Årsmelding 2014. Hordaland Sau og Geit. www.nsg.no/hordaland

Årsmelding 2014 Hordaland Sau og Geit www.nsg.no/hordaland

Innhald: Side Program til årsmøtet i 2015 3 Sakliste og valnemda si innstilling til årsmøtet i 2015 4-5 Arbeidet i fylkeslaget 5 HSG si heimeside 5-6 Styret 7-8 Årsmøtet 2014 9-15 Leiarmøtet 2014 15-21 Ny Giv i sauehaldet i Hordaland 21-27 Avlsutvalet for sau, årsmelding 2014 27-33 Gjetarhundnemda, årsmelding 2014 34-35 Beiteutvalet, årsrapport 2014 35-36 Årsrekneskap HSG 2014 37-40 Fagtur til Island juli 2014 40-45 Fagtur desember 2014 46-48 Fitjar Sau og Geit, årsmelding 2014 49-51 Lokallag med medlemstal 51 Organisert beitebruk i Hordland beitesesongen 2014 52-53 Sluttrapport for Geit i Vekst 2014 54-60 Info rovvilt 61-64 Foto framsida: 201253668 LYKKILSON, seminver frå Askøy. «Det e detta so e kjekt» frå fagdag bygg i Kvam. «Åååå.., kjenn denne ryggen» Gode lam på ein av avlstasjonane på Island. Frå kåringa på Stend, lammet til Jon Nymark fekk domarpoenga 10-9-10-10 og var 85 kg. Deltakarane på fagturen til Island samla framfor driftsbygningen til Benni Kristjansson. 1

Program for årsmøtet i Hordaland Sau og Geit 2015 Fredag 20. februar Kl 16.30 Registrering, kaffe Kl 17.00 Kan vi forenkla jordbruksavtalen? Lars Sponheim, fylkesmann, sauebonde og leiar i utval som skal sjå på forenkling av jordbruksavtalen Kl 17.45 Framtidas bonde. Marion Solheim, kommunikasjonsrådgjevar ved UiB Kl 20.00 Årsmøtemiddag med underhaldning og m.a. utdeling av prisar for beste avkomstgranska verar i Hordaland i 2014. Laurdag 21. februar Kl 08.30 Registrering Kl 08.45 Årsmøtet startar Kl 10.00 Pause m/kaffi Kl 10.30 Korleis førebur vi oss til dei store rovvilta kjem til Hordaland? Pål Kjorstad, sauebonde, «rovviltkonsulent» og styremedlem i NSG Kl 11.30 Årsmøtet held fram med årsmøtesaker Kl 12.00 Revisjon av lagslovene Ove Holmås, styremedlem i NSG Kl 13.00 Lunsj Kl 14.00 Årsmøtet held fram med årsmøtesaker Kl 14.45 Pause m/kaffi Kl 15.00 Årsmøtet held fram med årsmøtesaker Årsmøtet slutt ca klokka 16.00. 2 Marion Solheim

Sakliste årsmøtet i Hordaland Sau og Geit 2015 1. Opning av møtet 2. Namneopprop 3. Godkjenning av innkalling og sakliste 4. Val av 2 personar til å skriva under møteboka 5. Årsmelding 6. Rekneskap 7. Val av leiar - På val: Nils Inge Hitland 8. Val av styremedlemmer - På val: Anita Jordalen og Egil Øvstebø 9. Val av nestleiar 10. Val av varamedlemmer til styret 11. Val av møteleiar til årsmøtet 2016 med vara 12. Godtgjersle til leiar og styremedlemmer 13. Val av valnemd til årsmøtet 2016 14. Val av landsmøteutsendingar 15. Innkomne saker 16. Arbeidsplan for 2015 17. Budsjett for 2015 Valnemda si innstilling Innstillingar på kandidatar til dei ulike verva. Leiar Nils Inge Hitland: attval reg 3 Nestleiar Reidar Kallestad: ikkje på val reg 4 Medlem Arnt Bakke: ikkje på val reg 5 «Kjetil Rødland: ny reg 7 «Knut Sygnestveit: ny reg 6 Vara 1 Olav H. Bringedal: ny reg 1 Vara 2 Stein Olav Hegland: ny reg 1 representant for geitehaldarane Vara 3 Ola Steinsland: ny reg 2 Utsendinger til landsmøte: Det nye styret 1. Vara. Tore Atle Sørheim 2. Audun Seilen 3. Kjartan Bergsvåg 3

Valgstyret vil oppmoda styret om å ha nokre av styremøte som telefonmøte.særleg møte med kort sakliste, mange av dei me snakkar med har det travelt og for mange i fylket fort 10 til 12 timar dag.ein vil og kunna spara ein del pengar på dette me vil foreslå 200 kr pr påbegynt time Godtgjerdsle til vanlege møter vil me foreslå same sats som no. Valnemda: Jarle A. Helland, Siren Bryn,Odd Midtbø,Ingun H.Teigland,John VIk,Kyrre Manger, og Bjarne Berge Arbeidet i fylkeslaget Heimesida Heimesida skal vera ein viktig kommunikasjonskanal mellom fylkeslaget, lokallaga og medlemmene. På heimesida kjem nyheiter, fagstoff, møtereferat, kurs og møteinnkallingar og anna stoff frå arbeidet i fylkes -og lokallaga. Heimesida har i meldingsåret publisert 55 artiklar og hatt fin auke i daglege treff. Vi ser og auke i treff på fagstoff, referat, årsmeldingar m.m. Det er viktig at denne framgangen heldt fram sidan heimesida skal vera ein viktig informasjonskanal til medlemmane. Mest besøk var det i perioden august til desember med over 100 i snitt pr dag. «Kurs i Sauekontrollen - påmelding» er den mest leste artikkelen med 1490 visningar. Nest høgaste er «Hordaland Sau og Geit inviterer til sauekurs på Solstrand» med 1160 visningar. Takk til Svanhild Aksnes hjå Fylkesmannen som har hatt ansvar for artiklar i samband med «Ny Giv». Takk til Fatland og Nortura for utsending av tekstmeldingar med påminning om aktivitetane våre. Webansvarleg er Nils Inge Hitland. Lokallaga har og fin utvikling i bruk av heimesidene sine. 4

5

Styret i HSG Leiar Nils Inge Hitland 913 07 371 nils.inge@salmongroup.no Nestleiar Reidar Kallestad 415 60 048 reidar.kallestad@online.no Arnt Bakke 995 13 723 arntbakke@yahoo.no Egil Øvstebø 900 98 432 rahjelm@gmail.com Anita Jordalen 917 34 713 larshol2@online.no 1.vara Per Martin Vatna 992 09 883 per.vatna@gmail.com Sekretær Karulf Håkull 971 65 537 karull.hakull@nortura.no Frå venste: Nils Inge Hitland, Egil Øvstebø, Anita Jordalen, Reidar Kallestad, Arnt Bakke og Karluf Håkull 1. vara Per Martin Vatna har vorte innkalla til styremøta. Sekretær frå Nortura; Karluf Håkull Rekneskapen har vore ført av Voss Rekneskapslag v/laila Berge. Det har vore 5 styremøter, derav 1 telefonmøte og handsama 35 saker i 2014. På nokre av møtene har òg leiar i gjetarhundnemda, Audun Seilen og leiar i avlsutvalget, Tore Atle 6

Sørheim møtt. Ein del av sakene som er vorte handsama er: Saueprosjektet NY GIV Medlemsverving Sauekurs Jordbruksforhandlingane Digitalt system for informasjonsflyt Gjetarhundråd Avlsutvalg Beiteutvalg Årsmøte 2014 Rekneskap 2013 Budsjett Handlingsplan Apotekavtale Brev frå Sveio sau og geit Brev frå Bergen og Os sau og geit Leiarsamling Julebord Fagtur til Island Referata for møta ligg på heimesida. Styret har delteke på mange ulike møter som representskapsmøter, årsmøter i lokallag og fylkesårsmøter til Bondelaget og Bonde og småbrukarlaget, i avlsutvalget, beite utvalget, mange møter i saueprosjektet Ny giv. Saueprosjektet Ny Giv har vorte godt mottatt hjå medlemmene, dette året har det vore fokus på Økonomi, Fagbygg og Sauekontrollen. Det er godt oppmøte på kursa. Og det er komme tilbakemeldingar på at kursa i Ny Giv har vore veldig motiverande og lærerike. Anita Jordalen 7

Årsmøtet 2014 Referat årsmøte Hordaland Sau og Geit 28. februar & 1. mars 2014 Ullensvang Hotel, Ullensvang Utsendingar og gjester møtte til årsmøte fredag 28. februar til faginnlegg v/finn Avdem frå Nortura med tittel Fleire lam til slakt Sjå innlegget på: http://www.nsg.no/hordaland/ Føredraget blir lagt ut på heimesida til HSG. Etter faginnlegget vert den årlige årsmøtemiddagen med tilbehør. Leiar i Indre Hardanger Sau og Geit, Johannes H. Sekse, var toustmaster og hadde eit godt glimt i auga denne kvelden. På programmet stod det: * Utdeling av pokaler for beste værer 2013 * Utdeling av statuett for landets beste sjeviotvær til Kåre Hole * Markering av beste væraring i Hordaland * Påskjønning til sauedommarar som har dømt på kåring i over 20 år * Framføring på toradar av lokal kunstnar Amalie Kinsarvik Tvilde (14 år) Dette la ei flott ramma rundt Årsmøte! 8

Ei fortjent merksemd til domarane Oppalarane av dei beste verane i Hordaland av 2012-årgangen Opning av Årsmøtet: Johannes H. Sekse og Nils Inge Hitland. Johannes H. Sekse fortalte om sauehaldet i Indre Hardanger og om aktivitetane i lokallaget, samt rosa alle for den flotte kåringa som ein hadde i haust i Odda. Han fortalte også om landbruket og næringslivet i Kommunen. Johannes viste bilder og fortalte om dei flotte fjellbeitene i kommunen. 9

Nils Inge Hitland sa blant anna i sin tale: Fortalte om drifta på familiebruket som er under oppbygging Får lov og produsera verdas beste lammekjøtt på våre utmarksbeiter Ny Giv stor aktivitet, ca. 1800 personar har deltatt på fagdagar og møter Rekrutering til småfenæringa er viktig Framtidsutsiktene er: Det kjem til å bli større einingar og meir mekanisering. Ein må ha stort fokus på grovfordyrkinga med god kvalitet! Vervekampanjen: Så langt 94 nye medlemmer! Takk til alle som bidreg! Namneopprop: Alle lokallag møtte med unntak av Granvin, Modalen, Røldal og Øygarden. I tillegg møtte Tone Våg -leiar NSG, Frode Handeland frå Hordaland Bondelag, Hilde Håland frå Fatland og Karluf Håkull frå Nortura 3. Godkjenning av innkalling og sakliste. Vedtak: Godkjent. 4. Val av 2 personar til å skriva under møteboka: Vedtak: Gisle Fjæreide og Jan Tommy Midtgård blei valt. 5. Årsmelding: Årsmeldinga blei gjennomgått av Styret, Gjetarhundnemnda, Avlsutvalet for sau. Svanhild Aksnes gjekk gjenon organisert beitebruk og orienterte frå Fylkesmannen sitt arbeid; blant anna om at kvart bruk som søker tilskot skal ha: Miljøplan og gjødtselsplan. Ho minna og om søknad på fylkesvise regionale midler. Dette blir ikkje varsla i brevform i framtida så den enkelte brukar må søke via nett. Berre 10 % søkte siste året om ekstra tilskåt for sau på utmarksbeite. Spørsmål / kommentarar: John Karsten Raunholm: Apotek1 har ikkje opplyst om sine utsalg og heller ikkje om avtalen som er inngått mellom HSG og Apotek1. John Karsten Raunholm: Pris på leiarsamlinga stemte ikkje med det ein faktisk betalte. Nils Inge Hetland: Flott evalueringsrapport frå NM i Gjetarhund. Vedtak: Einstemmig godkjent. 10

