UTVIKLINGSSPLAN FOR OMSTILLING I LÆRDAL KOMMUNE

Lærdal kommune UTVIKLINGSSPLAN FOR OMSTILLING I LÆRDAL KOMMUNE Revidert plan 2016-2018 Lærdal Det beste heile året!

INNHALD REVIDERT UTVIKLINGSPLAN FOR OMSTILLING I LÆRDAL 2016-2018 1. Innleiing 3 2. Bakgrunn 5 3. Organisasjon 6 4. Analyse av Lærdal 8 4.1 Samfunnsanalyse 8 4.2 Næringsanalyse 13 5. Revidert utviklingsplan for Lærdal 2016-2018 16 5.1 Visjon og mål for omstillingsarbeidet 17 5.2 Utviklingsprogram og strategiske val 18 - Utviklingsprogram A: Vekst i Lærdal 19 - Utviklingsprogram B: Attraktive Lærdal 22 VEDLEGG: Vedlegg 1 Utviklingsanalyse Lærdal 2001-2014 Den reviderte utviklingsplanen vart handsama og vedteken av omstillingsstyret i Lærdal den 8. desember 2015. Planen vart deretter handsama og vedteken av kommunestyret i Lærdal den 17. desember 2015. Side 2 av 24

1. Innleiing Då Lærdal fekk omstillingsstatus hausten 2012 vart det laga ein plan for omstillingsarbeidet, «Utviklingsplan for omstilling i Lærdal 2013 2017.» Denne vart handsama og vedteken av kommunestyret i Lærdal 20. juni 2013. Utviklingsplanen er eit overordna styringsverktøy for omstillingsarbeidet i Lærdal kommune. Som grunnlag for utarbeiding av den opphavlege utviklingsplanen, vart det gjennomført ein grundig utviklingsanalyse av næringslivet og samfunnet i Lærdal dei siste 10 åra fram til 2012. Både kommunestyret, omstillingsstyret, næringslivet og privatpersonar var sterkt engasjerte og involverte i dette arbeidet. Basert på utviklingsanalysen vart ulike strategiske moglegheiter testa ut og forankra i kommunen, i det politiske miljøet og i næringslivet. Denne prosessen danna grunnlaget for utarbeiding av den endelege utviklingsplanen for omstillingsarbeidet. Den har vore styringsverktøy for omstillingsarbeidet so langt. Lærdal kommune er no om lag halvvegs i omstillingsperioden. Med bakgrunn i erfaringar og resultat so langt, har omstillingsstyret vedteke å revidera omstillingsplanen. Omstillingsarbeidet har til no femna breitt. Det er gjennomført mange prosjekt og tiltak innanfor dei definerte satsingsområda, for å nå dei måla som er sett for omstillingsarbeidet. På nokre område har ein lukkast godt, medan det framleis er utviklingspotensiale på andre område. Målet med å revidera utviklingsplanen er å tilpassa styringsverktøyet, slik at ein i enno større grad skal lukkast i å nå målsetjingane med omstillingsarbeidet. Omstillingsstyret meiner at dette best kan gjerast gjennom å spissa satsingane. Det betyr at ein i større grad ynskjer å konsentrera innsatsen om område der det er størst behov for endring og utvikling, og der ein vurderer at Lærdal har størst potensiale for å lukkast. Den reviderte utviklingsplanen skal erstatta den opphavlege planen, og vera styringsverktøy for resten av omstillingsperioden. Det nye plandokumentet er utarbeida av kommunen og næringslivet sitt felles næringsutviklingsselskap, Lærdal Næringsutvikling AS og styret for omstillingsprogrammet i Lærdal. Den reviderte planen er ikkje like omfattande som den opphavlege. Det handlar om at visjon og mål er spissa og at strategiane er færre og tydlegare. I og med at den reviderte planen byggjer på den opphavlege planen, er også ein del grunnlagsinformasjon utelate i den reviderte planen. Den opphavlege utviklingsplanen hadde eit tidsperspektiv 2013 2017. Med bakgrunn i at Lærdal kommune kom seint i gang med omstillingsarbeidet, og grunna brannen som sette arbeidet noko tilbake, vil Lærdal kommune søkja om omstillingsstatus ut 2018. Difor er tidsperioden i den reviderte planen 2016 2018. Side 3 av 24

Den reviderte utviklingsplanen er utvikla gjennom ein prosess der ein har jobba etter fylgjande steg: Revidert utviklingsplan for omstilling i Lærdal 2016-2018 har to delar: Første del er ein oppdatert analyse av utviklinga i samfunnet og næringslivet og ein revidert SWOT-analyse innanfor områda Samfunn/bustad og Næring/bedrift. Denne er eit viktig grunnlag for revisjon av satsingsområde, mål og strategiar. Andre del er sjølve den reviderte utviklingsplanen for perioden 2016-2018 med visjon, utviklingsprogram og mål. Den opphavlege utviklingsplanen hadde fire utviklingsprogram innretta på å skapa vekst i Lærdal og gjera Lærdal til ein attraktiv kommune: Program A Vekst i Lærdal Program B Lev og bu i Lærdal Program C Opplev Lærdal Program D Knutepunkt Lærdal Fokus på utvikling av næringslivet Fokus på utvikling av lokalsamfunnet Fokus på utvikling av reiselivet Fokus på næringar der Lærdal har naturlege fortrinn (For detaljar i programma vert vist til den opphavlege utviklingsplanen) Hovudtyngda av prosjekt har so langt vore knytt til programområde A Vekst i Lærdal. Programområde D har ikkje vore aktivert, men har delvis vore følgt opp gjennom prosjekt under programområde A. Side 4 av 24

