Rettleiar for utfylling av Vedtak om bruk av tvang og makt overfor enkeltpersonar med psykisk utviklingshemming Rettleiaren kommenterer ikkje dei punkta som gjer seg sjølv utifrå rubrikkane i vedtaksmalen. Skriv mest mogleg informasjon inn i rubrikkane, men nytt vedlegg viss det er naudsynt. Då må de vise til desse i vedleggslista som ligg lengst bak i skjemaet. Generelt: Når de skriv i eit felt, vil dette utvide seg etter kvart som de skriv. Avkryssingsboksar: ( t.d. Ja: Nei: ) De kryssar av ved å dobbeltklikke i den ruta de vil setje kryss i. De får då opp ein dialogboks som heiter Alternativer for avmerkingsboks. Der set de standardverdi til aktivert og klikkar OK. Viss de treng fleire rader: (t.d. for å skrive inn fleire namn, medikament e.l.) Trykk på tabulator ()-tasten når de står i siste rute i siste rad. Saksgong Det er den som har det overordna faglege ansvaret for tenesta i kommunen/bydelen, som har mynde til å fatte vedtaket (jf. 9-7 andre avsnitt, sjå også rubrikk 5.1 i skjemaet). Etter at kommunen/bydelen har fatta vedtak, skal Fylkesmannen overprøve vedtaket, jf. 9-8: Fylkesmannen skal overprøve vedtak etter 9-5 tredje ledd bokstavene b og c, jf. 9-7 fjerde ledd. Fylkesmannen skal prøve alle sider av saken. Fylkesmannen skal gi vergen eller hjelpevergen og pårørende opplysning om retten til å klage etter 9-11 annet ledd. Fornying av vedtak bør sendast i god tid innan vedtaket går ut. Fylkesmannen har også tilsynsmynde når kommunen skal gjennomføre vedtaket, jf. 12-3, første avsnitt: Fylkesmannen skal føre tilsyn med lovligheten av kommunens oppfyllelse av plikter pålagt i kapitlene 3 til 10 og 11-2, 11-3 og 11-4. Ved tiltak etter 9-5 tredje ledd bokstavene b og c skal det også føres stedlig tilsyn. Saksgangen i slike vedtak er skildra i 9-7 tredje og fjerde avsnitt. 1. Personopplysningar 1.1 Kven gjeld tiltaket for? Vedrørande verje/hjelpeverje: Når det er aktuelt å fatte vedtak om bruk av tvang og makt, krev lova at det skal oppnemnast ein hjelpeverje (jf. 9-3 tredje avsnitt). Viss tenestemottakar ikkje har fått oppnemnt hjelpeverje, må kommunen fremja krav om at det vert oppnemnt ein. Det må gå fram særskilt at hjelpeverja sitt mandat også omhandlar oppgåver etter helse- og omsorgstenestelova kapittel 9. Legg ved kopi av hjelpeverjefullmakt. Viss tenestemottakar fyller 18 år i løpet av perioden det er søkt vedtak for, må det vera oppnemnd hjelpeverje frå denne dato.
