2010-2013 OMRÅDEPLAN FOR SVANGERSKAPS-, FØDSELS- OG BARSELOMSORGA I HELSE FØRDE

2010-2013 OMRÅDEPLAN FOR SVANGERSKAPS-, FØDSELS- OG BARSELOMSORGA I HELSE FØRDE

Innhald 1 INNLEIING... 3 2 SAMANDRAG... 5 3 NASJONALE, REGIONALE OG LOKALE FØRINGAR... 6 3.1 Brev frå Helse Vest... 6 3.2 Stortingsmelding 12 (2008-2009) En gledelig begivenhet... 6 3.3 Et trygt fødetilbud forslag til kvalitetskrav til fødeinstitusjoner... 7 3.4 Utviklingsstrategi for jordmortjenesten tjenestekapasitet og kvalitet... 7 3.5 Utdrag frå Styringsdokument Helse Førde 2010... 8 3.6 Helse Førde - Styrevedtaket av 18.06.2010... 8 4 DEMOGRAFISKE, ORGANISATORISKE OG GEOGRAFISKE UTFORDRINGAR... 9 5 SAMHANDLING KOMMUNE - FØDEINSTITUSJON... 10 5.1 Samarbeidsavtalar... 10 5.2 Avvikshandtering og kvalitetssikring... 11 5.3 Informasjonsutveksling... 12 5.4 Brukarmedverknad... 12 6 SVANGERSKAPSOMSORGA... 13 6.1 Faktagrunnlag 2009... 13 6.2 Organisering av svangerskapsomsorga... 13 6.3 Seleksjon og differensiering... 13 6.4 Samhandling med spesialisthelsetenesta... 14 6.5 Oppfølging av gravide med særskilte behov... 15 6.6 Følgjetenesta... 15 6.7 Utfordringar og tilråding... 17 7 FØDSELSOMSORGA... 17 7.1 Fødselsomsorga i Helse Førde... 17 7.2 Utgreiingar av framtidig fødestruktur... 20 7.3 Tre alternative modellar... 20 7.4 Konklusjon og tilråding av modell... 24 8 BARSELOMSORGA... 26 8.1 Organisering av barselomsorga... 26 9 KOMPETANSE... 27 9.1 Bemanning og rekruttering... 27 9.2 Kompetanseutvikling, hospiteringsordningar og kursverksemd... 28 10 FORBETRINGSPOTENSIALE... 29 11 REFERANSAR... 30 12 VEDLEGG... 30 2

1 INNLEIING Helse Førde har fått i oppdrag av Helse Vest å utarbeide ein fleirårig, heilskapleg og lokalt tilpassa plan for svangerskaps-, fødsels- og barselomsorga i opptaksområdet Sogn og Fjordane, innan 01.10.2010 (brev frå Helse Vest vedlegg 1). I høve dei føringar som ligg føre har Helse Førde hatt følgjande prosjektorganisering av arbeidet sitt. I møte i Koordineringsrådet 31.5.2010 blei det vedteke å opprette ei styringsgruppe sett saman av ein KS- representant frå kommunane i kvar region i fylket, representantar frå Helse Førde, ein brukarrepresentant oppnemnd av Brukarutvalet i Helse Førde, ein representant frå tillitsvalde, og ein frå vernetenesta. Dette oppdraget vart teke vidare til Regionråda i Sogn og Fjordane, Brukarutvalet i Helse Førde og til tilsetteorganisasjonane. Ein fekk oppnemnt dei aktuelle medlemmane, og første møte vart halde 24 august 2010. Styringsgruppa vedtok å opprette ei fagekspertgruppe til å kome med faglege råd til styringsgruppa. Styringsgruppe Samansetting Leiar: Tore Dvergsdal, direktør for Kirurgisk klinikk Medlemmar: Kjellaug Fredly, ass. avd. sjef KK Tom Guldhav, overlege KK Torild Mosdøl Myklebust, jordmor i Fjaler kommune(ks) Marta Finden Halset, Sogn regionråd Kirstin Bruland, Sunnfjord Interkommunale Samarbeid Rune Engeseth, Nordfjordrådet Else Kjøsnes Hauge, brukarrepresetnant Karen Elisabeth Sætre, DNJ-tillitsvald Reidun Melheim, verneombod Sekretær: Janny Strøm Dvergsdal, seniorrådgjevar Mandat Utarbeide ein fleirårig, heilskapleg og lokalt tilpassa plan for svangerskaps-, fødsels- og barselomsorga i opptaksområdet Sogn og Fjordane, innan 01.10.2010 (brev frå Helse Vest vedlegg 1). Planen må vere basert på nasjonale og regionale føringar, og gjeldande krav som er stilt til Helse Førde gjennom lov og forskrifter, eller som følgje av andre styringskrav, jfr. Styrevedtak av 18.06.2010 om val av målbilde med Modell 1. Planen skal vere innspel til Helse Vest sin overordna plan for regionen. Planen skal: sikre kapasitet i høve tal fødslar vere i samsvar med utvikling av akuttilbodet i helseføretaket sikre dei fødande i regionen eit desentralisert, differensiert og føreseieleg fødetilbod, også i høgtider og feriar omfatte rekruttering og plassering av utdanningsstillingar for gynekologar ta omsyn til geografi, kommunikasjonstilhøve, lokal jordmorteneste og følgjetenesta ta omsyn til språk- og kulturforskjellar i føretaksområdet 3

Fagekspertgruppe Samansetting Ass. Avd.sjef Kvinneklinikken: Kjellaug Fredly Overlege Kvinneklinikken: Tom Guldhav Kommunejordmor: Torild Mosdøl Myklebust Jordmor i spesialisthelsetenesta: Linda Grotle Hauge Kommunelege: Anne Stubdahl Helsesøster: Sigrid Lysne Sekretær: Janny Strøm Dvergsdal, Seniorrådgjevar Deltakarane i fagekspertgruppa har lang yrkeserfaring både i kommunen og spesialisthelsetenesta, og har vore aktive og engasjerte i fire heildagsmøter. I tillegg har dei brukt sitt lokale arbeidsnettverk og anna relevant nettverk i regionen, for å diskutere og få innspel i prosessen. Dei har så sendt innspel til leiar, som har sett det inn i ein samanheng. Mandat Fagekspertgruppa skal gje uttale til styringsgruppa vedrørande framlegg til plan om eit fagleg og kvalitativt godt tilbod til dei fødande og nyfødde i Sogn og Fjordane. Målet med dette er å kvalitetssikre planarbeidet. Uttalen skal ta omsyn til å: sikre kapasitet i høve tal fødslar vere i samsvar med utvikling av akuttilbodet i helseføretaket sikre dei fødande i regionen eit desentralisert, differensiert og føreseieleg fødetilbod også i høgtider og ferier omfatte rekruttering og plassering av utdanningsstillingar for gynekologar ta omsyn til geografi, kommunikasjonstilhøve, lokal jordmorteneste og følgjetenesta ta omsyn til språk- og kulturforskjellar i føretaksområdet I presisering av mandatet er gruppa bedne om å utgreie desse modellane: Modell 1: Kvinneklinikk i Førde, nedlegging av fødeavdeling på Nordfjordeid, og nedlegging av forsterka fødestove i Lærdal. Modell 2: Kvinneklinikk i Førde, jordmorstyrt fødestove på Nordfjordeid, og nedlegging av forsterka fødestove i Lærdal. Modell 3: Kvinneklinikk i Førde, jordmorstyrt fødestove på Nordfjordeid, og jordmorstyrt fødestove i Lærdal. Rapportering Prosjektet rapporterer til Styret i Helse Førde. Ansvarleg: klinikkdirektør for Kirurgisk klinikk Tore Dvergsdal 4

