STRAUME

Nord- og Midhordland jordskifterett Rettsbok Sak: 1200-2012-0007 STRAUME Gnr. 83 i Modalen kommune Oppstarta: 11.04.2012 Avslutta: 25.09.2012

SAKSFØREBUANDE MØTE Møtedag: 11.04.2012. Stad: Rådhuset på Mo i Modalen. Sak nr.: 1200-2012-0007 STRAUME, gnr. 83. Saka gjeld: Krav om sak etter jordskiftelova 2. Jordskiftedommar: Vidar Bergtun. Protokollførar: Saka er kravd av: Til handsaming: Partar: Jordskiftedommaren. Leif Tore Xe. 1 Gjennomgang av kravet 2 Vidare framdrift i saka Eigar av gnr. 83/1, 83/20, Jarle Heimdal Eigar av gnr. 83/2, Aud Helga Sørtun Nygard Eigar av gnr. 83/2, John Sigurd Nygard Eigar av gnr. 83/3, Anders Steinsland Eigar av gnr. 83/4, Olaug Straume Steinestø Eigedomane ligg i Modalen kommune. Til stades: Leif Tore Xe for Jarle Heimdal, Aud Helga Sørtun Nygard og John Sigurd Nygard, Anders og Harald Steinsland, Olaug Straume Steinestø. På spørsmål hadde ingen merknader til innkallinga til møtet eller til måten retten var samansett på. Jordskiftedommaren gjorde greie for hovudreglane i domstollova 106-108. Ingen kjende til noko som kunne tilseie at jordskiftedommaren var inhabil. Jordskiftedommaren gjorde greie for at føremålet med munnleg saksførebuing er å avklarte partstilhøva og å få oversyn over dei problema som ein ønskjer å få løyst. Dommaren gjorde merksam på at det ikkje blir teke realitetsavgjerder i dette møtet. Følgjande dokument vart framlagde: 1. Krav om sak for jordskifteretten frå Jarle Heimdal og Leif Tore Xe datert 23.01.2012 Vedlegg 1. Kart Revåna Straume Vedlegg 2. Kart Sæterelva Vedlegg 3. Kart Tverrelva Vedlegg 4. Oversikt over kraftpotensial for elvar ved Straume gard Vedlegg 5. Kart Gauvbottneelva Vedlegg 6. Kart Gregoriusbotten 2. Brev til Leif Tore Xe vedk. heimel, datert 07.02.2012. 3. Svarbrev frå Leif Tore Xe. Vedlegg 1: Søknad om kosesjon for overtaking av fallrettar på gnr. 83 bnr. 1. 1200-2012-0007 STRAUME, gnr. 83 Nord- og Midhordland jordskifterett 1

4. Skriv om innbetaling av inngangsgebyr sendt Jarle Heimdal 17.02.2012. 5. Forkynning av krav og innkalling til saksførebuande rettsmøte, sendt partane 16.03.2012. 6. Avtale om kjøp av fallrettar på gbnr 83/1 i Modalen, datert 28.01.2009. 7. Skøyte, datert 10.06.2011 på gbnr 83/20 (ikkje tinglyst). 8. Søknad om delingsløyve datert 10.06.2011 frå Leif Tore Xe og Jarle Heimdal. 9. Utskrift av vedtak frå kommunestyret som innvilga delingsløyve. 10. Melding om vedtak der Xe får konsesjon på overtaking av fallrett på gbnr 83/1. Dokumenta blei gjennomgått i nødvendig grad. Leif Tore Xe gjorde greie for kravet. Han synte til at han har kjøpt fallrettane som ligg til bnr 1 på Strømme. På årets småkraftmesse sa representantar frå NVE at dersom ein ville vera sikra grøne sertifikat, så måtte søknad om konsesjon vera innsendt innan 2012. Eg ynskjer å oppnå semje med dei andre partane om utbygging, dersom dette ikkje let seg oppnå ynskjer eg at jordskifteretten deler fallrettane. I ei slik deling kan ein finne fleksible løysingar der dei som ynskjer utbygging kan overta vassdrag i saman. Mitt føremål med kjøp av fallrettar er å driva forretning. Ein må heile tida vurdere kva som er mest lønsamt av å bygge ut sjølv eller å la andre stå for sjølve utbygginga. Dei andre partane fekk ordet. Aud Helga Sørtun Nygard og John Nygard ynskjer at tilhøva