TILSYNSRAPPORT SKULEN SITT ARBEID MED ELEVANE SITT PSYKOSOSIALE MILJØ Leikanger kommune Leikanger barneskule
Innhald Samandrag... 3 1 Innleiing... 4 2 Om tilsynet med Leikanger kommune og Leikanger barneskule... 4 2.1 Fylkesmannen fører tilsyn med offentlege skular... 4 2.2 Tema for tilsynet... 4 2.3 Om gjennomføringa av tilsynet... 5 3. Førebyggjande arbeid og internkontroll... 5 3.1 Rettsleg krav... 6 3.2 Fylkesmannen sine undersøkingar... 6 3.3 Fylkesmannen sine vurderingar... 10 3.4 Fylkesmannen sin konklusjon... 10 4. Det individuelt retta arbeidet ved skulen... 10 4.1 Rettsleg krav... 11 4.2 Fylkesmannen sine undersøkingar... 11 4.3 Fylkesmannen sine vurderingar... 14 4.4 Fylkesmannen sin konklusjon... 15 5. Brukarmedverknad... 15 5.1 Rettsleg krav... 15 5.2 Fylkesmannen sine undersøkingar... 16 5.3 Fylkesmannen sine vurderingar... 17 5.4 Fylkesmannen sin konklusjon... 18 6. Ikkje førehandsvarsel om pålegg om endring... 19 Vedlegg 1 Oversyn over innsend dokumentasjon... 20 Vedlegg 2 Oversyn over deltakarane i tilsynet... 21 Vedlegg 3 Rettslege krav... 22 2
Samandrag Tema og formål Temaet for tilsynet er skulen sitt arbeid med elevane sin rett til eit godt psykososialt miljø, jf. opplæringslova kapittel 9a. Hovudregelen for tilsynet er 9a-1, og dei andre reglane som er kontrollerte, må sjåast i lys av denne. Tilsynet er likevel avgrensa til berre å gjelde skulen sitt arbeid med det psykososiale miljøet. Gjennomføring Fylkesmannen sine vurderingar og konklusjonar er baserte på skriftleg dokumentasjon og opplysningar frå intervju. Det vart gjennomførte intervju 17.03. og 20.03.2014. Avdekte lovbrot Det er ikkje avdekt lovbrot. Status for rapporten og vegen vidare Då det ikkje er avdekt lovbrot, vert rapporten gjort endeleg og tilsynet vert såleis avslutta. Fylkesmannen reknar likevel med at kommunen og skulen merkar seg våre vurderingar i kapittel 4.3 (side 14 ff). 3
1 Innleiing Fylkesmannen har i perioden frå 08.01.2014 til dags dato gjennomført tilsyn med skulen sitt arbeid med elevane sitt psykososiale miljø i Leikanger kommune. Rapporten inneheld ikkje varsel om pålegg om retting av lovbrot som er avdekte under tilsynet. 2 Om tilsynet med Leikanger kommune og Leikanger barneskule 2.1 Fylkesmannen fører tilsyn med offentlege skular Fylkesmannen fører tilsyn med kommunen som offentlege skular, jf. opplæringslova 14-1 første ledd. Fylkesmannens tilsyn på opplæringsområdet er tilsyn med det lovpålagde, jf. kommunelova 60 b. Fylkesmannens tilsyn med offentlege skular er utøving av myndigheit og skjer i samsvar med reglane for dette i forvaltningsretten. Tilsynet skal vere prega av openheit, likebehandling og at forhold kan etterprøvast og vere effektivt. I dei tilfella der Fylkesmannen konkluderer med at eit rettsleg krav ikkje er oppfylt, blir dette sett på som lovbrot. 2.2 Tema for tilsynet Hovudtema og undertema Temaet for tilsynet er skulen sitt arbeid med elevane sin rett til eit godt psykososialt miljø, jf. opplæringslova kapittel 9a. Hovudregelen for tilsynet er 9a-1, og dei andre reglane som er kontrollerte, må sjåast i lys av denne. Tilsynet er likevel avgrensa til berre å gjelde skulen sitt arbeid med det psykososiale miljøet. Det rettslege utgangspunktet for tilsynet er delt inn i tre hovudkategoriar: Det førebyggjande arbeidet ved skulen - 9a-4, jf. 9a-3 første ledd. Det individuelt retta arbeidet ved skulen - 9a-3 andre og tredje ledd. Skulen si plikt til samhandling og involvering med ulike råd og utval (brukarmedverknad) - 9a-5, 9a-6 og kapittel 11. 4
Formålet med tilsynet Det overordna målet med tilsynet er å rette fokuset mot og styrkje arbeidet med det psykososiale miljøet ved skulane og skulane si evne til å førebyggje og handtere krenkjande åtferd. Gjennom kontroll med om skulane følgjer lovkrava på dette feltet, skal eventuell lovstridig praksis avdekkjast. Gjennom pålegg om endring skal slike forhold rettast opp. Eit godt skulemiljø er ein viktig innsatsfaktor for ein god skule og for realisering av føremålsparagrafen i 1-1 i opplæringslova. Manglar ved skulemiljøet kan føre til mistrivsel blant elevane og ha direkte innverknad på læringsutbytet deira. 2.3 Om gjennomføringa av tilsynet Tilsyn med Leikanger kommune vart opna gjennom brev datert 08.01.2014. Kommunen er blitt pålagd å leggje fram dokumentasjon for Fylkesmannen med heimel i kommunelova 60 c. Gangen i tilsynet Varsel om tilsyn med pålegg om å sende inn utgreiing og dokumentasjon frå kommunen og skulane 08.01.2014 Mottak av dokumentasjon og utgreiing frå skulen 24.02.2014 Dagsorden for tilsynet i e-post/brev datert 11.03.2014 Opningsmøte 20.03.2014 Det vart gjennomført intervju 17.03.2014 og 20.03.2014 Då det ikkje er gitt varsel om pålegg, er det heller ikkje gjennomført sluttmøte. Fylkesmannen sine vurderingar og konklusjonar er baserte på skriftleg dokumentasjon og opplysningar frå intervju. Følgjande dokument inngår i dokumentasjonsgrunnlaget for tilsynet: sjå vedlegg 1. Det var intervju med tilsette og brukarar: sjå vedlegg 2. 3. Førebyggjande arbeid og internkontroll For å oppnå eit godt psykososialt miljø er det ein naudsynt føresetnad at det blir drive eit førebyggjande arbeid som skal forhindre uønskt/krenkjande åtferd. Dette inneber at skuleleiinga må ha ei føre var haldning til eventuelle situasjonar og utfordringar som 5
