Hjortedata frå Etne kommune

Hjortedata frå Etne kommune 18-2 Sett hjort, jaktstatistikk, slaktevekter og fallvilt Foto: Annbjørg Bue Hjorteviltregisteret Hjorteviltregisteret (www.hjorteviltregisteret.no) er ein nasjonal database som ivaretek data frå jakt på hjortevilt og opplysningar om fallvilt av utvalde artar. Hjorteviltregisteret er eit forvaltingsverkty for kommunar og jaktrettshavarar. Etter forskrift om forvalting av hjortevilt av..2 skal kommunane bruka Hjorteviltregisteret til lagring og rapportering av data. Informasjonen i Hjorteviltregisteret er tilgjengeleg for alle. Sett hjort er eit relativt nytt hjelpemiddel i hjorteforvaltinga og vart teke i bruk på starten av 2-tallet. Elgforvaltinga har med suksess registrert sett elgskjema sidan 1985 og metoden vert i dag rekna som ein berebjelke innan elgforvaltinga. Jegerane si registrering og rapportering av sett elg dannar grunnlaget for å beskriva bestandstorleiken, kjønssammansettinga og produktiviteten i hjortebestanden. Datagrunnlaget er viktig når konsekvensar av ulike avskytingstrategiar skal vurderast. Avgjerder som vert teke skal vera i tråd med kommunale målsettingar, samstundes som dei tek omsyn til regionale og nasjonale målsettingar i hjorteforvaltinga. I denne rapporten vert sett hjort-data presentert, offisiell jaktstatistikk, slaktevekter og fallviltstatistikk. Ut over det som er presentert i denne rapporten bør følgjande tilhøve takast med i vurderingane og avgjerdene: Tilgjengeleg beite sommar og vinter, sers viktige vinterbeiteområder og trekkvegar for hjort, skadeproblematikk knytta til beite på innmark/utmark, kunnskap frå forsking samt prognoser for bestandsstorleik dersom dette er utarbeidd for gjeldande område. www.hjorteviltregisteret.no Eit produkt frå Naturdata as

Bestandsstorleik Sett hjort per jegerdagsverk 2,9 2,5 2,1 1,7 1,3,9 7 Sett hjort per jegerdagsverk er gjennomsnittleg antall hjort sett per jeger per dag. Indeksen syner den relative utviklinga i bestandstorleiken, men seier ikkje noko om det faktiske tallet på hjort. Med røynsler frå elgforvaltinga veit vi at indeksen sette dyr per jegerdagsverk gjev eit rimeleg presist mål på endringar i bestandtettleiken. Indeksen aukar ikkje proposjonalt med bestandtettleiken og ei dobling i sett dyr per jegerdagsverk tyder ikkje ei dobling av bestanden. Samanlikning av verdiar frå år til år bør vera utrekna for same geografiske område, sidan same Verdi for sett hjort per jegerdagsverk kan tilsvara ulike tettleiker i ulike områder som følgje av variasjonar i habitat og jaktmetode. 15 46 3,6 Vårtellinger for Etne 13 1 9 7 2,3 2,1 1,9 1,7 Sett pr km Max-tellinger for Etne 44 42 4 38 36 34 3,4 3,2 3, 2,8 2,6 2,4 Sett pr km 32 2,2 5 7 1,5 3 7 2, avskyting Antall felte hjort 45 4 35 3 25 2 15 5 Antall felte hjort 18-2. Avskytingen har økt frå omtrent 25 felte hort i byrjinga av perioden til over 4 felte hjort dei siste åra. 98 7 2 Antall felte hjort Sett hjort per jegerdagsverk i høve til felte hjort 44 2,9 4 2,5 36 2,1 32 1,7 28 1,3 24 98 7,9 Sett hjort per jegerdagsverk Sett hjort per jegerdagsverk i høve til felt hjort seier noko om endringar i bestandstorleiken. Jaktuttaket gjev ofte eit forsinka bilete av bestandtettleiken, fordi det er jakta som driv bestandsendringane. Det tyder at jaktuttaket ofte vil forbli høgt i eitt til to år etter at bestanden har teke til å synka (det er difor bestanden synk) og tilsvarande forbli lågt i eitt til to år etter at bestanden har teke til å auka (det er difor bestanden auker).