6. Rekneskap: Rekneskapen for 2013 blei lagt fram med eit overskåt på kr. 71.768.-. John Karten Raunholm: Lønn til leiar i Avlsutvalet og leiar i Gjetarhundnemnda. Ole Andreas Våge: Kvifor høgare lønsutgifter i 2013? Oddvar Lunde: Har tillit til kostnadsbruken i HSG. Vedtak: Einstemmig godkjent. 7. Val: Leiar i Valnemnda Ola Steinsland la fram forslag frå valnemda på kandidatar til styret og godtgjersler til tilitsvalde i HSG Knut Sygnestveit: Møter 1. vara på styremøtene i HSG? Oddvar Lunde: Er betenkt på at budsjett for 2014 er budsjettert med underskåt? Steinar Steine: Kvifor bruker ein dagsats på kr. 1.300.- og ikkje satsane som NSG brukar? Nils Inge Hitland: På årsmøte 2013 blei det vedteke at HSG skulle bruke same takstar som NSG. På Landsmøte 2013 blei takstane sett opp, difor har HSG brukt høgare takstar i 2013. På val: Nils Inge Hitland Vedtak: Nils Inge Hitland blei valt med 42 stemmer - 2 blanke 8. Val av styremedlemmer for 2 år: På val: Reidar Kallestad og Steinar Steine (Steinar Steine hadde sagt frå seg attval) Vedtak: Reidar Kallestad blei valt med 41 stemmer - 2 blank Arnt Bakke blei valt med 42 stemmer - 1 blank 9. Val av nestleiar Vedtak: Reidar Kallestad 10. Val av varamedlemmer til styret: 1. vara: Per Vatna 2. vara: Knut Sygnestveit 3. vara: Kjartan Bergsvåg 11

11. Val av møteleiar til årsmøtet 2015 med vara: Vedtak: John Karsten Raunholm - med Audun Seilen som vara 12. Godtgjersle til leiar og styremedlemmer: Vedtak: Ola Steinsland la fram forslag til satsar for tilitsvalde i HSG for 2014: Kompensasjonen for dei i styret vert begrensa til å gjelde 6 styremøter i året. Leiarane og medlemmene i avlsnemnd og gjeterhundnemnd får også kr 1.300,- pr. møte dei møter på - inntil 3 møter pr. år Kompensasjonen til kåringsdommarane vert sett av avlsutvalet. Utgifter til dommarane skal takast inn via kåringsavgifta. Kompensasjon til gjeterhundfolk utover kr 10.000,- til leiar og kr 1.300,- til kvar av medlemmane i nemnda - inntil 3 møter i året. Dette vert sett av gjeterhundnemnda og må takast inn på kursavgifter og startkontingentar. Det kan tenkast at fleirtalet i valnemnda går inn for å bruke NSG sentralt sine satsar for dag kompensasjon, inntil 6 timar- og over 6 timar Lønn blir da som følger: Styremedlemmer, nestleiar og leiar; kr 1.300,- pr. styremøte - der dei møter. Leiar avlsnemnd og leiar gjeterhundnemnd kr 10.000,- til kvar av leiarane Leiar kr. 23.500,- pr. år Nest leiar kr. 12.000,- pr. år Styremedlemmer kr. 1.300,- pr. møte Leiar avlsutval 10.000,- pr. år Leiar gjeterhundnemnd kr 10.000,- pr. år Møter avlsutval kr. 1.300,- pr. møte Møter gjeterhundnemnd kr. 1.300,- 13. Val av valnemd til årsmøtet 2015: Vedtak: Steinar Steine minna om at ein må hugsa på at geita blir representert styret. i Reg. 1: Bjarne Berge - vara Ingolf Naustvik Reg. 2: Jarle Helland - vara John Karsten Raunholm Reg. 4: Kåre Hole - vara Odd Midtbø Bjarne Berge leiar i valnemda for 2014 - vara Kåre Hole 14. Innkomne saker: Vedtak: Ingen innkomne saker 12

15. Arbeidsplan for 2014: Vedtak: Reidar Kallestad la fram forslag til arbeidsplan for 2014: http://www.nsg.no/arsmeldinger/category1023.html 16. Budsjett for 2014: Vedtak: Nils Inge Hitland la fram forslag til budsjett for 2014. Stikkord for å auke inntektene er medlemsverving. Styret la fram budsjett med underskåt på kr. 20.950.- for 2014 Terje Strandtun: Ser bra ut, bruk pengane til aktivitetar som Ny Giv Einstemmigt godkjent Avslutning: Nils Inge Hitland takkar for tilliten og eit godt årsmøte Hordaland Bondelag takka for at dei fekk vara gjester under Årsmøte og for dei mange gode innspela. Martim G Haugland Gisle Fjæeide Jan Tommy Midtgård møteleiar Tone Våg leiar NSG var gjest under Årsmøte til HSG og innlegg med tema: Kor står vi kor går vi Stikkord frå talen: Rovdyr er vår utfordring Skal vi meir eller mindre fokus* Som før Aktiv beite drift fòring fjøs utmarksbeite Store Arial god dyrevelferd Avl 13

Kvalitet slakt Må bruka meir beite mindre kraftfôr Må ha sau som klarar seg sjølv på beite HUGS: Stå saman on NSG Det blei og debatt om tilskotsordninga for småfe som det er snakk om skal leggast om i ny jordbruksavtalen. Her spelar HSG inn forslag til forhandlingspartane. Leiarmøtet 2014 Referat frå leiarmøte i Hordaland Sau og Geit, Solstrand Hotel & Bad 24-25. oktober 2014. Velkommen ved leiar Nils Inge Hitland: Han peikar på saker som: Eit flott år for sauen i Hordaland Ein fagtur til Førde med "Julebord" - 54 personar deltok. Dette er blitt ein suksess! Ny tur nå i des. til Voss Eit Årsmøte i Ullensvang som var svært vellukka Oddvar Lunde frå Tysnes var beste vervar i 2013 Fagtur til Island i sommar var ein opplevelese- og ikkje minst den varme mottagelesen som me fekk var enorm. Som eit resultat av dette har HSG invitert Thorarinn Ingi Petursson med frue til vårt leiarmøte. Thorarinn Ingi Petursson er leiar for sauehaldarane på Island. Verer frå Hordaland inn på seminstasjonen! Kåringa 2014 er som ein drøm! Lam på 85 kg som får 10 9 10 10!!! Eigar er Jon Nymark! Opprop berre 4 lokallag som ikkje møtte. Nytt frå NSG v/ Ove Holmås: Ove opna med forslaget frå Regjeringa med å auke momsgrensa. Dette vil få katastrofale følger for småfenæringa. Det vil sei at en på snitt må ha 74 sauer for å komma opp i kr 150 000.- i omsetning viser tall frå regneskapskontora. For dei som ikkje vil nå opp i denne omsetninga blir alt 25% dyrare. Til denne tid er det 170 færre bruk i Hordaland som ikkje har levert småfe!, og berre 94% av lamma så langt! Men slaktevekta på lam frå Hordaland er ca. 1 kg opp i forhold til 2013. Håpar at partia Venstre og Krf. kan setja ein stoppar for dette forslaget. Lagslova for NSG skal til revidering. 14

Hordaland Sau og Geit må komma meir på banen med innspel på: Større lokallag Medlemskap for kåring og gjetarhund Lokallag som ikkje held årsmøte under administrasjon Utvida styret i NSG til 7 skal dei velgas for 4 år? NSG ber lokallaga om å komma ennå meir på "banen" med innspel til jordbruksforhandlingane i framtida! Gje uttale til lokale Bondelag og lokale Bonde og Småbrukarlaga. Regjeringa ser på forenkling av landbrusstøtta med og sette ned eit utval. Beiterapportar frå Fylkeslaga til NSG ikkje alle sender inn Rovdyrtap litt mindre på landsplan men nye områder blir råka som Sogn og Fjordane. Ørna er eit vokseande problem, også laushundar som angripar beitesau er utfordrande. Men totalsett var 2014 eit godt beiteår! Pengebruken i NSG er høg, ein brukar inntekta på renter til drifta. Dette er uheldig. Gjetarhunden i NSG er nå organisert likt som saueavlen. Audun Seilen er leiar i denne regionen. Gjetarhunden må og få til tilsvarande som "Gromsauen" Johan Karsten Raunholm: Beitenekt kan ramma sauebønder i Hordaland på grunn av "alveld og flott". Faginnlegg frå Thorarinn Ingi Petursson som er leiar for sauehaldarane på Island: Les innlegget på heimesida til HSG: http://www.nsg.no/hordaland/ Nemndene i HSG: Gjetarhundlaget v/audun Seilen: Er hunden til nytte? Eit viktig reiskap for bonden Organisering i regionar har 4 i landet Sentral stilling innan gjetarhund må styrkast (i dag 20%), her blir gjort ein god jobb! Hordaland har gjetarhundnemnd med kontakt til lokallaga Hordaland har 3 dommarar og 18 instruktørar Avl er viktig Arbeid i nemnda: Kurs Fylkeskurs Rosendal Gjetarhundprøvar Halda instruktørkurs Dommarutdanning Råd og formidling av gjetarhund Delaktig på diverse arrangement Arbeid i lokallaga: Tevlingar Arrangera tut til Skotland for instruktørar i Hordaland vinteren 2015 Bruka instruktørar frå Fylket 15

Arrangera prøvar som ( Eidfjord Osterøy ) Det er viktig og delta på kurs, ta bruksprøven Bruk hunden og tren vidare Avlsutvalet for Sau i Hordaland v/tore Atle Sørheim: Tidskrevande i kort periode Dommarsamling hos Fatland Ølen i august Fordeling, oppsett av sjåa er utfordrande 1220 lam møtt 1186 blei kåra 12 rasar møtte til kåring i Hordaland 3 nye dommaraspirantar bra! Tak over kåringsdyr "telt" eit stikkord her. Mange plasser dette er på plass. Dei som ikkje har det må panlegga innkjøp eller sjå på alternativet til å ha kåringa inne - som til dømes i ein hall. Våt ull kan ikkje vurderast i lupa, difor er dette viktig! Mål: Alle under tak i 2015? Lokallaga har ansvaret lokalt for kåringa og er underlagt å følgje regelverket frå Mattilsynet. Knut Sygnestveit: Ta vare på dei små sjåa der ein kan dette, lokalt miljø er viktig! Ole Andreas Våge: Auksjon? Har avlsutvalet vurdert auksjon på kåringa for å få fart på miljøet? Beiteutvalet v/ole Johan Eidsnes: Prosjekt radiobjølle er avslutta. Bjøllene er selde. Kr. 650.000 er til tiltak i beitebruken for 2014. Flest muleg må organisere seg i beitelag Møte om rovdyr i Eidfjord 2014 Leif Trygve: Store tap etter ørna i Austevoll og Fitjar. Dette må fram i dagslyset! Vanskeleg med dokumentasjon og dermed vanskeleg å få erstatning. Valnemnda v/bjarne Berge: Sender ut brev til regionane Ber om tilbakemelding med forslag på personar og andre spørsmål valnemnda skat ta stilling til. Finn personar som "vil" bli med! Eg vil vara bonde v/olve Neteland: Sjå innlegget på heimesida til HSH: http://www.nsg.no/hordaland/ Lokallaga sin time: Askøy Sau og Geit: Temadagar vår Kåring på Stend vil prøva å få kåringa tilbake til Askøy Faktura etter kåring dette må me få til sa Mons Kjetil 16

Bergen og Omland Sau og Geit: Prøver å få til klippekurs og seminkurs Fellesmøter med blant anna Bondelaget Bømlo Sau og Geit: Lite lag, men mange aktive Har måndagstreff svært bra! Frå 7 30 som møter. Har kåring, men detter er utfordrande i forhold til å kunne vara inne. Ser på løysingar. Også rekrutteringa er utfordrande Fitjar Sau og Geit: Ørn i Fitjarøyane gir store tap er stor utfordring. Sauen skal halda kystlyngheia! Ber om at det blir tatt grep all dokumentasjon er sendt til HSG Organisert beitebruk i Fitjar. Nytt beitelag "Fitjar Beitelag# Vil laga små grupper i beitelaget Samarbeid på tvers av lokallaga er svært bra. Fusa Sau og Geit: Ny giv er bra for Fusa! Skal ha klippekurs Indre Hardanger Sau og Geit: Felleskåring for Indre Hardanger eit godt tiltak Vil til neste år få til marknad i lag med handelstanden i Odda Må bli flinkare på medlemsverving her må me få til noko Tur til Staur utsett til hausten 2015 NM i saueklipping i framtida? Fellesmelding får me det til? Æresmedlem kva er det? Kvam Sau og Geit: Er vel 100 medlemmer Ny Giv har aktiviteter er bra Skal ha klippekurs nå i haust Aukande bestand av ørn! Lindås/Meland Sau og Geit: Ca 130 medlemmer god aktivitet Har arbeidsplan Ny Giv bra med mange møter - godt samarbeid Kåring ca. 250 lam til kåring -1800 personar besøkte kåringa! Festmiddag med senka "skuldrer" før paringa tek til Fokus på tema ull Låk på ferister om vinteren er ei utfordring 17