2 SAMANDRAG Styringsgruppa har lagt til grunn dei nasjonale, regionale og lokale føringar i sitt arbeid. Mandatet som det føreligg, har vore følgt. Ein har hatt tre heildagsmøter. I tillegg har representantane diskutert med nettverk i sin region, og gitt innspel tilbake til gruppa. Kommunane Høyanger og Årdal er ikkje med i Sogn regionråd, og har difor fått utkastet til plan til høyring. Ei samla faggruppa valde Modell 1 i Plan for organisering av Svangerskaps-, fødsels-, og barselomsorga i Sogn og Fjordane, med følgjande presisering: Kvinneklinikk i Førde, nedlegging av fødeavdeling på Nordfjordeid, og nedlegging av forsterka fødestove i Lærdal men med eining for svangerskap, barsel og kvinnesjukdommar på Nordfjordeid og i Lærdal gir eit einsarta fagleg godt tilbod til våre brukarar vil grupper av risikogravide få eit lokalt tilbod om oppfølging av gynekolog. Denne gruppa vil også vere sikra ei følgjeteneste ved behov vil få lokal gynekologisk poliklinikk for oppfølging av kvinnesjukdommar vil få behalde og rekruttere fagkompetansen vil føre til styrking av fagmiljøet ved Kvinneklinikken i Førde vil medføre lengre reisetid for ein del friske gravide og dei med lav risiko, men med ei godt organisert følgjeteneste, vil det sikre dei gravide/fødande tryggleik til fødestaden Styringsgruppa har drøfta framhald av drift av fødeavdelinga på Nordfjordeid, men ut frå kvalitetskrava i Eit trygt fødetilbod finn ein ikkje å kunne støtte dette i den noverande form. Gruppa har også utgreia modell 2 og 3 i mandatet. Dei konkluderar med at ut frå dei nasjonale føringane, er ingen av modellane fagleg uforsvarleg, men når det gjeld oppretting av jordmorstyrte fødestover finn gruppa at føresetnadene for jordmorstyrt fødestove ikkje er til stades i fylket. Ved ein feil kom ordet Faggruppa inn i staden for Styringsgruppa i avsnittet over, som med dette er retta opp. Tore Dvergsdal, Direktør Kirurgisk klinikk (sign.) Etter at høyringsfristen var ute, vurderte Styringsgruppa innkomne innspel, og gjorde naudsynte oppklarande endringar. Planen inneheld konkrete forslag til tiltak på kort og litt lengre sikt, som vil vere med på å: sikre eit tettare samarbeid mellom Helse Førde og dei ulike etatar og institusjonar, som er involverte i svangerskaps- og barselomsorga i kommunane vidareutvikle rammeavtalar og noverande avtaler om sal/kjøp av jordmortenester møte eit aukande behov for å tilpasse tenestene til kvinner og familiar som er sårbare vidareutvikle eksisterande rutinar, informasjonsflyt og kommunikasjon mellom Helse Førde og kommunane i opptaksområdet tenke nytt og offensivt utvikle nye og/eller andre måtar å organisere samarbeidet om dei gravide, fødande og barselkvinnene, og deira familiar styrkje tilbodet til oppfølging av kvinnehelsa i fylket Planen som føreligg med val av Modell 1 med presiseringar, blei vedteke i ei samla Styringsgruppe den 12.10.2010, med unntak av representanten frå kommunane i Nordfjord. Ein tar til etterretning at desse kommunane, samt Årdal og Lærdal kommune ikkje har teke stilling til Modelval ut frå gjeldande mandat. 5

3 NASJONALE, REGIONALE OG LOKALE FØRINGAR 3.1 Brev frå Helse Vest Planar for svangerskaps-, fødsels-, og barselomsorga i helseføretak organisering av arbeidet, brev frå Helse Vest datert 04.02.2010 (vedlegg 1) 3.2 Stortingsmelding 12 (2008-2009) En gledelig begivenhet Regjeringa sitt mål er at gravide, fødande og familien deira skal oppleve ei heilskapleg og samanhengande svangerskaps -, fødsels - og barselomsorg som ei gledeleg hending. Fem satsingsområde: Ei heilskapleg svangerskapsomsorg Eit trygt fødetilbod Eit familievenleg barseltilbod Kvalitet i alle ledd Eit breitt brukarperspektiv Samandrag i stortingsmeldinga: Målet for eit samanhengande tenestetilbod er ansvarsstruktur og system, som gir ei heilskapleg svangerskaps-, fødsels- og barselomsorg. Svangerskap og fødsel er i utgangspunktet ei normal hending. Kvinner bur i kommunane, og skal tilbake dit etter eit kort opphald på ein fødeinstitusjon. Med unntak av eit lite tal heimefødslar, finn alle fødslar stad på fødestover, fødeavdelingar og kvinneklinikkar, som er ein del av spesialisthelsetenesta. Trass i dei tiltaka som er gjort for å stimulere kommunane til å styrke den lokale jordmortenesta, er ikkje dagens jordmorkapasitet i svangerskapsomsorga tilstrekkeleg. Regjeringa ønskjer difor å betre tilgjenge til jordmortenesta i tråd med brukarane sine ønskje. For å sikre god bruk av ressursane og ei samanhengande teneste, må jordmødrer kunne gi eit tilbod som utnyttar deira samla kompetanse, og støttar opp om eit heilskapleg pasientforløp. Meldinga presenterar følgjande to alternativ for styrking av ei desentralisert jordmorteneste: Kommunar og helseføretak inngår avtalar om jordmortenesta som sikrar felles utnytting Den kommunale jordmortenesta forankrast i helseføretak Det må leggast til rette for at den lokale jordmortenesta kan ha ei sentral rolle i oppfølging av mor og barn heime dei første dagane etter fødselen, i samarbeid med helsestasjon og fastlege. Dersom lokal jordmorteneste i framtida skal vere eit kommunalt ansvar, må helseføretak og kommunar inngå avtalar som sikrar felles utnytting i barselomsorga. Nødvendig oppfølging av mor og barn dei første dagane må skje i samarbeid mellom spesialist og kommunehelsetenesta. Ved ein modell der den lokale jordmortenesta er forankra i helseføretaka, vil det vere naturleg at dei regionale helseføretaka får hovudansvar for nødvendig oppfølging av mor og barn dei første dagane etter fødselen, uansett om mor og barn oppheldt seg på sjukehus eller ikkje. 6