Arbeidet med å spissa satsingane i omstillingsarbeidet har ført til at ein har gått frå fire til to utviklingsprogram i den reviderte planen: A Vekst i Lærdal - med fokus på å utvikla næringslivet slik at det blir skapt fleire lønsame arbeidsplassar både gjennom nyetableringar og i eksisterande næringsliv. B Attraktive Lærdal med fokus på å utvikla eit attraktivt lokalsamfunn som gjer at ein aukar tilflyttinga til Lærdal og gjer Lærdal til ein god plass å besøkja heile året. Reduksjonen i tal programområde skal synleggjera ei spissa satsing. Samstundes er det viktig å understreka at dei nye programområda er utforma slik at omstillingsarbeidet framleis skal ha eit heilskapleg utviklingsperspektiv. Dette er synleggjort gjennom dei nye strategiane på dei respektive programområda. Programområde Attraktive Lærdal har i seg element både frå det som tidlegare var Lev og bu i Lærdal og Opplev Lærdal. Tankane som låg bak programområde Knutepunkt Lærdal skal i større grad prega heile omstillingsarbeidet, og er i stor grad no også teke opp i programområde Vekst i Lærdal. Innanfor dei to nye utviklingsprogramma er det sett mål og laga prioriterte strategiar for korleis ein skal oppnå måla. Med utgangspunkt i den reviderte utviklingsplanen skal det utarbeidast årlege handlingsplanar med prosjekt og tiltak innanfor dei nye utviklingsprogramma. 2. Bakgrunn og historikk Sogn og Fjordane fylkeskommune (SFFK) gav Lærdal kommune omstillingsstatus hausten 2012, i samarbeid med Årdal kommune. Bakgrunnen var avviklinga av 1881 sin aktivitet i Lærdal, endringar ved Lærdal sjukehus, nedgang i folketalet og konkursen til Dooria i Årdal. Den opphavlege utviklingsplanen for omstilling la til grunn ein omstillingsperiode på 5 år, 2013 2017. Omstillingskommunar får etter søknad innvilga omstillingsstatus for 2 år i gongen. Lærdal kommune fekk i første omgang omstillingsstatus for siste del av 2012 og for 2013. I januar 2014 søkte og fekk Lærdal kommune forlenga omstillingsstatusen for åra 2014 og 2015. Det må søkjast om omstillingsmidlar kvart år, med bakgrunn i ein årleg handlingsplan for omstillingsarbeidet. Lærdal kom seint i gang med omstillingsarbeidet. Mykje av 2013 gjekk med til å leggja grunnlaget for arbeidet, gjennom utarbeiding av samfunns- og næringsanalyse, utviklingsplan, handlingsplanar og etablering av organisasjonen. Prosjektleiar for omstillingsprogrammet var først på plass 1. oktober 2013. Fram til då vart mykje av arbeidet gjort av omstillingsstyret, med tillegg av ekstern konsulenthjelp. Då storbrannen råka Lærdal den 18. januar 2014 var ein godt i gang med omstillingsarbeidet i Lærdal. Brannen sette preg på heile lokalsamfunnet, også det nyleg oppstarta omstillingsarbeidet. Brannen sette også omstillingsarbeidet tilbake. Side 5 av 24

Innhaldet i den reviderte utviklingsplanen byggjer på ulikt grunnlagsmateriale: Erfaringar med omstillingsarbeidet til no Gjennomførte programstatusvurderingar Drøftingar i omstillingsstyret Involvering av næringsaktørar Oppdatert samfunns- og næringsanalyse Oppdatert SWOT-analyse Grunnlagsmaterialet har vore utgangspunkt for omstillingsstyret sitt strategiarbeid med den reviderte utviklingsplanen. Rammene for nye satsingsområde, mål og strategiar er lagt fram for kommunestyret før ferdigstilling av planen. 3. Organisasjon Lærdal kommune har saman med næringslivet i Lærdal etablert eit eige selskap for å jobba med næringsutvikling. Lærdal Næringsutvikling AS er eigd 65,9% av Lærdal kommune og 34,1% av Lærdal Næringssamskipnad på vegne av næringslivet i Lærdal. Lærdal kommune har vedteke å bruka Lærdal Næringsutvikling AS (LNU) til det operative omstillingsarbeidet. Ved oppstart av omstillingsarbeidet vart det etablert eit eige omstillingsstyre. Det består av styret for LNU, utvida med ordførarane i Lærdal og Årdal og ein ekstra representant for Lærdal kommune. Ordføraren i Lærdal er leiar av omstillingsstyret. Omstillingsstyre og observatørar pr. 01.12.15: Medlemar i omstillingsstyret: Jan Geir Solheim Styreleiar Ordførar i Lærdal kommune Arild Ingar Lægreid Nestleiar Ordførar i Årdal kommune Rolf Jerving Styremedlem Styreleiar i LNU Jarle Molde Styremedlem (LNU) Valt av Lærdal kommune Gro Starheimsæter Styremedlem (LNU) Valt av Lærdal kommune Kristen Olav Grøttebø Styremedlem Valt av Lærdal kommune Hallvard Thomassen Styremedlem (LNU) Valt av Lærdal Næringssamskipnad Trond Øyen Einemo Styremedlem (LNU) Valt av Lærdal Næringssamskipnad Observatørar: Alf Olsen Jr. Terje Laberg Audhild Schaathun Rune Fromreide Rådmann i Lærdal kommune Dagleg leiar i Årdal Utvikling Sogn og Fjordane fylkeskommune Innovasjon Norge Side 6 av 24