Kvinnherad Sau og Geit: Verving viktig så langt 19 nye Ny Giv bra! Klippekurs nå i haust mange vil vara med på kurs Seminkurs i Mauranger 100 med småfe i Kvinnherad som ikkje er medlemmer i lokallaget Mykje å henta på saueavl! Masfjorden Sau og Geit: Antall bruk går ned men det kjem og nye! Inseminering er bra! Kåring i lag med Gulen her har Tore Atle fått til ei god løysing for oss Utfordringar med fjellbeite mindre sau mindre folk! Laushundar dårlege gjerder rundt hytter er reine drapsfellene for sauer då den lett henger seg opp og lett blir døde i slike "feller"-utfordring! Ser ut at ørna er smartare enn SNO Mauranger Sau og Geit: Lite lag satsar på dei unge! 1 år gratis medlemskap og ei radiobjølle! Seminkurs i "Ola løa" i lag med Kvinnherad Sau og Geit "ut.no" turstiar Folgefonna samarbeid er ting me vil satse på! Radøy Sau og Geit: 62 medlemmer godt samarbeid med lokallag rundt oss! Har Julemøte Nettside som er oppe og går! Stord Sau og Geit: Laushund stor utfordring Samarbeid med nabolaga svært bra Årleg haustfest i lag med Fitjar -105 personar var med meny; fårikål - kaffi & kaker! Medlemsvervinga har gått bra berre 4 5 som ikkje er medlemmer no! Sveio Sau og Geit: Går på det jamna! dukkar opp fleire som vil satsa Veraringen er eit positivt bidrag her Verving -8 nye medlemmer Det stoppar opp i NSG HSG må ta tak i dette Reidar Kallestad tek dette opp med NSG. 18

»Me har da godt» Ulvik Sau og Geit: Er eit lite lag ca. 30 medlemmer Kåringa er miljøskapande Temamøter samarbeid med nabolaga Har godt gjetarhundmiljø! Gode fjellbeite må ha meir fokus på vårbeite her er store utfordringar Vossestrand Sau og Geit: Har ca. 50 medlemmer Har flink leiar! Samarbeider med andre Gjerdehald mot utmarka blir dårlegare sauen kjem lettare heim! Mindre sau i fjellet sauen dreg lengre av gåre! Større områder å sanka i mindre med folk som deltek i sankinga! Oppfordring frå Knut Sygnestveit til styret i HSG: Ta kontakt med Fylkesmannen og spele på lag med "han". Han er ein viktig person som Regjeringa nå brukar i utval! Johannes Sekse: Sekskantnetting ei utfordring då mange lam setter seg fast kan HSG sjå på dette? "Ny Giv" v/reidar Kallestad: 19

Reidar informerte om prosjektet, om aktivitetar som har vore og om aktivitetar som skal vara. Blant anna 2 møter på økonomi i Øystese og Stend i januar 2015. Det legges også opp til møteserie om sauekontrollen, tilsamen 11 møter fordelt i fylke. Sjå heimesida til HSG for aktivitet: http://www.nsg.no/hordaland/ Nils Inge Hitland avslutta møte med å takke alle for eit flott møte med mange gode innspel og for godt arbeid som blir gjort ute i lokallaga! Karluf Håkull Sek. Rapport for Ny Giv for sauehaldet i Hordaland 2013-2015, prosjektår 1 og 2 1. Kort om NyGiv Hovudmål for prosjektet er å auke leveransane av kvalitetslam i Hordaland. Det er og eit viktig mål å auke lokallagsaktiviteten i Sau og Geit. Prosjektet er treårig med oppstart i januar 2013. Hordaland Sau og Geit er prosjekteigar og leiar styringsgruppa. Prosjektet har ein arbeidsgruppe som fungerer som prosjektleiing. Arbeidsgruppa har hyppig kontakt og arbeider med planlegging og gjennomføring av aktiviteter. Lokallaga i Sau og Geit bidreg i gjennomføringa av arrangement og gjev innspel til vidare satsingsområder. Aktivitetane i NyGiv er i hovudsak fagmøter og kurs som vert arrangert rundt omkring i fylket for å gje eit best mogleg tilbod til alle. NyGiv har og gått inn med tilskot til faglege arrangement i lokallaga i Sau og Geit. Figur 1: Oversikt over styringsgruppa og arbeidsgruppa til NyGiv 20

2. Aktivitetar i 2013 Etter litt oppstartsplanlegging i januar og møte med styringsgruppa var arbeidsgruppa klar til å starte prosjektet. Landbruksrådgjevinga var med i arbeidsgruppa ved Leif Trygve Berge, men grunna høgt krav til eigeninnsats i prosjektet måtte Landbruksrådgjevinga trekkje seg ut av arbeidsgruppa. NyGiv skal i staden leige dei inn ved behov. KickOff: I februar gjekk vi i gang med KickOff-møter fordelt på 5 ulike stader i Hordaland (Lindås, Kvam, Voss, Odda og Sveio). På KickOff-møta vart arbeidsgruppa presentert og mål med prosjektet vart lagt fram for dei frammøtte. Vi hadde og faginnlegg frå Sauekontrollen og Landbruksrådgjevinga. NyGiv har stor tru på Sauekontrollen som eit verktøy i drifta og har difor kampanje på innmelding i sauekontrollen i heile prosjektperioden. Dette betyr av ved innmelding i sauekontrollen får ein medlemsskapet dei første 3 åra gratis. På desse 5 møta møtte over 300 personar totalt. Faghelg for unge/nye sauebønder: I mars hadde HSG i samarbeid med NyGiv ein faghelg på Solstrand Hotell. Tal deltakarar var omkring 30. Fagdag Bygg: Det vart arrangert Fagdag Bygg i Meland laurdag 15. mars. Vi besøkte sauefjøsen til Arne Dalland og reiste deretter til Folkehøgskulen og fekk mat og fleire korte faginnlegg. Faginnlegga var frå Fjøssystemer ved Kjetil Olsen, Felleskjøpet ved Karl Arne Leivestad og Birger Morten Veland, Reime ved Anders Konglevoll, Innovasjon Norge ved Karsten Valland og Norwegian Weather Protection (plastfjøs) ved Arne Dalland. Om lag 50 personar deltok på denne fagdagen. DVD om helse og velferd i lamminga: NyGiv kjøpte våren 2013 inn 60 DVDar frå Animaila om helse og velferd i lamminga. Det vart sendt ut slike til alle lokallaga med oppmoding om å halde DVDframsyning i lokallaget og setje fokus på å gjere eit godt arbeid i lamminga. Resten av DVDane har blitt seld på fagdag bygg i 2013 og 2014 samt sendt per post til dei som har bestilt. Utvalde buskapar: Arbeidet med å finne buskapar med fagleg interessante endringar i drifta vart starta. Etter kvart fekk vi på avtaler med desse fire: Bodhild Fjelltveit skulle byggje større sauefjøs og starte med elitevær som vart donert frå ring 154, Jahn Tommy Midtgård skulle byte frå fjellbeite i Nordhordland til fjellbeite på Hardangervidda, John Karsten Raunholm skulle arbeide med å redusere lammetapet og Håvard Øvsthus skulle starte opp med gjetarhund med oppfølging frå Gjetarhundnemnda. Alle desse skal NyGiv følgje med på og kunnskapen frå deira utvikling skal nyttast inn i prosjektet. Vårmøter praktisk arbeid i sauedrifta: I mai arrangerte NyGiv Vårmøter på 5 nye stader (Rosendal, Tysnes, Osterøy, Ulvik og Etne). Vårmøta vart arrangert på gardsbruk og lokallaga stod for ein del av det faglege opplegget. Fagleg program for møta var sauekontroll i praksis, behandling og uttak av avføringsprøvar, gjetarhund, uttak av påsettlam og innkjøp av vær. Som alle andre møter i regi av prosjektet fekk deltakarane noko å ete på møta, denne gongen stod lokallaga for grilling. Haustmøter God fôring av søya ved ulik fôrtilgang: I oktober hadde vi denne møteserien heile 8 stader (Knarvik, Voss, Kvam, Sveio, Stend, Etne, Kinsarvik, Hatlestrand). Sommaren 2013 var eit dårleg grovfôrår mange stader. Med mål om å auke inngangen av lammeslakt tok NyGiv i desse møta opp temaet god vinterfôring. I møta hadde vi sterkt fokus på val av fôringsstrategi ved knapp grovfôrtilgang slik at ein kan unngå å redusere dyretalet. På møta fekk deltakarane høyre innlegg om prosjektet ved arbeidsgruppa i NyGiv, Landbruksrådgjevinga hadde inlegg om grovfôr og økonomi i vinterfôring og Felleskjøpet hadde føredrag om fôring av sau og bruk av kraftfôr ved låg grovfôrtilgang. Totalt deltok om lag 260 personar på denne møteserien. 21

Dyretragedie og kaffikopp: I slutten av oktober hadde vi møte på Voss og i Knarvik med sauebonde Karsten Bergset. Bergset fortalde om si oppleving då han var psykisk sjuk og dyrehaldet utvikla seg til ein dyretragedie heime på garden hans. Om lag 130 personar deltok på desse to møta. Evalueringsarbeid: I november hadde HSG leiarmøte under AgroHordaland. Det vart sett av tid til evaluering av arbeidet i NyGiv saman med lokallagsleiarar. I hovudsak var lokallaga godt nøgde med NyGiv sine aktivitetar og arbeidsform. Det kom fram at vi burde forbetre kommunikasjonen og samarbeidet med lokallaga. Lokallaga hadde og ønskjer om å bidra meir i val av aktivitetar i prosjektet. I slutten av desember ringte arbeidsgruppa til alle lokallaga for å få innspel til vidare arbeid i 2014. Prosjektåret vart og evaluert og gjennomgått saman med styringsgruppa. Liste over aktiviteter 2013 Dato Møte 04.12.2012 Prosjektplanlegging 02.01.2013 Arbeidsgruppemøte 1 08.01.2013 Arbeidsgruppemøte 2, tlf 14.01.2013 Styringsgruppemøte 1 04.02.2013 Arbeidsgruppemøte 3, tlf 11.02.2013 Kick off, Lindås 12.02.2013 Kick off, Kvam 13.02.2013 Kick off, Voss 19.02.2013 Arbeidsgruppemøte 4, tlf 20.02.2013 Kick off, Odda 21.02.2013 Kick off, Sveio 9-10.03.2013 Kurshelg nye/unge, Solstrand 11.03.2013 Arbeidsgruppemøte 5, tlf 16.03.2013 Fagdag bygg, Meland 08.04.2013 Arbeidsgruppemøte 6, tlf 15.04.2013 Arbeidsgruppemøte 7, tlf 22.05.2013 Vårmøte, Rosendal 23.05.2013 Vårmøte, Tysnes 27.05.2013 Vårmøte, Osterøy 28.05.2013 Vårmøte, Ulvik 29.05.2013 Vårmøte, Etne 10.06.2013 Arbeidsgruppemøte 8 10.06.2013 Styringsgruppemøte 2 26.08.2013 Arbeidsgruppemøte 9, tlf 29.08.2013 Styringsgruppemøte 3, tlf 10.10.2013 Arbeidsgruppemøte 10, tlf 11.10.2013 Haustmøte førebuing tlf 14.10.2013 Haustmøte, Knarvik 15.10.2013 Haustmøte, Voss 16.10.2013 Haustmøte, Kvam 16.10.2013 Haustmøte, Sveio 17.10.2013 Haustmøte, Stend 17.10.2013 Haustmøte, Etne 21.10.2013 Haustmøte, Kinsarvik 22

