeve avslag på (Furset 2016). Straummålingane vart gjort om lag 40 meter sør for den noverande omsøkte plasseringa (figur 6). Anlegget vil med den nye omsøkte plasseringa innafor AK-området uansett komme lenger ut enn dagens anleggsplassering (ca 100 meter), og straummålingane som er gjort vil vere representative for den nye anleggsplasseringa. Ut frå Rådgivende Biologer AS sitt klassifiseringssystem for straum har me i tabell 1 klassifisert straumen på dei ulike djupa ut frå måleresultata. Tabell 1. Oppsummering av straumdata for området sør for lokalitet Duesund i Masfjorden i perioden 12. mai 18. juni 2015 (frå Furset 2016). Målestad / djup Middel hastigheit (cm/s) Tilstandsklasse middel hastigheit (cm/s)* Maks hastigheit (cm/s) Andel straumsvake periodar. <2 cm/s >2,5 t. Tilstandsklasse andel straumsvake periodar (cm/s)* Hovudstraumretning(ar) Duesund 5 m 3,7 svak 21,8 15,3 % middels NV + NØ Duesund 15 m 4,2 middels sterk 23,4 8,6 % svært lite SV + Ø Duesund 90 m 2,7 middels sterk 18,0 38,4 % middels V(NV) Duesund 140 m 1,3 svak 4,6 84,0 % høg VNV Straumbiletet synte eit resultat som er nokså typisk for ein fjordlokalitet med hovudsakleg avtakande straumaktivitet nedover i djupet. Straumen var likevel noko sterkare på 15 enn på 5 m djup, noko som er meir uvanleg. Det kan tenkjast at målaren på 5 m djup låg i tilknytning til eit vasslag som var påverka av vind, og det kan soleis tenkjast at ulik vind- og straumretning har bremsa straumfarten i overflata. Straumbiletet på dei to øvste måledjupa var elles nokså likt. Det såg ut til at det var noko auke i straumaktivitet i samband med nymåne 18. mai og 16. juni. På dei to nedste måledjupa var det Rådgivende Biologer AS - 8 -
lite samanfall i staumbiletet, og på 90 m djup var det bra med straum i første del av perioden, før straumaktiviteten avtok noko. Straumfarten auka noko rundt fullmånen 2. juni, før straumen igjen gradvis avtok ut resten av måleperioden. På 140 m djup var det jamt med kortvarige små straumtoppar gjennom heile måleperioden, der det var lite straum mellom toppane. Det såg ut til å vere noko meir straum rundt 2. juni, i form av at straumtoppane låg noko tettare. Retninga til straumen var i hovudsak i fjorden si lengderetning i området, i austlege og vestlege retningar. Hovudkonklusjon frå granskinga var at: «Straumtilhøva i området sør for lokaliteten Duesund tyda i all hovudsak på gunstige tilhøve for oppdrettsverksemd. Straumen i overflata var noko lågare enn forventa, samanlikna med vassutskiftingsstraumen, men straumtilhøva i øvre delar av vassøyla synte gode tilhøve for vassutskifting i merdane. Nedover i vassøyla var spreiingsstraumen bra for ein fjordlokalitet, medan botnstraumen var normal, men kanskje noko svak». Rådgivende Biologer AS gjennomførte og i 2015 ei B-gransking på dagens anleggsplassering med to stk 40x40m stålbur. Prøvetakinga syner generelt at lokaliteten var lite belasta etter 9 månaders drift og ved om lag ⅓ av MTB på 780 tonn. MOM B-granskinga syner at lokaliteten på prøvetakingstidspunktet hamna i tilstand 1 = "meget god" (indeks på 0,63) der åtte enkeltprøver fekk tilstand 1 = "meget god" og to prøver fekk tilstand 2 = "god" (Haugsøen og Brekke 2015). Dette tilsvarar om lag dei samme resultata som ved B-granskinga i 2013 ved maksimal produksjon. Då låg alle enkeltprøvar og lokaliteten samla innafor lokalitetstilstand 1 = «meget god» (Johansen 2014). Anlegget er omsøkt utvida med 780 tonn MTB, og produksjonen vil føregå i to nye bur som vert lagt til på enden av dagens anlegg mot sørvest. Dette tilseier at produksjonen pr merd vil vere om lag identisk med dagens produksjon i to bur som med ein dobling av produksjonen på lokaliteten vil føregå i fire bur og det dobbelte av dagens areal. Det er då grunn til å forvente om lag same belastningstilhøve pr m² botnareal som i dag og om lag dei same gode botntilhøva på lokaliteten som dei to siste B-granskingane har synt. Rådgivende Biologer AS - 9 -