Meir om verje/hjelpeverje sine funksjonar finn de i 9-3 andre avsnitt, 9-7 fjerde avsnitt, 9-8 andre avsnitt, 9-11 første avsnitt og 9-12 andre avsnitt. 1.2 Tenestemottakar sine pårørande. Pårørande kan vere ektefelle, sambuar, myndige barn, foreldre, myndige søsken og besteforeldre. Desse skal listast opp i prioritert rekkjefølgje i høve kven som er kontaktperson, jf. 9-3 fjerde avsnitt. Viss pårørande ikkje ønskjer å nytta retten til innsyn og medverknad, kan dei reservere seg. Det gjeld ikkje viss dei er oppnemnt som hjelpeverje. Meir om pårørande si rolle finn de i 9-3 andre avsnitt, 9-7 fjerde avsnitt, 9-8 andre avsnitt, 9-11 første avsnitt og 9-12 andre avsnitt. 1.3 Kva medisinske diagnosar føreligg? Her skal de føre opp kva diagnose(-ar) tenestemottakar har. Reglane i dette lovverket gjeld berre personar med diagnosen psykisk utviklingshemming, jf. 9-2 første avsnitt. Denne diagnosen skal stadfestast av ansvarleg lege. Legg ved epikrise, journalnotat eller liknande som bekreftar dette. 1.4 Medikamentell behandling. Her skal de føre opp kva medikament tenestemottakar nyttar. 1.5 Kort om tenestemottakar si historie? Her skal de kort føre opp ei oversikt over tenestemottakar si historie, skular, bustadsituasjon, flyttingar, tidlegare utfordringar og vesentlege hendingar som kan ha påverka personen fram til den ho/han er i dag. 1.6 Kort funksjonsskildring? Her skal de gje ei kort funksjonsskildring. Det er lov å krysse av for fleire felt. Nytt merknadsfeltet for å forklare nærare. 1.7 Kva enkeltvedtak føreligg? jf. 9-2 første avsnitt Kapittel 9 gjeld berre under yting av tenester etter helse- og omsorgstenestelova 3-2, nr.6 bokstav a d. Her skal de skriv opp kva vedtak tenestemottakar har, kva dei gjeld, kor lenge dei gjeld og kvar dei gjeld. T.d. viss det er tenester i bustad, utanfor bustad, på dagsenter etc. Helse- og omsorgstenestene etter 3-2 nr.6 omfattar: a) «helsetjenester i hjemmet, b) personlig assistanse, herunder praktisk bistand og opplæring og støttekontakt, c) plass i institusjon, herunder sykehjem
d) avlastningstiltak.» Legg ved kopi av enkeltvedtaka. 1.8 Kva andre tenester, tilbod eller aktivitetar har tenestemottakar? 1.9 Har tenestemottakar evne til å forstå konsekvensar av eigne handlingar og val? Her skal de gjere greie for dette, gjerne med døme, og grunngje vurderinga. 1.10 Talet på skadeavverjande tiltak i naudsituasjonar siste året. 2. Opplysningar om tenestemottakar sin situasjon og den utfordrande åtferda/forhold som gjer at ein må nytte tvang og makt 2.1 Gje ei detaljert skildring av den utfordrande åtferda/forhold som gjer at ein må nytte tvang og makt. 2.2 Moglege årsaker som utløyser den utfordrande åtferda? Her skal de beskrive og gjere greie for både dei utløysande faktorar og eventuelle bakanforliggjande årsaker. 2.3 Konsekvensar/skadefølgjer av åtferda? Gje ei fagleg grunngjeving for at dette er vesentleg skade, jf. 4A-5, andre avsnitt, siste setning. Ein må også gjere greie for kor ofte og/eller kor sannsynleg det er at denne skadefølgja vil oppstå. Legg gjerne ved uttale frå lege/tannlege dersom det gjeld skade på psykisk og fysisk helse og tannhelse. 2.4 Gje ei skildring av tenestemottakar sin noverande situasjon. Beskriv og gje ei fagleg vurdering. jf. 9-7 tredje avsnitt pkt. b Skildringa skal gje eit heilskapsbilete av tenestemottakar sin situasjon og kva forhold som har innverknad på tiltaket(-a) som skal setjast i verk. Den faglege vurderinga skal støtte opp under skildringa. Legg også ved individuell plan og andre relevante dokument. 3. Opplysningar om tiltaket 3.1 Når vart tiltaket overprøvd og godkjent første gong? 3.2 Kva type tiltak dreier det seg om? (Kryss av i feltet til venstre.) Vedtaket kan innehalde fleire ulike tiltak; kryss av for dei aktuelle.