Dagleg leiar i LNU fungerer som hovudprosjektleiar for omstillingsprogrammet. I tillegg er det tilsett 2 ekstra medarbeidarar i LNU som hovudsakleg skal jobba med oppfølging av prosjekt i omstillingsprogrammet. Det er omstillingsstyret som disponerer omstillingsmidlane på vegne av Lærdal kommune. Tilsette i LNU pr. 01.12.15: Arve Tokvam Aleksander Heen Inga Jane Vie Karlsen Dagleg leiar Prosjektkoordinator Prosjektkoordinator Funksjonar og ansvarsområde i omstillingsarbeidet: Funksjon Ansvarsområde Kommunestyret Oppdragsgjevar og prosjekteigar Mottakar og forvaltar av midlar til omstilling Vedtek omstillingsplanen Rapporterer til fylkeskommunen Gjev mandat til omstillingsstyret Leiar av Prosjektansvarleg - PA Omstillingsstyret Har det totale prosjektansvaret. PA kan initiere, endre retning og/eller stoppe prosjekt der måla ikkje nåast, eller der føresetnadene endrar seg. PA er økonomisk ansvarleg og ansvarleg for at avgjerder vert tekne. PA har det overordna ansvar for framdrift og resultat PA er hovudprosjektleiar (HPL) sin overordna Omstillingsstyret Mandat Ansvar for effektiv gjennomføring av omstillingsplanen Har spesielt ansvar for tilfredsstillande informasjon og for å sikre gode medverknadsprosessar. Utarbeidar forslag til handlingsprogram, herunder vurdering av samansetting og mandat til omstillingsstyret. Hovudprosjektleiar - Mandat HPL Rapporterer til PA, og opptrer med PA sin delegerte autoritet Har det operative ansvaret for gjennomføring av omstillingsprogrammet. Økonomisk oppfølging Sekretær for omstillingsstyret Praktisk utvikling av forslag til komande års handlingsplan Utvikling av rapportar i tråd med PA sine forventningar Er prosjektansvarleg overfor delprosjektleiarar Delprosjektleiarar Mandat Rapporterer til HPL Har operativt ansvar for enkelte prosjekt/aktivitetar, og skal på same måte som for HPL sitt operative ansvar for heile omstillingsprogrammet, syte for effektiv gjennomføring av enkeltprosjekta i tråd med dei respektive prosjektplanane. Utarbeider rapportar på prosjektnivå i tråd med HPL sine forventningar. Side 7 av 24

4. Analyse av Lærdal Den strategiske utviklingsanalysen som vart laga i 2012/13, ved utarbeiding av den opphavlege omstillingsplanen, gav eit robust faktagrunnlag for kvar ein stod den gongen og kva moglegheiter ein såg framover. Denne baserte seg på utviklingstrekk i samfunnet generelt og næringslivet spesielt. Analysen var grunnlagt på innsamla data frå offentlege basar, samtalar med næringslivet/kommune og bransjemøte med dei viktigaste bransjane i Lærdal. Utviklingsanalysen er oppdatert i samband med revisjon av utviklingsplanen. Den føl som vedlegg til planen. Vi tek difor berre med nokre av hovudtrekka her. 4.1 SAMFUNNSANALYSE I den oppdaterte samfunnsanalysen har vi sett på folketalsutvikling, sysselsettingsutvikling, pendlingsmønster, næringsstruktur, arbeidsløyse, kommunikasjonar og attraktiviteten til Lærdal som kommune. Det er også utarbeida ein ny SWOT-analyse. Lærdal er ein kommune som består av ein større tettstad, Lærdalsøyri, samt mindre bygder oppover dalen - Tønjum, Ljøsne, Borgund og Borlaug. Lærdalsøyri er administrasjonsstad. Lærdal er del av ein større bu- og arbeidsmarknadsregion. Innan ein reiseradius på 45 minutt frå sentrum på Lærdalsøyri når ein tettstadane Sogndal, Årdalstangen, Øvre Årdal, og Aurland. Til Hemsedal tek det om lag 1 time. Sjølv med ein stadig meir utbetra E16 gjennom store deler av dalen, tek det tid å pendla frå dei øvste delane av dalen til sentrum. Folketalsutvikling Kjelde SSB, folketalsutvikling i Lærdal 1991-2014 Side 8 av 24