LOKALITET: DUESUND Eksisterande anlegg på lokaliteten ligg oppankra omlag i lengderetning nordnordaust-sørsørvest. Avstanden frå land er ca. 80 meter, og djupna i området er ca. 93 130 meter (figur 6 & 7). På lokaliteten vil det bli lagt ut to nye bur i forlenginga av dagens anlegg slik at anlegget samla sett vert forlenga med ca. 85 meter, og djupna under denne delen av anlegget vil ligge mellom 130 150 meter jamt skrånande mot sør- sørvest. Botnen skrånar ganske bratt ned frå land i retning sørvest, men flatar noko ut om lag ved enden av dagens anlegg og er noko mindre bratt under dei to nye bura som er planlagt lagt ut på lokaliteten. Vidare mot vest sørvest skrånar botnen gradvis nedover til eit lokalt djuppunkt på 205 meter om lag ein km sørsørvest for anlegget før botnen gradvis stig oppover til ein ny djupterskel på 143 meters djup sør for Holsøya og eit påfølgjande basseng mellom Raunøyni og Kvamsøy på om lag 190 m djup og ein djup terskel på ca. 130 m djup ut mot Fensfjorden rundt 5 km sørvest for lokaliteten. (figur 2). Tersklane mellom lokaliteten og Fensfjorden utanfor er djupe, og det vil vere god utskifting og gode oksygentilhøve i heile området. Resipientkapasiteten vil vere god. Omsøkt lokalisering AK 11 Stad for strømmåling Kvit sektor Figur 6. Det planlagte anlegget er lokalisert innafor gjeldande område for akvakultur (AK 13) i Masfjorden kommune sin kommuneplan for perioden 2012 2024, målestokk 1:13000.(Kartgrunnlag henta frå Masfjorden kommune sitt arealplankart 2012 2024). Det omsøkte anlegget vil ligge i den nordaustlege delen av AK11 og om lag i lengderetning sørsørvest nordnordaust (figur 6). Dei to inste bura nærast land tilsvarar dagens anleggsplassring, medan dei to ytste bura tilsvarar den omsøkte forlenginga av anlegget innafor AK-område 11. I samsvar med Rådgivende Biologer AS - 10 -
omsøkt plassering vil djupna under anlegget liggje mellom rundt 90 og 150 meter. Botn skrånar moderat nedover litt på tvers av anlegget si lengderetning, og om lag 400 meter vest for anlegget er det rundt 190 meter djupt. Lokaliteten ligg i tilknyting til eit djupbasseng kor det er over 200 m djupt over ein distanse på rundt ein km utover i Sandnesosen der det djupaste punktet ligg på 205 m om lag 1 km sørvest for lokaliteten. Den omsøkte lokaliteten ligg soleis over ein relativt djup og noko skrånande botn litt på tvers av anlegget samstundes som botnen og skrår meir mot vest frå anlegget sin kortende mot vestsørvest. Botnen ser ut til å vere fri for groper og hyller der organisk materiale kan samle seg opp, og resipienten djupnest vidare nedover mot vest til i overkant av 200 meter djup. Kombinert med vassutskiftinga i Sandnesosen og vidare utover mot ytre delar av Masfjorden er dette gunstig for ein lokalitet med tanke på botntilhøva. Skrånande botn under oppdrettsanlegg vil bidra til å spreie organisk materiale ved at den sklir og/eller vert vaska ut over eit større område, og dette er positivt i den forstand at dette betrar tilhøva for botnfaunaen som skal bryte ned og omsetje dette materialet. Vassutskiftinga nedover i vassøyla vil i sin tur betre oksygentilførselen til organismane som bryt ned det organiske materialet. Dei djupe tersklane utover mot Fensfjorden bidreg og til ei jamn utskifting av botnvatnet i Sandnesosen slik at det er grunn til å anta at oksygentilhøva året rundt vil vere tilfredsstillande for dyra si nedbryting av tilført organisk materiale både under anlegget og i resipienten elles. Rådgivende Biologer AS - 11 -
