S O G N & F J O R D A N E F Y L K E S K O M M U N E K U L T U R A V D E L I N G A R A P P O R T F R Å K U LT U R M I N N E R E G I S T R E R I N G REGULERINGSPLAN FOR VÅGEN GNR/BNR 105/6, 105/275, 105/265 VÅGSØY KOMMUNE Utsyn over planområdet på Vågen. Mot N/NV. Foto: Ine Askevold Hansen
2 Kommune: Vågsøy Gardsnamn: Vågen Gnr/Bnr: 105/6, 105/275, 105/265 Tiltakshavar: Bygg & Boligmarkedet AS Adresse: Myrane industriområde, 6718 Deknepollen Namn på sak: Reguleringsplan for Vågen Saksnummer: 14/7234 Prosjektnummer: Registrering utført: 27.04 30.04.2015 Rapport utført: 08.05, 15.05, 18.05, 01.06., 05.06. og 20.07.2015 Ved: Ine Askevold Hansen og Karoline Hareide Breivik Ved: Ine Askevold Hansen Autom. freda kulturminne i planområdet: Vågen lok. 1 Vågen lok. 2 Vågen lok. 3 Vågen lok. 4 Vågen lok. 5 Askeladden id 213049 213053 213050 213051 213052 Nyare tids kulturminne i planområdet: SAMANDRAG Ved den arkeologiske registreringa i planområdet vart det påvist 5 automatisk freda kulturminne. Området har usedvanleg stor tettleik av automatisk freda kulturminne. Det vart påvist to buplassar/aktivitetsstader frå yngre steinalder, Vågen lok 2 og lok 5. Vågen lok 1, lok 3 og lok 4 inneheld dyrkingslag, dvs. åkrar, datert til tidleg i eldre jarnalder. Planområdet inneheld også nyare tids kulturminne i form av ein steingard og ein sjøaveg. BAKGRUNN FOR PLANEN Sogn og Fjordane fylkeskommune ved Kulturavdelinga gjennomførte ei arkeologisk registrering på Vågen i perioden 27.04 30.04.2015. Bakgrunn for registreringa er Bygg & boligmarkedet AS sin reguleringsplan for området. Registreringa vart utført for å oppfylle tiltakshavars undersøkingsplikt jamfør 9 i lov om kulturminne.
3 OMRÅDET Området som vart undersøkt ligg ved Deknepollen og omfattar gbnr. 105/6, 105/275, 105/265 ved Vågen i Vågsøy kommune. Området består i hovudsak av tidlegare overflatedyrka mark. Dei delane av planområdet som går over private hagar har ikkje vorte undersøkt. Planområdet er avgrensa av eigedomsgrenser. I aust er det og avgrensa av fjorden, og i vest av bustadar og vegen inn til desse. Det er ingen andre klare topografiske avgrensingar av området. Planområdet ligg rundt ei fin lun vik like aust for brua over til Måløy. Området skrånar oppover frå vika i aust mot vest. Det er tidvis bratt, enkelte stadar er det ein høgdeforskjell frå aust til vest på over 15 meter. Det er generelt ein del tre i området, med den høgaste konsentrasjonen i sør og nord. Heilt nord er det myrlendt og svært vått, med kun ei lita tørr flate. Like sør for denne skrånar området oppover mot sør. Her er det to tørre flater, der den sørlegaste av disse er svært godt skjerma i sør, vest og nord med god utsikt over vika i aust. Den midtre delen av planområdet er relativt bratt med svært mykje stein under torva. Heilt aust i denne delen av området er det myr. Den sørlege delen av området er prega av ei stor fylling i vest frå då vegen vart bygd. Området er tidvis vått og myrlendt, og det kan sjå ut til å ha vore tilført massar fleire stader. I den nordlegaste delen av dette området er det skog og berg. Det er også ein del spreidde tre over heile dette området. Oversiktskart over Sogn og Fjordane med Vågen markert på kartet. Kart: Fylkesatlas.no/Ine Askevold Hansen
4 Kart med området for Vågen markert. Kart: Fylkesatlas.no/Ine Askevold Hansen Reguleringsplan for Vågen. Kart Nordbohus og Bygg og Boligmarkedet AS