Felte hjort fordelt på kjønn og alder i prosent 9 8 7 6 5 4 2 98 7 Antall felte hjort fordelt på kjønn- og aldersgrupper 18 2. Eldre kolle Eldre bukk Kolle 1½ år Bukk 1½ år Hunnkalv Hannkalv Dei dyra vi veljer å fella bestemmer samansettinga av den gjenverande bestanden, som igjen vil utgjera utviklingspotensialet til bestanden på sikt. Forvaltinga sine målsettingar om utflating eller reduksjon av bestanden krev sers merksemnd frå forvaltinga. Data frå sett hjort-skjema vil vera eit nyttig tilleggsverkty. Til refleksjon: - Korleis kan eventuell utvida jakt og endring av minstearealet ha påverka avskytinga i tallet på felte hjort? Korleis er utviklinga av felte hjort samanlikna med sett hjort? Korleis er kjønn- og aldersfordelinga i avskytinga? jakttrykk Felt hjort av sett hjort % 4 35 25 2 15 5 Bukker felt av sette bukker Kalver felt av sette kalver Koller felt av sette koller 7 Tabell over fellingsprosent, tildelte og felte dyr. Felt tot. Tildelt tot. Fellings% 18 257 318 81 19 27 338 8 2 285 367 78 21 279 379 74 22 316 393 8 2 333 4 82 2 341 425 8 2 383 447 86 Felt hjort av sett hjort syner kor hardt jakttrykket er og har vore på ulike kategoriar dyr. Jakttrykket på bukk har sunket sidan starten av perioden. 2 333 455 73 27 347 464 75 2 419 534 78 2 44 557 79 2 394 554 71 2 4 569 72 2 435 579 75 Dersom fellingsprosenten aukar når kvoten aukar, tyder det på at bestanden framleis veks. 3

produktivitet Indeksane sett kalv per kolle og kalv i prosent av totalbestanden seier noko om produktiviteten i bestanden.,68,66 Sett kalv per kolle syner korleis produksjonen i hjortebestanden utviklar seg. Sett kalv per kolle,64,62,6,58,56,54,52,5 7 29 28 27 26 25 24 23 22 21 7 Foto: Annbjørg Bue Sett kalv per kolle fortel oss om endringar i kalveproduksjonen. Verdien vi får ved å dela summen av alle observerte kalver på antallet observerte koller (inkludert 1 ½ år). Om kalv sett per kolle endrar seg over tid, kan det vera eit signal om at kvaliteten på produksjonsdyra er i endring. Indeksen er likevel sårbar i høve til avskytinga. Ei høg kalveavskyting i høve til kolleavskyting kan føre til at kalv per kolle som vert observert under jakta vert redusert, sjølv om dette ikkje avspeglar ein reduksjon i kalveproduksjonen. Kalv i prosent av totalbestanden Kalv i prosent av totalbestanden syner utviklinga i andelen kalv på observerte dyr i totalbestanden. Beitegrunnlaget og andelen vaksne koller er dei to viktigaste faktorane når det gjeld kalveproduksjonen i ein hjortebestand. Beitegrunnlaget kan berre haldast i hevd ved at hjortebestanden vert halde under berekraftig nivå. Sjølv om beitegrunnlaget er bra, må det leggjast vinn på ein høg gjennomsnittsalder og gjennomsnittstorleik på kollene i bestanden for å oppnå god kalveproduksjon. Dette vert sikra ved å skyta unge og små dyr. 4 www.hjortevilt.no