PLASSERING AV OMSØKTE ANLEGG Det planlagte anlegget på lokaliteten vil bestå av eit anlegg frå Bømlo Constructions beståande av 4 stk. bur à 40 x 40 m (innvendige mål) på ei rekkje, oppgradert av Merdslippen AS (figur 7). Retninga på langsidene vil vere om lag frå nordnordaust til sørsørvest. Anlegget vil ha fortøyningar ut frå hjørna på kvart bur, det vil seie 5 fortøyningar vinkelrett ut frå kvar av langsidene og 2 fortøyningar ut frå kortsida mot nordnordaust og 4 fortøyningar ut frå kortsida mot sørsørvest. Senterpunkt for anlegget vil ligge ca 175 m frå land til Duesund mot nordnordaust. Ein fôrlåte med ca storleik 20 x 12 m skal fortøyast om lag 10 m nordnordaust for anleggets nordnordaustlege kortende. Fôrflåten vert fortøyd med kryssfortøyningar mot søraust og sørvest samt vinkelrette og kryssfortøyningar mot nord, nordnordaust og nordaust. Figur 7. Oversiktskart (OLEX) og djupnetilhøve over området rundt den omsøkte lokaliteten, med avmerking av ytterlinja til AK 11, det planlagte anlegget med fortøyningar og feste, planlagt flåte med fortøyningar og feste i målestokk ca 1:9100. Frå Noomas Sertifisering AS. Anlegget med sine fire bur får ytre mål på 175 x 43 m, og nøtene som skal nyttast i anlegget vil ha blylina på 15 m djup. Anlegget si langside mot austsøraust vil bli fortøydd med rundt 230 m lange tau (line 3 7) med botnfeste på ca 110 m djup festa i ploganker. Fôrflåten vil bli fortøydd med høvesvis rundt 415 og 250 m lange tau (line F4 og F5) i retning søraust og sørvest med botnfeste på høvesvis rundt 110 og 90 m djup festa i ploganker. Anlegget sin kortende mot sørsørvest vil bli fortøydd med rundt 300 m lange tau (line 8 11) med botnfeste på 140 150 m djup festa i ploganker. Anlegget si langside mot vestnordvest vil bli fortøydd med rundt 175 285 m lange tau (line 12 16) med botnfeste på 70 90 m djup festa i ploganker (line 12 og 13), og med botnfeste på 10 15 m djup festa i bolt i fjell (line 14 16). Anlegget og fôrflåten sin kortende mot nordnordaust vest vil bli fortøydd med rundt 75 165 m lange tau (line 1 og 2 samt F1 3 og F6) med botnfeste på ca 10 15 m djup festa i bolt i fjell (jf. figur 7 og 8). Rådgivende Biologer AS - 12 -
3 x fortøyningar, ploganker + 3 x fortøyninger bolt i fjell. Lengde fortøyningar: ca 175-285 m 6 x fortøyningar, ploganker. Lengde fortøyningar: ca 230-415 m 185 m 40 m 6 x fortøyningar, bolt til fjell. Lengde fortøyningar: ca 75-165 m F 6 F 1 F 2 F 3 1 Fôrflåte 2 16 F 5 40 m F 4 3 15 4 14 5 13 6 12 7 11 10 9 8 4 x fortøyningar, ploganker. Lengde fortøyningar: ca 300 m 43 m Figur 8. Skisse av det planlagte anlegget ved Duesund (jf. figur 7) i målestokk ca 1:1450. Senterpunktet til anlegget vil vere ca. 60 48,517' N / 05 17,717' Ø. Rådgivende Biologer AS - 13 -