5 STRATEGI OG METODE DELTAKARAR OG TIDSROM Området vart undersøkt av arkeologane Ine Askevold Hansen og Karoline Hareide Breivik 27.04 30.04.2015. 8 dagsverk vart nytta i felt, og 4 dagsverk er nytta på etterarbeid. STRATEGI OG METODE Planområdet hadde potensiale for funn av aktivitetsstader/buplassar frå steinalder, og dyrkingslag frå bronse- og jarnalder. Området vart undersøkt ved overflateregistrering og prøvestikking. Skrinne område og bergflater vart overflateregistrert. Prøvestikka på 40 x 40cm vart gravd ned til steril undergrunn. Torva vart fjerna og jordmassane sålda. Der massane var fine og tørre, kunne dei tørrsåldast, men stort sett blir dei sålda i vatn eller sjø med eit såld med 4 mm maskevidde. Slik kan ein påvise spor etter førhistorisk aktivitet i området i form av f. eks slått stein eller trekol. Det vart teke 81 prøvestikk på området. Det vart påvist og teke ut dateringsmateriale til 14C-datering på tre lokalitetar. RESULTAT AUTOMATISK FREDA KULTURMINNE Kart over planområdet med dei 5 påviste lokalitetane. Alle prøvestikka er markert. Kart: ArkMap/Ine Askevold Hansen Ved 9 undersøkinga blei det påvist 5 funnførande område som utgjer automatisk freda kulturminne. Vågen lok 1 - Askeladden ID 213049 Lokaliteten ligg på gbnr 105/6, like nord for den steinlagte vegen, ca. 50 meter vest for viken, på om lag 12-13 m.o.h. Dette området er generelt svært prega av mykje stor stein.
6 Det var vanskeleg å finne plassar å prøvestikke. Prøvestikket der kollaget vart registrert, blei gjort mellom og under nokre av disse steinane, noko som kan tyde på at steinane ikkje alltid har vore der. Det var ikkje mogleg å få ei avgrensing på kollaget grunna all steinen i området. Kollaget S1 - ligg mellom den brune molda og den gulbrune undergrunnen, på om lag 19-24 cm djupne. Laget er lett synleg i profilen til prøvestikk PS1, og inneheldt ein del trekolbitar. Det vart teke ei kolprøve av laget, S1, (KP1). Funn: Det vart ikkje gjort funn av gjenstandar i trekollaget eller i prøvestikket. Trekollaget er datert til 1750 +/- 30 BP (Beta-411191). Kalibrert datering er AD 240-395, det vil seie slutten av romersk jarnalder. Laget er tolka som dyrkingslag. Vågen lok 2 - Askeladden ID 213053 Lokaliteten ligg på gbnr 105/6, om lag 40 meter nord for Lok. 1, på ei flate med god utsikt over den lune viken i aust, og med naturlig avgrensing og skjerming frå vêr og vind i sør, vest og nord. I dag står det også ein del tre rundt heile denne flata, med høgast konsentrasjon i aust og nord. Flata ligg 10-11 m.o.h. Det er relativt bratt ned til vika i aust, der det i dag ligg to naust. På denne flata vart det greve 14 prøvestikk. Fire prøvestikk var funnførande. Fordi lokaliteten var topografisk avgrensa, vart det ikkje greve fleire prøvestikk aust for PS6. Det vart ikkje identifisert trekollag på lokaliteten. Funn: PS2 F1 skrapar i grov flint/chert PS4 F2 flintavslag/ flekkefragment PS5 F3 del av slipeplate PS6 F4 skrapar i grå flint F1 vart registrert i prøvestikk 2, om lag midt på lokaliteten. Funnet ble gjort i molda like over den oransjebrune undergrunnen, om lag 26-27 cm djupt. Skraparen er laga på eit avslag i grov flint/chert. Det er om lag 3,5 x 2,5 cm stort og har ei tydeleg slagbule. Skraparen har runda egg og kraftige bruksspor etter bruk på hardt materiale. Skraparegga er lokalisert kring slagbula. Bilete av skraparen F1. Lokalitet 2 - Askeladden ID 213053 Foto: Ine Askevold Hansen F2 vart registrert i prøvestikk 4, om lag 4 meter vest for der F1 vart funne. Funnet vart gjort i overgangen mellom brun mold og oransjebrun undergrunn, på om lag 35 cm djupt. Det består av eit avslag i flint, mogleg del av ei flekke. Flinten er gjennomsiktig, brun og av god kvalitet. Avslaget er om lag 1,5 x 1 cm stort, der den distale enden kan sjå ut å ha vore broten av. Bilete av flekkefragment/avslaget F2. Lokalitet 2 - Askeladden ID 213053. Foto: Ine Askevold Hansen