22.10.2013 Haustmøte, Hatlestrand 22.10.2013 Bergsetmøte, Knarvik 23.10.2013 Bergsetmøte, Voss 01.11.2013 Leiarmøte AgroHordaland 10.12.2013 Arbeidsgruppemøte 11, tlf 20.12.2013 Ringerunde til lokallag 3. Aktivitetar 2014 2014 starta vi med fleire møter i arbeidsgruppa og eitt møte med styringsgruppa. I 2013 har arbeidsgruppa gjennomført alle planlagde aktivitetar og i tillegg hatt noko meir på programmet. Styringsgruppa er godt nøgd med arbeidet som er utført i første prosjektår (2013). Bergsetmøter: i januar hadde vi møter om dyretragedie på garden to nye stader, Ølen og Hatlestrand. Karsten Bergset hadde føredrag også på desse møta. I Ølen var det Rogaland Sau og Geit som stod for arrangementet, men NyGiv sponsa deler av kostnadene då mange reiser over fylkesgrensa for å delta på møter. Økonomimøter Tjen pengar på sau: I februar hadde vi økonomimøter med Harald Pedersen frå Tveit Rekneskap som føredragshaldar. På møta gjekk Pedersen gjennom korleis ein kan rekne på økonomien i sauehaldet sitt og korleis endring av ulike faktorar vil påverke økonomien. Møtestadene var Voss, Hatlestrand, Stord, Knarvik og Odda. Om lag 230 personar deltok til saman på desse 5 møta. Fagdag Bygg Kvam: Laurdag den 15. mars hadde vi fagdag bygg i Kvam. Det var lagt opp til tre fjøsbesøk før samling med mat og føredrag inne i kjellaren på Sutalaus i Øystese. Det var føredrag ved Ingunn Hildonen Teigland om samdrift på sau, ved Karsten Valland frå Innovasjon Norge om tilskot til investering i sauebygg og om finansiering ved Sparebanken Vest. Etter inne-økta var det muleg å reise på ytterlegare eitt gardsbesøk for dei som var opplagte til det, svært mange vart med på dette. Gardsbesøka om føremiddagen var hjå Norheim og Neteland i Steinsdalen, samt Soldal Smalesamdrift. Gardsbesøket på ettermiddagen var i Kjetil Berge sin nybygde plastfjøs på Rykkje. På fagdagen møtte nær 150 deltakarar frå heile fylket for å sjå på og høyre om sauefjøs. Fagkveld utegangarsau: I september hadde vi fagkveld i Lindås og på Bømlo om god produksjon på utegangarsau. Begge stader såg vi på ein buskap og fekk informasjon om deira drift med utegangarsau. Vi hadde og innlegg om tilskot for utegangarsau og informasjon frå slakteri. Buskapane vi fekk sjå og høyre om var hjå Ove Holmås i Lindås og hjå Curt Grønås på Bømlo. Vi var heldig med veret og hadde pølsegrilling på begge stadene. Om lag 110 personar deltok på desse to arrangementa. Julemøte med utvalde buskapar: I desember hadde vi fysisk møte i arbeidsgruppa saman med dei utvalde buskapane og leiar av styringsgruppa. Målet var å lage ein god plan på korleis vi skal nytte erfaringane i desse buskapane inn i prosjektet. Det vert lagt opp til fagmøter i mars 2015 der dei sjølv får presentere sine erfaringar med endringar i drifta si. Tema vert: oppstart med bruk av elitevær, bygging av driftsbygning, reduksjon av lammetap, oppstart med gjetarhund og flytting til nytt fjellbeite. Sauekontrollkurs: I desember starta vi ein stor serie møter med kurs i ny sauekontroll. Før jul vart det arrangert kurs i Odda, Etne, Rosendal og Stord. Grethe Ringdal frå Animalia var føredragshaldar på alle kursa. Siste del av kursserien var i januar 2015 i Bergen, Lindås, Fusa, Kvam, Granvin og Voss. Vi hadde på dagtid og på kveldstid for å kunne ha eit effektivt opplegg for kurshaldarane. 23

Lindås var einaste plassen med kurs både på dagtid og kveldstid. Totalt deltok om lag 280 personar på kursa. Tidsskriftet Norsk Landbruk har og vore med på eitt kurs og skal skrive artikkel både om kurset og NyGiv. Aktiviteter 2014 Dato Møte 02.12.2014 Arbeidsgruppemøte 1, tlf 06.01.2014 Arbeidsgruppemøte 2, tlf 07.01.2014 Arbeidsgruppemøte 3, tlf 15.01.2014 Bergsetmøte Ølen 16.01.2014 Bergsetmøte Hatlestrand 29.01.2014 Styringsgruppe 1 29.01.2014 Arbeidsgruppe 4 17.02.2014 Økonomimøte Voss 18.02.2014 Økonomimøte Hatlestrand 19.02.2014 Økonomimøte Stord 24.02.2014 Økonomimøte Knarvik 26.02.2014 Økonomimøte Odda 15.03.2014 Fagdag Bygg Kvam 21.03.2014 Arbeidsgruppemøte 5, tlf 07.04.2014 Arbeidsgruppemøte 6, tlf 28.04.2014 Arbeidsgruppemøte 7, tlf 07.05.2014 Arbeidgruppemøte 8, tlf 19.05.2014 Arbeidsgruppemøte 9, tlf 25.06.2014 Arbeidsgruppe 10, tlf 04.08.2014 Arbeidsgruppemøte 11, tlf 22.08.2014 Arbeidsgruppemøte 12, tlf 02.09.2014 Fagkveld utegangarsau Lindås 03.09.2014 Fagkveld utegangarsau Bømlo 13.10.2014 Arbeidsgruppemøte 13, tlf 17.10.2014 Arbeidsgruppemøte 14, tlf 22.10.2014 Arbeidsgruppemøte 15, tlf 02.12.2014 Arbeidsgr 16 + prosjekt, julemøte 15.12.2014 Sauekontr.kurs Odda 16.12.2014 Sauekontr.kurs Etne 16.12.2014 Sauekontr.kurs Rosendal 17.12.2014 Sauekontr.kurs Stord 24

4. Økonomi 2013 og 2014 Kostnadene i NyGiv ligg noko under budsjett både i 2013 og 2014. Direkte kostnader, tilskot og eigeninnsats har så langt i prosjektet denne fordelinga: Kostnader fordelt på budsjettpost Internmøter i styringsgruppe og arbeidsgruppe 10.489 Møtekostnader, mat, servering, lokaler, annonser 164.289 Innkjøp av materiell 37.244 Reise- og møtegodtgjersle FM og HSG 71.610 Kostnader føredragshaldarar 178.993 Tilskot utbetalt til lokallag 31.234 Sum direkte kostnader hittil i prosjektet 493.859 Løyvd tilskot Utbetalt hittil BU-midlar 2013+2014, sum løying kr 200.000 (kr 100.000 løyvd for 2015) 200.000 RULL-midlar 2013+2014, sum løyving kr 505.000 190.000 Sum løyvd tilskot 2013+2014 kr 705.000 390.000 Verdi av eigeninnsats Eigensinnsats 2013 (sum arbeidstimar styringsgruppe og arbeidsgruppe) ca 450.000 Eigensinnsats 2014 (sum arbeidstimar styringsgruppe og arbeidsgruppe) ca 340.000 Sum eigeninnsats 2013+2014 ca 790.000 5. Resultat av NyGiv etter prosjektåra 2013 og 2014 Utvikling i tal slakt, søkjarar og kvalitet lammeslakt, Hordaland Tabellen syner at tal sau over eitt år i søknad om produksjonstilskot har vore ganske stabil i perioden januar 2012 til januar 2014 med om lag 68.000 sau. Tal søkjarar med sau er og ganske stabilt. Når det gjeld tal lammeslakt med kvalitet O eller betre har vi hatt ein auke på om lag 3.000 lam i perioden. Tal slakta lam totalt har derimot ikkje vore like stabilt. Teljedato produksjonstilskot Sau > 1 år / søkjarar Lam slakta i kvalitet O eller betre Tal lammeslakt totalt 1/1-2012 68.906 / 1.879 76.064 89.230 1/1-2013 68.740 / 1.868 78.453 86.851 1/1-2014 68.541 /1.863 79.149 89.038 Tabellen syner utvikling produksjonstilskotsdata i Hordaland Aktivitet i lokallag NyGiv meiner at aktiviteten i prosjektet har ført til ein auka aktivitet i lokallaga i Sau og Geit. Dette gjeld for mange av lokallaga, men førebels ikkje alle. NyGiv har førebels utbetalt tilskot til fagleg aktivitet til 12 faglege aktiviteter i lokallag. 25

Medlemsskap sauekontrollen Tal medlemer i sauekontrollen i Hordaland har auka med over 60 etter prosjektstart. Auke i tal medlemer i sauekontrollen er ikkje eit nedfelt mål i prosjektet, men då vi har kampanje på innmelding i prosjektperioden følgjer vi likevel litt med på utviklinga. 6. Planar for 2015 Januar Sauekontrollkurs, januar, gjennomført 7 stk 2. og 3. mars Fagmøter med utvalde buskapar, 2 møter Sommar/haust Fagdag bygg i sørfylket Søndag 16. august Fjelldag i Bjoreidalen på Hardangervidda Andre aktivitetar? Gjennom året nettinfo, rådgjeving v/slakteri Avlsarbeidet på sau 2014 Desse har vore medlemmar i avlsutvalet for sau: Tore Atle Sørheim Martin G.Haugland Ove Holmås Karluf Håkull Hilde K.Haaland Leiar N.Leiar Medlem Ny Nortura Fatland Observatør med talerett utan stemmerett, Represent frå HSG Arbeidsoppgaver for avlsutvalet for sau: Ansvar og gjennomføring av kåringssjåa i Hordaland Oppgradering og kursing av kåringsdommarar Spreiing av avlsframgongen til bruksbesetningar. Bindeleddet mellom avlsrådet,regionsutvalet og væraringane i fylka. Arbeida for at saker frå avlsrådet/regionsutvalet vert gjennomførte Aktivitetar i meldingsåret 26

DOMMARSAMLING Tirsdag 26 august hadde me dommarsamling hos Fatland Slakteri i Ølen, Hilde K.Haaland tok godt imot oss og orienterte kort om Fatland slakteri og deira storstilte anlegg i Ølen. Me hadde ei praktisk samling der me «dømmte» lam av ulike rasar i tillegg til dei mest «vanlege» rasane med NKS og Kvit Spæl.Me tok oss god tid til å dømma lamma i grupper først, for so å bruka «fasiten» i plenum etterpå. Som vanleg når kåringsdommarar møtest so blei da mange gode diskusjonar på kvifor me gir den einskilde karakteren og kva me som dommarar må leggja vekt på. Stor takk til Fatland Ølen ved Hilde K.Haaland for flott tilretteleggjing under samlinga, Med på kurset var 20 dommarar, og hovudgrunnen for slike kurs er at me som dommarar skal væra meir samkøyrde i dømminga vår. Me ynskjer NYE dommaraspirantar med på dommarkursa, ungdommar med stor interesse for sau og dømming av værlam er svært viktigt å få med «på laget». Denne hausten hadde me med 3 nye dommarar Cecilie Tønnessen,Bjoa, Kato Hilleren Hauglandshella og Endre Evensen Voss. KÅRINGSSJÅA I 2014 har avlsutvalet hatt ansvar for og gjennomført 13 kåringssjå i Hordaland. «Nytt»stor sjå dette året var på Stend der da møtte dyr frå Askøy, Sotra, Osterøy,Fana, Os,Åsane og Bergen, sjåa Askøy/Sotra og Osterøy/ Fana +++ slo seg saman til eit stort kåringssjå på Stend, heile 145 lam vart stilte dette året.tysnes tok og dyra med til Eikelandsosen dette året 76 lam. Alle tilbakemeldingane til avlsutvalet er positive og miljø /opplevinga for den enkelte er GOD Kåringsperioden var frå tirsdag 23 sept. Til søndag 5 oktober, vel 12 svært hektiske dager. Da vart i 2014 dømt 1189 lam, kåra 1103 lam og vraka 86 lam ( i 2013 vart da dømt 1176 lam, kåra 1086 lam og vraka 90 lam.) slik at me i Hordaland har stabilisert oss rundt desse tala. Kåringsjåa og sjukdomsførebyggjande tiltak fører til mykje ekstra arbeid og lange dagar på lokallaga, PC kårar og dommarane, men er heilt naudsynt og dette MÅ følgjast skal me i det heile få avvikla kåringssjåa slik me vil ha dei, ein plass der folk og fe møtest. Krav om vasking av regnklede og støvlar (desinfisering)på sjåa gjekk veldig bra slik at den smitteførebyggjandes delen vart halden til punkt å prikke. Alle kåringsdagar er avtala med kåringsansvarlege i lokallaga og med visse tilpasningar og forståelse frå dei, blitt godkjende. Den STORE dagen for kåring er siste laurdagen i september, men alle skjønnar at me lyt rullera fordelinga litt etter størrelsen på sjået, planlagt program og fordelinga av dommarar / pc personell. Kåringsavgifta i Hordaland i 2014 vart auka til kr 130,- for kvart kåra lam. 27

Avlsutvalet trur me i framtida må halda på desse kåringssjåa både for det sosiale og miljøskapande som dette medfører, men sjukdomssituasjonen som alltid ligg på lur må kvar og ein ta på alvor, dette gjeld eigarar so vel som arrangørar. Kåringssteder Raser Kåringssted Bedømte Kåra Kåra på disp Vraka [Gardskåring] 2 100% 2 100% 0 0% 0 0% Austrheim 246 100% 218 89% 6 2% 22 9% Bømlo 35 100% 32 91% 0 0% 3 9% Eikelandsosen 76 100% 71 93% 3 4% 2 3% Etne 101 100% 97 96% 1 1% 3 3% Kvam/Samnanger 83 100% 74 89% 1 1% 8 10% Kvinnherad 44 100% 39 89% 3 7% 2 5% Masfjorden 14 100% 10 71% 2 14% 2 14% Odda 97 100% 96 99% 0 0% 1 1% Stend 145 100% 131 90% 2 1% 12 8% Stord/Fitjar 50 100% 46 92% 3 6% 1 2% Sveio 90 100% 78 87% 2 2% 10 11% Ulvik 33 100% 28 85% 0 0% 5 15% Voss 173 100% 156 90% 2 1% 15 9% Hordaland 1189 100% 1078 91% 25 2% 86 7% Avlsarbeidet på sau i Hordaland har vel aldri vore betre enn dei siste åra, me har blant dei beste værane i landet i NKS og Spæl og den (dei) beste i Sjeviot, i tillegg er ringane i Hordaland blant dei beste både ved innsett i ring om hausten og resultat etter granskinga. I seminkatalogen som kom i haust var da 12 værar frå Hordaland ein kunne tinga sæd av, desse var fordelt på rasane NKS 5, KvitSpæl 1, Sjeviot 3, Svartfjes 1, Blæset 1 og Farga Spæl 1. Dette viser da stora mangfaldet av gode værar som er avla fram i Hordaland dei siste åra. 28