Ved tidlig heimreise må det byggast opp kompetanse ved helsestasjonane for å utføre nødvendige medisinske undersøkingar av nyfødde, som høyrselsscreening og nyføddscreening, i form av blodprøve frå alle nyfødde for å oppdage sjeldne, men alvorlige medfødde sjukdommar. Det må sikrast nødvendig kompetanse og kapasitet for å følgje utvikling av gulsott hjå nyfødde, samt at amminga kjem i gang, og at auking i vekta startar. Helsestasjonen skal kunne få elektronisk melding om fødsel raskt etter at barnet er fødd. Regjeringa vil ta stilling til framtidig organisering av den lokale jordmortenesta i samband med samhandlingsreforma. 3.3 Et trygt fødetilbud forslag til kvalitetskrav til fødeinstitusjoner I rapporten Et trygt fødetilbud forslag til kvalitetskrav til fødeinstitusjoner (Helsedirektoratet 2010) blir intensjonane i St. meld. nr. 12 (2008-2009) følgt opp i høve til ei ønska utvikling av ei samanhengande svangerskaps-, fødsels-, og barselomsorg, med vekt på dei fem skisserte satsingsområda. Svangerskaps- og fødselsomsorga i Noreg held ein svært høg kvalitet i ein internasjonal samanheng. Rapporten er eit utgangspunkt for diskusjon om, og vidare utvikling av fødetilbodet. Den skal òg vere eit grunnlag for utarbeiding av ein heilskapleg og lokalt tilpassa plan for fødselsomsorga, i samarbeid mellom kommunar og helseføretak. Dei skrivne kvalitetskrav til fødeinstitusjonar vil erstatte noverande talgrenser. Rapporten legg til grunn ei samansett og heilskapleg kvalitetsforståing. Kvalitet er her forstått som ein sum av høvesvis organisering, oppgåve- og funksjonsfordeling, krav til kompetanse og etablering av eit system for oppfølging av krava. Kvalitet vert målt ved relevante, føreslegne kvalitetsindikatorar. Krav til informasjon, kommunikasjon og brukarmedverknad er vektlagt. Det bør ikkje vere eit motsettingstilhøve mellom eit auke fokus på å ta i vare den normale fysiologiske fødsel, her under demedikalisering av fødselshjelpa, og det å samtidig ivareta gravide og fødande med behov for avansert overvaking, og oppfølging på grunn av tilstandar med risiko og mogelegheit for komplikasjonar. Oppfølging av krava i rapporten vil måtte skje som utviklingsprega prosessar over tid, der brukarmedverknad bør stå sentralt. 3.4 Utviklingsstrategi for jordmortjenesten tjenestekapasitet og kvalitet Rapporten Utviklingsstrategi for jordmortjenesten tjenestekapasitet og kvalitet (Helsedirektoratet 2010) inneheld tilrådingar for å styrke jordmortenesta både i høve til kvalitet og kapasitet. Utvikling og kvalitetsforbetring av ei samla jordmorteneste vil bety kapasitetsauke. Det vil betre rekrutteringa, auke nødvendig kompetanse, styrke fagmiljøet og gje fordelar for brukarane av tenesta. Helsedirektoratet vil vekk frå ordninga i kommunehelestenesta i dag, der majoriteten av jordmødrer arbeider aleine i små deltidsstillingar. Dei føreslår tiltak som vil gje eit meir heilskapleg tilbod gjennom ei dreiing av utviklinga, slik at ressursveksten først og fremst kjem innan kommunal sektor. Forslag til koordinerte jordmortenester i kommune- og spesialisthelsetenesta, fagutviklingsjordmor, ambulant- og kjent jordmorordning, nybegynnerstillingar og kompetanseløft vil styrke tenesta. I tillegg blir det foreslått ei sterkare og tydelegare lovforankring av tenesta i lov og forskrift. 7

3.5 Utdrag frå Styringsdokument Helse Førde 2010 Heilskapelege pasientforløp og samhandling Pasientar og brukarar skal møte ei heilskapleg teneste som er godt samordna, prega av kontinuitet og med heilskaplege behandlingskjeder og pasientforløp, som sikrar god behandlingskvalitet. Pasientperspektivet, gjennom utvikling av forløpstenkinga, skal liggje til grunn for utvikling av tenester. Erfaringar frå prosjekt, som Pilotsjukehusprosjektet (partssamarbeidet), andre samhandlingsprosjekt og pasientforløpsprogrammet i kvalitetssatsinga i Helse Vest, skal bli lagde vekt på, der dette er formålstenleg. Helseføretaka skal ha ansvar for følgjeteneste for gravide til fødeinstitusjon. Ansvaret er overført til helseføretaka frå 1. januar 2010. I følgje tilleggsdokument til Styringsdokument 2009, skal det også bli utarbeidd ein fleirårig heilskapleg, og lokalt tilpassa plan for fødetilbodet i opptaksområdet, saman med dei kommunane det gjeld. Helse Vest RHF vil kome tilbake til oppfølginga av dette i eit eige brev. 3.6 Helse Førde - Styrevedtaket av 18.06.2010 Målbilete og modell for somatisk spesialisthelseteneste i Helse Førde HF mot 2020. Vedtak: Basert på høyringsutkastet og tilbakemeldingane i høyringsrunden vedtek styret målbilete, og tek sikte på å gjennomføre det så snart som råd er. Målbiletet er modell 1 med desse presiseringane: Generelt for heile Helse Førde HF Pasientane vert behandla på beste effektive omsorgsnivå Spesialisthelsetenestene er på nivå med det objektive behovet hjå befolkninga i fylket. Det ligg ikkje utskrivingsklare pasientar i Helse Førde HF sine sengepostar. Eventuelle desentraliserte sengepostar har avklart arbeidsdeling mellom kommunane og spesialisthelsetenesta. Det er trygge, kompetente og føreseielege akuttmedisinske kjeder. Det er føreseielege pasientforløp for svangerskaps-, fødsels- og barselomsorga for heile fylket. Det er tett samarbeid og kompetanseutveksling mellom helsepersonell i kommunane og i Helse Førde HF. Førde sentralsjukehus sitt sjukehusområde Det er tilbod på sentralsjukehusnivå innan dei fagområda som befolkninga i Sogn og Fjordane har behov for. Helsetenestetilbodet på dette nivået skal heile tida givast i eit avklart samarbeid med Haukeland universitetssjukehus. Kompetansemiljøa på Førde sentralsjukehus er robuste og tek i vare dei desentraliserte tilboda. Lærdal sjukehusområde Dagbehandling og poliklinikktilbod med ambulerande personell frå Førde sentralsjukehus. Nordfjord sjukehusområde Dagbehandling og poliklinikktilbod med ambulerande personell frå Førde sentralsjukehus. 8