3.3 Gje ei skildring av kva tiltak som skal setjast i verk etter kapittel 9. Her skal de skildre kva tiltak som skal gjennomførast. Beskriv korleis de konkret vil gjennomføre tiltaket, kva prosedyre de vil følgje og kva metode de vil nytta. 3.4 Gje ei fagleg grunngjeving for tiltaket(-a). Både val av tiltak og val av metode må grunngjevast fagleg. Sjå 9-7 tredje avsnitt bokstav c. Fagleg forsvarleg handlar om kva metodar som er valt og korleis tiltaket(-a) er utforma. Tiltaket(-a) må gjennomførast i samsvar med målsetjinga og av personale som er kvalifisert til dette. 3.5 Gje ei grunngjeven vurdering av om tiltaket er etisk forsvarleg. Etisk forsvarleg handlar om kor mykje tiltaket grip inn i tenestemottakar sitt liv. Tiltaket(-a) må ikkje gå lenger enn det som er naudsynt, og må stå i forhold til det føremålet som ein vil sikre. 3.6 Kva er føremålet med tiltaket? 3.7 Kva skal til for at ein skal ta i bruk tvangstiltak (kriteria for iverksetjing), og evt. kva skal ein gjere før tiltaket vert teke i bruk? Ut frå krava i 9-7 tredje avsnitt, skal det vera ei presis beskriving av tiltaket. Det skal derfor på førehand vere fastsett kva forhold som gjer at ein skal ta i bruk tiltaket. Her skal ein også føre opp kva ein skal gjere før ein tek tiltaket i bruk, t.d. avleiing, munnleg instruksjon etc.. 3.8 Kva skal til for at tiltaket(-a) skal avbrytast (kriteria for å avslutte)? Ut frå krava i 9-9 fjerde avsnitt, skal tiltaket vurderast kontinuerleg og avbrytast straks dersom: vilkåra for vedtaket ikkje lenger er til stades det viser seg å ikkje ha dei pårekna konsekvensane det viser seg å ha uventa, negative verknader Det skal derfor på førehand vere fastsett kva forhold som gjer at tiltaket skal avbrytast. 3.9 Kor skal tiltaket(-a) gjennomførast? Skriv inn kor tiltaket(-a) skal gjennomførast, til dømes i eigen bustad, på offentleg stad, i jobb/aktivitet osv. Viss det er fleire typar tiltak (jf. rubrikk 3.2), må de spesifisere kva tiltak som gjeld kor.
3.10 Kva førebyggjande arbeid er gjort, og korleis har det fungert? Jf. 9-4 Her skal de skildre det førebyggjande arbeid som er gjort, og korleis dette har fungert (jf. krav i 9-4). Døme på førebyggjande tiltak: tilrettelegging av tenestetilbodet etter 9-1 andre avsnitt tilrettelegging av fysiske rammevilkår endring i bruk av personale opplæring av tilsette 3.11 Kva andre løysingar er prøvd, og korleis har desse fungert? Jf. 9-5 første avsnitt Det er eit vilkår etter 9-5 første avsnitt, at andre løysingar enn bruk av tvang og makt skal vere prøvd før tiltak etter kapittel 9 vert sett i verk. De må derfor skildre kva andre løysingar som er vorte prøvd, og kva effekt desse har hatt. Eit døme på slike løysingar kan vere ei anna tilnærming til kommunikasjon og samhandling, eller andre tiltak som er meir direkte retta mot dei problema og den åtferda som dette vedtaket omfattar. 3.12 Kva andre løysingar er ikkje prøvd før tiltak etter kapittel 9 er sett i verk, og grunngjeving for dette. Jf. 9-5 første avsnitt Kravet om å prøve eller sette i verk andre løysingar før bruk av tvang og makt kan berre fråvikast i særlege tilfeller, og det skal i så fall grunngjevast, jf. 9-5 første avsnitt. 3.13 Kor lenge skal tiltaket(-a) vare? jf. 9-7 tredje avsnitt bokstav d Det kan gjerast vedtak for inntil tolv månader om gongen, jf. 9-7 andre avsnitt. 3.14 Kva haldning har tenestemottakar til tiltaket(-a)/kva reaksjonar har han/ho på tiltaket? jf. 9-3 andre avsnitt og 9-7 tredje avsnitt bokstav f De skal skildre både den generelle reaksjonen tenestemottakar har på tiltaket, og reaksjonar som han/ho vil kunne ha når tiltaket vert gjennomført. Tenestemottakar har krav på ei forklaring av kva tiltaket går ut på. 3.15 Har pårørande/hjelpeverje/tenestemottakar vorte høyrt før vedtak er gjort, og hadde dei merknader til tiltaket(-a)? jf. 9-3 andre avsnitt og 9-7 tredje avsnitt bokstav f
