Om inntektssystemet Dei frie inntektene til kommunane og fylkeskommunane består av rammetilskot og skatteinntekter. I 2016 blir dei frie inntektene til kommunesektoren anslått til om lag 342,6 mrd. kroner. Dei frie inntektene består av rammetilskot (46 pst.) og skatteinntekter (54 pst.), og utgjer saman med momskompensasjonen nær 80 pst. av dei samla inntektene i kommunesektoren. Det er inntekter som kommunane og fylkeskommunane kan rå fritt over, utan andre føringar frå staten enn gjeldande lovar og regelverk. I 2016 blir det lagt opp til ein reell vekst i frie inntekter på 1,4 pst. rekna frå anslag på rekneskap for 2015. Prisstigninga er anslått til 2,7 pst. Tabell 3-k og 3-fk viser den nominelle veksten i 2016 for kommunar og fylkeskommunar rekna frå anslag på rekneskap for 2015. Nivået på dei frie inntektene blir bestemt ut frå pris- og lønsvekst, vekst i frie inntekter, innlemming av øyremerkte tilskot, satsingar over rammetilskotet og korreksjon av rammetilskot for oppgåveendringar. Når nivået på samla frie inntekter for 2016 er fastsett, kjem ein fram til storleiken på samla rammetilskot ved å trekkje anslaget for skatteinntekter frå nivået på samla frie inntekter. Det overordna føremålet med inntektssystemet er å jamne ut kommunane og fylkeskommunane sine føresetnader for å gi eit likeverdig tenestetilbod til innbyggjarane sine. Ved fordelinga av rammetilskotet tek ein omsyn til strukturelle skilnader i kommunane og fylkeskommunane sine kostnader (utgiftsutjamning) og skilnader i skatteinntektene (skatteutjamning). Omfordelinga som følgje av utgifts- og skatteutjamning skjer gjennom innbyggjartilskotet (post 60). Utgiftsutjamninga er grunngjeve med at demografiske, geografiske og sosiale tilhøve gjev strukturelle kostnadsskilnader som kommunane og fylkeskommunane i liten grad kan påverke. For at kommunesektoren skal kunne gi eit likeverdig tenestetilbod til innbyggjarane sine, må ein ta omsyn til slike strukturelle kostnadsskilnader når dei økonomiske rammene for den einskilde kommune og fylkeskommune blir fastsett. Eksempel på slike skilnader i kostnader er ulik aldersfordeling eller reiseavstand innanfor kommunen. For å oppnå ei rimeleg utjamning av dei økonomiske føresetnadene blir òg inntektene utjamna. Skatteutjamninga omfattar inntekts- og formuesskatt frå personlege skattytarar og naturressursskatt frå kraftføretak. Inntektssystemet inneheld òg tilskot som utelukkande er grunngjevne ut frå regionalpolitiske mål. Regionalpolitiske tilskot til kommunane er Nord-Noreg- og Namdalstilskot (post 62), småkommunetilskot(post 63), distriktstilskot Sør-Noreg (post 61) og storbytilskot (post 67). Kommunar med særleg høg befolkningsvekst får eit eige veksttilskot (post 66). Fylkeskommunane Nordland, Troms og Finnmark får Nord-Noreg-tilskot (post 62). I tillegg blir det gjeve skjønstilskot for å kompensere kommunar og fylkeskommunar for spesielle, lokale tilhøve som ikkje blir fanga opp i den faste delen av inntektssystemet (respektive kap. 571, post 64 og kap 572, post 64).