4 DEMOGRAFISKE, ORGANISATORISKE OG GEOGRAFISKE UTFORDRINGAR Fakta Sogn og Fjordane har eit areal på over 186 200 km². Det er det nest minste fylke i Noreg i folketal, med ca 107 000 innbyggjarar, og det åttande største i areal og er særmerkt av store og lange fjordar. Fylket har 26 kommunar fordelt på dei tre distrikta Sogn, Sunnfjord og Nordfjord: I snitt har desse kommunane vel 4000 innbyggarar. Berre Flora og Førde kommune har meir enn 10 000 innbyggarar. Der er ei høvesvis stor nettoutflytting av kvinner og menn i alderen 20-29 år i fylket, og denne trenden vil truleg halde fram. Statistisk sentralbyrå ventar at vi får ein stor reduksjon på i alt 19,6 % i aldersgruppa 35 44 år fram til 2020, men at talet for auke av innbyggjarar i fylket vil vere 3632 frå i dag til 2030. Dette tilsvarer ein auke på 3,2%, og ei folketalsutvikling i fylket som er mykje lågare enn for resten av landet. Transport kan til tider vere vanskeleg grunna vêrtilhøve, fjordar og fjell, men vi har ei stadig oppgradering av vegnettet i fylket. Dette gjer at kommunikasjonen i fylket stadig vert tryggare og raskare. Helse Førde Helse Førde har i dag eitt sentralsjukehus i Førde, eitt lokalsjukehus i Lærdal og eitt i Nordfjord. Fødetilbodet er organisert med Kvinneklinikk (KK) med fødeavdeling i Førde, fødeavdeling på Nordfjordeid og ei forsterka fødestove i Lærdal.Pr. i dag er det gynekolog og keisersnittberedskap på alle tre sjukehusa i Helse Førde. Ambulansetilbodet i 2010 Døgnambulanse Dagambulanse Dagambulanse, B Reserveambulanse Ambulansetenesta 2010-2 - Figuren over syner plasseringa av ambulansar i fylket. Helse Førde har eit godt utbygd ambulanse nett. Ein har i tillegg luftambulanse/redningshelikopter, stasjonert i Førde og Florø, og elles båtambulansar i beredskap. 9

Endring i kommunikasjonar i randsona mot Helse Sunnmøre Opninga av Kvivsvegen hausten 2012, medfører at reisetida mellom Nordfjord regionen nord for Nordfjorden og Volda, vert monaleg kortare og ferjefri. Den nye stamveg E39 gjennom Kviven vil knytte saman bu- og arbeidsmarknadene i Ørsta og Volda, som har folkesetnad på om lag 18 000, og Stryn, Hornindal, Stranda, og Eid, som har ein folkesetnad på om lag 14 000. Mellom Volda og Stryn vil reisetida bli redusert med 45 minutt. Ny reisetid mellom Volda og Grodås vil bli på berre 30 minutt. Mellom Volda og Eid vil reisetida på om lag 50 minutt vere ferje fri. Fødande frå dette området kan velje Volda som lokalsjukehus. Strekning Ca. endra km Ca. endra tid Eid-Volda-Ørsta + 30 km 0 min. reisetid Stryn-Volda/Ørsta - 20 km - 50 min. Hornindal-Volda/Ørsta - 30 km - 60 min. Kjelde: Statens vegvesen Tilrådingar: Styringsgruppa tilrår at Helse Vest RHF og Helse Midt RHF vurderer om, og evt korleis, desse endringane skal møtast, slik at svangerskaps-, føde- og barselskvinnene i dette området får eit føreseieleg tilbod etter at Kvivsvegen er opna. Randsona mot Helse Bergen Alle kvinnene frå Aurland og Vik kommune føder i dag på Voss. I Gulen kommune reiser dei gravide kvinnene til Haukeland Universitetssjukehus. Styringsgruppa tilrår vidare at Helse Vest RHF, Helse Bergen og Helse Førde vurderer tilbodet til kvinnene i denne randsona også. 5 SAMHANDLING KOMMUNE - FØDEINSTITUSJON I Helse Førde har ein lang erfaring med samarbeid med kommunar om sal/kjøp av jordmortenester for samarbeid om svangerskapsomsorga og jordmorberedskap for følgjeteneste. Allereie i 1993 etablerte Fødeavdelinga ved KK- FSS eit samarbeid om sal/kjøp av jordmorteneste med kommunane Førde og Naustdal. Dette var eit pionèrprosjekt i landet med finansieringsstøtte frå Helsedirektoratet; Førdemodellen (1993-1995). Då Fødeavdelinga i Florø vert nedlagt i 1995, etablerte ein eit samarbeidsprosjekt med kommunane Florø og Bremanger, om samarbeid og sal/kjøp av jordmortenester til svangerskapsomsorg, og følgjeteneste; Omstilling i mor/barn omsorga i Flora og Bremanger (1995-1997). Dette prosjektet vart også støtta med statlege midlar. I 2006 hadde ein så eit prosjekt om; Jordmorsamarbeid mellom fødestova i Lærdal og kommunane i lokalsjukehusområdet. Fokus for prosjektet var å styrke samarbeidet i jordmortenestene i svangerskaps og fødselsomsorga. 5.1 Samarbeidsavtalar Gjennom Koordineringsrådet er det utarbeidd overordna Rammeavtaler (vedlegg 2) mellom Helse Førde og alle kommunane i Sogn og Fjordane. Helse Førde har i dag lokale avtaler om sal/kjøp av jordmortenester innan svangerskapsomsorga til kommunane: Naustdal, Lærdal, 10

Gloppen, Eid, Vågsøy og Hornindal (vedlegg 3). Naudsynte avtalar må bli inngått med aktuelle kommunar i fylket. Det kan vere aktuelt å inngå samarbeidsavtalar med randkommunar i andre helseføretak om følgjeteneste og imøtekøyring til fødeinstitusjon. Dette vil gjelde Helse Bergen og Helse Midt- Norge. Føresetnaden for god samhandling er at alle kommunar har tilsett jordmor. Jordmor kan vere kommunalt tilsett, eller tilsett i Helse Førde. Kommunar og helseføretak bør inngå avtalar om sal/kjøp av jordmorteneste, då mange kommunar er for små til at det er grunnlag for eigne jordmorstillingar. Ei anna løysing er interkommunale stillingar der geografien ligg til rette for dette. 5.2 Avvikshandtering og kvalitetssikring Nasjonal strategi Nasjonal strategi for kvalitetsforbetring i sosial- og helsetenesta...og bedre skal det bli! (2005-2015) byggjer på at utøvarar i sosial- og helsetenesta har høge faglege kvalifikasjonar og sterk motivasjon. I den nasjonale strategien har ein valt å gje kvalitetsomgrepet eit konkret innhald, som både byggjer på samfunnet sine føringar, som oppfyller krava i lovverket, og kva som ut frå eit fagleg perspektiv gjev best mogeleg teneste til brukarane. Det blir uttrykt at god kvalitet omfattar at tenestene: er verksame er trygge og sikre involverer brukarar og gjev dei innverknad er samorda og prega av kontinuitet utnytter ressursane på ein god måte er tilgjengelege og rettferdig fordelte Fagleg forsvarlegheit Kravet om forsvarlegheit for spesialisthelsetenesta er i dag plassert i spesialisthelsetenestelova 2-2: Helsetjenester som tilbys eller ytes i henhold til denne loven, skal være forsvarlige. Det blir også vist til Helsepersonelloven 16: Virksomhet som yter helsehjelp, skal organiseres slik at helsepersonellet blir i stand til å overholde sine lovpålagte plikter. Kravet om forsvarlegheit inneber også forsvarleg organisering av verksemda. Internkontroll Lov om statleg tilsyn med helsetenesta og Forskrift om internkontroll i sosial- og Helsetenesta har spesifikke krav til styring og leiing. Internkontroll handlar om verksemda si interne styring og eigen kontroll å halde orden i eige hus. Føremålet med internkontroll er å oppnå kvalitetsforbetring, som sikrar at verksemda sine oppgåver vert planlagde, organiserte, utførte og haldne ved like i samsvar med krava i lovgjevinga. Helselovgjevinga elles inneheld reglar som regulerer innhaldet i tenesta og krav til styring og leiing. Desse krava må sjåast i samanheng med krava til internkontroll. Forsvarleg fødselshjelp Svangerskap og fødsel er eit fagområde der faglege avgjersle har avgjerande konsekvensar, og ofte må takast under stort tidspress. Feilvurderinga er uunngåeleg, men desto viktigare er det at systemet har gode, kjende og aksepterte prosedyrar og rutinar, som bidreg til best mogeleg 11