7 F3 vart registrert i prøvestikk 5, om lag 2 meter sør for der F1 vart funne. Funnet er gjort i molda like over den gråbrune undergrunnen, på om lag 20-25 cm djupt. Funnet er del av slipeplate i sandstein. Stykket er om lag 7x5,5 cm stort og har vore broten av. Steinen kan oppfattast som noko ru på dei største flatene, men den eine kortsida er svært glatt. Bilete av F3 del av slipeplate. Lokalitet 2 - Askeladden ID 213053. Foto: Ine Askevold Hansen F4 vart registrert i prøvestikk 6, om lag 2 meter aust for F1. Funnet er gjort i molda like over den gråbrune undergrunnen, på om lag 25-30 cm djupt. Funnet er ein skrapar i grå flint av god kvalitet. Den er om lag 2,5 x 2 cm stor. Utgangspunktet for skraparen er ein halv kjerne der delar av plattforma og sidene er bevart. Langs med nesten alle sidene er det kraftige bruksspor etter bruk på hardt materiale. Bilete av F4 tolka som skrapar. Lokalitet 2 - Askeladden ID 213053. Foto: Ine Askevold Hansen Lokalitet 2 som omfattar dei fire funna F1 F4 har potensiale for fleire gjenstandsfunn. Flata er naturleg skjerma, og i steinalderen, då havet stod høgare, vil det ha vore enkel tilgang til fjorden i aust. Funna, saman med plasseringa av flata i forhold til dagens havnivå (ca. 10-11 m.o.h.), tyder på at denne lokaliteten stammar frå yngre steinalder. Det funnførande området er tolka som buplass/aktivitetsstad frå yngre steinalder. Fordelinga av prøvestikk på Vågen lok 2. Askeladden ID 213053.
8 Vågen lok 3 - Askeladden ID 213050 Lokaliteten ligg på gbnr. 105/275, i nordenden av ei lita flate om lag 60 m sør for Lok. 1, og ca. 40 m vest for vika. Den ligg på om lag same høgde som lokalitet 2, altså rundt 10 m.o.h. Området heller svakt nedover mot aust, og det veks en del spreidde tre. Funnet består av eit kollag i botn av prøvestikk 7. Det vart greve til saman 6 prøvestikk i dette området, men ingen av dei andre prøvestikka viste teikn til trekol. Kollaget - S2 - ligg mellom den brune molda og berg, om lag 30-35 cm djupt. Laget er lett synleg i profilen til prøvestikket, og inneheldt ein del trekolbitar. Det vart teke ei kolprøve av laget (KP2). Funn: Det vart ikkje gjort funn av gjenstandar i trekollaget eller i prøvestikket. Laget vart datert til 1990 +/- 30 BP (Beta-411192). Kalibrert datering er BC 40-AD 80, det vil seie slutten av førromersk - byrjinga av romersk jarnalder. Laget er tolka som dyrkingslag. Vågen lok 4 - Askeladden ID 213051 Lokaliteten ligg på gbnr. 105/275, rundt 25 m SA for Lok. 3, i ei SA halling nedover mot vika, om lag 6-7 m.o.h. Den ligg dermed noko lågare enn dei andre lokalitetane. Området er svært skrint, med berg i dagen og mykje tre. Prøvestikket PS8 vart teke i ei naturleg fordjuping i berget. Det vart registrert eit kollag i botn av prøvestikket. Det vart ikkje teke avgrensande prøvestikk her grunna mykje berg. Kollaget S3 - ligg mellom den brune molda og berg/lys gråbrun sandblanda silt, på om lag 22-26 cm djupna. Laget er lett synleg i profilen til prøvestikket, og inneheldt ein del trekolbitar. Det vart teke ei kolprøve av laget (KP3). Funn: Under vasking av kolprøven vart det også gjort funn av eit avslag i kvarts/bergkrystall, F6. Avslaget er om lag 7 x 6 mm stort. Avslaget har lege i den kolhaldige molda i botn av prøvestikket, og det er naturleg å anta at avslaget er frå same periode som kollaget. Kollaget vart datert til 2280 +/- 30 BP (Beta-411193). Kalibrert datering er BC 395-350, alt. BC 305-210, begge ligg innanfor førromersk jarnalder. Laget er tolka som