Kap. 572 Rammetilskot til fylkeskommunar Rammetilskotet til fylkeskommunane kjem fram som summen av innbyggjartilskotet (post 60), Nord-Noreg-tilskotet (post 62) og skjønstilskotet (post 64). I 2016 er samla rammetilskot til fylkeskommunane 32,7 mrd. kroner. Kap. 572 Rammetilskot til fylkeskommunar 2016 inndeling på postar: Kap. 572 Rammetilskot til fylkeskommunar Framlegg 2016 (1 000 kr) Post 60 Innbyggjartilskot 31 475 175 Post 62 Nord-Noreg-tilskot 642 399 Post 64 Skjønstilskot 619 000 Sum kap. 572 32 736 574 Kap. 572, post 60 Innbyggjartilskot Storleiken på innbyggjartilskotet blir fastsett ved at summen av dei andre tilskota i inntektssystemet (post 62 Nord-Noreg-tilskot og post 64 Skjønstilskot) blir trekte ut frå samla rammetilskot. Departementet føreslår å fordele 31,5 mrd. kroner gjennom innbyggjartilskotet til fylkeskommunane i 2016. Ein del av innbyggjartilskotet blir gjeve ei særskild fordeling, og blir presentert i tabell C-fk. Innbyggjartilskotet blir, etter at sakene med særskild fordeling er trekte ut, fordelt som eit likt beløp per innbyggjar til alle fylkeskommunane. Det er talet på innbyggjarar per 1. juli 2015 som er lagt til grunn. Deretter blir innbyggjartilskotet omfordelt etter: - utgiftsutjamninga, basert på kostnadsnøklane for fylkeskommunane (tabellane A-fk og D-fk) - korreksjonsordninga for elevar i statlege og private skular (tabell A-fk) - overgangsordninga (tabell B-fk) - skatteutjamninga (blir ikkje vist i Grønt hefte) Saker med særskild fordeling Innanfor innbyggjartilskotet finst det midlar som ikkje blir fordelte etter dei andre kriteria i inntektssystemet, men som er gjeve ei særskild fordeling. Kompensasjon for endringar i inntektssystemet frå og med 2016 er óg lagd inn i tabell C. Tabellen under viser saker som har ei særskild fordeling i 2016.
Saker med særskild fordeling 2016: Sak Departement Beløp (1000 kr) Opprusting og fornying av fylkesveg SD 1 230 492 Kompensasjon forskrift om tunnelsikkerheit SD 279 344 Kompensasjon auke i CO 2-avgifta SD 2 027 Ferjeavløysingsmidlar SD 95 300 Midlar til vegadministrasjon, Oslo 8 450 Fagskular KD 418 919 Tilskot til barnevern o.a., Oslo BLD 559 054 Kompensasjon for endringar i inntektssystemet KMD 195 000 SUM 2 788 586 Utgiftsutjamning Det er til dels store kostnadsskilnader i tenesteytinga mellom fylkeskommunane. Gjennom utgiftsutjamninga i inntektssystemet skal fylkeskommunane i prinsippet få full kompensasjon for dei kostnadsskilnadene som dei ikkje kan påverke sjølve. Det gjeld til dømes aldersfordelinga og strukturelle og sosiale tilhøve i fylkeskommunen. Denne kompensasjonen skjer i praksis gjennom kostnadsnøkkelen, som består av ulike kriterium med vekter. Gjennom kostnadsnøkkelen, og eit sett med kriteriedata, blir utgiftsbehovet for kvar fylkeskommune berekna. Deretter blir innbyggjartilskotet fordelt mellom fylkeskommunane etter utgiftsbehovet deira. Utgiftsutjamninga er ei rein omfordeling det som blir trekt inn frå somme fylkeskommunar blir delt ut att til andre fylkeskommunar. Kostnadsnøkkelen for fylkeskommunane består av delkostnadsnøklar for vidaregåande opplæring, fylkesvegar, kollektivtrafikk (buss/bane og båt/ferje) og tannhelsetenesta. I ny kostnadsnøkkel frå 2015 blei samanvektinga av delkostnadsnøklane i hovudsak basert på rekneskapstal 2010 2012, i tillegg blei det òg teke omsyn til oppgåveendringar, korreksjonar m.m. etter 2012. Kostnadsnøkkelen for fylkeskommunane er noko endra i 2016, basert på korreksjonar, oppgåveendringar m.m., og at ferjeavløysingsmidler er flytta til tabell C. Tabellen under viser samla kostnadsnøkkel for fylkeskommunane i 2016.
