saksframlegg Dato: Referanse: Vår saksbehandlar: 20.06.2017 72414/2017 Håkon Slutaas Saksnr Utval Møtedato U 70/17 Fylkesutvalet 26.06.2017 Etablering av deponi for ordinært avfall på Raudsand gbnr 40/81 og 40/50 - Bergmesteren Raudsand AS Bakgrunn Bergmesteren Raudsand AS har sendt Miljødirektoratet driftssøknad for «Deponi 2 for ordinært avfall på Raudsand» i medhald av forskrift om gjenvinning og behandling av avfall (avfallsforskrifta). Miljødirektoratet kan gi løyve til drift av deponi i medhald av forureiningslova og avfallsforskrifta. Deponi kan ikkje setjast i drift før ny reguleringsplan etter planog bygningslova er vedteke for området. Avfallsforskrifta gir ikkje direktoratet føringar om å vurdere samfunnsmessige konsekvensar av deponi, og desse må derfor komme fram i konsekvensutgreiinga til reguleringsplanen. Nesset kommune er her planmyndigheit. Ansvaret for å synleggjere og vurdere konsekvensar er såleis delt mellom ulike lovverk og mellom direktorat og kommune. Møre og Romsdal fylkeskommune leverte administrativ uttale 7. juni 2017, etter å ha fått utsett fristen frå 1. juni 2017. Bergmesteren Raudsand AS har varsla oppstart av reguleringsplan for eit større område på Raudsand, som skal omfatte både deponi for ordinært avfall og etablering av anlegg for sluttbehandling av farleg avfall, i tillegg til deponering av behandla massar. Nesset kommune vedtok den 23. juni 2016 planprogram for reguleringsprosessen, som no er i gang. Fylkeskommunen uttalte seg administrativt til planprogrammet og varsel om oppstart, der ein ikkje hadde større merknader til planprogrammet slik det var sett opp, men vi la vekt på at ei hovudoppgåve i planarbeidet ville vere å gjennom konsekvensutgreiinga synleggjere konsekvensar lokalt og regionalt av å deponere masser og lagre farleg avfall i fjell, og synleggjere korleis anlegget vil påverke risiko og sårbarheit i området. Planprogram eller forslag til utvikling av Raudsand-området er ikkje tidlegare behandla politisk i fylkeskommunen. Vurdering Vi meiner det er uheldig at driftssøknad no blir behandla før samla konsekvensar av deponering og behandling av avfall på Raudsand er vurdert og drøfta i reguleringsplanprosessen. Dette har skapt forvirring og usikkerheit hos publikum og interessegrupper om kva det faktisk er søkt om i denne omgang og kva avgjerder/vedtak som blir gjort på ulike stadium. Planane om utviklinga på Raudsand har skapt betydeleg engasjement lokalt og regionalt.
Tidlegare aktivitet på Raudsand Det blei etablert gruvedrift på Raudsand frå 1875 til 1982. Utslepp frå gruver har medført ein høgare konsentrasjon av kobbar, jarn og vanadium i fjorden. I 1982 etablerte Aluscan AS seg i gruvelokalet. Formålet var å etablere gjenvinningsanlegg for saltslagg frå norsk og utanlandsk sekundæraluminiumsverk. I brev av 18. oktober 2002 vedtok Statens forureiningstilsyn (i dag Miljødirektoratet) stans av import av avfall. Bakgrunnen var at manglande tiltak frå bedrifta medførte uakseptabel forureining til luft og vatn, i tillegg til at mengde mottatt avfall var