dyrkingslag. Bilete av kvartsavslaget F6. Askeladden ID 213051. Foto: Ine Askevold Hansen Vågen lok 5 - Askeladden ID 213052 Lokaliteten ligg på gbnr. 105/275 om lag 55 meter SV for Lok. 4, på ei grasbakke som hallar sørover, om lag 8 m.o.h. Det veks tett med små tre i området. Det var greve mellom 20 og 35 prøvestikk i området, der alle var om lag 30-40 cm djupe. Området like rundt der prøvestikk 9 vart greve kan det sjå ut til å ha vore tilført massar. PS 9 er om lag 30 cm djupt, men i områda rundt er det fleire stadar over ein meter djupt, noko som kan tyde på at ein der har lagt på meir massar for å jamne ut jorda. Det vart teke prøvestikk sør, aust og vest for PS9, der F5 vart påvist, for å finne ei avgrensing på lokaliteten. Det vart ikkje gjort fleire funn. I nord var det mykje stein og ikkje mogleg å få inn prøvestikk. Det vart ikkje observert trekollag i området. Funn: F5 vart registrert nokre meter nord for noko som vil ha vore ei naturleg vik i steinalderen (om ein ser på høgdekotane). Funnet vart gjort i nedste del av den brune molda, like over den grå undergrunnen, om lag 22 cm djupt. Funnet består av eit avslag i kvartsitt på om lag 1 x 1 cm. Kvartsitten kan minne som Lærdalskvartsitt då den er lys og svært finkorna. Funnets karakter og høgde over havet tilseier at det er frå yngre steinalder, event. eldre bronsealder.
9 Bilete av kvartsittavslaget F5. Lokalitet 5 - Askeladden ID 213052. Foto: Ine Askevold Hansen Kart med 5 meters høgdekoter. Kart: Fylkesatlas.no Kart med dei fem lokalitetane på vestsida av Vågen. Kart: Askeladden.ra.no/Ine Askevold Hansen
10 Kulturhistorisk vurdering av dei automatisk freda kulturminna Det vart avdekka forholdsvis mange kulturminneområde i planområdet, og dei spenner over eit langt tidsrom. Det er ikkje uventa sidan planområdet både ligg tett ved eit sund og gunstig til for tidleg jordbruk. Vågen lok 2 er tolka som buplass/aktivitetsstad frå første del av yngre steinalder, mellom 6000-4500 år gamal. Lokaliteten har potensiale for nærare opplysningar om kronologi, kontaktlinjer, buplassorganisering etc. Vågen lok 5 kan også vere frå same tida. Her synest kunnskapspotensialet å vere mindre. Det vart påvist tre gamle, avgrensa dyrkingsflater eller dyrkingslag. Dette er åkrar frå eldre jarnalder (500 f.kr.f.-570 e.kr.f.). Vegetasjon har blitt brent før dei dyrka i brannlaget. Vågen lok 4 er frå hundreåra rett etter bronsealderen (1800-500 f.kr.f.). Vågen lok 4 er datert til 395-350 / 305-210 før Kr.f., Vågen lok 3 er datert til 40 f.kr.f.-80 år e.kr. f. medan Vågen lok 1 er yngst og datert til 240-395 etter Kristi fødsel. Eldre jarnalder var ei ekspansjonsfase i jordbruket. Resten av gardane, inklusive gardstuna, har ikkje lege i innanfor det undersøkte arealet. Det er ikkje usannsynleg at spora etter gardstuna er borte grunna utbygging i høgareliggande område. Det er frå før lengre aust påvist ei dyrkingsflate frå bronsealder (Askeladden ID 115200), og eit mogleg steinbrotsområde for Selje kloster (Askeladden ID 179901). Samla sett gjev funnområda viktig ny kunnskap om eldre kulturhistorie i Vågsøy. Til saman vitnar funnområda om omfattande aktivitet rundt den lune vik ved Deknepollen, heilt frå steinalder til mellomalder og moderne tid. Kart med Deknepollen og kulturminneområda som er registrert der. Lokalitetane som vart funne under kulturminneregistreringa, er markert med ein sirkel. Kart: Askeladden.ra.no/Ine Askevold Hansen Nyare tids kulturminne Det går ein gamal steingard heilt nede ved grusvegen på vestsida av vika. Like NV for gjerdet går ein steinlagt veg, sjøaveg, frå vika i aust opp mot vest.