6 av dei 8 nye seminverane frå Hordaland i 2014 ventar på transport til Staur. Foto: Ringane i Hordaland: NKS i ring 142,144,150, 151,152,154,155,158 Av 174 granska værar m/ind. fekk 167 verar ind. på 115 eller betre. I NKS rasen vart da i år 3 værar med ind.143, 2013 50015 Høysør Sørheim, alar Tore Atle Sørheim, Stord, 2013 50644 Mix Nymark, alar John Nymark, Kleppestø og 2013 50993 Topp Holmås, alar Ove Holmås, Lindås. Avlsutvalet har i samråd med Avlsrådet sidan 2009 ved O-indeks likhet skilt værane ved tal slakt og evt. tal haustvogne lam, dette vart gjort dette året og. Og den beste NKS væren kjem frå ring 142, alar Tore Atle Sørheim og det er 2013 50015 Høysør Sørheim, ind. 143 (51 slakt), Den er og den beste væren i Hordaland i 2014, avlsutvalet GRATULERAR. SPÆL i ring 143, 153 og 159. Av 49 granska værar m/ind. fekk 25 verar ind. over 115. Beste avkomstgranska spælveren i fylket var 2013 50321 Lexhank Haugland ind.136 og kjem frå ring 143, alar Martin G.Haugland Valevåg.På andre plass finn me 2013 50869 Jacobsen Gjerde ind.132, kjem frå ring 153 og alar er Svein J.Gjerde, Tysse og 3 beste Spælværen i fylket er 2013 50456 (u/navn) ind 129 og kjem frå ring 143, alar er Jens Birger Gjerde, Etne. Avlsutvalet GRATULERAR SJEVIOT i ring 141 Av 24 granska værar m/ind. fekk 23 verar ind.over 115. Beste avkomstgranska Sjeviot veren i fylket var 2013 50510 Pedro, alar Bente Marie Marktun, Hauglandshella med ind. 139, og kjem sjølvsagt frå ring 141 Pedro er Hordaland og landets beste Sjeviot vær pr. dags dato, Avlsutvalet GRATULERAR. 29

Oversikt over væraringane i Hordaland m/kontakt person. Ring Veraring Kontaktperson 141 Bergensområdet sjeviot HENRIK STEINSUND 142 Stord JARLE ANSGAR HELLAND 143 Kvinnherad-Ølen-Etne spælværring LEIF ÅSHEIM 144 Vossaringen NKS KNUT SKJERVHEIM 150 Sveio verering OLAV HÅVARDSHOLM 151 Ytre Hardanger NKS-ring EGIL ØVSTEBØ 152 Etne NKS-ring HANS MARTIN HARBOE 153 Kvam-Jondal-Samnanger spelverring ARNE ISAK FLATABØ 154 Strilavereringen NILS INGE HITLAND 155 Kvammaringen OLAV SOLHEIM 158 Hardanger Veraring FRODE TVEITO 159 Hordaland Spælring ALF ANGELSKÅR Årgang: 2013 Region: Landet Sorter på: O-indeks snitt Vis NKS 2013-årgangen Landet: Resultat etter gransking første året, indeks hausten 2014. # Ring Antall værer ved innsett Antall værer med O-indeks Nr Navn indeks Min Snitt Maks Slakte- Kjøtt vekt Indekser 2014 h5 Delindekser 1 129 Rennesøy veraring - 9 Hodne - permisjon 6 6 129 134,0 140 125,3 109,5 115,3 135,3 130,7 115,8 2 142 Stord - 1 Stord 6 6 126 133,8 143 129,2 108,0 109,5 136,7 129,3 120,5 3 128 Ryfylke veraring - 3 Forsand 7 6 130 133,5 138 132,0 108,3 117,0 131,0 126,3 115,5 4 30 Værring 30 Hedmark - 28 Ringsaker 22 22 124 131,8 149 127,3 110,0 118,3 126,7 128,0 113,3 5 139 Dalbuen veraring - 1 Dalbuen 24 22 121 131,5 144 126,3 112,2 117,0 128,9 125,4 112,8 6 154 Strilavereringen - 1 Bergen/Osterøy 17 15 122 130,9 136 125,1 105,3 115,9 132,9 126,5 118,1 7 192 Fræna værring - 1 23 22 118 130,6 142 125,8 107,4 115,9 127,5 128,5 116,0 8 125 Time veraring - 2 Nedre 13 11 121 130,2 145 125,5 111,0 114,3 128,8 124,0 117,9 9 154 Strilavereringen - 7 Askøy 7 7 121 130,1 143 128,1 105,3 112,4 129,9 126,7 112,4 10 243 Andøy værring - 1 21 21 120 129,9 143 126,7 113,2 113,9 124,1 125,4 110, Fett Morsevne vår Morsevne slakt Lam tall Årgang: 2013 Region: Landet Sorter på: O-indeks snitt Vis SPÆL 2013-årgangen Landet: Prøveværene ved gransking # Ring Antall Antall Indekser 2014 h5 værer værer O-indeks Delindekser Nr Navn ved med innsett indeks Min Snitt Maks Slakte- Mors- Kjøtt Fett vekt evne Morsevne Lam tall 30

1 189 Surnadal spælværring - 1 24 23 107 129,8 155 121,3 107,5 102,8 129,9 120,4 112,1 2 226 Namdal verring - 22 Grong-Høylandet: Spæl 10 9 117 126,2 146 116,3 110,1 100,0 126,0 118,8 110,0 3 143 Kvinnherad-Ølen-Etne spælværring - 1 13 13 110 121,2 136 114,5 108,5 103,8 118,5 115,2 107,5 4 62 Hallingdal spælværring - 1 Kvite værer 13 13 109 120,5 136 119,3 108,1 108,8 117,2 114,8 95,5 5 226 Namdal verring - 12 Overhalla-Namdalseid: Spæl vår slakt 14 14 107 119,9 129 115,1 116,1 100,4 116,2 110,1 97,4 6 30 Værring 30 Hedmark - 25 Alvdal og Os 13 13 107 119,1 130 117,5 116,9 109,8 109,8 109,5 93,8 7 201 Selbu-Malvik-Tydal værring - 3 Sylringen 16 16 104 118,9 135 119,9 109,0 102,4 114,9 110,9 100,4 8 107 Aust-Agder værering - 105 Spel 13 13 101 117,6 127 121,6 110,6 106,2 109,9 107,5 97,8 9 153 Kvam-Jondal-Samnanger spelverring - 1 Kvite 10 10 97 117,4 132 116,0 111,7 106,8 112,3 111,1 94,5 10 230 Verdal-Steinkjer-Snåsa spælverring - 1 17 15 104 116,8 128 113,5 109,1 95,9 111,3 115,2 104,9 SJEVIOT 2013-årgangen Landet: Prøveværene ved gransking # Ring Antall værer ved innsett Antall værer med indeks O-indeks Nr Navn Min Snitt Maks Indekser 2014 h5 Slaktevekt Kjøtt Delindekser 1 141 Bergensområdet sjeviot - 1 Ringen 24 24 107 123,0 139 118,8 117,0 110,4 115,1 115,3 110,2 2 171 Jølster sjeviotring - 171 Jølster 9 8 109 118,8 131 113,4 116,1 105,6 116,5 115,4 105,3 3 163 Sunnfjord sjeviotring - 1 12 10 107 117,5 128 118,1 100,8 106,1 118,8 117,5 108,0 4 171 Jølster sjeviotring - 161 Nordsida 9 7 108 112,0 115 117,0 109,6 101,0 109,9 108,3 102,1 Totalt: 4 54 49 107 119,6 139 117,5 112,5 107,4 115,3 114,7 107,8 Fett Morsevne vår Morsevne slakt Lam tall Her er oversikt over dei «beste» ringane sine innsett av prøveværar hausten 2014 (sum poeng) Der ring 142 Stord ligg på 1. plass. Årgang: 2014 Region: Landet Sorter på: H3 Sum-poeng Vis 31

NKS 2014-årgangen Landet: Prøveværene ved innsett # Nr Ring Navn Antall værer Sumpoeng 2014-H3 Kåring 2014 O-ind min O-ind snitt O-ind maks O-ind Kropp Bein Ullkval Ullmeng Sumpoeng 1 142 Stord - 1 Stord 6 176,7 139 141,7 145 142,7 9,3 8,7 8,7 8,3 177,7 2 128 Ryfylke veraring - 3 Forsand 6 175,2 136 142,2 146 140,7 9,2 8,5 7,5 7,8 173,7 3 192 Fræna værring - 1 22 173,5 133 139,0 146 138,8 8,5 8,8 8,7 8,5 173,4 4 255 Lofoten værring - 1 Ringen 12 173,4 134 139,3 145 139,8 8,3 8,8 8,6 8,3 173,9 5 243 Andøy værring - 1 23 171,7 131 136,8 146 136,0 8,9 9,0 8,6 8,4 170,9 Til slutt vil avlsutvalet for Sau takka alle lokale saualag, veraringar, landbrukskontor, dommarar, Nortura og Fatland for godt samarbeid gjennom året som gjekk. Stord 31/1-2015 Tore Atle Sørheim Leiar i avlsutvalet for Sau 32

Gjetarhundarbeidet ÅRSMELDING 2014 GJETERHUNDNEMNDA I HSG Nemnda har vore slik samansatt: Audun Seilen- leiar, Stein Dalland, Ragnhild Reisæter Vara : Egil Øvstebø, Ivar Haug, Gunnar Lægreid Gjetarhundnemda kan oppsummera 2014 med mykje godt gjetarhundarbeid. Instruktørkurs for aspirantar. Siste del av kurset vart halde i ridehallen på Voss Jordbruksskule 15 og 16 febr-2014. Velkommen til nye instruktører i fylket. Storkurs Rosendal mars. 35 deltakere fordelt på 6 grupper. Gode tilbakemeldinger frå deltakarane, med oppfordring om å ha kurs i 2015 òg. Instruktørane jobba gratis og tok heller ikkje betalt for reise. Overskotet vart øyremerka fagtur til Skottland i 2015. Kurs for dugnadsgjengen frå NM 2013, vart arrangert hjå Marianne 26/6 3/7. Karin Søderberg kom over frå Sverige. Ho er meget dyktig som instruktør som er flink å læra frå seg. Flott og lærerikt kurs for dei som deltok. Treningssamlinger og lokale kurs og aktiviteter har gått sin gang også dette året. Dette er trass alt viktigaste arbeidet, så her er det viktig at alle hjelper til med å halda i gang og støtta opp under eldskjeler. Må ha mål om få fram kontaktinformajon til lokallaga sine gj.h representanter og prøva senda regelmessig info til desse. Prøver 2014 har vore DP kl 1 Etne, DP kl 1, 2, 3 på Hosteland - Masfjorden, Dp kl 1, 2, 3 Kvam, 2 stk LP kl 3 på Radøy, FM kl 3 Romarheim + kl 1, 2, Dp kl 1, 2, 3 Eidfjord, Dp kl 1, 2, 3 Osterøy Fylkesmeister 2014 vart Sander med Gael, 2 plass Sander med Pip og 3 plass Stein med Mist. 33