kommunikasjon, samarbeid og ansvarsfordeling, og at dette blir dokumentert tilstrekkeleg. Berre slik kan talet feilvurderingar og konsekvensane av desse avgrensast til eit minimum. Kvalitetssikringsarbeid i Helse Førde I Helse Førde har ein fokus på kvalitetssikring av sine tenester gjennom t.d.: Kvalitetshandbok Synergi - System for registrering og handsaming uønska hendingar/avvik - både interne og frå/til kommunane Internkontroll Kvalitetsutval Pasientskadeutval Opplæring av nytilsette HMS-arbeid Forsking Pasientopplevingsundersøkingar Brukartval Samhandling med kommunehelsetenesta (Koordineringsråd, Fagråd, rammeavtalar m.m.) 5.3 Informasjonsutveksling I Svangerskapsomsorga dokumenterer jordmor og lege i svangerskapsjournalen, som er i ein papirversjon. Denne tek kvinna hand om sjølv, og tek med seg når ho kjem til fødeavdelinga/fødestova. Helse Førde har tre barseleiningar i føretaket og vanleg liggetid er tre døgn. Dei fleste reiser etter at Føllingsprøve er teke av barnet. Ingen av desse einingane har formalisert e avtalar med kommunane som ivaretek barselkvinnene og deira nyfødde. Det blir teke telefonisk kontakt med helsestasjonen, der det er viktig at dei kjem rakst inn for å følgje opp mor og barn. Alle einingane i Helse Førde brukar Imatis NATUS (Fødejournal-program) og sender i papirform av Fødselsrapport (som finst i NATUS). Barnelegane skriv barnejournalar i DIPS (elektronisk journal), og desse blir sendt i papirform. Fødselsrapport og barnejournal blir sende til helsestasjon og fastlege, i tillegg får kvinna kopi av fødselsrapporten. Epikrise blir sendt til fastlege på alle som har fødd. Jordmor får tilsendt epikrise der det har vore noko spesielt i samband med fødselen eller barseltida, ikkje ved ukompliserte normale fødslar. Elektronisk informasjonsutveksling vil i framtida vere naudsynt for å sikre god informasjonsutveksling. 5.4 Brukarmedverknad Regjeringa legg vekt på ein sterk brukarmedverknad ved utvikling av tenesta. I Nasjonal helseplan(2007-2010) vart det føreslege å legge til rette for medverknad frå brukarar og pårørande. Organisert brukarmedverknad innan svangerskaps-, fødsels-, og barselomsorga har kort tradisjon i Noreg, men ulike ideelle organisasjonar har engasjert seg i fleire år. Det finst ingen klare definisjonar på kven som er brukar innan dette feltet. I snever forstand er brukaren den gravide/fødande og hennar barn. 12

Helse Førde er oppteken av å legge til rette for brukarmedverknad, som ein del av kvalitetssatsinga i føretaket. Ein deltek i nasjonale og regionale brukarundersøkingar for å forbetre tenestene, og har hatt Brukarutval sidan 2002. Ein oppnemnt brukar deltek i dette planarbeidet. 6 SVANGERSKAPSOMSORGA 6.1 Faktagrunnlag 2009 Tal levandefødde i Sogn og Fjordane (tal frå ssb.no - sjå vedlegg 4): 1205 Tal fødslar som er registrerte i Helse Førde (sjå vedlegg 5): 1108 Tal transportfødslar (sjå vedlegg 5): 7 6.2 Organisering av svangerskapsomsorga Svangerskapsomsorg og oppfølging av den gravide skal skje i kommunane, i tråd med nasjonale retningsliner for svangerskapsomsorga ( Retningslinjer for svangerskapsomsorgen, Helsedirektoratet, 2005, endra 2008). Dette skjer i dag ved eit nært samarbeid mellom fastlege og jordmor. Trass i klare føringar frå 1984, meiner våre fagfolk at mange friske kvinner får utført for mange svangerskapskontrollar. Generell informasjon, som til dømes sosiale rettar, livsstil, svangerskapet, fødsel, amming og førebuing til å bli foreldre kan vere eigna til gruppe konsultasjonar jfr. Utviklingsstrategi for jordmorteneste (2010). Fastlegane kjenner ofte familiesituasjonen godt, og har i tillegg god kunnskap om kvinna si helse og eventuelle risikofaktorar. Det er derfor viktig å inkludere fastlegane i svangerskapsomsorga og etablere gode samarbeidsordningar lokalt. Dei nasjonale føringane føreset at det er tilgang på jordmortenester i alle kommunar. I nokre kommunar i fylket har ein ikkje eigne tilsette jordmødrer, og svangerskapsomsorga vert ivareteke av jordmødrer som har tilsettingsforhold både i kommunen og i helseføretaket. Tilrådingar: I etterkant av dette arbeidet bør det vurderast å opprette ei prosjektgruppe samansett av aktuelle fagfolk, som får i oppdrag å utarbeide felles retningsliner for svangerskapsomsorga i fylket, basert på nasjonale rettleiarar, -føringar, geografi og kommunikasjon. Alle kommunar bør ha ein Plan for svangerskapsomsorg med skildring av samarbeidsrutinar mellom fastlege, jordmor og helsesøster ved helsestasjonen. 6.3 Seleksjon og differensiering Alle gravide har tilbod om ei ultralydundersøking i svangerskapet. Det er pr i dag ingen lege eller jordmor i fylket som har tilbod om slike undersøkingar utanfor sjukehus. Det vert derfor naturleg at denne undersøkinga skjer på næraste svangerskapspoliklinikk. Dei gravide som har trong for oppfølging av gynekolog (sjå nasjonale retningslinjer), må også få dette ved slike poliklinikkar, etter tilvising frå fastlege eller jordmor. 13