Kva type tau og botnfeste som skal brukast og dimensjonar på desse (boltar, ploganker, tau og kjetting, og liknande) vil bli avgjort i samband med fortøyningsanalysen av totalanlegget (flytekrage, nøter, fôrflåte og fortøyningsplan). Vedlagte fortøyningsplan syner at det er naudsynt med eit større oppankringssystem for å få lokalisert anlegget på den omsøkte djupna. Då er det viktig å hugse på at alle fortøyningar vert liggjande godt under vatn. Anlegget vil soleis ikkje hindre båtferdsle i området. Tabell 2. Posisjonar (WGS 84) for plassering av anlegg og flåte på lokaliteten Duesund. Anlegg og flåte Posisjon N Posisjon Ø Anlegg NNV hjørne 60 48,560' 05 17,727' Anlegg NNØ hjørne 60 48,551' 05 17,772' Anlegg SSØ hjørne 60 48,458' 05 17,691' Anlegg SSV hjørne 60 48,467' 05 17,648' Anlegg midten 60 48,517' 05 17,717' Flåte NNV hjørne 60 48,569' 05 17,746' Flåte NNØ hjørne 60 48,567' 05 17,764' Flåte SSØ hjørne 60 48,562' 05 17,761' Flåte SSV hjørne 60 48,564' 05 17,749' Flåte midten 60 48,565' 05 17,755' I tabell 2 4 er det oppgitt posisjonar for plassering av anlegg og flåte samt posisjonar for endefortøyningane samt type botnfeste. Tabell 3. Posisjonar (WGS 84) for fortøyningar frå anlegg samt type botnfeste nytta på kvar fortøying på lokaliteten Duesund. Fortøyning nr Posisjon N Posisjon Ø Ca lengde, m Feste 1 60 48.605 05 17.762 90 bolt i fjell 2 60 48.593 05 17.806 80 bolt i fjell 3 60 48.496 05 18.005 230 ploganker 4 60 48.472 05 17.988 230 ploganker 5 60 48.449 05 17.971 230 ploganker 6 60 48.430 05 17.954 230 ploganker 7 60 48.402 05 17.933 240 ploganker 8 60 48.302 05 17.561 300 ploganker 9 60 48.307 05 17.529 300 ploganker 10 60 48.311 05 17.501 300 ploganker 11 60 48.318 05 17.479 300 ploganker 12 60 48.531 05 17.355 285 ploganker 13 60 48.558 05 17.379 285 ploganker 14 60 48.574 05 17.426 260 bolt i fjell 15 60 48.589 05 17.483 220 bolt i fjell 26 60 48.600 05 17.554 175 bolt i fjell Ein gjer merksam på at dette er slik det føreligg på søknadstidspunktet, og at den faktiske plasseringa av sjølve anlegget og fortøyningsplanen kan variere noko i høve til dei opgitte posisjonane ut frå kva det vert gjeve løyve til i søknadsprosessen og når det er utført botnkartlegging og fortøyningsanalyser på dette. Rådgivende Biologer AS - 14 -
Tabell 4. Posisjonar (WGS 84) for fortøyningar frå flåte samt type botnfeste nytta på kvar fortøying på lokaliteten Duesund. Fortøyning nr Posisjon N Posisjon Ø Ca lengde, m Feste F1 60 48,604' 05 17,780' 75 bolt i fjell F2 60 48,602' 05 17,801' 75 bolt i fjell F3 60 48,590' 05 17,854' 90 bolt i fjell F4 60 48,348' 05 17,894' 415 ploganker F5 60 48,523' 05 17,475' 250 ploganker F6 60 48,659' 05 17,739' 165 bolt i fjell Rådgivende Biologer AS - 15 -
GENERELT OM OPPDRETTSLOKALITETAR Val av lokalitet har etterkvart vorte ein kritisk suksessfaktor for å oppnå vellykka driftsresultat, då det i dei seinare åra har gått mot ein stadig større konsentrasjon av volum og biomasse pr lokalitet. Dette stiller større krav til straumtilhøve og djupne på lokaliteten, botntopografi, samt lokaliteten og området omkring si evne til å omsetje det tilførte materialet frå anlegget. Det er eit mål at oppdrettsaktiviteten ikkje skal påføre det ytre miljø skade og påverknad utover det som er akseptert i etablerte standarder og normer for næringa, slik som m.a. definert i NS 9410:2016, Miljøovervåking av bunnpåvirkning fra marine akvakulturanlegg. Alle lokalitetar skal såleis i varierande grad underleggjast ulike typar miljøgranskingar. Mellom anna skal det utførast miljøundersøkingar under anlegga ved topp-produksjon i kvar driftssyklus. Hovudmålet med miljøgranskingar på oppdrettsanlegg er å avgjere i kva grad drifta påverkar det ytre miljøet. Fram