Det skal gå fram kva kontakt fagleg ansvarleg har hatt med pårørande og verje/hjelpeverje, og det skal skildrast kva haldning pårørande og verje/hjelpeverje har til tiltaket. Så langt det er mogleg og ønskeleg, skal desse private partane delta aktivt i arbeidet med å utarbeide tiltaket og vedtaket. Dersom det ikkje er mogleg å få fram tenestemottakar si haldning på grunn av kognitivt funksjonsnivå eller andre forhold, må dette grunngjevast. Sjå også 9-3 andre avsnitt. 4. Evaluering av tiltaket ved fornying 4.1 Kven har delteke på evalueringa av tiltaket? Her skal de føre opp kva personar som har delteke i evalueringa av tiltaket. Det kan vere tilsette på tenestestaden og i kommunen elles, og det kan vere eksterne parter, til dømes frå spesialisthelsetenesta. 4.2 Kva endringar har skjedd i tenestemottakar sin situasjon i inneverande periode? Beskriv og gje ei fagleg vurdering. jf. 9-7 tredje avsnitt pkt. b 4.3 Kva førebyggjande arbeid er gjort i inneverande periode, og korleis har det fungert? Sjå rettleiing punkt 3.10 over. 4.4 Kva andre løysingar er prøvd i inneverande vedtaksperiode, og korleis har desse fungert? Sjå rettleiing punkt 3.11 over. 4.5 I kva omfang har tiltaket(-a) vore gjennomført i vedtaksperioden? Her skal de gje ei oppsummering av førekomst, tidsbruk og omfang av gjennomførte tiltak i førre vedtaksperiode. 4.6 Korleis har tiltaket(-a) (jf. rubrikk 4.5) fungert? Her skal de gje ei vurdering /evaluering av korleis tiltaket(-a) har fungert i førre vedtaksperiode. 4.7 Gje ei skildring av korleis tiltaket(-a) eventuelt har endra seg i inneverande vedtaksperiode? Gje ei fagleg grunngjeving. 4.8 Viss eit tiltak har vorte avbrote under gjennomføring i inneverande periode, kva forhold førte til avbrytinga? Ut frå krava i 9-9 fjerde avsnitt, skal tiltaket vurderast kontinuerleg og avbrytast straks dersom:
det viser seg å ikkje ha dei pårekna konsekvensane det viser seg å ha uventa, negative verknader Det skal derfor på førehand vere fastsett kva forhold som gjør at tiltaket skal avbrytast. Sjå rettleiing punkt 3.8 over. 4.9 Kva haldning har tenestemottakar til at tiltaket skal fornyast, og kva reaksjonar har han/ho hatt på tiltaket? jf. 9-3 andre avsnitt og 9-7 tredje avsnitt bokstav f Sjå rettleiing punkt 3.14 over. 4.10 Kva er pårørandes/hjelpeverjes haldning til fornying av tiltaket, og korleis er dei tatt med i evalueringa av det? jf. 9-3 andre avsnitt og 9-7 tredje avsnitt bokstav f Det skal gå fram kva kontakt fagleg ansvarleg har hatt med pårørande og verje/hjelpeverje, og det skal skildrast kva haldning pårørande og verje/hjelpeverje har til tiltaket. Så langt det er mogleg og ønskeleg, skal desse private partane delta aktivt i arbeidet med å utarbeide tiltaket og vedtaket. Sjå også 9-3 andre avsnitt. 