Kostnadsnøkkel for fylkeskommunane 2016: Kriterium Kriterievekter Innbyggjarar 1 18 år 0,0354 Innbyggjarar 16 18 år 0,4467 Innbyggjarar 19 20 år 0,0033 Innbyggjarar 67 år og over 0,0053 Innbyggjarar 6 34 år (ut over 0,32) 0,0642 Innbyggjar i alt 0,0186 Psykisk utviklingshemma 18 år og over 0,0013 Søkjarar i høgkostnads utdanningsprogram 0,1020 Reiseavstand 0,0126 Innbyggjarar per km offentleg veg (ut over 17) 0,0493 Innbyggjarar busett spreidd (ut over 0,002) 0,0545 Fylkesfaktor båtar 0,0237 Ferjesamband 0,0369 Fylkesfaktor drift og vedlikehald (MOTIV) 0,1276 Veglengde fylkesveg 0,0186 Sum 1,0000 Kriteriedata er omtalt nærare i tabell E-fk. Samla utgiftsbehov for fylkeskommunane I utrekninga av storleiken på utgiftsbehovet for fylkeskommunane er det teke utgangspunkt i Kostra-tal for netto driftsutgifter for 2014 (der avskrivingar er trekte frå) til dei tenestene som inngår i kostnadsnøkkelen til fylkeskommunane. For budsjettåret 2016 gjeld det tenestene vidaregåande opplæring, kollektivtrafikk (buss/bane og båt/ferje), fylkesvegar og tannhelse. Utgiftsbehovet for 2016 er berekna med utgangspunkt i summen av netto driftsutgifter for desse tenestene for alle fylkeskommunar i 2014. Dei summerte utgiftene er deretter framskrivne med veksten i dei frie inntektene i perioden 2014 2016 (veksten er ikkje oppgåvekorrigert). Utgiftsbehovet for fylkeskommunane er i 2016 berekna til 56,0 mrd. kroner, dvs. eit gjennomsnitt på 10 799 kroner per innbyggjar. Utgiftsbehovet blir endra når nye sektorar eller tilskot blir inkluderte i utgiftsutjamninga, til dømes når øyremerkte tilskot blir innlemma i inntektssystemet, når oppgåver blir overførte mellom forvaltningsnivå, eller når særskilde fordelingar går over til å bli fordelte etter kostnadsnøkkelen. Indeks for berekna utgiftsbehov for kvar fylkeskommune Kostnadsnøklane blir brukte saman med kriteriedata til å lage indeksar for berekna utgiftsbehov for kvar fylkeskommune. Det er desse indeksane departementet tek
utgangspunkt i når utgiftsutjamninga for kvar fylkeskommune skal reknast ut. Indeksane for alle fylkeskommunane kjem fram i tabell D-fk. I indeksen for berekna utgiftsbehov er landsgjennomsnittet 1,00. Fylkeskommunar med ein indeks som er større enn 1,00 har eit utgiftsbehov som er større enn gjennomsnittet i landet, medan fylkeskommunar med ein indeks som er mindre enn 1,00 har eit utgiftsbehov som er mindre enn landsgjennomsnittet. Til dømes har ein fylkeskommune med indeks 0,99 eit berekna utgiftsbehov som er éin pst. lågare enn landsgjennomsnittet, medan ein fylkeskommune med ein indeks på 1,07 har eit berekna utgiftsbehov som er sju pst. høgare enn landsgjennomsnittet. Følgjande likning viser korleis ein bereknar indeks for ein fylkeskommune sin del av eit kriterium: (1) Indeks fk = Fylkeskommunen sin del av kriterium Fylkeskommunen sin del av innbyggjarane Indeks for ein fylkeskommune sin del av 16 18-åringar blir såleis rekna ut ved: (2) Indeks fk = Talet på 16 18-åringar i fylkeskommune X Talet på 16 18-åringar i landet Innbyggjarane i fylkeskommune X Innbyggjarane i landet Indeksen kan òg tolkast som forholdet mellom delen av innbyggjarane i fylkeskommune X som er 16 18 år, og delen av innbyggjarane som er 16 18 år i landet. Ei omskriving av utrykket (2) gjeve (2 ): (2 ) Indeks fk = Talet på 16 18-åringar i fylkeskommune X Innbyggjarar i fylkeskommune X Talet på 16 18-åringar i landet Innbyggjarar i landet Omfordeling mellom fylkeskommunane Utgiftsutjamninga skjer ved eit fråtrekk i innbyggjartilskotet for dei fylkeskommunane som har eit berekna utgiftsbehov som er lågare enn landsgjennomsnittet (dvs. dei er meir lettdrivne), og ved eit tillegg i innbyggjartilskotet for dei fylkeskommunane som har eit berekna utgiftsbehov som er høgare enn landsgjennomsnittet (dvs. dei er meir tungdrivne). Storleiken på fråtrekket eller tillegget er differansen mellom berekna utgiftsbehov per innbyggjar i fylkeskommunen og gjennomsnittleg utgiftsbehov per innbyggjar på landsbasis, summert for alle innbyggjarane i fylkeskommunen.