til no har det derimot vore lite merksemd retta mot korleis dei ytre miljøtilhøva påverkar velferda til fisken, då det indre miljøet i anlegget i stor grad blir påverka av det ytre miljøet. I samband med søknad om ny lokalitet eller utviding på gjeldande lokalitet, skal det også presenterast straummålingar. NYTEK-forskrifta stiller tekniske krav til flytande oppdrettsanlegg med omsyn på dei ytre påkjenningene. Alle lokalitetar skal såleis vere klassifisert i høve til dette, der måling av overflatestraum er eitt sentralt element. Minimumsbehovet for straum i eit anlegg er avhengig av temperaturen i sjøen, årstid, fiskemengde i anlegget, fòring, tettleik i merdene, djupne på nøtene, om nøtene er reine, anlegget si plassering i høve til straumretning, osv. For lite straum, eller lange straumstille periodar, vil kunne medføre oksygensvikt i merdene. Spesielt kritiske periodar har ein om sommaren og utover hausten med høg temperatur i sjøen kombinert med lite oksygen og høg biomasse i anlegga. Lokalitetstypar og vassutskifting Oppdrettslokalitetar eller sjøresipientar langs kysten av Vestlandet kan generelt delast i fire hovudtypar: Fjordar og pollar, straumsund, viker og bukter eller opne sjøområde. Desse forskjellige områdetypane skil seg frå kvarandre på grunnlag av topografiske tilhøve, noko som medfører at vassmassane har ulik vassutskifting og sjiktingstilhøve på dei ulike djup. Dette er avgjerande for dei lokale sedimentasjonstilhøva, noko som vert lagt vekt på ved vurdering av resipienttilhøve og lokal påverknad av eventuelle utslepp til dei ulike typane sjøområde. På stader med god overflatestraum og dermed stor vassutskifting i overflatevassmassane, vil tilførslar av oppløyst næringsstoff raskt bli ført bort. Tilførslar av organisk stoff søkk ned og vil sedimentere avhengig av straumtilhøva lenger nede i vassøyla. Vi snakkar då om spreiingsstraum i vassmassane under overflatevassmassane, og denne er avgjerande for i kva grad tilførslar vil påverke lokalitetane. Fjordar og pollar er pr. definisjon skilde frå dei tilgrensande utanforliggjande sjøområda med ein terskel i munningen/utløpet. Dette gjer at vassmassane innanfor ofte er sjikta, der djupvatnet som er innestengt bak terskelen, kan være stagnerande, medan overflatevatnet hyppig vert skifta ut fordi tidevatnet to gonger dagleg strøymer fritt inn og ut. Mellom tidevatnstraumane kan det vere periodar med straumstille. I dei store fjordane vil djupvatnet utgjere svært store volum, og djupnene kan vere på mange hundre meter. Straumsund omfattar ofte trange, nesten kanal-liknande nord-sør gåande område der tidevasstraumen periodevis er svært sterk. Dersom slike straumsund er grunne, vil dei kunne ha ei fullstendig utskifting av vassmassane heilt til botn, men vanlegvis er det mindre sterk straum nedover i djupet. Det vil imidlertid berre vere høge straumhastigheiter i avgrensa tidsperiodar, og innimellom tidevasstraumen vil det kunne vere straumstille. Grunne straumsund vil vanlegvis ha ein svært god resipientkapasitet, fordi sjølv betydelege tilførslar vert spreidd utover store område, medan djupare straumsund vil ha sedimenterande tilhøve i djupet i dei periodane straumhastigheita er mindre. Den lokale påverknaden av utslepp vil difor variere avhengig av djupna til sundet. Større sjøområde kan også ha karakter av straumsund i overflata, medan dei kan ha relativt grunne tersklar i begge endar og dermed ha eigenskapar av fjordar med tilhøyrande stagnerande djupvatn under terskelnivå. Slike større område vil også ha sedimenterande tilhøve og kunne ha lokal påverknad av utslepp. Bukter og viker viser til lokale område som gjerne ligg i tilknytning til anten større fjordar, straumsund Rådgivende Biologer AS - 16 -