10 ekvipasjer reiste til Ørsta for å delta på NM i bruk av gjetarhund. Litt stang ut for dei fleste, med det resultat at Hordaland misser ein plass i 2015. Positivt vart det likevel at Ivar Haug som debutant i Nm, kom greitt gjennom. Hordalandscupen 2014. Samanlagtresultat frå tre beste prøvane i klasse 1, 2 eller 3. Gjelder prøver arrangert i Hordaland. Ekvipasjer som går ned i klasse er ikkje teljande i cupen. TAKK TIL ALLE SOM STILLER OPP OG GJER EIN INNSATS FOR GJETARHUNDEN! Lonevåg 12/1-2015 Audun Seilen, leiar Beiteutvalet i Hordaland 2014 I 2014 har det vore tre møter i Beiteutvalet, to av desse har vore telefonmøter. Vi har avslutta Beiteprosjektet i Hordaland og seld ut det elektroniske sporingsutstyret i prosjektet. Beitelag som har vore involvert og meldt interesse i prosjektperioden fekk tilbod om å kjøpe utstyret. Utvalet vore med på revidering av innhaldet i Forskrift om tilskott til organisert beitebruk, Hordaland. Frå og med 2014 vart reglane for beitelag og organisert beitebruk heilt implementert i Forskrift om regionalt miljøprogram, Hordaland og 34

den gamle forskrifta har utgått. Reglane er for det meste det same med nokre mindre formuleringsendringar. Beiteutvalet har og arrangert eit Rovviltmøte i Eidfjord i juli. På møtet var det dialog mellom beitenæring, kommune, Beiteutval og Fylkesmannens klima- og miljøavdeling. Bakgrunn for møtet var observasjon av jerv på Hardangervidda og å informere beitenæringa om korleis ein bør gå fram ved eventuell skadesituasjon. I slutten av juni hadde vi møte hjå Fylkesmannen der beiteutvalet tilrådde fordeling av investeringsmidlane til beitelaga. 40 beitelag søkte om tilskot til i alt 74 ulike tiltak. 39 beitelag fekk løyvd tilskot til investering i 59 ulike tiltak. Totalt tilskot var på om lag 710.000 kroner. Medlemer beiteutval 2014 Leiar: Medlemer: Jarle Helland, Småbrukarlaget Helge Edvartsen og Ole Johan Eidsnes, Hordaland Sau og Geit Frode Handeland, Bondelaget Observatør: Sekretær: Reidar Kallestad, Styret i Hordaland Sau og Geit Svanhild Aksnes, Fylkesmannens landbruksavdeling Sanking i Beinhelleren Sankelag hausten 2014. Foto: Nils Inge Hitland 35

Rekneskap HORDALAND SAU OG GEITALSLAG rekneskap per 31/12-2014 Resultatrekneskapen Inntekter: 2014 Budsjett 2014 2013 Medlemspengar 350 607 360 000 344 170 Inntekter kåring 138 060 115 000 106 700 Tilskot NSG 9 000 9 000 Kursavgift gjetarhund 51 400 24 000 36 071 Tilskot fagsamling 5 000 3 550 Overskot NM 1 385 Tilskot NM frå Kraftfondet Voss 75 000 Årleg tilskot drift/gjetarhund 20 000 20 000 5 000 Årleg tilskot drift/avl 20 000 20 000 Div.inntekter 2 640 300 Renteinntekter 21 859 30 000 29 414 Sum inntekter 609 566 578 000 610 590 Kostnader: Løner 119 900 125 700 137 250 Arb.gjev.avgift 16 906 18 500 19 352 Innleigd hjelp/sekretær 6 250 6 250 Møteutgifter 3 733 9 000 6 416 Årsmøte 46 060 42 000 4 698 Tilskot Geit i vekst 6 504 5 000 Agro Hordaland/leiarsamling 56 612 15 000 23 129 Joletur 63 961 27 000 24 076 Fagturer 21 949 20 000 Fagmøter 7 381 Øyremerker 6 348 6 500 6 412 Ny giv for sauehaldet i Hordaland 50 000 50 000 Årleg tilskot drift/gjetarhund 20 000 20 000 5 000 Årleg tilskot drift/avl 20 000 20 000 Deltakeravgift gjetarhund 13 200 13 500 14 450 Kursutgifter 31 676 2 500 2 490 Støtte NM 23 500 Utstyr 5 000 Kåringsklær 6 589 2 000 1 660 Rekneskap/kasserar 27 079 25 000 25 645 Kontorutgifter/porto 250 Bilgodtgjersle 65 055 85 000 84 182 Reiser/opphald 39 137 25 000 21 126 Diett 55 000 55 000 55 000 36

Annonsar 438 Vervekampanje/premiar 23 400 25 000 12 438 Heimeside 1 000 Gåver 16 795 5 000 2 812 Div. utgifter 2 424 117 Sum kostnader 667 578 598 950 538 822 Underskot/overskot -58 012-20 950 71 768 BALANSE PER 31/12-2014 Eigedeler: 2014 2013 Kundekrav 45 851 137 311 Bankinnskot 1 107 407 1 098 847 Sum eigedeler 1 153 258 1 236 158 Gjeld og eigenkapital: Eigenkapital 1/1-2014 1 082 803 Underskot -58 012 Eigenkapital 31/12-2014 1 024 791 1 082 803 Sum eigenkapital 1 024 791 1 082 803 Gjeld Kreditorar 119 629 74 808 Skuldig arb.gjev.avg./skattetrekk 8 838 78 547 Sum kortsiktig gjeld 128 467 153 355 Sum gjeld og eigenkapital 1 153 258 1 236 158 Voss, 18. februar 2015 37

.. Laila Berge aut.rekneskapsførar Hordaland Sau og Geit Rekneskap per 31/12-2014, fordelt på dei ulike avdelingane Inntekter Totalt Drift Avlsutvalet Gjetarhund Geit Medlemspengar 350 607 350 607 Inntekter kåring 138 060 138 060 Kursavgift gjetarhund 51 400 51 400 Tilskot fagsamling 5 000 5 000 Årleg tilskot overf.drift/avl 20 000 20 000 Årleg tilskot overf.drift/gjetarhund 20 000 20 000 Div. inntekter 2 640 2 640 Renteinntekter 21 859 21 694 165 Sum inntekter 609 566 379 941 158 060 71 565 0 Kostnader: Lønn 119 900 73 700 36 200 10 000 Arb.gjev.avg. 16 906 10 391 5 105 1 410 Innleigd hjelp/sekretær Møteutgifter 3 733 1 140 468 2 125 Årsmøte 46 060 46 060 Tilskot Geit i vekst 6 504 6 504 Agro Hordaland/leiarsamling 56 612 56 612 Jolatur 63 961 63 961 Fagturer 21 949 21 949 Øyremerker 6 348 6 348 Årleg tilskot drift/gjetarhund 20 000 20 000 Årleg tilskot drift/avl 20 000 20 000 Deltakeravgift gjetarhund 13 200 13 200 Kursutgifter 31 676 31 676 Utstyr 5 000 5 000 Kåringsklær 6 589 6 589 Rekneskap/kasserar 27 079 12 633 11 596 2 850 Kontorutgifter/porto 250 250 Bilgodtgjersle 65 055 14 395 50 660 Reiser/opphald 39 137 11 827 10 410 16 900 Diett 55 000 55 000 Vervekampanje/premiar 23 400 23 400 Gåver 16 795 16 795 38

Div. utgifter 2 424 108 92 2 224 Sum utgifter 667 578 397 971 182 468 80 635 6 504 Resultat -58 012-18 030-24 408-9 070-6 504 Fagtur til Island Siste veka i juli reiste 50 forventningfulle sauehaldarar til sagaøya på fagtur i regi av HSG. Eit tettpakka program med ei blanding av historie, fag og opplevingar stod føre oss. Fitjarbuen Karvel Strømme(med mor frå Island) tok i mot oss på flyplassen. Han var guide for oss på heile turen, og hadde og vore med på planlegginga i lag med oss og Berit Askvik(Destinasjon Europa). Hovudmålet med turen var å få innsyn i sauehaldet på Island og det fekk vi. Den første sauegarden vi besøkte var Grund 30 km nord for Akureyri. Her fekk vi ei fantastisk mottaking av Toti og kona Holmfridur, med tørrfisk, flatbrød og fatøl. Toti orienterer oss om sauehaldet på Island. Foto: Nils Inge Hitland 39

Toti er leiar for sauehaldarane på Island og vi fekk ei flott orientering. Nokre nøkkeltal: Ein rase, Islandsk spælsau(opprinneleg villsau som vikingane hadde med seg) 475 000 vinterfôra søyer 1,8 lam pr para søye(vaksne) 27,2 kg kjøt pr para søye(vaksne) Snitt slakteklasse: U- og 3- Slaktevekt (snittalder ca 120 dagar) 15-16 kg Ikkje bruk av kraftfôr All sau på utmarksbeite Toti og Holmfridur hadde kjøpt Grund vinteren 2014 og flytta med sauene sine frå gard som dei pakta. Grund hadde 1000 mål innmark og dei hadde 1000 vinterfôra søyer. Meir info om Grund finn du på nsg.no/hordaland/fagstoff. Takk til Toti og Holmfridur! 40

Grund, garden til Toti og Holmfridur Neste gardsbesøk er hjå Benni Kristjansson i Kopasker, enno lenger nordaust på Island. Benni er driftsleiar på eit landbasert lakseoppdrett og viser oss rundt der først. Med full stilling i lønna arbeid kaller Benni seg for «hobbybonde» med berre 400 søyer. Benni hadde ikkje mindre fokus på sauehaldet sitt av den grunn, og han låg heilt i toppen med produksjonsresultata sine. 1,92 lam pr para søye(vaksne) 32,6 kg kjøt pr para søye(vaksne) Snitt slakteklasse: U+ og 3- Slaktevekt (snittalder ca 120 dagar) 17-18 kg Noko bruk av kraftfôr (Samarbeid med mjølkeprodusentar som dyrka bygg) All sau på utmarksbeite 41

Reidar studerer eliteverane til Benni. «Skulle hatt ein tå desse heima» Her får familien Kristjansson takk og ei gåve frå HSG for den flotte omvisninga. Korleis har dei fått villsauen som vikingane tok med, til å verta denne kjøtfulle og produktive sauen? Til å finna ut av dette hadde vi fått avlsjefen vår, Thor Blichfeldt til å avtala besøk på ein av avlstasjonane. Eyjólfur Ingvi Bjarnason avlsjef på Island, tok i mot oss og viste oss rundt på ein av to avlstasjonar. Her set dei inn dei beste prøveverane frå heile landet, og bruker dei på søyene på stasjonane. Etter avkomsgransking vert dei to-tre beste sett inn som seminverar. Dei hadde i ein lengre periode vekta kjøtfylde med 95% i o-indeksen. Dette hadde gjeve stor og rask avlframgang for denne eigneskapen. 42

Reidar og Eyjólfur Ingvi studerer søyer og lam Det var ikkje dyr på stasjonen på sommaren, men Eyjólfur Ingvi hadde henta inn nokre søyer med lam for at vi skulle få sjå. Ei av dei gjekk med tre flotte lam. Reidar og Eilif er imponerte over kjøtsetnaden på dette trillinglammet 43

Islandshesten er viktig for sauehaldarane på Island og vert brukt til tilsyn og sanking. Her er nokre av oss ute og prøver seg. Turen baud på mange flotte naturopplevingar, her eit av dei mange fossefalla. Takk til alle som gjorde dette til ein lærerik og flott tur! Nils Inge Hitland 44

Fagtur med julebord Laurdag 20 desember gjekk det årlege julebordet av stabelen, på Park Hotel Vossevangen. Vel 100 personer deltok. Me starta frå Føyno med vår trivelege sjåfør frå Stord Turbuss, som plukka opp gjester langs vegen heilt til Trengereid. Resten av gjengen var lokale frå Voss/Hardanger. På bussen hadde John Karstein som vanleg laga ein julequiz, som vart løyst av ivrige julebordgjester. Vinnaren av julequisen var Wenche Steinsbø og Ola Steinsland Quizmaster John Kartsten Raunholm med dei glade vinnarane.(godt han fekk hjelp av kåno.) Etter ein god lunsj på Park, gjekk turen vidare til Myrkdalen, der me besøkte Bjørn Atle Nesheim. Me vart ynskt velkomen med varm gløgg og pepperkaker, noko som smaka svært godt i vinterkulden. Bjørn Atle nesheim har bygd ny sauefjøs, og har ca 220 vinterfora NKS søyer. Han fortalde korleis han planla utbygginga, og om sjølve byggeprosessen. Det vart 45

stilt masse spørsmål til Bjørn Atle, så dette var tydeleg interessant. Flott fjøs, og takk til Bjørn Atle som tok i mot oss. 46

Tilbake til Voss sentrum, vart det Voss-vind for dei som hadde meld seg på til dette. Trur det vart ein luftig og vindfull opplevelse for dei som hadde meld seg på i Vindtunnellen. Tru det eller ei, leiaren har funne flytestillinga Før middag samlast me til ein apperitiff og utdeling av premie til vinnaren av julequisen og overrekking av gåve til Bjørn Atle Nesheim. I trekninga av «Kven gøymer seg bak nissen»? var Asbjørn Tautra den heldige og fekk dermed turen til halv pris. Rett svar var Ove Holmås. Så vart det servert ein fortreffeleg julemiddag, og stemningen var svært god blant gjestane. Styret vil takka alle som var med på turen til Voss. Det er alltid kjekt å laga til arrangement når responsen er så god. Så då er det berre å setja i gong å laga til neste fagtur/jolabord. Reidar Kallestad 47