Lærdal kommune hadde pr. 1. januar 2015, 2 146 innbyggjarar. Dette er ein nedgang på 30 personar siste 2 år, men berre ein nedgang 12 personar i den siste 10- årsperioden (2005 til 2015). Lærdal hadde vekst i folketalet frå 2006 til 2011 som fylgje av auka sysselsetting i Lærdal og nabokommunane. Nedgangen dei siste åra heng saman med at arbeidsplassar er forsvunne i lokalt næringsliv kombinert med negativt fødselsoverskot. Utfordringa for Lærdal er at tal innbyggjarar i aldersgruppa 30-39 er redusert med 80 personar (28%) frå 2001 til 2015. Det er og ein overvekt av menn i denne gruppa. Dette er ikkje eit godt utgangspunkt for vidare vekst. Framskrivingar av folketalet for Lærdal indikerer ved middelsvekst at ein vil få ein folketalsvekst fram mot 2040. Dette heng saman med at ein lever lenger, men føreset at ein tek imot innvandring på linje med resten av landet. Dette har ikkje vore tilfelle i Lærdal, men den nye flyktninge- og migrasjonsstraumen til Europa vil endra på dette. Det vil bil ein auke i tal eldre, medan gruppa i alderen 40-59 vil gå nedover dersom ein ikkje får auka tilflytting. Sysselsettingsutvikling Kjelde SSB, tal sysselsette etter arbeidsstad på venstre graf og tal innbyggjarar på høgre graf Sysselsettingsutvikling etter arbeidsstad viser sysselsette med arbeidsstad/kontorstad i Lærdal. Det var ein vekst i perioden 2005 til 2008 gjennom auka tilsetjing i Lærdal kommune. Nedgangen fram til 2012 skuldast nedgang ved Opplysninga 1881 og sjukehuset. Det siste året har det vore positiv sysselsettingsutvikling, der veksten har kome i ulike bransjar. Vi ser av grafen at folketalet i Lærdal no går ned medan det er vekst i talet på arbeidsplassar. Det tyder på auka innpendling til kommunen. Side 9 av 24

Av figuren under ser ein at sysselsettingsutvikling etter bustad også syner positiv utvikling, men mindre enn veksten i talet på sysselsette etter arbeidsstad. Dette underbyggjer trenden med at fleire pendlar inn til Lærdal frå andre kommunar. Kjelde SSB, tal sysselsette etter bustad på venstre graf og tal innbyggjarar på høgre graf Pendling Utviklinga i pendlestrukturar siste 14 åra viser at det er Årdal, Sogndal og Aurland som er dei viktigaste arbeidsstadskommunane for Lærdal. Utpendlinga har auka spesielt til Sogndal og Aurland i denne perioden, medan utpendlinga til Årdal har gått ned. Kjelde SSB, tal personar som pendlar Side 10 av 24

Kjelde SSB, samanlikning av tal personar som pendlar ut og inn Av tabellen over, som syner den samla pendlestraumen ut og inn av Lærdal, ser ein at trenden siste åra er nedgang i utpendling og auke i innpendling. Basert på trenden frå 2011 og fram til no er Lærdal sin status som typisk bustadkommune i ferd med å endra seg. Side 11 av 24

OPPSUMMERING SWOT Samfunn/Bustad I samband med samfunnsanalysen som vart gjort i 2012 og 2013 vart det utarbeida ein SWOT-analyse innan området Samfunn/Bustad. Denne er revidert no i 2015, gjennom involvering av politikarar, kommuneadministrasjon, næringslivet og omstillingsstyret. Ein del moment frå den opphavlege analysen er framleis aktuelle, men det er også interessant å sjå at det har kome fram nye element innafor dei ulike delane av analysen. Styrkar Lærdal har: Moglegheiter Lærdal kan: Sentral plassering i regionen og landet Naturgjevne føresetnader og sterk kompetanse innan naturbaserte næringar Godt omdømme («merkevare»)/rik kulturhistorie/stolte innbyggjarar Rikt kulturliv i lag og organisasjonar, og mangfald av arrangement Gode oppvekstvilkår Flott landskap og godt klima Samhald og dugnadsånd Utvikla bustadareal og fremja auka bustadbygging Ta i mot fleire flyktningar (mottak/integrering) Utnytta den geografiske plasseringa vera det føretrukne bustadområdet i regionen Framheva kvalitetane i sentrum gjennom lyssetting og ved å etablera fleire møteplassar (ref. Tettstadprosjektet) Utnytta potensialet som omstillingsstatusen gir Styrka sjukehuset ved endra kommunestruktur Svakheiter Lærdal har: Truslar Utfordringar knytt til bustadsituasjonen gjennom mangel på bustader og tomter, lite varierte bustadtilbod og «tomme» hus Nedgang i folketal - for få unge, særskilt gruppa 20-40 år Få uformelle møteplassar og eit «daudt» sentrum Utfordringar med å få alle til å dra i same retning Ein kommune som er for lite utviklingsorientert Lærdal kan bli negativt påverka av: Arbeidsmarknaden i regionen Utviklinga i kommuneøkonomien Demografiske utfordringar og trendar Ei svekka lokal handelsnæring nedgang og lite mangfald Nasjonale sentraliseringstrendar Side 12 av 24