Korreksjon for elevar i statlege og private skular Private skular blir finansierte gjennom statlege tilskot og eigenbetaling frå elevane, medan fylkeskommunale skular blir finansierte gjennom dei frie inntektene til fylkeskommunane. Når ein elev i eit fylke vel ein privat skule i staden for ein fylkeskommunal skule, vil fylkeskommunen sine utgifter knytt til denne eleven bli redusert vesentleg. Kvart år blir samla rammetilskot til fylkeskommunane korrigert for endringa i talet på elevar i private og statlege skular på landsbasis ( trekkordninga ). Gjennom trekkordninga blir total inntektsramme til fylkeskommunane justert med 80 pst. av gjennomsnittskostnadene for kvar nye elev i privat eller statleg vidaregåande opplæring (sjå tabellen over korreksjonar i rammetilskotet). I tillegg til trekkordninga blir det gjort ei omfordeling mellom fylkeskommunane ( korreksjonsordninga ), der innbyggjartilskotet blir omfordelt ut frå talet på elevar i statlege og private skular i den enkelte fylkeskommune. I korreksjonsordninga får fylkeskommunane eit trekk i innbyggjartilskotet for dei elevane dei har i statlege og private skular. Elevtalet som blir nytta i utrekninga av trekket i 2016 er gjennomsnitt av tal frå 1. oktober 2014 og 1. april 2015. Det er skilt mellom fire kategoriar av undervisning: elevar som får vanleg undervisning elevar ved gartnar- og landbruksskuler elevar som går på vidaregåande spesialskuler elevar med opphald/som er innlosjerte ved skulen. Samla trekk blir ført tilbake til alle fylkeskommunane etter deira del av utgiftsbehovet/kostnadsnøkkelen (sjå tabell A-fk). Tabellen under viser trekksatsane som blir nytta i korreksjonsordninga i 2016. Trekksatsane ligg under gjennomsnittkostnaden per elev på landsbasis, fordi ein reknar med at den marginale innsparinga knytt til ein elev er lågare enn gjennomsnittskostnaden. Trekksatsar for elevar i statlege og private skular 2016: Kategori Kroner per elev Vanleg undervisning 99 100 Gartnar- og landbruksskular 121 700 Spesialskular 276 200 Opphald 291 800 Overgangsordning Endringane i rammetilskotet for kvar fylkeskommune som følgje av ny kostnadsnøkkel i 2015 blir innført som ei 5-årig overgangsordning. Ordninga er innretta slik at reduksjonen/auken i rammetilskot blir fasa inn med eit likt beløp kvart år i 5 år, og i 2016 vil overgangsordninga slå inn med 60 prosent. Tilskota som var fordelte med særskild fordeling før 2015 blei inkluderte i overgangsordninga, sidan omfordelingsverknadene frå fordeling etter tabell C til fordeling etter kostnadsnøkkel blei så store. Omlegginga av skatteutjamninga frå 2015 er ikkje omfatta av overgangsordninga.
I samband med forvaltningsreforma i 2010 fekk fylkeskommunane overført ansvaret for ein stor del av riksvegnettet med tilhøyrande ferjer, blant anna var det óg 4 ferdigstilte, statlege ferjeavløysingsprosjekt (Finnfast, Austevollsbrua, Imarsundprosjektet og Atlanterhavstunnelen) og 4 påbegynte, statlege ferjeavløysingsprosjekt (Bremanger II, Dalsfjordsambandet, Rya-forbindelsen og Toventunnelen). Til saman er det knyta 95,3 mill. kroner årleg i ferjeavløysingsmidlar til desse 8 prosjekta. Midla blei lagt inn i innbyggjartilskotet og fordelt etter kostnadsnøkkelen saman med dei andre ferje- og vegmidlane frå forvaltningsreforma i 2015. Frå og med 2016 vert desse midlane flytta tilbake i tabell C og blir fordelt etter ei særskilt fordeling. For å unngå at fylkeskommunar vert dobbeltkompenserte er overgangsordninga korrigert i 2016. Overgangsordninga tek utgangspunkt i korrigert systemverknad for 2015, dvs. som om fergavløysingsprosjekta ikkje hadde blitt tatt ut av tabell C i 2015. Beløpet for 2016 er prisjustert. Tapskompensasjon For å lette overgangen til nytt inntektssystem blei det i statsbudsjettet for 2015 gitt ein ekstra tapskompensasjon på til saman 125 mill. kroner til fylkeskommunar som tapte meir enn 200 kroner per innbyggjar på fordelingsverknaden av ny kostnadsnøkkel/innlemming