FITJAR SAU OG GEIT ÅRSMELDING 2014 Det vart halde årsmøte i Grendahuset på Hageberg onsdag 5. februar 2014. Om lag 20 medlemmar møtte fram. Odd Bondevik informerte om kortreist mat frå Fitjar. Jeanette Johnsen nytilsett ved landbrukskontoret fortalde om sin kompetanse som ho kan bidra med i høve til sauehald og gjetarhundar. VAL Årsmøte gjorde følgjande val Leiar: John Karsten Raunholm 1 år attval Nestleiar: Geir Arne Solbakken Ikkje på val Kasserar: Svein Olav Raunholm Ikkje på val Sekretær: Bård Inge Sørfonn 2 år attval Styremedlem: Tor Gunnar Andersen 2 år attval Vararepresentantar: Lars Ove Rimmereid 1 år attval Ole Johnny Tufteland 1 år attval Reidar Gloppen 1 år attval Revisor: Martin Nygård 1 år attval Valnemd: Karen Elisabeth R. Sæbø 1 år Kjell Ove Siglen 2 år Sæbjørn Skumsnes 3 år Årsmelding og rekneskap vart samrøystes godkjent. Møteverksemd Styret har hatt to styremøter dette kalendaråret. Laget har vore representert ved: - Årsmøte i Hordaland Sau og Geit - Regionsmøte for region 2 - Leiarmøte i Hordaland sau og geit - Ny Giv Ten pengar på sau Fellesmøte på Stord - Ny Giv Animalia Kompetanseheving sauekontrollen. Fellesmøte på Stord 48

Ullinnsamling vår og haust Me har hatt ansvaret for felles innsamling av ull til Nortura frå Fitjar og Stord. Me har kun to samleplassar. Ein hos Lars Olav Tveit på Tveita og hos Kjell Otto Gloppen i Gloppo. I tillegg er det nokre stoppestadar i Stord kommune. Samleplass for levering av slakt Ved å samla ein større flokk på ein plass er det mogeleg å få opp mot 4 kr i ekstra betaling pr kg. Dette året har me hatt ein storleveranse. Her kan meir gjerast i høve til organisering dersom det er interesse for det. Kåring Kåringssjået vart arrangert av Stord sau og geit dette året. Det var med 3 buskapar frå Fitjar. Fint om det var fleire som ville melda seg inn i sauekontrollen. Framleis er det eit tilbod om gratis medlemskap i 3 år i samband med NY GIV. Sauefest Sauefesten vart arrangert av Stord sau og geit i Samhald. Det var veldig kjekt på festen og det er flott at så mange møter opp frå Fitjar Informasjonsskriv til medlemmane 2 gonger har medlemmane fått informasjonsskriv av ulikt slag. - Informasjon før lamming i mars. - Informasjon om kåring og sauefest i september - I tillegg har det blitt sendt ut ein del SMS ar og nokre E-postar frå fylkeslaget Sprayfo Også denne våren hadde me Sprayfo tilgjengeleg for medlemmane. Medlemmane kunne henta sekker i løa hos John Karsten Raunholm. Denne ordninga ser ut til å fungera bra og det er eit behov for dette. Anbod på medisiner Fitjar sau og geit saman med Stord sau og geit utfordra igjen dei lokale apoteka til å koma med anbod i høve medisinkjøp. Dette er ein suksess, og mange av oss har spart mange kroner på dette. Enkelte preparat er mykje billegare gjennom denne avtalen. Anbod på mjølleveranse I haust gjekk me ut til 3 aktørar med tanke på levering av mjøl i storsekk. Det er litt å henta på dette hos 1 aktør, men då må me ha eit større volum grunna fraktkostnadar. Ørnesaka i Fitjarøyane Fitjar sau og geit har sendt brev til Fylkesmannen i mai 2014 der dei ber om at vedtaket om ikkje å gje fellingsløyve på skadeørna vert vurdert på nytt. Stifting av Fitjar beitelag Fitjar sau og geit har teke initiativ for å skipa eit nytt beitelag, Fitjar beitelag. Laget vart skipa på eit møte som vart halde i Fitjar rådhus 20. oktober 2014. Beitelaget har 20 medlemmar. 49

Ultralyd av sau 2 av medlemmane gjennomførte ultralydundersøking av sauene i 2014. Dette gjev god informasjon om foring utover vinteren og ein veit kva for søyer ein skal førebu å flytta lam til/frå. Antal medlemmar Fitjar Sau og Geit har pr 31.12.14 34 betalande medlemmar. Det same som året før. Fitjar, 29. januar 2015. John Karsten Raunholm Leiar Lokallag med medlemstal Medlemstal Lokallag Leiar Straumpost 2011 2012 2013 2014 Askøy Magnar Stien, 5314 Kjerrgarden magnar.stien@nortura.no 38 39 37 38 Austrheim Gunnstein Sætre, 5943 Austrheim Gunnstein.Saetre@voith.com 18 18 18 25 Bergen og Os Kristin S. Gjerde, 5221 Nesttun kristin.semb.gjerde@gmail.com 78 76 75 70 Bømlo Ivar Turøy ivar_turoy@hotmail.com 56 56 52 67 Etne Randi Frette, Frette, 5590 Etne randi@frette-garden.no 73 77 81 82 Evanger Ingvald Århus ingvald-93@hotmail.com 23 21 20 19 Fitjar John Karsten Raunholm, 5419 Fitjar john.karsten.raunholm@haugnett.no 37 33 33 34 Fusa Leif Trygve Berge, 5637 Ølve lta.berge@lfr.no 39 39 40 48 Granvin Jon Spildo Prestegard, 5736 Granvin jsp@gisp.no 31 31 28 27 Indre Hardanger Johannes H. Sekse, Øvsta Sekse, 5773 Hovland johannes.sekse@gmail.com 90 89 87 83 Jondal Terje Grøtt, 5628 Herand terje.grott@kvamnet.no 20 20 20 20 Kvam Tarjei Aalvik, Rykkjevegen 80, 5610 Øystese tarjei@gules.no 112 103 100 99 Kvinnherad Bjarne Berge, Herøysund bjarne.berge@knett.no 64 59 58 73 Lindås og Meland Jan Tommy Midtgård, 5993 Ostereidet jatomm@online.no 117 117 116 125 Masfjorden Odd Midtbø, 5986 Hosteland odh-midt@online.no 33 30 29 30 Mauranger Per Magne Eikenes, 5476 Mauranger permagne.eikenes@knett.no 18 20 21 21 Modalen Inge Farestveit, 5729 Modalen murservice@gmail.com 4 3 3 2 Osterøy Mons Kjetil Vevle, 5282 Lonevåg mkv@lobas.no 61 62 62 59 Radøy Kåre Hole, 5938 Sæbøvågen ka-hole2@online.no 66 64 62 66 Røldal Olai Hagen, 5760 Røldal olaihagen@hotmail.com 12 13 14 15 Samnanger Vidar Trengereid, 5650 Tysse vidartrengereid@outlook.com 21 20 19 18 Sotra Terje Strandtun, 5357 Fjell terje.strandtun@gmail.com 66 62 61 59 Stord Tore Atle Sørheim, 5417 Stord tore.atle.sorheim@kvaerner.com 62 61 60 67 Sveio Ole Andreas Våge, 5550 Sveio lessis@online.no 57 55 54 58 Tysnes Oddvar Lunde, Malkenes, 5690 Lundegrend oddvar.lunde@haugnett.no 24 22 30 31 Ulvik Knut Sygnestveit, 5730 Ulvik kn-sygne@online.no 33 32 29 31 Vaksdal Kjetil Rødland, Bergsdalen 5722 Dale kroedlan@online.no 31 30 29 34 Voss Gjermund Seim, 5700 Voss gjermundseim@hotmail.com 126 116 114 112 Vossestrand Anita Jordalen, 5713 Vossestrand larshol2@online.no 61 57 55 54 Øygarden Otto Harkestad, 5336 Tjeldstø ot-harke@online.no 8 7 6 5 30 lokallag 1479 1432 1413 1472 50

Organisert beitebruk i Hordaland Beitesesongen 2014 I 2014 søkte 98 beitelag om tilskot til drift av laget og vi har igjen fått ein liten oppgang i tal lag som søkjer. Nedgangen i tal beitelag som har søkt på tilskotet dei seinare åra skuldast både omorganisering og overgang til nytt søknadssystem. Enkelte beitelag er framleis organiserte som BA sjølv om dette ikkje er gyldig organisasjonsform lengre. Vi vonar at desse laga omorganiserer seg til SA snarleg. For å finne ut kva organisasjonsform ditt beitelag har kan du gjere eit enkelt søk på www.brreg.no Førebels tilskotssats til drift av beitelag i 2014 var på 20 kr, men endeleg sats vart Utvikling sau/lam og beitelag 150000 140000 130000 120000 110000 100000 90000 80000 sett ned til kr 10 per småfe. Justeringa vart gjort i samråd med Bondelaget og Småbrukarlaget, og er vurdert i samanheng med det regionale miljøtilskotet «Beite i utmark» som vart innført i 2013. Dette tilskotet er på om lag 50 kr per småfe og går direkte til føretak som er medlem i organiserte beitelag. Tilskotet skal motivere til fleire aktive beitelag og fleire aktive medlemer i beitelag. Vi vonar at beitelag som ikkje ser positivt på denne endringa tek dette opp med sin organisasjon. Tal Sau/lam Lag 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 110 105 100 95 90 85 80 75 70 65 60 I 2014 gjekk tap av lam noko ned og snittet var på 3,56 prosent, nesten like lågt som i rekordåret 2012. Tap av sau hadde ei lita auke. Utviklinga totalt sett er likevel svært positiv med ein tendens til redusert tapsprosent for sau og lam over ei lengre periode, sjå svart linje i figuren. Det låge tapet i Hordaland skuldast i stor grad at vi har svært lite rovvilt. Det vert i tillegg utført mykje bra arbeid i beitelag og enkeltbuskaper for å førebyggje tap av dyr i utmark. Tapet i 2014 var på 3.700 sau og lam i organiserte beitelag. I tillegg kjem tap 7 6 5 4 3 2 1 0 Tapsprosent 2000-2014 Sau Lam Sau og lam 51 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014

i buskaper som ikkje er med i beitelag og dermed ikkje er med i talgrunnlaget. Vi oppmoder beitelag og enkeltbuskaper til å fortsetje det gode arbeidet med å redusere tap av dyr framover. For sesongen 2014 vert det utbetalt om lag 1,4 mill kr i tilskot til drift av beitelag. Dette er ein stor nedgang frå 2,6 mill kr i 2013. Vi meiner at dette skal kompenserast med tilskotet «Beite i utmark» som går direkte til medlemar i godkjende beitelag. Av 1.300 medlemer i beitelag i 2014 var det om lag 750 som søkte dette tilskotet i 2014. Desse føretaka vil få utbetalt nesten 4,5 mill kr for sesongen 2014. I 2013 var dette tilskotet nytt og utbetalinga var på om lag 3,9 mill kr. Svanhild Aksnes Fylkesmannens Landbruksavdeling GEIT I VEKST 2007 2013 GEITEMJØLKPROSJEKT FOR HORDALAND SOGN OG FJORDANE MØRE OG ROMSDAL 52

SLUTTRAPPORT Innhald Side Innleiing 03 1. Mål. 04 1.1. Delmål 04 2. Arbeidsoppgåver i prosjektet. 05 2.1 Motivasjon.. 05 2.2 Sjukdomssanering.. 06 2.3 Bygningsløysningar, fjøsinnreiing, mjølkestallar 06 2.4 Kjøtproduksjon på kje.. 07 3. Forventa resultat av prosjektet.. 07 4. Informasjon.. 07 5.Bakgrunn for forlenging av prosjektperiode.. 07 6. Søknad om forlenging av prosjektet.. 08 7. Geit i Vekst 2007 2013. 09 7.1. Deltaking på kurs/møter/kompetansehevande tiltak. 09 7.2. Arbeid med sanering. 10 7.3. Møter/kurs om sanering 10 53

7.4. Gardsbesøk og rådgjeving sanering. 12 7.5. Bygningsplanlegging og rådgiving sanering 15 7.6. Gardsbesøk bygningsplanlegging/sanering 2007-2009.. 15 8. Visningsfjøsar 22 8.1. Visningsfjøs Hordaland. 22 8.2. Visningsfjøsar Sogn og Fjordane. 23 8.3. Visningsfjøs Møre og Romsdal.. 25 9. Gardsbesøk 2010 26 10. Gardsbesøk 2011. 27 11. Gardsbesøk 2012. 28 12. Gardsbesøk 2013. 29 13. Kjekjøt. 30 14. Landskapspleie med geit og kje. 32 15. Fagsamlingar /møter/kurs. 33 16. Anna aktivitet. 36 17. Prosjektorganisering. 38 18. Tabellar... 38 19. Oppsummmering 39 20. Song til Geit i Vekst. 42 54