4.2 NÆRINGSANALYSE I denne delen ser vi nærare på lokale næringsmiljø/bransjar med fokus på utviklingsstrekk og status. Næringsstruktur Denne delen ser på næringsstrukturen i Lærdal og korleis denne har utvikla seg dei siste 14 åra. Virkelig Virkelig Virkelig Virkelig Endring 2013-2014 2001 Andel 2011 Andel 2013 Andel 2014 Andel Antall % Sysselsette Lærdal 1060 1039 1 010 1082 Landbruk 121 11 % 80 8 % 82 8 % 92 9 % 10 8 % Kommune 283 27 % 295 28 % 294 29 % 286 26 % -8-3 % Fylke og Stat 210 20 % 219 21 % 256 25 % 256 24 % - 0 % Industri 49 5 % 20 2 % 31 3 % 39 4 % 8 16 % Handel/motorvogn 93 9 % 102 10 % 70 7 % 80 7 % 10 11 % Kraft og vannforsyning 29 3 % 38 4 % 39 4 % 40 4 % 1 3 % Forr. tenesteyting 138 13 % 94 9 % 47 5 % 45 4 % -2-1 % Bygg og anlegg 71 7 % 134 13 % 128 13 % 132 12 % 4 6 % Transport 40 4 % 21 2 % 41 4 % 73 7 % 32 80 % Hotell og restaurant 25 2 % 36 3 % 22 2 % 39 4 % 17 69 % Totalt 1 059 100 % 1 039 100 % 1 010 100 % 1 082 100 % 72 7 % Antall innbyggere 2 201 2,1 2 224 2,1 2 176 2,2 2 174 2,0 Kjelde ssb, viser utvikling i sysselsetting i ulike bransjar frå 2001 og fram til 2014. Næringsstruktur i Lærdal 2001 og 2014 Sysselsettinga i Lærdal har vore ganske stabil dei siste 14 åra på totalt nivå, med ein solid oppgang siste året. Det er ein del endringar mellom dei ulike bransjane. Det siste Side 13 av 24

året har fleire bransjar hatt ein fin auke, mest innan transport og hotell og restaurant, men også landbruk, industri og tenesteyting syner fin auke. Lærdal har 50% av sysselsettinga knytt til offentleg sektor, der kommunen og sjukehuset er dei store aktørane. Lærdal har få store næringsmiljø. Tenesteyting, som var den største i 2001, er kraftig redusert. Offentleg sektor Sysselsettingsutviklinga innan denne sektoren er knytt opp mot Lærdal kommune og Lærdal Sjukehus. Lærdal kommune hadde ein vekst i sysselsettinga frå 2006-2009, medan sjukehuset hadde ein nedgang frå 2008 og fram til i 2012. Utfordringa for Lærdal framover er at kommunen har signalisert at dei må kutta i årsverk for å få økonomien i balanse. Dette vil medføra nedgang i talet på tilsette dei neste åra. Sysselsettinga ved sjukehuset syner ein liten oppgang frå 2012 til 2014. Signal frå helseføretaket er at bemanninga ved sjukehuset truleg vil liggja på om lag same nivå framover. Privat sektor Sysselsettinga i denne sektoren fram til 2012 var sterkt knytt til kraftig nedgang innan tenesteytande bransje, gjennom nedlegginga av Opplysninga 1881, der det var over 100 tilsette på det meste. Det var i tillegg ein gradvis nedgang i landbruket, og spesielt i det tradisjonelle landbruket. Siste 2 åra syner ein vekst innanfor begge desse næringsområda. Den sektoren som hadde den sterkaste utviklinga fram til 2011 var bygg og anlegg. Dette er ein bransje med lange tradisjonar i Lærdal, der ein også opererer i ein marknad utover Lærdal. Etter ein liten nedgang mellom 2011 og 2013 var det i 2014 ein liten oppgang i denne bransjen att. Reiselivet har lange tradisjonar i Lærdal. Bransjen har dei siste par åra hatt ei fin utvikling både i omsetnad og i talet på tilsette. Det er framleis utfordringar med redusert attraktivitet på dei lokale attraksjonane, særleg Villakssenteret. Med etableringa av Visit Sognefjord har ein fått på plass ny regional organisering, men lokalt manglar det god samordning og koordinering mellom aktørane. Gjennom den oppdaterte næringsanalysen ser ein framleis at det kan liggja eit rekrutteringsbehov i næringslivet i Lærdal dei neste 5 åra grunna pensjonsavgang. I dei største bedriftene i privat og offentleg sektor er det 149 tilsette som er over 62 år eller blir 62 i løpet av dei neste 5 åra. Oversikten syner at Lærdal Sjukehus har 50 tilsette som kan gå av med pensjon neste 5 år. Også innanfor oppvekst, omsorg, bygg og anlegg og energisektoren vil det skje betydeleg pensjonsavgang. Side 14 av 24

OPPSUMMERING SWOT NÆRING/BEDRIFT På same måte som for området Samfunn/Bustad, er også SWOT-analysen innan området Næring/Bedrift revidert. Også her kjem det fram ein del nye vurderingar samanlikna med det som vart gjort i 2012/13. Styrkar Lærdal har: Sentral lokalisering langs aust-vest åra med eit attraktivt næringsareal på Håbakken. Høg innovasjonstakt i landbruket/lærdal Grønt Tradisjonar og kompetanse innan helse Naturressursar (energi, landbruk, jakt og fiske (elv)) Gode rammevilkår for å utvikla reiselivet (historie, tradisjonar, natur, veg og elv) Profesjonalisert næringsarbeidet Svakheiter Lærdal har: Eit næringsliv som tenkjer for smått, har varierande utviklingsvilje og manglande risikokapital Handelsnæring med lite mangfald Manglande eigarar til prosjekt og utvikling Svak samordning i besøksnæringane Ikkje noko hotell som er ope heile året, som kan vera eit naturleg samlingspunkt for innbyggjarane og vidareutvikla potensialet i reiselivet Moglegheiter Lærdal kan: Utvikla næringsarealet på Håbakken, regionalt og nasjonalt Vidareutvikla Sogn Lokalmedisinske senter Få til ei betre samordna destinasjonsutvikling Vidareutvikla ei allereie sterk grøn næringsklynge Utnytta moglegheitene i det grøne skiftet Utvikla betre samarbeid mellom aktørar i næringslivet Utnytta potensialet som omstillingsstatusen gir Ta del i den store infrastrukturutbygginga innan energi (1 mrd. neste 10 år) Truslar Lærdal kan bli negativt påverka av: Store omstillingar innan helsevesenet Auka handelslekkasje Lite samhandling i næringslivet Endringsvegring i næringslivet At potensialet på Håbakken ikkje blir realisert Negativ befolkningsutvikling og ein redusert lokalmarknad Fare for nedlegging og redusert sysselsetting innan landbruket Side 15 av 24