større enn løyve tillét. Undersøkingar gjort av NIVA i 2003 viste ei auke i konsentrasjonane av aluminium, kobbar, sink og krom. Forureiningane var sterkast i nærområdet til industriområdet. I tillegg var det ei auke av sink og særleg kobbar ute i djupbassenget i fjorden. NIVA-rapporten frå 2013 viste at forureiningsnivået for metall og PCB var lågare enn i 2002, men områder var fortsatt markert som sterkt forureina av bly og sink. Rapporten viste også at sediment var sterkt til meget sterkt forureina av kobbar, og fjorden var markert til sterkt forureina av nikkel. Eit område i fjorden på 0,3 km 2 utanfor hovudutsleppet var markert til sterkt forureina av PCB. All tidlegare aktivitet ved Raudsand har medført forureining i fjorden, og fjorden ved Raudsand er fortsett forureina av slik aktivitet. Vi kan forvente at ny aktivitet vil forverre forureiningssituasjonen i fjorden. I tillegg er det noko uavklart kor mykje og kva type avfall som er lagra i gruvene og i deponi. Ut frå eit føre var prinsipp er det ikkje forsvarleg å starte ny aktivitet når situasjonen per i dag er så lite oversiktlig. Miljørisikovurdering for deponi Det er utarbeidd ei miljørisikovurdering for den diffuse utlekkinga frå deponiet. Konklusjonen i miljørisikovurderinga er at «forurensningsfaren ved deponiet vurdert til å være akseptabel». Rapporten synleggjer samstundes fleire kjelder til usikkerheit, og i konklusjonen kan vi lese at «vannmengdene vil høyst sannsynlig transporteres via en gruvetunnel (bremsebane-tunnelen) før det ender i fangdammen hvor vannmengder og kjemi kan overvåkes og om nødvendig renses». Det er gjennomført sporstofforsøk som «indikerer at all diffus utlekking vil gå via fangdammen». Dette er ein føresetnad for at all diffus utlekking kan bli overvaka og reinsa før utslepp i fjorden. Når det blir vist til indikasjonar og sannsynlegheiter stiller vi spørsmål ved om undersøkingane av desse tilhøva er gode nok, særskilt med tanke på den status fjorden har som vassforekomst og nasjonal laksefjord. Vår vurdering er at risikovurderinga blir for svak når det gjeld påverknaden deponiet vil ha på kystvassforekomsten og om det vil ha konsekvensar for miljømål sett i regional vassforvaltningsplan. Vassforvaltning og miljømål for vassforekomsten «Tingvollfjorden ved Raudsand» I Regional plan for vassforvaltning i Møre og Romsdal vassregion er miljømålet for vassforekomsten «Tingvollfjorden ved Raudsand» å oppnå god økologisk og kjemisk tilstand i neste planperiode. Miljøtilstanden er i dag dårlig økologisk tilstand og dårlig kjemisk tilstand. Dette er i stor grad knytt til tidlegare aktivitet ved Raudsand. Miljømåla sett for kystvassforekomsten er ambisiøse, og det går ikkje klart fram av søknaden korleis deponiet vil påverke miljøtilstand eller miljømål. Erfaringar frå tidlegare aktivitet viser at avrenning er eit problem i deponiet og det er ikkje rydda opp i dette i dag. Miljødirektoratet må som sektormyndigheit vurdere om deponiet vil kunne kome i konflikt med miljømål i planen. Dette er ikkje godt nok vurdert i søknaden.