11 Bilete av steingarden på vestre side av vika. Foto: Ine Askevold Hansen Bilete av delar av sjøavegen som går opp frå vika. Foto: Ine Askevold Hansen
12 KONKLUSJON Ved den arkeologiske registreringa i planområdet vart det påvist 5 automatisk freda kulturminneområde. Planområdet vart undersøkt ved graving av prøvestikk, der det primært vart leita etter aktivitetsstader/buplassar frå steinalder, og dyrkingslag frå bronse- og jarnalder. Det vart påvist to buplassar/aktivitetsstader frå yngre steinalder, Vågen lok 2 og lok 5. Vågen lok 1, lok 3 og lok 4 inneheld dyrkingslag, dvs. åkrar, datert til tidleg i eldre jarnalder. Området har usedvanleg stor tettleik av automatisk freda kulturminne. To nyare tids kulturminne i form av ein steingard og ein sjøaveg vart også påvist. FØRDE 20.07.2015 Ine Askevold Hansen... Feltleiar Vedlegg: Vedlegg 1. Lokalitetsliste Vedlegg 2. Liste over strukturar Vedlegg 3. Liste over trekolprøver Vedlegg 4. Funnliste Vedlegg 5. Fotoliste Vedlegg 6. Foto Vedlegg 7. Innmålingar Vedlegg 8. Teikningar Vedlegg 9. 14C-dateringar
13 VEDLEGG 1: LOKALITETSLISTE Lok. nr Askeladden id S-nr Funn nr Skildring Foto 1 213049 1 - Lokaliteten består av eit kollag. Laget er registrert i ei tett steinur. Det var difor ikkje mogleg å finne ei avgrensing på laget. Laget er datert til 1750 +/- 30 BP. 2 213053 - F1 F4 Lokaliteten ligg på ei fin open flate på om lag 10 x 10 m, og om lag 10 m.o.h. Den har naturleg skjerming i sør, vest og nord, med fin utsikt over vågen i aust. Truleg frå yngre steinalder. 3 213050 2 - Lokaliteten består av eit kollag. Laget er registrert på ei open aust-hallande flate. Det vart ikkje gjort funn av laget i nærliggande prøvestikk. Laget er datert til 1990 +/-30 BP. 4 213051 3 F6 Lokaliteten består av eit kollag. Laget er registrert i ei fordjuping i berget. Det var difor ikkje mogleg å finne ei avgrensing på laget. Laget er datert til 2280+/- 30 BP. 5 213052 - F5 Lokaliteten ligg i ei sørhallane bakke like ved der sjøkanten vil ha vore i steinalderen. Lokaliteten består av eit avslag i kvartsitt. Kvartsitten minner mykje om Lærdalskvartsitt. Det vart ikkje gjort fleire funn i omliggande prøvestikk. 14-15 27-34 22 23, 37-38 35-36 VEDLEGG 12: STRUKTURLISTE S- nr Askeladden id Lok Type struktur Storleik Skildring Foto 1 213049 1 Kollag Laget er på om lag 5 cm. Det er ingen Svart lag med trekol mellom molda og 14-15