5. Revidert utviklingsplan for Lærdal 2016-2018 Arbeidet med å revidera utviklingsplanen for omstillingsarbeidet er initiert av omstillingsstyret. Basert på den oppdaterte samfunns- og næringsanalysen, og anna grunnlagsmateriale, vil vi i dette kapittelet gå nærare inn på dei reviderte innsatsområda, dei nye målsettingane og dei tilhøyrande strategiane for det vidare omstillingsarbeidet. Framleis vil ein byggja på erfaringar frå andre omstillingsområde, som syner at det særleg er viktig å lukkast på to område. 1. Næringslivet og kommunen lyt samarbeida tett i omstillingsarbeidet. I tillegg må ein ha fora der ein kan informera om pågåande prosjekt og samla verksemdene for å stimulera til auka erfaringsutveksling og samarbeid. Slike fora vil og vera ein viktig arena for å skapa optimisme og motivera til innsats i omstillingsarbeidet. 2. Det er viktig å arbeida målretta med dei satsingsområda og dei prosjekta som ein vurderer til å ha størst potensiale. Dette gjer at ein må prioritera strengt. For å lukkast med dette er det viktig å: Vera proaktiv: Oppsøka dei ein har tru på kan få til noko i staden for å venta på at næringslivet og andre skal søkja om støtte til gode prosjekt. Bruka prosjektstyringsmetodikken PLP: Gjennomføra fleire forstudium der ein vurderer ulike moglegheiter. Basert på moglegheitsvurderingane går ein vidare berre med dei beste prosjekta som ein trur skapar resultat. Satsa på kompetanse: Berre gjennom å byggja opp kompetanse i det lokale næringslivet vil effekten av omstillingsarbeidet kunne bli varig. Med bakgrunn i evaluering av arbeidet so langt har ein sett behov for å spissa satsingane. Det betyr i større grad å konsentrera innsatsen om område der ein ser størst potensiale, der det er størst behov for å skapa endring og utvikling, og der ein vurderer at Lærdal har størst potensiale for å lukkast. Erkjenninga av behovet for ei spissa satsing betyr ikkje at ein har feila i det arbeidet som er gjort so langt. I starten av eit omstillingsarbeid er det naudsynt å gå breitt ut og avklara mange område der ein trur det ligg eit potensiale for utvikling. Det er fleire vegar som fører fram til målet, og det er vanskeleg å vita kor ein skal setja inn mest ressursar før ein har gjort seg erfaringar om kor effekten er størst. Då omstillingsarbeidet tok til i 2012/13 vart satsingsområde, mål og strategiar valt ut på grunnlag av eit grundig analysemateriale, brei involvering og drøftingar. Dette ligg også til grunn ved revisjonen, men i tillegg har ein no eit mykje større erfaringsgrunnlag å byggja på. Det er eit viktig tilleggselement, og bør vera ein styrke for kvaliteten i dei vurderingane som ligg til grunn for den nye omstillingsplanen. Side 16 av 24

5.1 VISJON OG MÅL FOR OMSTILLINGSARBEIDET VISJONEN Arbeidet med å spissa omstillingsarbeidet betyr å bli tydlegare på kva ein vil oppnå og kva ein bør satsa på for å få til dette. Strukturen i utviklingsplanen er Visjon Satsingsområde Mål Strategiar. Det må vera ein naturleg og heilskapleg samanheng mellom desse. Spissing av innsatsen betyr difor spissing på alle nivå i strukturen. Visjonen for omstillingsarbeidet i Lærdal kommune har fram til no vore «Samhandling for berekraftig utvikling.» Samhandling er ein av bærebjelkane i omstillingsarbeidet, og har vore sentralt både i forankringsfasen og i gjennomføringsfasen fram til no. Samhandling er eit suksesskriterium som også må prega det vidare arbeidet. Når ein no har valt å konsentrera innsatsen meir inn mot område der Lærdal har sterke tradisjonar, der ein vurderer å ha størst potensiale for vekst og utvikling, og der ein har føresetnader for å bli best, så har det vore eit ynskje å velja ein visjon som i større grad får fram desse perspektiva. Den nye visjonen er: Lærdal Det beste heile året! Det har vore viktig å få namnet Lærdal inn i visjonen, for å utnytta og forsterka ei allereie god merkevare. Resten av visjonen peikar både på høge ambisjonar og eit mål om ei utvikling der Lærdal heile året skal vera ein plass der det er godt å bu, der det er gode rammevilkår for å driva næring og der det er kjekt å koma på besøk. PROGRAMOMRÅDE Den reviderte utviklingsplanen har to programområde: Vekst i Lærdal - med vekt på å utvikla næringslivet slik at det blir skapt fleire lønsame arbeidsplassar, både gjennom nyetableringar og i eksisterande næringsliv. Attraktive Lærdal med vekt på å utvikla eit attraktivt lokalsamfunn som gjer Lærdal til ein god plass å bu og flytta til, og ein inspirerande og spennande plass å besøkja heile året. Reduksjon i talet på programområde frå fire til to betyr tydlegare prioriteringar. Desse er likevel utforma med tanke på at omstillingsarbeidet framleis skal ha eit heilskapleg utviklingsperspektiv og rom for å ta inn alle satstingar som kan bidra til å nå måla. Side 17 av 24