5. Opplysningar om tenesteytarane 5.1 Kven er overordna fagleg ansvarleg for tenesta? jf. 9-7 andre avsnitt I alle kommunar er det ein overordna fagleg ansvarleg for tenesta som vert omfatta av kapittel 9. Det er denne personen som formelt gjer vedtak om bruk av tvang og makt. 5.2 I kva grad har den overordna fagleg ansvarlege delteke i utarbeiding/vurdering av tiltaket(-a)? Her skal de gjere greie for korleis den overordna fagleg ansvarlege har delteke i evalueringa av tiltaket. Kva problemstillingar har vore løfta til overordna fagleg ansvarleg i inneverande vedtaksperiode? Det må vere klare ansvarslinjer med omsyn til kven som har det overordna faglege ansvaret i kommunen. Det er viktig at den som er fagleg ansvarleg, også har mynde til å disponere økonomiske ressursar og personell på ein slik måte at det er mogleg å hindre og førebyggje tvang og makt, jf. 9-7. 5.3 Namn på tenestestad(-ar) og kontaktinformasjon 5.4 Kven er fagleg ansvarleg for gjennomføringa av tiltaket(-a)? jf. 9-7 tredje avsnitt bokstav g
Her skal de gje opp kven som er fagleg ansvarleg for sjølve gjennomføringa av tiltaket. Det vil som regel vere den personen som har det daglege og faglege ansvaret på tenestestaden, det vil sei burettleiar eller liknande. Vedkomande må vere tilgjengeleg for andre tenesteytarar på den arenaen tiltaket skal gjennomførast. Dersom tiltaket skal gjennomførast på fleire ulike arenaer, til dømes bustad og dagsenter, må det peikast ut ein ansvarleg på kvar arena. 5.5 Korleis skal tiltaket evaluerast? 5.6 Kven skal delta i evalueringa av tiltaket? Her skal de føre opp kva personar som skal delta i evalueringa av tiltaket. Det kan vere tilsette på tenestestaden eller i kommunen, og det kan vere eksterne parter, til dømes frå spesialisthelsetenesta. 5.7 Kven av tenesteytarane skal gjennomføre tiltaket? 5.8 Korleis skal tenesteytarane rettleiast og følgjast opp fagleg? I denne rubrikken skal de føre opp dei personane som skal rettleie og følgje opp tenesteytarane. Før dessutan opp kva tema som vil verte handsama, og i kva omfang. Bydelen eller kommunen har plikt til å gje fagleg rettleiing og oppfølging, jf. 9-4. Personalet er forplikta til å delta i den opplæringa som vert bestemt, og som vert vurdert som naudsynt for å halde kvalifikasjonane deira ved like (jf. 8-2). Det må sikrast at alle tenesteytarar som deltek i tiltaket, får tilstrekkeleg rettleiing og oppfølging. Det må derfor utarbeidast ein særskilt plan for dette. Denne planen skal leggjast ved dette vedtaket. 5.9 Kven medverkar frå spesialisthelsetenesta? 9-7 andre avsnitt, 9-9 første avsnitt og 9-13 Spesialisthelsetenesta skal medverka når tiltaket(-a) vert utforma og gjennomført. Det skal gå fram om råda er i tråd med tiltaket(-a), eller om dei har gjeve andre råd som ikkje er fylgt opp. Viss det er råd som ikkje er fylgt opp, må ein grunngje dette. 5.10 Er det naudsynt å søkje dispensasjon frå krav til kompetanse? jf. 9-9 tredje avsnitt Lova krev at den eine av dei to tenesteytarane som gjennomfører tiltaket, har særskilt kompetanse. Dei spesifikke krava er skildra i 9-9 tredje avsnitt. Når bemanningsplanen vert sett opp, må det synleggjerast at dette kravet er oppfylt. Viss ikkje kravet er oppfylt, må det søkjast om dispensasjon. Dersom det er naudsynt å søkje om dispensasjon frå kravet til kompetanse, skal dette gjerast i eit eige vedlegg. Fyll ut og legg ved skjemaet Søknad om dispensasjon frå utdanningskravet, som de finn på www.fmho.no.