14 avgrensing grunna svært mykje stein i området. 2 213050 3 Kollag Laget er på om lag 5 cm. Det er ingen avgrensing grunna svært mykje stein i området. 3 213051 4 Kollag Laget er på om lag 4 cm. Det er ingen avgrensing grunna berg rundt. undergrunnen i PS1. Laget ligg på mellom 19-24 cm djupna. Svart lag meg trekol i botn av PS7. Laget ligg på mellom 30-35 cm djupna. Svart lag med trekol mellom molda og undergrunnen i PS8. Laget ligg mellom 22 26 cm djupna. Ingen synlege trekolbitar. 22 23 VEDLEGG 3: LISTE OVER TREKOLPRØVER KP nr: Struktur Lok Vekt Beta Type Datering (2 sigma) 1 1 1 Beta-411191 Trekol 1750 +/- 30 BP 2 2 3 Beta-411192 Trekol 1990 +/- 30 BP 3 3 4 Beta-411193 Trekol 2280 +/- 30 BP VEDLEGG 4: FUNNLISTE Fnr. Motiv Lok Storleik Dato Teiknar F1 Skrapar i flint/chert 2 Ca. 3,5 cm x 2,5 cm F2 Flintavslag/flekkefragment 2 Ca. 1,5 cm x 1 cm F3 Fragment av slipeplate 2 Ca. 7 cm x 5,5 cm F4 Skrapar i flint 2 Ca. 2,5 cm x 2 cm 28.04.2015 KHB 29.05.2015 IAH 29.05.2015 IAH 29.04.2015 KHB F5 Avslag i kvit kvartsitt 5 Ca. 1 cm x 1 cm 30.04.2015 IAH F6 Avslag i kvarts/bergkrystall 4 Ca. 7 mm x 6 mm. 04.05.2015 IAH
15 VEDLEGG 5: FOTOLISTE Nr. Motiv Retning Dato Fotograf 1 Oversikt planområdet N/NV 28.05.15 IAH 2 Oversikt planområdet N/NV 28.05.15 IAH 3 Oversikt planområdet V 28.05.15 IAH 4 Oversikt planområdet NV 28.05.15 IAH 5 Oversikt planområdet, gamal steingard SV 28.05.15 IAH 6 Oversikt planområdet, myr V 28.05.15 IAH 7 Oversikt planområdet, med gangveg V/NV 28.05.15 IAH 8 Oversikt planområdet, med gangveg V/NV 28.05.15 IAH 9 Oversikt planområdet/arbeidsbilde V/NV 28.05.15 IAH 10 Oversikt planområdet, med planert område N/NA 28.05.15 IAH 11 Oversikt planområdet, svært steinete område SA 28.05.15 IAH 12 Oversikt planområdet, svært steinete område A 28.05.15 IAH 13 Oversikt planområdet, gangveg SV 28.05.15 IAH 14 PS1, S1, Lok 1 V 28.05.15 IAH 15 PS1, S1, Lok 1 N 28.05.15 IAH 16 PS2, Lok 2 N 29.05.15 KHB 17 Oversikt over funnførande flate/arbeidsbilde N 29.05.15 KHB 18 PS4, Lok 2 N 29.05.15 IAH 19 PS6, Lok 2 N 29.05.15 IAH 20 Oversikt området N/NA 29.05.15 IAH 21 Oversikt området N/NA 29.05.15 KHB 22 PS 7, S2, Lok 3 N 29.05.15 KHB 23 PS8, S3, Lok 4 N 29.05.15 IAH 24 Oversikt Lok. 3 NV 29.05.15 IAH
16 25 Oversikt Lok. 4 N/NV 29.05.15 IAH 26 PS9, Lok. 5 NV 30.04.15 IAH 27 F1-08.05.15 IAH 28 F1-08.05.15 IAH 29 F2-08.05.15 IAH 30 F2-08.05.15 IAH 31 F3-08.05.15 IAH 32 F3-08.05.15 IAH 33 F4-08.05.15 IAH 34 F4-08.05.15 IAH 35 F5-08.05.15 IAH 36 F5-08.05.15 IAH 37 F6-08.05.15 IAH 38 F6-08.05.15 IAH VEDLEGG 6: FOTO
17
18
19 VEDLEGG 7: INNMÅLINGAR Kart over planområdet med dei fem lokalitetane, samt alle prøvestikka som vart greve. Kart: ArkMap/Ine Askevold Hansen Kart over området med lokalitetane 1 og 2. Kart: ArkMap/Ine Askevold Hansen
Kart over området med lokalitetane 3, 4 og 5. Kart: ArkMap/Ine Askevold Hansen 20
VEDLEGG 8: TEIKNINGAR 21
22
23
24
25
VEDLEGG 9: 14C DATERINGAR 26
27
28
29