Av dei fire satsingsområda i den gamle utviklingsplanen, var berre tre aktivert. Programområdet Knutepunkt Lærdal skulle ha fokus på å utvikla ny næring innanfor område der Lærdal har naturlege fortrinn som knutepunkt i regionen. Knutepunktsperspektivet er no i stor grad teken inn i begge dei nye programområda. Programområdet Vekst i Lærdal handlar framleis om utvikling av næringslivet, men gjennom nye mål og endra strategiar er satsingane innanfor området spissa. Attraktive Lærdal har strategiar retta inn mot både å utvikla Lærdal som bustadkommune og leggja til rette for at Lærdal kan by innbyggjarar og besøkande gode opplevingar. Sjølv om strategiane også her er spissa, så har det nye programområdet i seg element både frå det som tidlegare var programområda Lev og bu i Lærdal og Opplev Lærdal. 5.2 UTVIKLINGSPROGRAM OG STRATEGISKE VAL Programområda og vedtekne strategiar skal vera styrande for omstillingsarbeidet i Lærdal for åra 2016-2018. Konkrete prosjekt innanfor programma vil verta fastsette i den årlege revisjonen av handlingsplanen. Vi vil her gå inn på dei ulike utviklingsprogramma og kva strategiar ein ynskjer å jobba etter. Revidert utviklingsprogram for perioden 2016-2018: Side 18 av 24

Hovudmål Lærdal skal vera best på innovasjon og næringsutvikling. Det skal vera minst 1.200 arbeidsplassar i Lærdal innan utgangen av 2018 (1.010 arbeidsplassar i 2012). PROGRAM A VEKST I LÆRDAL Me skal bidra til å skapa minst 5 bedrifter knytt til det grøne skiftet. Effekt av målet skal vera eit meir allsidig næringsliv, spinoff-effektar frå eksisterande næringsliv, auka innovasjonsevne i lokalt næringsliv og at fleire investorar, bedrifter og attraktiv kompetanse søker seg til kommunen. Lærdal skal bli ein føregangskommune innan grøn næringsutvikling. Ansvarleg for oppfølging av programmet Omstillingsorganisasjonen i Lærdal kommune har det overordna ansvaret, men prosjekt skal som hovudregel ha A-eigarar frå næringslivet. Prioriterte strategiar: 1. Styrka utviklingsevna til det eksisterande næringslivet Bidra til nye lønsame arbeidsplassar i eksisterande bedrifter Bidra til å styrka konkurranseevna i eksisterande bedrifter Stimulera til utvikling av kunnskap blant leiarar og styre om utviklingsprosessar Delmål: - Styrka bevisstgjeringa/kompetansen blant leiarar og styre i bedriftene til å driva eit kontinuerleg og målretta utviklingsarbeid - Styrka bedriftene si utviklingsevne innanfor marknadsutvikling, produktutvikling, kompetanseutvikling og samhandling mellom bedriftene - Skapa eit grunnlag for å møta framtidige krav - Auka fleksibilitet og omstillingsevne - Auka kompetansen i bedriftene - Skapa ein utviklingskultur blant næringsaktørane - Etablera samarbeid med relevante kompetanse- og forskingsmiljø Side 19 av 24

Prioriterte prosjektområde: - Styrka utviklingsevna i næringar der Lærdal har sterke tradisjonar gjennom å utnytta eksisterande kompetanse, miljø og areal. - Gjennomføra generelle og meir konkrete kompetanseutviklingstiltak for leiing og styre i bedriftene. - Styrka samhandlinga mellom næringsaktørane i Lærdal gjennom fellesprosjekt og relevante møteplassar. 2. Styrka evna til nyetableringar innanfor grøne næringar Utnytta potensialet i det grøne skiftet og leggja til rette for etableringar innan dette området. Delmål: - Styrka Lærdal si evne til å leggja til rette for grøne næringar - Sikra finansieringskjelder/miljø som kan styrka Lærdal si evne til å tiltrekka seg nye prosjekt innanfor grøne næringar. - Etablera eit gründer- og kompetansemiljø for grøn næringsutvikling Prioriterte prosjektområde: - Kartleggja rammevilkår og fortrinn for grøn næringsutvikling i Lærdal - Kartleggja bransjar og aktørar for etablering - Etablera miljø for lokale investorar og relasjonar mot eksterne investormiljø - Utvikla samarbeid med relevante kompetanse- og forskingsmiljø 3. Styrka og leggja til rette for satsingar med stort potensiale Skapa vekst gjennom utnytting av fortrinn og samarbeid mellom aktørar, bransjar og det offentlege. Prioritera innsatsen mot lokale aktørar med vilje til utvikling Delmål: - Utnytta Lærdal sine fortrinn for satsingar med stort potensiale - Etablera nettverk av lokale aktørar med vilje til samarbeid og utvikling Side 20 av 24