eller opne havområde. Buktene og vikene vert skilt frå pollar ved at dei ikkje er fråskilt dei utanforliggjande sjøområda med nokon terskel, og difor ikkje har stagnerande djupvatn ved botnen. Vanlegvis vil difor ei bukt / vik ha skrånande botn frå land og utover mot det utanforliggjande området, slik at også dei djupare delane av vassøyla her vert skifta ut. Slike område har relativt god resipientkapasitet, sjølv om eit utslepp vil kunne ha ein lokal miljøeffekt på lokaliteten avhengig av den lokale botntopografien og straumtilhøva. Dette er fordi ei bukt eller vik vil kunne liggja i ei bakevje, og ha betydeleg dårlegare straumtilhøve i høve til sjøområda utanfor. Opne havområde ligg utanfor tersklane til dei store fjordane, vest i havet. Her er det store djup og jamn utskifting av vassmassane utan stagnerande djupvatn mot botnen. Her er resipienttilhøva svært gode, og eit eventuelt utslepp vil ikkje ha nokon innverknad på miljøet ved utsleppet. Innslaget av straumstille periodar på straumsvake lokalitetar (t.d. innerst i ein fjordarm, inne i ein os, ei bukt eller ei vik) gjer at ein kan risikere at fisken i lengre periodar sym i tilnærma det same vatnet. På straumsvake lokalitetar har ein ikkje alltid kontinuerleg utskifting av vatnet i anlegget. Dette treng ikkje vere kritisk i den kalde årstida, men i periodar med høg temperatur i sjøen og mykje fisk i anlegget og intensiv fôring, vil fisken kunne få tilført for lite oksygen. Dette vil i særlege tilfelle kunne verke negativt inn på veksten og trivselen til fisken. Lokal belastning på ytre miljø Ved alle vurderingar av belastning må ein skilje mellom det som utgjer ei lokal punktbelastning på ein oppdrettslokalitet og det som resipienten regionalt har kapasitet til å omsetje av organisk materiale før han blir overbelasta. Uansett om resipienten har god kapasitet, så vil bereevna til sjølve lokaliteten i stor grad vere avhengig av terrenget ved botn, djupnetilhøva og straumtilhøva i vassøyla. Når belastninga på ein lokalitet er i likevekt med omsetjinga i sedimenta under oppdrettsanlegget, betyr det at den tilførte mengda organisk materiale blir broten ned og omsett i sedimenta, i all hovudsak av botngravande dyr. Forholdsvis store mengder sediment kan omsetjast på lokalitetar der ein har ein rik botnfauna, har straum ved botnen som medfører jamn tilførsel av oksygen, og som også spreier avfallet frå anlegget ut over eit større område. Dersom belastninga frå anlegget er større enn det lokaliteten kan omsetje, vil sedimenta byggje seg opp under anlegget, dei vert surare, oksygenmengda vert redusert, og botnfauna som er lite tolerant for miljøendringar forsvinn. Dei dyra som toler større endringar i miljøtilhøva blir verande inntil sedimenta er så sure og oksygenfattige at desse dyra også må gje tapt. Det er svært uheldig ikkje å ha botngravande dyr på botnen under merdene, fordi mesteparten av nedbrytingsprosessane då stoppar opp. Graveaktiviteten til dyra skapar omrøring og tilfører sedimentet vatn og oksygen. Dyra konsumerer sedimentet, bryt det ned og omdannar det. Når dyra forsvinn, er det berre den bakterielle nedbrytinga som held fram, noko som går vesentleg seinare. Då skal det berre små tilførslar til før sedimenthaugane