Ved kvinneklinikken har ein i dag seleksjon av dei fødande i 2 grupper, grøne(lav risiko) og raude fødslar(middels og høg risiko). Kvinna si helsetilstand, tidlegare svangerskap og fødslar er grunnlaget for selekteringa. Tilstandar i svangerskapet og tiltak under fødsel kan endre selekteringa. Dei grøne fødslane vert oppfølgd av jordmor aleine, dei raude fødslane vert i tillegg oppfølgd av gynekolog. Fødetilbodet vert soleis differensiert og ein unngår ein overmedikalisering av fødslane. Flytskjema for pasientforløpet slik det er pr 2010: 6.4 Samhandling med spesialisthelsetenesta Som hovudregel vert dei gravide følgt opp i kommunehelsetenesta i heile svangerskapet, fram til termin. Overtidsvurdering skjer hjå gynekolog i Helse Førde, som må ha god kommunikasjon med fastlege, kommunejordmor. Det er i dag eit problem at elektronisk informasjon mellom alle aktørar ikkje er på plass enno, og at Helsekort for gravide ikkje er tilgjengeleg i elektronisk versjon. 14

I dag har ein samarbeidsmøte mellom 1. og 2. linjetenesta t.d. med Praksiskonsulentordninga (PKO), legar og jordmødrer i spesialisthelsetenesta og kommunehelsetenesta, som ein tilrår å vidareutvikle. Kvinneklinikken arrangerer årleg dagskonferansar for jordmødrer i kommunane med fagleg oppdatering, informasjon om aktuelle prosedyrar og dialog med gynekolog. Tilbod til gravide i påvente av fødsel For dei gravide som har svært lang veg til fødeinstitusjon, er det eit tilbod om å få vere på fødeavdeling eller pasienthotell i påvente av fødsel. Pasienthotellet ved FSS bør kunne nyttast av gravide kvinner med lang reise veg i påvente av fødsel. 6.5 Oppfølging av gravide med særskilte behov I fleire av våre kommunar har ein innbyggjarar som vil krevje ekstra oppfølging, som t.d. asylsøkjarar og innvandrarar med minoritetsbakgrunn, og for gravide med rusproblem. Kommunehelsetenesta har god tverrfagleg kompetanse til å følgje opp familiar med samansette behov og psykososiale problem, og samarbeid mellom fastlege, jordmor, helsestasjon og sosialteneste er basis i dette arbeidet. Spesialisthelsetenesta vert kontakta ved behov. 6.6 Følgjetenesta Ifølge Stortingsmelding 12 En gledelig begivenhet - vert det tilrådd følgjeteneste av kvalifisert følgje til fødeinstitusjon, der det er reiseveg utover halvannan time. Følgjeteneste i Nordfjord Alle kommunane nord for Nordfjord vil få reisetid på minimum to timar til FSS. Her vil sjølvsagt ferjeavgangar ha innverknad på reisetid. Dette vil medføre at det er heilt avgjerande å få på plass ei god følgjeteneste, som kan trygge brukarane. Mange kommunar har små jordmorstillingar og følgjeteneste har ikkje vore aktuelt i dag. Interkommunalt samarbeid eller avtale med Helse Førde vil vere gode løysingar. Det vil bli aktuelt at jordmødrer frå sentralsjukehuset må køyre i møte i nokre høve. Følgjeteneste i Sunnfjord I Sunnfjord vil dei nye nasjonale føringane medføre økt behov for følgjeteneste. I dag er det berre Flora og Bremanger som har ei organisert følgjeteneste. Interkommunalt samarbeid eller avtale med Helse Førde vil vere gode løysingar. Det vil bli aktuelt at jordmødrer frå sentralsjukehuset må køyre i møte i nokre høve. Følgjeteneste i Sogn Alle kommunane sør for Sognefjorden vil få reisetid på minimum to timar til FSS. Her vil sjølvsagt ferjeavgangar ha innverknad på reisetid. Dette vil medføre at det er heilt avgjerande å få på plass ei god følgjeteneste, som kan trygge brukarane. Interkommunalt samarbeid eller avtale med Helse Førde vil vere gode løysingar. Det vil bli aktuelt at jordmødrer frå sentralsjukehuset må køyre i møte i nokre høve. Kommunane; Leikanger, Luster og Sogndal på nordsida av Sognefjorden, har i dag ei velfungerande interkommunal følgjeteneste. Det er tenkt følgjeteneste som eit samarbeid mellom kommunane Årdal og Lærdal. Alle kvinner frå Aurland og Vik føder i dag på Voss. I Gulen kommune reiser dei gravide kvinnene til Haukeland Universitetssjukehus for fødslar. Det vil vere aktuelt i nokre tilfeller å fly jordmor ut med luftambulanse i situasjonar med lang køyretid og nærståande transportfødsel. 15

Oversikt over jordmødrer i kommunane, og evt. beredskap, i Sogn og Fjordane 2010 Kommune Jordmorteneste i Kor mange fødande Beredskap/ Kommentarar kommunen har over 1,5-times reiseveg til KK følgjeteneste Askvoll 100% stilling (Sm50%) Førde Ein del, spesielt dei som bor på øyane. Fleire på vinterføre. Aurland 30% Alle Ingen Under 1 ½ til Voss. Balestrand Jordmor i permisjon. Kjem 1 dag i månaden Alle. nei 6 fødslar i 2009 23 fødslar i 2008 Bremanger 10% Alle Ingen Eid 20%, kjøper av HF Alle Ingen Fjaler 20 % Ein del nei Florø og Bremanger 170% totalt 60% sv. ktr i Florø, 20% sv. ktr i Svelgen 10% sv. ktr i Bremanger. Resten er følgjeteneste Ein del vi ha det. Førde 100% Ingen nei Gaular 37% Ingen nei Gloppen 20 % (Kjøper frå HF, avtalen Ein del nei Vereide, Nes. sagt 15.12.2010) Gulen Kjøper teneste av Helse Alle Ingen Bergen Hornindal 10 %, kjøper av HF Alle Ingen Hyllestad 5%, kjøper av Gaular Ein del?? nei Høyanger 70% stilling Ingen nei Enkelte har 1 ½ Jølster 30% Ingen nei Leikanger 70 % All ca. 24 stk Ja, saman med Sogndal og Luster Luster 100 % Alle. Ca 70 stk Ja, sjå Leikanger Lærdal 20% (Kjøper av HF) Alle Ingen Knapt 11/2 til Voss. Naustdal 20% (Kjøper teneste av FSS) Ingen nei Selje 40% Alle Ingen Sogndal 150% Alle, ca 100 Ja, sjå Leikanger Solund Kjøper 10% teneste av Florø Alle nei Kvinnene kjem til Florø Stryn 100% Alle 2 døgn pr. uke Lenger enn 1 time er Oppstryn, Loen, Olden, Innvik og Utvik. Vik 100% (For tida, delvis redusert) Alle Ingen Følgjer ved høve og behov. Vågsøy 20 % (Kjøper teneste frå HF) Alle Ingen (Har fast 50 % stilling, kjøper tenester midlertidig) Årdal 100% Alle Vakt tilsvarande 50% nei ja Vel 2 timer til Voss. 16