kring fallrettar skal forbli slik dei er. Dei ynskjer ikkje utbygging av vassdraga i området. Dei synte også til viktige turstiar i området. Anders og Harald Steinsland er av den oppfatning at det er fleirtalet i fellesskapet som skal ta avgjerd om utnyttinga av vasskrafta på Straume. Dei meiner at det er feil at ein utanforståande part med 1/6 av rettane skal tvinge med dei andre i ei løysing dei ikkje ynskjer. Det er vårt syn at teknologien ikkje er komen langt nok til at desse vassdraga er lønsame å byggje ut på noverande tidspunkt. For å ta omsyn til naturverdiane i området samt rasfaren er det boring av vassvegar som vil vera den beste løysinga slik me ser det. Pr dags dato er prisen på dette for høg til å forsvare ei utbygging av dei vassdraga det her er snakk om. Olaug Straume Steinestø ynskjer også å behalda dagens ordning med omsyn til fallrettar. Ser ikkje lønsemd med dagens teknologi og vil venta til utviklinga kan gje meir lønsemd. Me meiner at desse ressursane må forvaltast av dei som eig eigedomane i området og at det må vera fleirtalet av desse som tek avgjerd om utnyttinga. Stiller også spørsmål om dette kan reknast som ei ny jordskiftesak og syner i den samanheng til fristen for å krevje ny sak der det tidlegare har vore halde jordskifte. Me stiller også spørsmål om Xe sin motivasjon i denne saka. Vil han vera med å byggja ut eller vil han selja rettane sine vidare? * * * Vedlegga til kravet vart gjennomgått saman med partane. 1200-2012-0007 STRAUME, gnr. 83 Nord- og Midhordland jordskifterett 2

Jordskiftedommaren orienterte om den vidare saksgang. Det vart drøfta om det var behov for meddommarar og sakkunnige i denne saka. Partane var samde om at det var naturleg å ha med medommarar. Når det gjeld sakkunnige vart fleire alternativ drøfta. Partane vart gjevne ein frist til 11. mai med å koma med forslag til sakkunnige i denne saka. Retten skal etter dette ta avgjerd om dette, samt sende ut innkalling til første ordinære rettsmøte. Den vidare framdrifta av saka vart drøfta. Det var semje om at retten skal freista å tinga Samfunnshuset på Øvre Helland til neste rettsmøte. Innkalling til neste møte blir send i vanleg brev med minst to vekes varsel, jf. jordskiftelova 14. Utskrift av rettsboka blir send til partane i vanleg brev. Saka blir utsett inntil vidare. Retten heva. Modalen, 11.04.2012 Vidar Bergtun (s) 1200-2012-0007 STRAUME, gnr. 83 Nord- og Midhordland jordskifterett 3

RETTSMØTE Møtedag: 25.09.2012. Stad: Kommunehuset på Mo i Modalen. Sak nr.: 1200-2012-0007 STRAUME, gnr. 83. Saka gjeld: Krav om sak etter jordskiftelova 2. Rettsleiar: Meddommarar: Protokollførar: Jordskiftedommar Vidar Bergtun. Aud Karin Sæterdal, Sædalen, 5725 VAKSDAL Sigmund Simmenes, Toskedalen, 5727 STAMNES Jordskiftedommaren. Saka er kravd av: Leif Tore Xe. Til handsaming: Partar: Vurdere fremming av saka Eigar av gnr. 83/1, 83/20, Jarle Heimdal Eigar av gnr. 83/2, Aud Helga Sørtun Nygard Eigar av gnr. 83/2, John Sigurd Nygard Eigar av gnr. 83/3, Anders Steinsland Eigar av gnr. 83/4, Olaug Straume Steinestø Andre: Leif Tore Xe Eigedomane ligg i Modalen kommune. Til stades: Leif Tore Xe, Aud Helga Sørtun Nygard, John Sigurd Nygard, Anders og Harald Steinsland, Olaug Straume Steinestø og Einar Sofienlund. På spørsmål frå jordskiftedommaren