byggjer seg opp under merdene. Erfaring viser at fjordlokalitetar er meir utsett for punktbelastning enn drift på meir kystnære lokalitetar, og det medfører at desse lett vert overbelasta. I store og djupe fjordar kan belastninga vere eit lokalt problem for oppdrettar, medan det regionalt utgjer eit lite problem for resipienten. Årsaka til at botnen på fjordlokalitetar lettare vert overbelasta, skuldast både at det generelt er mindre spreiingsstraum nedover i vassmassane og at botnen ofte består av fjell utan særleg mykje opprinneleg sediment. Det vil dermed i utgangspunktet finnest lite gravande botnfauna som kan ta seg av nedbrytinga av avfallet frå anlegget. Ein kystlokalitet har som oftast sedimentbotn og god spreiingsstraum nedover i vassmassane, og i straumsund har ein difor ofte svært gode lokalitetar med sedimentbotn og liten lokal påverknad under anlegga. På typiske fjordlokalitetar med bratt stein- og fjellbotn med lite primærsediment vil avfall frå anlegget skli nedover på det bratte berget og lande på hyller og verte liggjande i små lommer og groper i terrenget. Når ein tek prøver på ein slik fjordlokalitet, vil prøva som oftast vise dårlege tilhøve der det er mogeleg å få opp sediment, medan det 1 2 m frå treffpunktet kan vere tilnærma reint for sediment og avfall. Det prøvematerialet ein får opp slike stader består ofte av oppskrapte sure, brune, lause og luktande sediment, som automatisk får ein noko høgare poengsum ut frå dei formelle MOM B-vurderingskriteria. Denne type lokalitetar kan difor lett verte vurdert som overbelasta, og MOM-metodikken bør difor ikkje alltid nyttast slavisk. Det er viktig å tolke resultata i lys av korleis lokaliteten er. Rådgivende Biologer AS - 17 -
Drift i kompaktanlegg vil bidra til ei høgare punktbelastning over eit større areal enn drift i plastringar, der det gjerne er noko avstand mellom kvar ring. I tillegg vil store merder innehalde meir fisk pr arealeining enn små merder, og følgjeleg gje større belastning. På straumsvake lokalitetar vil dette kunne gje store utslag i belastning på ein lokalitet, då avfallet stort sett sedimenterer rett under nøtene. På bratte fjordlokalitetar kan denne effekten til ein viss grad vegast opp ved at ein oppnår ei viss spreiing av avfallet på ein skrånande botn. Ved planlegging av større anlegg i fjordsystem kan det være fornuftig å vurdere tolegrensa til lokaliteten opp mot val av anleggstype, plassering av anlegget i høve til dominerande straumretning, og også å sikre lokaliteten tilstrekkeleg kviletid mellom driftsperiodane. Indre- og ytre miljøtilhøve, sjukdom. Dei siste åra har antal fisk på kvar lokalitet, og i kvar merd, auka kraftig utan at ein har sett nok fokus på kva konsekvensar dette kan ha for fisken sitt indre miljø i anlegga. Fisken treng oksygen til alle livsfunksjonane, og straumtilhøva på lokaliteten, anleggstype og anlegget si plassering i høve til dominerande straumretning har vesentleg betydning for om fisken får nok oksygen. Det er viktig at vasstraumen får kortast mogeleg veg gjennom anlegget. Store mengder fisk i kompakte stålanlegg stiller høgare krav til lokaliteten med omsyn til straumfart og vassutskifting, enn når fisken går i plastringar med større innbyrdes avstand mellom merdene. Særleg i den varme årstida vil det vere viktig at fisken til ei kvar tid får nok oksygen. Då er oppløyselegheita til oksygen i vatnet lågast, og fisken har samtidig høg metabolisme og dermed større behov for oksygen. Algane i sjøen brukar oksygen om natta, og med avtakande daglengde utover sommaren og hausten vil tilgjengeleg oksygen i sjøen minke, slik at ein vil kunne oppleve periodar med for lite oksygen, spesielt tidleg om morgonen. Det er også ofte på sommaren og hausten at ein har den mest intensive drifta 2.