Geitmjølkprosjektet Geit i Vekst I Hordaland, Sogn og Fjordane, Møre og Romsdal 2007 2013 SLUTTRAPPORT Innleiing: Prosjektet Geit i Vekst starta 01.01.2007 som eit treårig prosjekt retta inn mot geitehaldet i Hordaland, Sogn og Fjordane og Møre og Romsdal I samband med at prosjektet starta opp vart det utarbeidd ei plan for «korleis kome i gong». Det synte seg fort at prosjektet var svært etterspurd så den nemnde planen vart aldri aktuell å ta fram. Dei to første åra av prosjektet var dei åra då landskapspleie med geiter og kje og kjøttproduksjon på kje hadde mest fokus. Seinare måtte dette arbeidet tonast ned då ande ting kravde meir og meir av tida. At det vart sett i verk eit eige prosjekt for geitehaldet medverka til meir positive haldningar blant produsentane og rådgjeving mot sjukdomssanering og bygningsplanlegging tok etter kvart over meir og meir av arbeidet for prosjektleiar. Prosjektet vart fort kjent i heile geitemiljøet og geitehaldarar i andre delar av landet ynskte også hjelp frå prosjektet Aktiviteten blei så omfattande at det var vanskeleg å stoppe prosjektet etter tre år. Dette førte til at det blei søkt om finansiering av ytterlegare 4 år der noko av finansieringa var knytt til å ta oppdrag utanfor prosjektområdet. Aktiviteten mot sjukdomssanering og bygningsplanlegging vart etter kvart så stor at det var vanskeleg å ta unna alt. Prosjektleiar følte det umogleg å seie nei til oppdrag sidan det var der og då det var behov for rådgjeving og hjelp. Resultatet vart fleire år med svært mykje arbeid og vanskar med å levere ferdige planer innan rimeleg tid. Kort opp-summert kan ein seie at prosjektet har medverka til å skape ei positiv haldning og tru på næringa. Ein ny giv i geitehalde med fornying av bygningar, større produksjon, sjukdomssanering og fokus på eigen situasjon. Førde januar 2014 Ola Søgnesand -prosjektleiar 55

Geitmjølkprosjektet Geit i Vekst i Hordaland, Sogn og Fjordane og Møre og Romsdal Prosjektbeskrivelse: 1. Mål Sikre ein framtidsretta geitmjølkproduksjon og oppnå status som ein sjukdomssanert geiteregion. 1.1. Delmål Oppretthalde geitmjølkproduksjonen i regionen Bremse ytterlegare avgang av produsentar frå geitenæringa Oppretthalde og stimulere til eit sterkt produsentmiljø Sikre rekruttering til næringa Behalde geita som verdfullt beitedyr og landskapspleiar Medverke til samarbeidsløysingar om mjølkeproduksjon, kjekjøtproduksjon og sanering Medverke til å planlegge gode løysingar ved fornying av bygningar og driftsapparat Arbeide for betra lønsemd i mjølkeproduksjonen Arbeide for betra lønsemd og utnytting av kjekjøt Foto: Ola Søgnesand Geitene held landskapet ope og velstelt på Herdalsætra 56

Oppsummering. Korleis har det gått i høve til mål og delmål? Mål: Sikre ein framtidsretta geitmjølkproduksjon og oppnå status som ein sjukdomssanert geiteregion. Prosjekt Geit i Vekst har medverka til å skape optimisme og ei framtidstru på næringa. Dette har m.a. kome til syne ved at næringa gjennom prosjektperioden har gått frå å vere ei næring med lite fornying og modernisering av driftsapparatet til å gjennomføre investering og fornying som manglar sidestykke. Svært mange geitehaldarar har investert million beløp i ombygging og utviding av geitefjøsen og det er investert i moderne teknisk utstyr som lettar arbeidet monaleg både under fôring og mjølking. Mange produsentar har samstundes gjennom leige og eller kjøp av kvote skaffa seg langt større produksjon som grunnlag for ein styrka økonomi. Å skulle gjennomføre sjukdomssanering var i det lengste sett på med svært blanda syn. Mange såg på dette som heilt nødvendig og ikkje til å kome forbi dersom næringa skulle ha ei framtid. Andre tykte det var heilt meiningslaust og nærmast uråd å gjennomføre God dialog og sakleg informasjon førte likevel til at skeptikarar endra syn under vegs. I etterkant er det på sin plass å takke geitehaldarane for det gode samarbeidet trass i at det var ei stor oppgåve den einskilde stod ovanfor. Samla har den store satsinga ført til at geitehaldet står fram som ei robust næring godt rusta for framtida Ein geitepopulasjon fri for CAE, paratuberkulose og byllesjuke er unikt i verdssamanheng og gjev eit svært godt utgangspunkt for auka omsetnad av geitmjølkprodukt både innalands og ved eksport. Delmål: Oppretthalde geitmjølkproduksjonen i regionen Bremse ytterlegare avgang av produsentar frå geitenæringa Oppretthalde og stimulere til eit sterkt produsentmiljø Sikre rekruttering til næringa Behalde geita som verdfullt beitedyr og landskapspleiar Medverke til samarbeidsløysingar om mjølkeproduksjon, kjekjøtproduksjon og sanering Medverke til å planlegge gode løysingar ved fornying av bygningar og driftsapparat Arbeide for betra lønsemd i mjølkeproduksjonen Arbeide for betra lønsemd og utnytting av kjekjøt 57

I 2007 hadde regionen ein samla geitmjølk-kvote på 8 134 960 liter, medan den totale kvoten for landet var 22 876 074 liter I 2014 er regionen sin samla geitmjølk-kvote 7 925 492 liter medan den samla kvota for landet er 22 444 770 liter. Dette syner at regionen sin relative del av totalkvoten er uendra på ca 35 % Også gjennom prosjektperioden har det skjedd ei viss avskaling av produsentar. Grunnen til at produsentar sluttar med geitemjølkproduksjon er mange og samansett Sluttføring av sjukdomssaneringsprosjektet Friskare Geiter førte til at produsentar som enno ikkje hadde sanert eller meldt seg på for sanering vart nøydde til å gjere eit val. Å gjennomføre sanering var både ein kostnads- og arbeidskrevjande prosess. Det måtte difor vere snakk om å halde fram produksjonen nokre år etter saneringa viss det skulle vere lønsamt. På bruk der det var avklara at neste generasjon ikkje ville drive produksjonen vidare vart nok drifta avvikla eit par år før enn den ville ha blitt om ikkje ein måtte ta omsyn til saneringsprosessen. Det faktum at nokre har lagt ned drifta og seld eller leigd ut kvota si har gitt grunnlag for at mange produsentar fekk skaffa seg meir kvote og eit betre grunnlag for å fornye driftsapparatet. Å setje tal på korleis avgangen har vore innafor prosjektområdet i høve til landet elles er vanskeleg sidan mange produsentar innafor området sanerte geiteflokken i 2013 2014. Tal bruk med mjølkegeit som ein finn i statestikk hos Statens landbruksforvaltning blir difor langt frå rett. Ein sit likevel att med ein bestemt følelse av at regionen samla har kome godt gjennom saneringsprosessen. Det er også gledeleg å konstatere at det har kome fleire unge produsentar i næringa. Dette er ofte personar som har teke over drifta av garden etter foreldra og såleis veit svært godt kva det inneber å drive geitmjølkproduksjon. I tillegg har det i perioden kome til nokre nye bruk med geitmjølkprodusjon ved at bruk med kumjølkkvote har fått løyve til å konvertere til geitmjølkkvote. Denne moglegheita er no stoppa då det for tida er litt ubalanse mellom produksjon og marknad. Alt i alt synest rekrutteringa til næringa å vere god og sikrar ei stabil og levande næring framover. Geita er landskapspleiar nummer ein og svært viktig i kampen mot attgroinga. Mange lier og stølsområde i regionen står fram som opne og velstelte nettopp fordi det beitar geiter der. Gjennom beiting haustar geita verdfult gras frå utmarka til produksjonen og ofte i områder der andre husdyr knapt kan ferdast. I Tine`s Strategiplan for Geit er det slått fast at det er viktig å behalde geita som beitedyr. Dette blir følgt opp gjennom Tine Rådgiving. m.a. ved auka fokus på utmarksbeite som ein viktig ressurs og gjennom utarbeiding av fôrplaner som tek sikte på å nytte beiteresursane best mogleg. Det faktum at Tine intensivera arbeidet med å utnytte beitegraset enno meir i produksjonen av geitmjølk sikrar at geita vil vere ein viktig landskapspleiar også framover. Gjennom prosjektet Geit i Vekst har det vore satsa mykje på å få til samarbeid mellom produsentane m.a. i arbeidet med å få til sjukdomssanering Dette har ein lukkast godt med slik at i fleire produsentmiljø har ein fått sett ned lokale arbeidsgrupper som har jobba med planer for den praktiske gjennomføringa av saneringa. Dette har synt seg å vere svært 58

positivt for gjennomføringa av saneringa og prosjektleiar har fått positive tilbakemeldingar på denne måten å jobbe på. Også innafor kjekjøtproduksjon har det vore jobba for å få til samarbeidsløysingar. Tanken har m.a. vore å prøve ut eit opplegg der overskots-kje vart samla i ein høveleg bygning for eksempel ein fjøs som ikkje lenger var i bruk og blitt fôra til slakteferdige kje. Prosjektleiar har både samarbeidd med Nortura, fylkesmannen i Møre og Romsdal og med einskild produsentar der målet var å få til ei auka oppfôring av kje. Grunna svært mykje arbeid retta inn mot sanering og bygningsplanlegging vart det etter kvart ikkje tid til å engasjere seg sterkt i dette arbeidet. Ved eit godt samarbeid med Nortura har det likevel skjedd ein del positivt. Nortura har dei siste åra gjennomført kampanjar på kjekjøt i utvalde butikkar i Osloområdet. Dette har utvikla seg positivt og har ført til at prisen for kjekjøt til produsentar som leverar kje til kampanjen har utvikla seg positivt. Utviklinga gjev absolutt grunnlag for forsiktig optimisme for denne produksjonen. Gjennom mange år har investering i geitefjøsar vore på eit lågmål og det har nesten vore gjennomført berre heilt nødvendig vedlikehald. Manglande rådgjeving på nye løysingar samt litt lunken haldning i næringa var viktige grunnar til dette. Geit i Vekst har jobba målretta med å presentere nye idear til planløysing og mekanisering Dette har blitt utruleg godt motteke og har ført til at det i prosjekt perioden har blitt gjennomført ombygging, påbygg og bygd heilt nye driftsbygningar til geit i eit omfang som ingen trudde var mogleg. Interessa for å modernisere fjøsane spreidde seg til heile landet slik at prosjektleiar har teke mange oppdrag på bygningsplanlegging i heile «geite-norge» Det har i prosjektperioden vore besøkt ca 170 bruk for bygningsplanlegging og rådgjeving i samband med planer om sanering. Kor store beløp som er investert har det ikkje vore rekna på men som eksempel kan ein ta utgangspunkt i 2012 kor det berre for Sogn og Fjordane var laga 19 nye planar for investering i geitefjøs til ei samla investering på 57,4 mill kroner. Dette er ei nedkorta utgåve av sluttrapporten. Heile rapporten finn du på nsg.no/hordaland 59

Informasjon. Statens naturoppsyn (SNO) og rovviltoppgåver i Hordaland: SNO er tillagt fylgjande ansvar i høve dei 4 store rovviltartane våre (bjørn, ulv, gaupe og jerv) + kongeørn. Ivareta nasjonale miljøverdiar, førebygge miljøkriminalitet og sikre biologisk mangfald Skadedokumentasjon Bestandsregistrering Felling av rovvilt i offentleg regi Skadedokumentasjon vert utført av rovviltkontaktar (RVK). I Hordaland har SNO 5 rovviltkontaktar fordelt på desse regionane. Navn Adresse Haugen, Hartvig 5645 Sævareid Hilstad, Trine Kvednavegen 10 5780 Kinsarvik Slettemark, Ingmar Grove 5700 Voss Varanes, Leiv Trygve Storhaug, 5453 Utåker Dunkley, Andreas Jonas Liesgt. 11 5529 Haugesund Kontakt info:) P: 56 58 31 96 M: 970 13 594 hart-hau@online.no P: 55 66 32 13 M: 959 41 673 tr-hils@online.no P: 56 51 54 07 M: 957 09 271 INGMAR.SLETTEMARK@voss.kommune. no P: 53 48 45 54 M: 950 56 952 leiv.trygv.varanes@knett.no M: 48 02 54 44 andreas.dunkley@friluftsradetvest.no Ansvarsområde Ytre deler av Hordaland Hardanger med omland Nordhordland Sunnhordland Sør i Hordaland, nord i Rogaland Ta kontakt med RVK i naboregion eller regionalt rovviltansvarleg om du ikkje får kontakt med næraste RVK! 60