hadde ingen merknader til innkallinga til møtet eller til måten retten var samansett på. Ingen kjende til noko som kunne tilseie at retten var inhabil. Sigmund Simmenes har ikkje gjort teneste som jordskiftemeddommar tidlegare. Rettsformannen forklarte kva det inneber å vere meddommar i jordskifteretten. Meddommaren vart formana og gav slik lovnad (jf. jordskiftelova 11): Eg forsikrar at eg i denne saka og i alle framtidige jordskiftesaker vil gjere pliktene mine som jordskiftemeddommar ærleg og med truskap. Modalen den 25.09.2012 ------------------------------------------- Sigmund Simmenes (s) 1200-2012-0007 STRAUME, gnr. 83 Nord- og Midhordland jordskifterett 4

Sakkunnig vitne Einar Sofienlund forlet rettslokalet fram til han skulle forklare seg. Fylgjande dokument vart framlagde: 1. Krav om sak for jordskifteretten frå Jarle Heimdal og Leif Tore Xe datert 23.01.2012 Vedlegg 1. Kart Revåna Straume Vedlegg 2. Kart Sæterelva Vedlegg 3. Kart Tverrelva Vedlegg 4. Oversikt over kraftpotensial for elvar ved Straume gard Vedlegg 5. Kart Gauvbottneelva Vedlegg 6. Kart Gregoriusbotten 2. Brev til Leif Tore Xe vedk. heimel, datert 07.02.2012. 3. Svarbrev frå Leif Tore Xe. Vedlegg 1: Søknad om kosesjon for overtaking av fallrettar på gnr. 83 bnr. 1. 4. Skriv om innbetaling av inngangsgebyr sendt Jarle Heimdal 17.02.2012. 5. Forkynning av krav og innkalling til saksførebuande rettsmøte, sendt partane 16.03.2012. 6. Avtale om kjøp av fallrettar på gbnr 83/1 i Modalen, datert 28.01.2009. 7. Skøyte, datert 10.06.2011 på gbnr 83/20 (ikkje tinglyst). 8. Søknad om delingsløyve datert 10.06.2011 frå Leif Tore Xe og Jarle Heimdal. 9. Utskrift av vedtak frå kommunestyret som innvilga delingsløyve. 10. Melding om vedtak der Xe får konsesjon på overtaking av fallrett på gbnr 83/1. 11. E-post frå Leif Tore Xe av 25.04.2012 12. Innkalling til rettsmøte 25.09.2012 sendt partar, meddommarar og sakkunnig 13. Brev med 1 kartvedlegg frå John Sigurd Nygard og Aud Sørtun Nygard Dokumenta vart gjennomgått i nødvendig grad. Partane vart formana og forklarte seg. Dei la ned påstand som er innteken i rettsboka under. Sakkunnig vitne Einar Sofienlund gav forsikring og forklarte seg om saka. Han la i den samanheng fram: 14. Utskrifter av skisseprosjekt for dei aktuelle vassdraga, utført av Sofienlund. Etter ein pause var det synfaring. Ein såg på dei ulike vassdraga frå vegen. Partane og Sofienlund fekk forklare seg om det som vart synfart. Retten orienterte om den vidare saksgang. På spørsmål hadde ingen merknader til forhandlingane. Partane vart deretter permittert. Retten held fram drøftingane i einerom og avsa slik orskurd: Denne saka er kravd av Leif Tore Xe. Han har kjøpt fallrett av gbnr 83/1, jf dok nr 3. Det er semje mellom partane at fallrettane er i sameige og at andelane i denne fordeler seg slik: Bnr 1 og 2 har 1/6 kvar medan bnr 3 og 4 har 2/6 kvar. 1200-2012-0007 STRAUME, gnr. 83 Nord- og Midhordland jordskifterett 5