KJØNNSAMANSETTING Sett kolle per bukk 2,4 2,2 2, 1,8 1,6 1,4 1,2 7 Sett kolle per bukk syner kjønnssamansettinga av dyr eitt år og eldre. Som følgje av jakt medan det vert observert kan varirerande jaktpraksis føre til feilvariasjon mellom år og områder i presisjonen til kolle per bukk. Er det stor variasjon i andelen skutte koller i høve til bukker mellom år, kan dette koma til uttrykk. Det er fortsatt noko usikkert kor godt sett kolle per bukk avspeglar dei reelle ratene i bestanden. Adferdskilnad (og jakt) kan påverke observasjonsutsiktene av kjønna. Tilgjengelege data så langt antyder at denne effekten er liten, men lite er gjort for å avdekka slike tilhøve. Det er mykje som tilseier at endringar i indeksen over tid avspeglar ein riktig trend. Når ein skal tolka kolle per bukk-indeksen bør den samanliknast med felt av sett bukk. Om kolle per bukk vert betra samstundes som felt av sett bukk går ned, tyder det på at jegerane faktisk sparer på bukkane. Er ikkje dette tilfelle, kan det vera at bestanden er i vekst. Ein generell «regel» er at eit kolle/bukktilhøve på 1,5 2 er bra forholdstall. Kjønnssamansettinga er viktig for bestanden sin samla produktivitet. Frå elgforskinga har det kome indikasjonar på at få eldre okser i bestanden kan medføra lågare produktivitet per ku og utsatt kalvingstidpunkt i ein elgbestand. I Nord-Amerika har låg bukkealder ført til forsinka brunsttidpunkt hos hjort, samt ein tendens til redusert grøderikdom per kolle. Effekten av skeiv kjønnsfordeling og låg bukkealder er ikkje i same utstrekning undersøkt i Norge, men ein kan ikkje sjå bort frå tilsvarande effekt som i Nord- Amerika. Til refleksjon: Korleis er kjønnsamansettinga i kommunen din og kva kan eventuelt gjerast for å få betra samsvar med det som er beskreve over? Står dei langsiktige målsettingane i kommunen i samsvar med sett kolle per bukk indeksen? slaktevekter Gjennomsnittleg slaktevekt i kg 52 47 42 37 32 27 22 98 7 Bukk 1½ år Kolle 1½ år Hannkalv Hunnkalv Til refleksjon: Korleis er utviklinga i slaktevekter påvirka av endringar i bestandstorleiken? Har kommunen klare mål for ønska slaktevekter på sikt? Bør det gjerast noko for å påverka utviklinga i slaktevekter? Utviklinga i gjennomsnittlege slaktevekter seier noko om utviklinga av kondisjonen i bestanden. I ein hjortebestand er det tre viktige faktorar som kan påverka bestandkondisjonen over tid; klima, bestandtettleik og jakt. Vektutvikling vert nytta jamnleg som eit mål på individuell fysiologisk kondisjon og er rekna for å vera ein god indeks på overlevingsutsiktene og fekunditet (produktivitet). Vektvariasjon hos kalv og halvannaåringar gjev truleg det beste bilete på straksendringane i bestandkondisjonen. Vektutviking hos eldre dyr er ikkje presentert fordi utviklinga her vert påverka av kva årsklassar som er presentert i slaktevektmaterialet det einskilde året. Nokre områder har naturleg låge slaktevekter, medan andre har naturleg høge slaktevekter. Dette varierar med området sine habitatkvalitetar. Det viktige er likevel å sjå på utviklinga i gjennomsnittsvekter over fleire år. Hugs også at slaktevekter vert påverka av fellingstidpunktet. 5

datagrunnlaget Antall sett hjort-skjema 25 2 15 5 7 6 5 4 3 2 Datagrunnlaget syner oppslutninga om innsamling av sett hjort-data frå dei einskilde jaktfelta og talet på jegerdagsverk kvart år. 7 Antall jegerdagsverk Store variasjonar frå år til år i oppslutninga kan føre til større uvisse i dei verdiane som er utleda frå materialet. Ei god oppslutning og kvalitetssikring av data gjev eit sikrare beslutningsgrunnlag. Nokre avgrensingar i tolkinga av sett hjort er: Data tolka på mindre områder er meir sårbare for slump og gjev mindre presisjon i tolkinga (til dømes jaktfelt versus fylke). Endringar i jaktform, endra jakttid, omorganisering av jaktfelt og vald og varierande jaktpraksis vil påverka datagrunnlaget. Andre faktorar som kan gje utslag på dataene er vertilhøve som tidleg snøfall og eventuelt tidleg utløysing av trekk. Effekt av ut- og innvandring, samt død utanom jakt, til dømes påkjørsler, må også takast med i tolkinga av data. Ved tolking og bruk av datagrunnlaget i forvaltinga er det viktig at dei som tolkar materialet har god lokalkunnskap og kjenner historikken. Ein bør også gjera seg kjent med svake og sterke sider i datagrunnlaget og måten data vert samla inn på, slik at ein kan ta høgde for dette under tolkinga. fallvilt Fallvilt er nemning på skadde eller drepte dyr som følgje av andre årsaker enn ordinær jakt. 45 Antall fallvilt av hjort dei siste 15 år fordelt på dødsårsaker 4 35 25 2 15 Dyr i alt rapportert død Felt som skadedyr Felt i naudverge Felt ulovleg Drept av bil og motorsykkel Omkomne av andre årsaker 5 97-98 98- - - - - - - - -7 7- - - - - Jaktår Hjorteviltregisteret har lagt til rette for kartfesta registrering av fallvilt. Det er kommunane som er ansvarlege for å legge inn data, men ettersøkspersonell kan gis tilgang til å registrere hendelser fortløpende dersom det er ønskeleg. Kommunane skal rapportere dyr som er bekrefta daude vidare til SSB ved jaktårets slutt (31. mars). Antall påkjørsler av hjort fordelt på veg.. 31.. E ukjent E134 Fv 34 Fv 635 Kommunal veg Privat veg Ukjent veg 1 26 2 1 1 5 2 6