Det ligg føre planer om ytterlegare deponi og avfallsbehandling på Rausand. Ut frå omsynet til ei heilskapleg vassforvalting bør løyve til deponi ikkje bli behandla før reguleringsplanprosessen er gjennomført, og vi får ei oversikt over den samla påverknaden på vassmiljøet. Søknaden frå Bergmesteren Raudsand AS inneber unntak frå krav i avfallsforskrifta om dobbel botntetting i deponiet. Ut frå omsynet til kystvassforekomsten meiner vi det ikkje bør bli gitt unntak frå krav om dobbel botntetting. Akvakultur Regjeringa har utpeika havbruksnæringa, saman med dei andre havnæringane, som dei store vekstnæringane i Norge i framtida. Rapporten «Verdiskaping basert på produktive hav i 2050» peikar på at veksten innan sjømat spesielt vil måtte skje innanfor oppdrett, og det blir anslått ei marin verdiskaping på omlag 250 mrd. kroner i 2030, og i overkant av 500 mrd. kroner i 2050. Eitt av våre fremste fortrinn er dei naturgitte tilhøva langs kysten som gir gode vilkår for havbruk. Berekraftig forvaltning og oppdrett er ein av berebjelkane i marknadsføringa av norsk sjømat, og då særleg laks. Norsk laks blir selt verda rundt og er Norges kanskje mest kjente internasjonale merkevare. Marknadane er lett påverkelege og etablering av eit avfallsdeponi kan øydeleggje det gode omdømmet norsk laks har som sikker og sunn mat. Næringa på Nordmøre har derfor gitt uttrykk for stor bekymring for kva ei etablering av deponi, og særleg deponi for farleg avfall, kan ha å seie for omdømmet ute i marknadene. Fleire aktørar gir signal om at dette kan føre til at dei vel å trekkje seg ut frå Tingvollfjorden og Nordmøre. Møre og Romsdal er eitt av Norges største sjømatfylke, med ein eksport på oppunder 17 mrd. kroner i 2016. Av dette representerte laks og aure 9,6 mrd. kroner. Nordmøre er ein betydeleg oppdrettsregion, og omlag 55 prosent av alle konsesjonane for oppdrett av laks i Møre og Romsdal er lokalisert her. Nordmøre vil vere ein region som vil stå for ein vesentleg oppdrettsproduksjon av laks også i framtida. I tillegg skjer store delar av den norske produksjonen av oppdrettskveite på Nordmøre. Dei største aktørane innan oppdrett i regionen er Lerøy Midt AS, Marine Harvest Norway AS og SalMar Farming AS. I Tingvollfjorden er det stor oppdrettsproduksjon. I fjordsystemet blir det produsert om lag 11 000 tonn oppdrettslaks årleg. Aktørane er Lerøy Midt AS som produserer matfisk på fire lokalitetar i midtre og ytre del av fjordsystemet, og Aqua Gen AS som produserer stamfisk. Produksjon av stamfisk er særleg verdifull, og Aqua Gen AS er ein av dei leiande internasjonale stamfiskaktørane på laksefisk. Dei har ein stor del av sin stamfiskproduksjon på tre sjølokalitetar i indre del av Tingvollfjorden. Etablering av eit avfallsdeponi vil utgjere ein trussel for store delar av oppdrettsnæringa på Nordmøre. Dersom større aktørar vel å trekkje ut sin produksjon frå dette området inneber det tap av eit stort tal arbeidsplassar både lokalt og regionalt, og området kan tape verdiskapinga som oppdrettsnæringa og tilknytte næringar står for. Eit eksempel på ringverknader er at dersom Aqua Gen AS skulle trekke seg ut frå Tingvollfjorden, vil det ramme Pure Norwegian Seafood AS på Averøy som har samarbeid med Aqua Gen om slakting av overproduksjon og produksjon av lakserogn til konsum.
Det må også nemnast at 11 kommunar på Nordmøre sidan 2013 har arbeidd med ein interkommunal plan for sjøareala. Arbeidet er gjort for å få eit oppdatert og heilskapleg planverk som er rigga for framtida og i stand til å ivareta veksten i dei marine næringane. Planen er i ferd med å bli sluttført og er venta godkjent i kommunane i løpet av året. Eit deponi som omsøkt er ikkje vurdert i denne planen og kan ikkje utan vidare sameinast med dei arealdisponeringane som er gjort der. Eit slikt deponi vil kunne hindre nye etableringar og utvikling av dei marine næringane i området. Reiseliv og omdømme Reiselivsnæringa er ei viktig og veksande næring