Xe har kravd at jordskifteretten skal dele sameiga i vassdraga. Partane har i uttalt seg slik om saka: Leif Tore Xe har i hovudsak gjort gjeldande: Eg kjøpte fallrettane til Heimdal (gbnr 83/1). Dei andre eigarane ynskjer ikkje å samarbeide med meg om utbygging av småkraftverk. Denne sameiga består av fleire elvar så den er difor mogeleg å dele. Eg er open når det gjeld løysingar. Ein kan til dømes sjå for seg ei delvis oppdeling ved at eg får vassdrag tilsvarande min 1/6-part så kan dei andre forbli i sameige. Eg ynskjer ei utbygging av mine fallrettar. For å vere sikra el-sertifikat må søknad helst vere inne før årsskiftet. Dette gjer at tida er knapp. Når dei andre ikkje vil vere med er eg avhengig av å få delt frå mine rettar. Er samd i at ei deling av fallrettane vil kunne føre til eige tap, men er villig til å risikere dette. Slik stoda er no er det i alle fall tap når ingenting skjer. påstand: Sak 1200-2012-0007 Straume vert fremja. Aud Helga Sørtun Nygard og John Sigurd Nygard har i hovudsak gjort gjeldande: Me syner til det som John Sigurd har skrive om naturverdiane i området i dok nr 13. Dette er eit vakkert naturområde. Me er ikkje prinsipielt mot utbygging, men me ynskjer ikkje ei utbygging i området no. Me ynskjer heller ikkje ei deling av dette fellesskapet. påstand: Sak 1200-2012-0007 Straume vert nekta fremja. Anders Steinsland har i hovudsak gjort gjeldande: Eg ynskjer at elvane framleis skal vera felles. Det er for vanskeleg å verdsetje desse vassdraga kvar for seg før dei er utbygde. Ei fordeling av elvane no vil kunne medføre store verdioverføringar. Eg er også oppteken av at dette er verdiar som skal gå attende til gardsbruka og ikkje til oppkjøparar av fallrett. Intensjonen var at dette skulle vere felles, eg kan ikkje sjå behovet for å endre på dette no. Etter mitt syn er desse vassdraga ikkje lønsame å byggje ut i dag. Det er betre å vente til teknologien og prisane på energi vert meir i vår favør. påstand: Sak 1200-2012-0007 Straume vert nekta fremja. Olaug Straume Steinestø har i hovudsak gjort gjeldande: Mitt syn er at desse fallrettane framleis bør liggje felles. Eg ser ikkje for meg at me skal byggja ut no. Til det er lønsemda i desse prosjekta for låg på noverande tidspunkt. Det vert feil at ein utanforståande som har kjøpt 1/6 av desse rettane skal kunne tvinge fram ei utbygging eller deling av desse fallrettane. Eg er ikkje mot felles utbygging, men vil ikkje at det skal skje no. påstand: Sak 1200-2012-0007 Straume vert nekta fremja. 1200-2012-0007 STRAUME, gnr. 83 Nord- og Midhordland jordskifterett 6

Retten ser slik på saka: Det første retten må vurder i spørsmålet om fremming av krav om jordskifte etter jordskiftelova 2 er om eigedomane er vanskeleg å utnytte på tenleg måte etter tid og tilhøve, jf jordskiftelova 1. Xe har i denne saka synt til at han ikkje får utnytta sin del av dei felles fallrettane når dei andre ikkje vil delta i utbygging av småkraftverk. Å vera i ei sameige kan ofte by på utfordringar. Medeigarane kan ha ulike syn på både utnytting og styring av sameiger. I utgangspunktet har kvar sameigar rett til å nytta sameiga til det ho er etla eller vanleg brukt til, jf sameigelova 3. Slik sett er ein medeigar i eit fjellområde ikkje avhengig av at det er fleirtal for at ein kan sleppe beitedyr her. Når det gjeld utnytting av ei sameige som gjeld fallrett er tilhøva meir komplisert. Dette kjem seg hovudsakleg av at ei utnytting av fallrett er ekskluderande for andre sin bruk av den same ressursen. Når eit fall er utbygd er det ikkje meir att å byggje ut. I dette tilfellet er det fleire fall som partane meiner ligg i sameige. Retten