6.7 Utfordringar og tilrådingar Ansvar for kvalifisert følgjeteneste for gravide er frå 1. januar 2010 lagt til dei regionale helseføretaka. Det er kommunen som framleis har ansvaret for lokal jordmorteneste på dagtid, medan det er helseføretaka som har ansvar for at det vert etablert følgjeteneste og beredskapsvakt i kommunen. Slik ein forstår det i dag vil føretaka også få finansieringsansvaret for dette. Det er takst for jordmorfølgje til fødeavdeling, medan kostnadene til beredskapen skal dekkast inn i ramma til regionale føretaka. Ei jordmor i beredskap for følgje vil kunne vurdere om kvinna er i aktiv fødsel, eller av andre årsaker har behov for ei vurdering. Dette vil kunne hindre unødig transportar og transportfødslar. Fleire dagar med aktiv kontortid gir færre dagar med vakt, og dermed akseptabel fritid. Skal ein få til god vaktberedskap må ein syte for at jordmødrene får ein vaktberedskap som er akseptabel over tid. Jordmor skal ikkje ha vakt hyppigare enn kvar 3. helg. Det er naturleg at nærliggande kommunar samarbeider om interkommunal vaktberedskap. Jordmor i kommunar med få gravide, og dermed få kontordagar, vil få ein større del av arbeidstida knytt opp mot vaktberedskap. Utfordinga vil vere å organisere ein god jordmorberedskap for følgjeteneste i fylket, då det er mange kommunar som har liten stillingsprosent for jordmor. Mange kommunar har få innbyggarar på eit stort areal, noko som kan gjere det vanskeleg med interkommunalt samarbeid. Dette må ein sjå nærare på i samarbeid mellom kommunane og Helse Førde. Styringsgruppa meiner at følgjetenesta med noverande struktur, med få unntak, er tilfredstillande. Organisering av følgjeteneste vil by på logistiske utfordringar med omsyn til både ambulansebilar og personell. Dette må Helse Førde utgreie, og det må inngåast avtalar mellom føretaket og den enkelte kommune om jordmorberedskap og følgjeteneste (jfr vedlegg 6). 7 FØDSELSOMSORGA 7.1 Fødselsomsorga i Helse Førde Der er tre fødeinstitusjonar i Sogn og Fjordane kvinneklinikk med fødeavdeling i Førde, fødeavdeling i Nordfjord, og forsterka fødestove i Lærdal. Tal levandefødde i Sogn og Fjordane (tal frå ssb.no - sjå vedlegg 4): 1205 Tal fødslar som er registrerte i Helse Førde (sjå vedlegg 5): 1108 Tal stillingar i Helse Førde: Fødestad Gynekolog / LIS-lege Jordmor -stilling Tal jordmødrer Barnepl.- stillingar Tal barnepl. Totalt Tal jordm. /bpl. Sal av jordmortenester FSS 6/4 15 23 11 14 37 0,2 2 NSH 2 8,35 9 5,5 7 16 0,7 1 LSH 1 5,5 8 2,5 4 12 0,2 1 Totalt 9 +4 28,85 40 19 25 65 1,1 4 Leiar 17

Førde Sentralsjukehus (FSS) Førde sentralsjukehus tek i mot friske gravide kvinner, gravide kvinner med både lav risiko- og høg risikosvangerskap i regionen. I tillegg har det heilt frå oppretting av FSS vert gitt tilbod til risikogravide elles frå fylket. Uavhengig av bustad har kontrollane og fødslane gått føre seg ved sentralsjukehuset. Kvaliteten på denne tenesta har vore god og ikkje medført vesentlege problem i høve til avstandane. Friske gravide, og gravide med lav risiko har hatt eit fødetilbod lokalisert til Nordfjordeid og Lærdal. Oppsummert tek Kvinneklinikken (FSS) hand om alle patologiske svangerskap i fylket, og fødande med forventa barn født etter 31. veke, og der mor eller barn ikkje skal ha behandling på regionalt nivå, dvs. Kvinneklinikken i Bergen (HUS). Avdelinga har hatt eit fødselstal på knapt 800 fødslar, noko som har ligge stabilt dei siste åra. Det er ei kombinert føde-/barselavdeling med felles personale. Bemanning 6 overleger ( inkl. avdelingssjef) og 4 LIS-legar 15 jordmorstillingar (i tillegg overjordmor og ass. avdelingssjef ) 11 barnepleiarstillingar Gyn. avd. er slått saman med Føde/Barsel. Dei siste åra har tilgangen på jordmødrer vore god, det same har vore for barne-/hjelpepleiarar og sjukepleiarar. Avdelinga sel jordmorteneste til Naustdal kommune tilsvarande 20 %. Føde/barsel avdelinga er Mor-barn venleg avdeling frå 1996, og vart reevaluert og godkjent på nytt i 2006. Føde/gyn. avdeling ved Nordfjord sjukehus (NSH) Kvaliteten på gynekologi og fødselshjelp ved Nordfjord sjukehus er god i nasjonal samanheng. Det er ei fødeavdeling med eit fødselstal på knapt 300. Dei tek i mot fødande ut frå fastlagte seleksjonskriterier,jfr nasjonale retningsliner. Gynekologisk avdeling vart lagt inn under Fødeavdelinga i 2002, noko som har fungert godt. Frå 01.01.2010 vart større gynekologiske inngrep overført til FSS. Der er gynekologisk poliklinikk dagleg, og operasjonar 1 dag annankvar veke. Bemanning 2 overlegar 9,35 jordmorstillingar (inkl. overjordmor) 5,5 barnepleiarstillingar. Avdelinga sel ut jordmortenester tilsvarande 70 % stilling til omkringliggande kommunar, som Eid, Gloppen, Hornindal og Vågsøy. Tilgangen på jordmødrer har dei siste åra vore god. Utfordringar ved å oppretthalde fødeavdelinga ved Nordfjord sjukehus Avdelinga har 2 overlegeheimlar, 1 fast tilsett overlege i 100% st, og 1 fast tilsett i 60% st. Resten dekkast med vikarar ei veke om gongen. Dei seinare åra har drifta vore utsett grunna sjukdom,og har i fleire kortare periodar vore stengd. Det er utfordringar å halde systemansvaret ved like i små fødeavdelingar. Prosentvis stort innslag av vikarar på 1-2 veker aukar ytterlegare desse utfordringane. Vaktordninga for gynekologane har periodar på inntil 1 veke samanhengande(168 timer) vakt. Vaktene er organisert med passiv tid i perioden frå kl 16.00 til kl 08.00. På bakgrunn av lengda på vaktene, har ein funne det naudsynt å redusere ein del oppgåver på dagtid mellom anna med operasjonar, for å kunne ivareta den medisinskfaglege forsvarlegheita. 18