Gjennom nøyaktig kartfesta registrering av fallvilt hjelper til ein auka kunnskap som kan brukast til å avgjera kor forebyggjande tiltak bør setjast inn på veg og jarnbane. Vidare gjev nøyaktig registering av tidpunkt kunnskap om når risikoen for ulukke er størst. Det er også sjansar for å registrera hendingar kor dyret vert friskmeldt eller ikkje vert funne. Slike registreringar er interessante med tanke på kor påkjørslene skjer. Desse hendingane kjem ikkje med i den offisielle statistikken som vert publisert av SSB. Hjorteviltregisteret har ei innsynsløysing som syner fallvilthendingane i kart. I innsynsløysinga kan ein velgja ulike kombinasjonar av data, mellom anna kan ein velja å sjå på data frå ein eller fleire kommunar på utvalde arter, grunnar og utfall. Det er også mogleg å få ut ulike rapportar basert på utvalskriteriane. Sjå meir på www.hjorteviltregisteret.no under fana fallvilt. Viktige datoar å halda seg til Figuren er henta frå Hjorteviltportalen (www.hjortevilt.no). Foto: Annbjørg Bue 7

Relevante nettstader Hjorteviltregisteret: www.hjorteviltregisteret.no Direktoratet for naturforvaltning: www.dirnat.no Norsk institutt for naturforvaltning: www.nina.no Naturdata as: www.naturdata.no Statistisk sentralbyrå: www.ssb.no Lovdata: www.lovdata.no Foto: Annbjørg Bue Hjorteviltportalen: www.hjortevilt.no Hjortejakt og forvaltning i Etne kommune Etne kommune består av eit totalareal på 7,4 km 2 og av dette er 24,9 km 2 godkjent som teljande hjortareal. I 2 vart det felt 435 hjort i Etne. Kommunen er delt inn i 63 hjortevald med teljande areal frå 52 dekar til 14584 dekar. Kommunen si målsetting Hovudmål for hjorteforvaltninga i Etne, som vart vedtatt i 2, er følgjande: Hjortebestanden i Etne kommune er stor nok. Skade på innmark og skog skal ikkje auke. Hjorten i Etne skal vera sunn og livskraftig. Høg produksjon til beste for hausting og ein bestand av hjort som er innanfor bæreevna til vinterbeitet er ønskjeleg. Viltforvaltninga i Etne kommune Viltnemnd 2 25 Medlemer Varamedlemer John Kåre Opheim, leiar Per E. Rullestad Reidar Åsbø Einar K. Sævareid Reidar Frette Torbjørn Åsheim Roy Martin Øyjord, nestleiar Albert Inge Rafdal Gisle Eintveit Ingelin Stålesen Møteplan og saksdokument finn du på Etne kommune si heimeside. Etne kommune er medlem av Det Interkommunale Hjorteviltutvalet for Karmøy, Bokn, Haugesund, Tysvær, Vindafjord, Sauda, Suldal, Etne og Sveio. Hjorteviltutvalet har tilbod om sporhund og utfører også jaktoppsyn. Sporhundsentralen si hovudoppgave er å organisere og gjennomføre ettersøk etter skada vilt for vald både i samband med jakt og påkjørslar, samt å driva opplysningsarbeid i området. Vakttelefonar: Olav Matre: 9 66 796 (Vindafjord og innover) Sigvald Stangeland: 9 64 352 (Tysvær og utover) Får du ikkje kontakt på telefonnummeret for din kommune, prøver du berre det andre nummeret. E-post: John Kåre Opheim: jok-op@online.no Annbjørg Bue: annbjorg.bue@etne.kommune.no naturdata as Naturdata er eit aksjeselskap med hovedkontor i Røyrvik og eit avdelingskontor i Trondheim. Firmaet har fire ansatte med bakgrunn innan grønn sektor. Våre viktigaste produkter og tjenester: Drift, utvikling og support knytta til det nasjonale Hjorteviltregisteret Drift, utvikling og support knytta til den digitale innleveringstjenesta av sett elg og sett hjort-skjema, www.settogskutt.no Kurs i bruk av Hjorteviltregisteret Bearbeiding og tilrettelegging av data for ulike aktørar Innlegging og kvalitetssikring av sett elg-/sett hjort-data i Hjorteviltregisteret Foredrag om Hjorteviltregisteret og relaterte tema Hjorteviltplanar på kommunalt, regionalt eller fylkesplan Grunnpakke sett elg/sett hjort Natur2 Arrangerer årleg Naturdatas viltkonferanse på Værnes Naturdata as Postboks 7 7898 Limingen tlf. 74 33 53 fax. 74 33 53 - www.naturdata.no Design, layout og trykk: DesignTrykk AS