av saker med særskild fordeling. I saldert budsjett blei det gitt 20 mill. kroner ekstra til fylkeskommuner som tapte meir enn 500 kroner per innbyggjar og 40 mill. kroner ekstra til fylkeskommunar som tapte meir enn 700 kroner per innbyggjar. I revidert nasjonalbudsjett blei det gitt ytterlegare 10 mill. kroner, fordelt slik at fylkeskommuner som tapte meir enn 700 kroner per innbyggjar blei løfta opp til 98,5 pst. kompensasjon av førsteårstapet, mens resten blei fordelt til fylkeskommunar som tapte mellom 500 og 700 kroner per innbyggjar. I 2016 er samla beløp på 195 mill. kroner vidareført nominelt. I samband med at ferjeavløysingsmidler er flytta over til tabell C frå og med 2016 er systemverknaden og overgangsordninga rekna ut på nytt (tabell B-fk). Tapskompensasjonen for 2016 er rekna ut med utgangspunkt i kompensasjonsgraden av førsteårstapet. Med ny berekna systemverknad ville same kompensasjongrad som etter revidert nasjonalbudsjett for 2015 gi eit samla beløp på noko over 195 mill. kroner. Fylkeskommunane som mottek tapskompensasjon er difor justert ned med same faktor. Med ny tapskompensasjon er fylkeskommunar som tapar mellom 200 og 500 kroner per innbyggjar kompenserte med 56,0 pst. av førsteårstapet, fylkeskommunar som taper mellom 500 og 700 kroner per innbyggjar er kompenserte med 84,3 pst. av førsteårstapet, mens fylkeskommunar som tapar over 700 kroner per innbyggjar er kompenserte med 97,5 pst. av førsteårstapet. Fordelinga av tapskompensasjonen er vist i kolonne 8 i tabell C-fk. Skatteutjamning Skatteutjamninga jamnar delvis ut skilnader i skatteinntekter mellom fylkeskommunane. Skatteutjamninga for fylkeskommunane omfattar inntektsskatt frå personlege skattytarar og naturressursskatt frå kraftføretak. Fylkeskommunar med skatteinntekter under landsgjennomsnittet blir kompenserte for 87,5 pst. av differansen mellom eigen skatteinngang og landsgjennomsnittet. Fylkeskommunar med
skatteinngang over landsgjennomsnittet blir trekte for 87,5 pst. av differansen mellom eigen skatteinngang og landsgjennomsnittet. Skatteutjamninga blir berekna fortløpande ti gonger i året, etter kvart som skatteinngangen ligg føre. Trekk eller tilskot gjennom skatteutjamninga blir lagt til eller trekt frå ved utbetaling av rammetilskot for fylkeskommunen. Endeleg fordeling på post 60 Innbyggjartilskot er ikkje klar før i februar 2017, når endelege skattetal for 2016 ligg føre. Oversikt over fortløpande skatteutjamning finn ein på Kommunalog moderniseringsdepartementets internettsider, www.regjeringen.no/kmd. Kap. 572, post 62 Nord-Noreg-tilskot Nord-Noreg-tilskotet er eit særskild regionalpolitisk verkemiddel. Tilskotet skal medverke til å gi fylkeskommunar i Nord-Noreg moglegheiter til å gi eit betre tenestetilbod enn fylkeskommunar elles i landet. Tilskotet skal òg medverke til å gjere det mogleg med ei høg fylkeskommunal sysselsetjing i område med eit konjunkturavhengig næringsliv. Departementet føreslår å fordele 642,4 mill. kroner i Nord-Noreg-tilskot til fylkeskommunane i 2016. Nord-Noreg-tilskotet blir gjeve som eit beløp per innbyggjar, og det er ulik sats for kvar fylkeskommune. Til grunn for utrekninga av Nord-Noreg-tilskotet ligg folketalet per 1. januar året før budsjettåret, dvs. 1. januar 2015. Nord-Noreg-tilskot til fylkeskommunar - satsar 2016: Fylkeskommunar Kroner per innbyggjar Nordland 1 178 Troms 1 341 Finnmark 1 832 Kap. 572, post 64 Skjønstilskot Skjønstilskotet blir brukt til å kompensere fylkeskommunar for spesielle lokale tilhøve som ikkje blir fanga opp i den faste delen av inntektssystemet. Departementet føreslår å setje skjønstilskotet til fylkeskommunane til 619,0 mill. kroner i 2016. Skjønsmidlane til fylkeskommunane er fordelte direkte frå departementet, og er vist i tabell 1- fk. Innanfor skjønsramma til fylkeskommunane føreslår departementet å halde tilbake 101 mill. kroner til fordeling gjennom budsjettåret ved ekstraordinære hendingar m.m. (reservepott).