Legar har unntak frå enkelte punkt i Arbeidsmiljølova. Gynekologane på Nordfjord sjukehus har eit ytterlegare unntak, som er godkjent av føretakstillitsvalde DNLF. Denne dispensasjonen er midlertidig og det rår diskusjon om ein i framtida kan halde fram med denne typen vakter. Mange studiar har vist at det helsemessig er negativt med lange vakter og mykje nattarbeid. På nasjonalt nivå vert det arbeidd med å avgrense mengda av vakter med slik lengde. Begge dei tilsette overlegane er over 60 år. Fagekspertgruppa meiner at innanfor fagområdet er det tilnærma umogeleg å rekruttere nye, faste overlegar til dagens vaktordning. Når dei faste gynekologane vert pensjonert, vil einaste reelle alternativ vere full vikardrift, eit system som med stor sannsynligheit vil gi store utfordringar i høve kvaliteten. Om ordninga vert at vakter vert overletne frå vikar til vikar veke etter veke, kan det føre til høg risiko for systemsvikt. Det vil vere utfordrande å halde vedlike og vidareutvikle den faglege kompetansen. Helsetilsynet har handsama liknande ordningar, innan fagområdet anestesi, og slått fast at dette ikkje er medisinsk forsvarleg. Talet stillingar i Førde er ikkje stort nok til å kunne yte ambulerande legar som støtte i drifta ved avdelinga. Kvalitetskrava i Eit trygt fødetilbod seier at ein må bygge hovuddelen av drifta i ei fødeavdeling på faste legar og ikkje vikardrift. Det vert krav til minst 4, helst 6 gynekologar, på ei fødeavdeling. Talet på fødslar i avdelinga i dag, er for lavt til å forsvare dette talet gynekologar. I nabofylka, og nasjonalt, ligg det ikkje føre behov for fleire gynekologiske undersøkingar eller operasjonar. Det vil ikkje vere arbeidsoppgåver i dagtida til 4-6 gynekologar. Kvalitetskrava gjer det ikkje mogleg å oppretthalde drifta som i dag. Ressursane til å stette krava vil gi vesentleg høgare kostnader. Å rekruttere 4-6 faste gynekologar, med hovudvekt i fødselshjelp er lite sannsynleg i arbeidsmarknaden i dag. Nasjonalt er det underskot på gynekologar som søkjer seg til fagfeltet fødselshjelp. Ein er òg kjend med at nyutdanna fødselslegar søkjer mot avdelingar med større fagmiljø. Forsterka fødestove ved Lærdal sjukehus (LSH) Fødestova i Lærdal er ei forsterka fødestove som vart oppretta i 2004. Det vil seie jordmorstyrt fødestove med gynekolog i vakt. I føretaksmøte i Helse Vest 18. juni 2003 vart det gjort vedtak om omgjering av fødeavdelinga i Lærdal til jordmorstyrt fødestove. Dette vart stadfesta gjennomført av departementet i brev av 14.01.2004. Fødselstala har variert, men ligge på frå 61 til 115 etter omgjeringa. I åra før låg fødselstala på rundt 250 fødslar. Bemanning 6,5 jordmorstillingar( inkl. overjordmor) 2,5 barne-/hjelpepleiarstillingar. Fødestova har hatt følgjetenste for dei som skal føljast til anna fødeinstitusjon. Fødestova sel jordmortenester til Lærdal, tilsvarande 20% stilling. Tilgangen på jordmødrer har vore utfordrande. Gjennom eit samarbeidsprosjekt mellom Helse Førde og kommunane i Indre Sogn i 2006 vart det, blant anna, satsa på å innhente jordmødrer som valte å seie opp stillingane sine. Dette arbeidet lukkast ein ikkje med. Avdelinga er såleis heilt avhengig av fast tilsette ikkje fastbuande jordmødrer. 19

Avdelinga har ein overlegeheimel. Vaktene har ei varigheit på ei veke, kontinuerlig vakt (168 timar). Alle legane er korttidsvikarar, som med jamne mellomrom kjem tilbake. Der er såleis beredskap for nødkeisarsnitt og gyn./obstetrisk poliklinikk på dagtid. 7.2 Utgreiingar av framtidig fødestruktur Seleksjon og differensiering Ein legg til grunn nasjonale, regionale og lokale føringar. For den forsterka fødestova i Lærdal gjeld også vedtak i føretaksmøte 18.06.2003 og 14.01.2004. Rapporten Et trygt fødetilbud, forslag til kvalitetskrav til fødeinstitusjoner, tilrår 3 typar fødeinstitusjonar: kvinneklinikk, fødeavdeling og fødestove. I rapporten er det lista opp klare seleksjonskriterier for fordeling av fødande til dei ulike institusjonane. Omgrepet forsterka fødestove er ikkje lenger tilrådd. Rapporten konkluderar med at ein ikkje lenger vil støtte etablering, eller framleis drift av, eksisterande forsterka fødestover. Dette har fått tilslutting i fleire høyringsuttalar, mellom anna frå Den Norske Legeforeningen, Den Norske Jordmorforeningen og NSF-gruppe av jordmødrer. Jordmorstyrte fødestover kan vere lokaliserte i sjukehus, eller som frittståande fødeinstitusjonar. Fødestovemodellen skal etter seleksjon kunne gi eit tilbod til om lag 30-40% av dei fødande i opptaksområdet, og føreset god samhandling med kommunehelsetenesta og legevakt. 7.3 Tre alternative modellar I mandatet til fagekspert gruppa er det bedt om å utrede tre modellar i dette punkt vil dei tre modellane verte nærmare utreda. Modell 1: Kvinneklinikk i Førde, nedlegging av fødeavdeling på Nordfjordeid, og nedlegging av forsterka fødestove i Lærdal Ei avgjersle om å leggje ned fødetilbodet ved Nordfjord sjukehus og Lærdal sjukehus vil føre til at fødslane må overførast til Førde sentralsjukehus. Tap av lokal fødeavdeling og fødestove vil medføre vesentleg lenger reiseveg for friske gravide og gravide med lav risiko. Dette vil bli opplevd som ei ulempe, og kunne skape bekymring hjå dei gravide. Det er viktig at eit nytt tilbod i størst mogeleg grad gir dei gravide eit lokalt tilbod i høve til svangerskap og barseltid. Ei styrking av følgjetenesta og svangerskapsomsorga vil kunne gi tryggleik. Eining for svangerskap, barsel og kvinnesjukdommar Fagekspertgruppa tilrår at det blir oppretta ei eining for svangerskap, barsel og kvinnesjukdommar ved lokalsjukehusa. Ein tenker seg oppretting av vaktordning med jordmødrer i tilstadevakt ved Lærdal og Nordfjordeid, for at tilbodet om følgjeteneste skal vere tilgjengeleg på døgnbasis, må det organiserast med bakvaktsordning. Eit slikt tilbod vil gi mogelegheit for at kvinnene med lengst reiseveg, kan bli lagt inne i påvente av start av fødsel. Dette vil avgrense tidsperioden som kvinna er borte frå heimen. Avstanden til fødeavdelinga vil bli avgrensa, og jordmor er tilgjengeleg for vurdering, med tanke på følgje til fødeavdelinga. Ein vil kunne tilby barselhotell/barselopphald, slik at kvinnene raskt etter fødsel 20