5.11 Dersom det vert vurdert at det vil vere ei ulempe for tenestemottakar at to tenesteytarar er til stades, må dette gjerast særskilt greie for under denne rubrikken. Lova krev ( 9-9 andre avsnitt) at det skal vere to tenesteytarar til stades når eit tiltak vert gjennomført, viss det ikkje er ei ulempe ( til ugunst ) for tenestemottakar. Dersom det vert vurdert slik at det vil vere ei ulempe for tenestemottakar at to tenesteytarar er til stades, må dette gjerast greie for i denne rubrikken. 6. Opplysningar om registrering og dokumenthandtering jf. 9-10, samt forskrift om pasientjournal. 6.1 Korleis vert opplysningar om tiltaket(-a) dokumentert? Her skal de gjere greie for korleis kommunen dokumenterer opplysningar om tiltaket(-a). Det er strenge krav til registrering og dokumentasjon ved gjennomføring av planlagde tiltak etter dette lovverket. Kvart tilfelle av tvangsbruk skal registrerast, og både omfang og problematikk må skrivast ned. Dokumentasjonen må innehalde alle dei nødvendige opplysningane, og dessutan vere så systematisk at data lett kan overføres til statistikk for oppsummering. Sjå også forskrift om pasientjournal. Kva forhold som skal registrerast vil vere avhengige av tiltaket sin art. Følgjande punkt vil kunne vere relevante: tid, stad og kor lenge situasjonen/tiltaket varte situasjonsskildring, moglege utløysande årsaker åtferd, problem som utløyser tiltaket tiltak som vert sett i verk tenestemottakar sin reaksjon, grad av motstand, resultat av tiltaket, kva som skjer i etterkant av tiltaket oppfølging av tenestemottakar oppfølging av tenesteytarane namn og underskrifter frå tenesteytarane som gjennomførte tiltaket, utdanning, dispensasjon Registreringsskjemaet må leggjast ved. 6.2 Kven har ansvar for dokumenthandtering og kontroll av opplysningane? Den fagleg ansvarlege for tiltaket (rubrikk 5.1) vil vanlegvis også ha ansvaret for dokumenthandtering og kontroll av opplysningane. Men det kan også vere oppnemnt andre ansvarlege for dette for å sikre ei forsvarleg handtering og kontroll. 6.3 Kor vert opplysningane oppbevart? Registreringsskjema skal forvarast forsvarleg, slik at dei ikkje kjem til skade eller vert øydelagt, og slik at uvedkomande ikkje får tilgang til dei.
Sjå også forskrift om pasientjournal. 7. Vedlegg samt stadfesting på kven vedtak vert sendt til 7.1 Vedlegg 7.2 Kor skal vedtaket sendast? Kryss av for at vedtaket vert sendt til dei ulike partane. Partane har som hovudregel rett til innsyn i dokumenta i saka, jf. forvaltningslova 18 og 19. 8. Andre forhold Kommunen sitt vedtak skal sendast til Fylkesmannen for obligatorisk overprøving. Kommunen sitt vedtak kan ikkje setjast i verk før Fylkesmannen har ferdighandsama saka. Tenestemottakaren, verje eller hjelpeverje og pårørande vil i dei fleste tilfeller kunne klage på Fylkesmannen sitt vedtak til fylkesnemnda for sosiale saker. Nærare opplysningar om rett til å klage og klagefrist vil gå fram av Fylkesmannen sitt vedtak. Fylkesmannen har tilsynsmynde i høve saker etter helse- og omsorgstenestelova kapittel 9.