i Møre og Romsdal. I Møre og Romsdal har talet på sysselsette vore stabilt sidan 2010, medan talet på sysselsette i reiselivsnæringa har auka med 35 prosent til 4 780 i perioden 2010 2015. Møre og Romsdal hadde i 2016 totalt 1 448 595 overnattingar på hotell, campingplassar, hyttegrender og vandreheimar. Dette var ein auke på heile 6,7 prosent samanlikna med 2015. For å sette dette i perspektiv kan nemnast at Norge totalt sett i 2016 hadde 33 114 132 overnattingar med ein auke på 4,6 prosent frå 2015. Reiselivsnæringa har eit sterkt fokus på berekraft og grøn utvikling. Dette er tydeleg både i den nye stortingsmeldinga om reiseliv «Opplev Norge unikt og eventyrlig» (Stortingsmelding nr 19 2016-2017) og i Innovasjon Norge sin nyleg lanserte strategi for reiselivsutvikling. Målet er å skape 20 000 nye jobbar i reiselivsnæringa innan 2025, frå 160 000 til 180 000 arbeidsplassar samla for landet. Reiselivsnæringa har som ambisjon å ta posisjonen som den leiande naturbaserte destinasjonen i verda, og Møre og Romsdal har mål om å bli «aktivitets- og opplevingsfylke nr 1 i Norge». Eit avfallsdeponi på Raudsand harmonerer dårleg med det reiselivsnæringa sel, både nasjonalt og internasjonalt, som er rein og urørt natur. Raudsand ligg i eit område med mange sterke reiselivsprodukt som mellom anna Tingvollost kåra til verdas beste ost, Angvik Gamle Handelssted vurdert som eit av Norges beste hotell på Booking.com og Tripadvisor, Øksendalen og Sunndalsfjella topptur- og vandredestinasjon i verdsklasse, Eikesdalen og Innerdalen Norges vakraste fjelldalar, samt Dovrefjell og Sunndalsfjella Nasjonalpark. Å plassere eit avfallsdeponi i dette området vil venteleg svekke omdømmet til reiselivsnæringa og kan over tid påverke talet på arbeidsplassar i denne næringa. Konklusjon Fylkesrådmannen meiner at driftssøknad for deponi for ordinært avfall på Raudsand ikkje bør behandlast før samla konsekvensar av deponering og behandling av ordinært og farleg avfall på Raudsand er drøfta og vurdert i reguleringsprosessen med konsekvensutgreiing. Miljødirektoratet bør derfor ikkje gi løyve før eventuelt reguleringsplanvedtak. Fylkesrådmannen viser til at den regionale vassforvaltninga og viktige næringsinteresser med stort vekstpotensial kan bli negativt påverka av deponiverksemd på Raudsand. Erfaring viser at aktiviteten i deponi og gruver på Raudsand har ført med seg forureiningar i fjorden med langsiktige verknadar. Forureiningssituasjonen frå deponiet synest noko uklar i dag og bør avklarast før eventuelt ny aktivitet startar opp. Det er ikkje godt nok utgreia om utslepp vil kunne kome i konflikt med miljømål for kystvassførekomsten «Tingvollfjorden ved Raudsand». Dei viktige næringsinteressene knytt til akvakultur og reiseliv tilseier i tillegg at det ikkje er grunnlag for å gi unntak frå miljømåla for denne
vassforekomsten ut over det som ligg inne i Regional plan for vassforvaltning i Møre og Romsdal vassregion. Forslag til vedtak: 1. Møre og Romsdal fylkeskommune meiner at det ikkje bør gis løyve til deponering av ordinært avfall på Raudsand. Fylkeskommunen meiner at det ikkje er godt nok vurdert korleis deponiet vil påverke miljøtilstanden i fjorden, og at dette må undersøkast nærare. Eit deponi må vurderast etter ein reguleringsprosess med konsekvensutgreiing. 2. Akvakultur- og reiselivsnæringa i området bidreg svært mykje til verdiskapinga i Møre og Romsdal. Etablering av deponi vil kunne få vesentlege negative konsekvensar for desse næringane og hindre framtidig vekst. 3. Møre og Romsdal fylkeskommune er negativ til ei etablering av deponi dersom dette kjem i konflikt med miljømåloppnåing i Regional plan for vassforvaltning i Møre og Romsdal vassregion. 4. Møre og Romsdal fylkeskommune meiner at det ikkje bør bli etablert ny aktivitet i området før dagens forureiningssituasjon i gruver og eksisterande deponi er betre avklart. Ottar Brage Guttelvik fylkesrådmann Bergljot Landstad regional- og næringssjef