er av den oppfatning at ei sameige ikkje er utenleg utan at ei bruksordning eller deling vil gjere tilhøva betre. I dette tilfellet er det retten sit syn at ei individualisering av denne sameiga ikkje vil gjera tilhøva betre. Jordskifteretten har heimel til å dele sameiger, jf jordskiftelova 2 bokstav a. Jordskifteretten må vidare vurdere om gjennomføring av eit jordskifte med deling fører til at nokon av eigedomane lir tap, jf jordskiftelova 3 a. Det er retten sitt klare syn at partane i denne saka vil lida tap dersom denne sameiga vert delt. Det er retten sitt inntrykk etter gjennomgangen til Einar Sofienlund at fleire av desse vassdraga har eit usikkert potensiale til vasskraftsutbygging. Av dei seks vassdraga som vart gjennomgått var det Kvernhusbotn, Sætrebotn og Tverrelva som var mest lovande i høve til lønsemd. Det kom også fram at ei samankopling av dei to sistnemnde kunne gje eit godt resultat. Det er såleis retten sitt syn at ei verdsetjing av desse vassdraga vil vera svært usikker og gje stor tapsrisiko til dei av partane som vert utlagd med usikre prosjekt. Dersom retten deler desse vassdraga vil det mest truleg vere slik at den som først får godkjent eit prosjekt i området vert den einaste som får godkjent eit prosjekt. Einar Sofienlund gjorde greie for at andelen med godkjende småkraftprosjekt i høve til søknader er fallande. Det er difor grunn til å tru at ei deling av fallretten i dette tilfellet vil føre til at dei som ventar og ser i høve til utbygging, aldri får høve til å realisera verdiar dette kan representere. Det er retten sitt syn at ei deling av desse vassdraga kan føre til at partane sit att med kvar sine vassdrag som isolert sett ikkje er lønsame. Det er betre at vassdraga framleis er felles og at fellesskapet vel ut det prosjektet som er mest lønsamt når den tida kjem. Retten har forståing for at det kan vere vanskeleg for ein part som ynskjer aktivitet når dei andre ikkje ynskjer dette. Det er likevel retten sitt syn at ein slik ressurs som dette bør styrast av fleirtalet i sameiga. Dette er ein ressurs som det kan knyta seg store inntekter til. For å få tak i desse inntektene krevst det store investeringar og inngrep i naturen. Ut frå ein tanke om samfunnsnytte er det også betre om fleirtalet i sameiga saman kjem fram til eit godt prosjekt som det vert søkt om i staden for at kvar av partane skal kappast om å få sitt prosjekt godkjent først. Xe har også synt til at han kan få frådelt sine rettar, så kan dei andre halde fram i fellesskap. 1200-2012-0007 STRAUME, gnr. 83 Nord- og Midhordland jordskifterett 7

Retten er samd i at dette i enkelte og heilt spesielle sameigetilfelle kan lata seg gjere. Retten er av den oppfatning at dette ikkje er tilfellet i denne saka. Det er retten sitt syn at alle falla bør liggje udelt. Når det gjeld Gregoriusbotn er det retten sitt syn at denne neppe er lønsam å byggje ut isolert. Dersom Xe har ein realistisk, lønsam og godkjent plan for å overføre denne nordover til eit anna godkjent prosjekt bør det såleis også vere i fellesskapets interesse å delta i dette. Ved jordskifte av utmarka på Straume slutta i 1993 vart teigane utlagt til full eigedom. For at ikkje dette skulle føre til ei skeivdeling av dei fallrettane som før jordskifte truleg låg i fellesskap, vart det