Prioriterte prosjektområde: - Definera Lærdal sine fortrinn for nye satsingar - Etablera gode rammevilkår for satsingar med stort potensiale - Laga møteplassar som kan bidra til å dyrka fram nye forretningsidear blant lokale aktørar med vilje til utvikling. - Leggja til rette for etablering av nye statlege/regionale arbeidsplassar i Lærdal 4. Utvikla attraktive næringsareal Utvikla næringsarealet på Håbakken og leggja til rette for næringsareal elles i kommunen. Delmål: - Utvikla Håbakken og E16 som eit knutepunkt for næringsutvikling i Lærdal - Utnytta potensialet for næringsareal i alle deler av kommunen - Utnytta den geografiske plasseringa med tilgang til fjord for å utvikla Lærdal som hamn for innlandet. Prioriterte prosjektområde: - Realisera planane som er utarbeida i moglegheitsstudien for Håbakken - Kartleggja og laga planar for utvikling av eksisterande og nye næringsareal i heile kommunen. - Kartleggja og utvikla potensialet for Lærdal som hamn Side 21 av 24

PROGRAM B ATTRAKTIVE LÆRDAL Hovudmål Lærdal skal vera den føretrekte bustadkommunen i regionen. Det skal vera 2.300 innbyggjarar innan utgangen av 2018 (2.176 i 2012). Det skal være 525 innbyggjarar i aldersgruppa 20-40 (475 i 2012). Lærdal skal levera dei beste opplevingane i regionen. Omsetnaden i detaljhandelen skal veksa meir enn landsgjennomsnittet Tilfredsheitsmåling i 2016 og 2018 blant innbyggjarar og besøkande i Lærdal, med mål om 10 prosentpoeng forbetring. Effektar av måla skal vera eit heilskapleg bustadtilbod og god tilgang på tenlege bustadalternativ for ulike målgrupper. Det skal vera gode møteplassar for innbyggjarar og besøkande og attraktive aktivitetar, opplevingar og arrangement heile året. Ansvarleg for oppfølging av programmet Omstillingsorganisasjonen i samarbeid med Lærdal kommune, næringslivet, arrangørar, lag og organisasjonar og privatpersonar. Prioriterte strategiar: 1. Utvikla eksisterande og ny infrastruktur for attraktiv busetnad i heile kommunen Bidra til auka utbygging av bustader for å auka tilflyttinga til Lærdal Delmål: - Utvikla nye tenlege bustadformer for ulike målgrupper - Skapa heilårsbusetnad i eksisterande bustader - Sikra tilgang på breiband til alle Prioriterte prosjektområde: - Initiera moglegheitsstudie for ei framtidsretta bustadsatsing i Lærdal, som grunnlag for konkrete prosjekt. - Stimulera utbyggjarar til å utvikla og realisera prosjekt Side 22 av 24

- Byggja vidare på ideane/konklusjonane i tettstadprosjektet - Byggja ut eit framtidsretta breibandstilbod i heile kommunen - fullføra oppstarta prosjekt - søkja tilskot til nye prosjekt til område med dårleg dekning 2. Gjera Lærdal attraktiv for målgruppa 20 40 år Skapa tilbod og aktivitetar som er attraktive for målgruppa Bidra til å skapa minst 1 attraktiv møteplass i Lærdal Delmål: - Styrka Lærdal som ein attraktiv bustadkommune for målgruppa - Utvikla attraktive møteplassar for målgruppa - Skapa og synleggjera attraktive arbeidsplassar for målgruppa i regionen Prioriterte prosjektområde: - Kartlegging av tilbod og behova til målgruppa - Rekrutteringstiltak retta mot målgruppa - Involvering og samhandling mellom aktørar med potensiale og vilje til å utvikla tilbod og aktivitetar for målgruppa. - Tiltak for å utvikla og synleggjera attraktive arbeidsplassar for målgruppa i regionen 3. Styrka eksisterande og utvikla nye opplevingar og arrangement Bidra til å auka kvaliteten i alle ledd Delmål: - Auka trivsel for innbyggjarar og besøkande - Skapa auka trafikk og verdiskaping i besøksnæringane - Vidareutvikla aktivitetar, opplevingar og arrangementet Side 23 av 24

Prioriterte prosjektområde: - Etablera ein overordna strategi og tenking for utviklingsarbeidet basert på «tataki»-konseptet som er utvikla gjennom tettstadutviklingsprosjektet. - Stimulera og støtta opp under tiltak som byggjer på potensialet i frivillige lag og organisasjonar til å skapa attraktive aktivitetar. - Styrka samhandlinga mellom arrangørar ved å etablera eit koordineringsledd for besøksnæringane i Lærdal, med aktørane i førarsetet. - Utvikla kommersielle aktivitetstilbydarar basert på nye og eksisterande aktivitetar og opplevingar i Lærdal. 4. Framheva dei visuelle og estetiske kvalitetane i Lærdal heile året Bidra til å utvikla sentrum på ein måte som aukar trivsel og oppleving Delmål: - Skapa attraktivitet gjennom å framheva og utnytta Lærdal sine estetiske kvalitetar. - Gjera Lærdal til ein føregangskommune for bruk av lyssetting av hus og uterom - Skapa nytt liv i Gamleøyri Prioriterte prosjektområde: - Lyssetting av bygg og uterom - Vidareutvikla og følgja opp ideane frå tettstadutviklingsprosjektet Side 24 av 24