året i sjø etter utsett. Mangel på tilstrekkeleg med oksygen kan vere ein av dei viktigaste forklaringane på kvifor mange oppdrettarar føler at dei køyrer med handbremsa på, og er truleg ei av dei viktigaste årsakene til at nokre anlegg er meir utsett for sjukdom og oppnår dårlegare produksjonsresultat enn andre. Stress over lengre tid på grunn av ugunstige oksygen- og miljøtilhøve, vil kunne redusere allmenntilstanden for fisken slik at den lettare vert ramma av sjukdom, og gje høgare dødelegheit når sjukdommen først har ramma fisken (t.d. PD og PGI). Rådgivende Biologer AS har dei siste åra målt profilar av oksygen, temperatur og saltinnhald ved og i anlegg i samband med lokalitetsvurderingar, og det er ikkje uvanleg å finne verdiar på mellom 50 og 70 % oksygenmetning i anlegg med mykje fisk. Oksygenmålingar som EWOS innovation har utført syner at låge oksygenverdiar ikkje berre er avgrensa til den varme årstida, men vil også kunne oppstå heile hausten fram mot nyttår. Fôringsforsøk som dei har utført i karanlegg på land viser at med dei låge oksygenkonsentrasjonane som er påvist i anlegga, vil oksygenstresset føre til at både fisken sin appetitt samt fôrutnytting blir redusert i betydeleg grad. (Kjelde: Per Krogedal, EWOS Innovation, Trøndelag fiskeoppdretterlag årsmøte 07.03.2005). Dei siste åra har EWOS Innovation også utført fôringsforsøk under variable oksygenkonsentrasjonar i sjøen i konvensjonelle matfiskanlegg, som viser at oksygentilsetjing i laksemerdar gjev auka slaktekvantum (Gausen m.fl. 2004). Djupna under anlegget viser seg å samsvara positivt med fôrutnyttinga til fisken i eit oppdrettsanlegg. Dette viser ei samanstilling presentert i bladet Norsk Fiskeoppdrett (Kosmo 2003). Eit stort materiale basert på utsettet av fisk i år 2000, viste at dess djupare det var under anlegget, dess betre fôrfaktor vart oppnådd. Dette kan sjølvsagt også vere ein verknad av fleire uavhengige årsaker, der lokalitetar med gode djupnetilhøve gjerne også ligg opnare til og dermed har betre vassutskifting. Rådgivende Biologer AS - 18 -
REFERANSAR DIREKTORATGRUPPA VANNDIREKTIVET 2013. Veileder 02:2013 Klassifisering av miljøtilstand i vann. FURSET, T. T. 2016. Straummåling og botngransking ved oppdrettslokalitet Duesund i Masfjorden kommune, sommaren 2015. Rådgivende Biologer AS, rapport 2187, 47 sider. FISKERIDIREKTORATET. Veiledning for utfylling av søknadsskjema for tillatelse til akvakultur i flytende eller landbasert anlegg. GAUSEN, M., A. NÆSS, A. BERGHEIM, P. HØLLAND & J. RAVNDAL 2004. Oksygentilsetting i laksemerder gir økt slaktekvantum. Norsk Fiskeoppdrett, nr 6, 2004, side 52 54. HAUGSØEN, H. E. & E. BREKKE 2015. MOM B-gransking av oppdrettslokalitet Duesund i Masfjorden kommune, juni 2015. Rådgivende Biologer AS, rapport 2113, 22 sider. JOHANSEN, Y.K. 2014. Resipientgransking MOM B lokalitet Duesund Masfjorden kommune. Resipient analyse AS, rapport 1083-2013, 20 sider. KOSMO, J.P. 2003. Norske oppdrettere og benchmarking økt konkurransekraft. Norsk Fiskeoppdrett, nr 15, 2003, side 38 39. NORSK STANDARD NS 9410: 2016 Miljøovervåking av bunnpåvirkning fra marine akvakulturanlegg. Standard Norge, 29 sider. Rådgivende Biologer AS - 19 -