innteken ein klausul i rettsboka: "Framtidig utnytting av vasskraft i feltet: Det var semje om at vederlag og inntekter i samband med mogeleg utnytting av vassdrag i skiftefeltet skal delast mellom dei fire bruka i same høve som sameiga nå er delt mellom dei." Dersom jordskifteretten då hadde sett for seg ei rettsferdig deling av dette ville dei ha delt det som del av saka. Ut frå ordlyden såg nok ikkje retten for seg eit alternativ der partane ville byggje ut sjølve, då dette ikkje var vanleg på den tida. Retten såg nok heller ikkje for seg at denne klausulen skulle gje ein av partane rett til å krevja oppløysing av dette i ettertid. Etter retten sitt syn var dette meint som ein sikkerheitsventil for at ikkje nokon av partane skulle reise avstad med all gevinsten dersom ei utbygging vart tillate i framtida. Jordskifteretten har også vurdert mogelegheita for å løysa denne saka gjennom ei bruksordning. Hadde stoda vore slik at eit fleirtal ynskte ei utbygging medan eit mindretal var mot, kunne retten ha fremja ei bruksordning dersom dei andre vilkåra var oppfylt. Når det i denne saka er fleirtal mot, ser ikkje retten grunnlag for bruksordning i denne sakstypen som gjeld utbygging av vassfall. Oppsummert er retten komen til at det ikkje let seg gjere å gjennomføre deling utan at partane lir tap, jf jordskiftelova 3 a. Retten er komen til slik samrøystes slutning: Sak 1200-2012-0007 Straume vert nekta fremja. Jordskiftekostnader Gebyr ved sak som vert nekta fremja kr 1.720,- Utgifter til meddommarar kr 3.486,- Utgifter til sakkunnig vitne kr 15.125,- Sum kr 20.331,- Det er retten sitt syn at dette kravet ikkje er heilt grunnlaust, jf jordskiftelova 75. Kostnadene skal då fordelast mellom partane etter den nytten dei har hatt av saka, jf. jordskiftelova 76, 1. ledd. I andre ledd står det at utgift som omsynet til einskilde eigedomar eller partar har valda, kan leggjast på vedkomande åleine. Jordskifteretten har i samband med dette lagt til grunn at utgiftene til sakkunnig vitne må påleggjast Xe i medhald av 76, 2. ledd, medan dei resterande kostnadene vert fordelt likt mellom alle partane. Dette fordi alle eigedomane har hatt lik nytte av denne vurderinga som retten no har gjort sjølv om saka ikkje vart fremja. 1200-2012-0007 STRAUME, gnr. 83 Nord- og Midhordland jordskifterett 8

Retten set opp denne fordelinga av kostnadene: Gnr./bnr. Eigar skal betale kr har betalt kr Skuldar Kr 83/1 Jarle Heimdal ved 16.426,- 4.300,- 12.126,- Leif Tore Xe 83/2 Aud Helga Sørtun Nygard og 1.301,- 1.301,- John Sigurd Nygard 83/3 Anders Steinsland 1.302,- 1.302,- 83/4 Olaug Straume Steinestø 1.302,- 1.302,- SUM 20.331,- 4.300,- 16.031,- Dei pålagde beløpa forfell til betaling 15 dager frå forkynningsdatoen. Forkynning og mogelegheit for anke Forkynning skjer etter reglane for postforkynning. Fristen for anke er ein månad frå forkynning. Reglane om anke er lagt ved forkynninga. Matrikkelføring Jordskifteretten vil setje fram krav om matrikkelføring av saka når saka er rettskraftig. Tinglysing Saka vil bli tinglyst på følgjande eigedomar i Modalen kommune: Gnr 83, bnr 1, 2, 3, 4, 20 Retten heva. Modalen, 25.09.2012 Aud Karin Sæterdal (s) Vidar Bergtun (s) Sigmund Simmenes (s) Rett utskrift: 1200-2012-0007 STRAUME, gnr. 83 Nord- og Midhordland jordskifterett 9