kan oppstå i skulekvardagen, og som kan ha negativ innverknad på elevane sitt skulemiljø. 3.1 Rettsleg krav Det rettslege utgangspunktet for tilsynet sin kontroll med det førebyggjande arbeidet ved skulen finst i opplæringslova 9a-4, jf. 9a-3 første ledd. Skuleeigarar og skuleleiarar skal arbeide førebyggjande for å forhindre at uønskt åtferd oppstår. Det førebyggjande arbeidet skal vere aktivt, systematisk og kontinuerleg. Reglane presiserer plikta skulen har til å sikre at elevane sin rett etter 9a-1 blir oppfylt. Sjå også vedlegg 3. 3.2 Fylkesmannen sine undersøkingar Kan skulen dokumentere korleis ein jobbar med det førebyggjande arbeidet? - Leikanger barneskule har ein overordna plan, kalla skulemiljøplan, som er sett saman av dei ulike dokumenta skulen har for å fremja trivsel og tryggleik. - Skulemiljøplanen tek utgangspunkt i at alle elevar skal ha ein trygg og god skulegang og tydeleggjer derfor grunnleggande forventningar mellom dei tre partane i skule - heim samarbeidet. - Skulemiljøplanen inneheld eigen handlingsplan mot mobbing, inkludert metodisk rettleiing til elevsamtale. - Skulen har i skulemiljøplanen også utarbeidd ei såkalla hustavle for enkle førebyggande levereglar i heile skulen. Hustavla understreker til dømes at alle tilsette skal halde ein positiv tone og at læraren skal ta kvar enkelt elev i handa ved skulestart og skuleslutt. Handlingsplikta i opplæringslova er òg inkludert i hustavla på ein likefram måte; Alle vaksne på skulen skal gripe inn i situasjonar som verkar ubehageleg for ein eller fleire elevar. - Kvar haust får alle nye elevar utdelt ordensreglementet. Reglementet vert gjennomgått med alle elevane kvar haust. - Alle klassane utarbeidar eigne klassereglar kvar haust. - Skulen har dynamiske inspeksjonsplaner i friminutta også spesielt for elevar med særskilde behov. I skulemiljøplanen er det understreka at det også ved inspeksjon er nulltoleranse på bruk av banning og krenkande ord og uttrykk. - Kvar elev har elevsamtale to gonger i året, eller oftare ved behov. - Skulen gjennomfører trivselsundersøking om våren (mai), Elevundersøkinga (november) og Foreldreundersøkinga (annakvart år) om hausten. 6
- Gjennom trivselsleiarprogrammet får elevane kurs i å leia aktivitetar for medelevar i friminutta. Alle elevane på skulen skal gjennom dette programmet, som har som uttalt målsetting å bidra til å gje elevane både fysisk aktivitet og relasjonskompetanse. - Skulen har utarbeidd prosedyreplan ved uhell og ulykker på tur. Har skulen sett seg skriftlege mål for skulemiljøet? - Leikanger kommune har utarbeidd ein felles strategisk plan for oppvekstsektoren, dvs. barnehagar og skular. Strategisk plan skal reviderast kvart fjerde år. - Kommunens strategiske plan løfter m.a. fram samfunnsmandatet til skulen, dei grunnleggjande pliktene til skulen og ein visjon for heile oppvekstsektoren. - Leikanger barneskule har for sin del utarbeidd ein overordna skulemiljøplan der det står: «Leikanger barneskule sin visjon er: Me vil trivast / Me vil læra / Me vil stå saman. Ut frå denne visjonen, dette verdigrunnlaget, ynskjer me å gje alle elevane ein trygg og god skulegang i tråd med alt overordna regelverk.» Kan skulen dokumentere korleis ein evaluerer arbeidet med skulemiljøet? - Leikanger kommune sin strategiske plan for oppvekstsektoren inneheld m.a. eit påbod for aktørane om å sikre barn og unge eit godt fysisk og psykisk læringsmiljø. Den strategiske planen skal vere eit viktig grunnlag for barnehagane og skulane sine eigne målsettingar og tiltak og skal følgjast opp med eit årleg dialogmøte med rådmannen som sett fokus på oppnådde resultat og aktuelle tiltak. - Leikanger barneskule har utarbeidd eit årshjul med tanke på opplæringslova kapittel 9a og 11. Årshjulet for skuleåret 2013 2014 omtalar månad for månad saksområde/aktivitetar og kven som er ansvarleg. - Skulen gjennomfører Ståstadsanalysen 1 annakvart år. Ståstadsanalysen vart sist gjennomført i januar 2013. Kan skulen dokumentere korleis dei skaffar seg kjennskap til den einskilde elev si oppleving av skulemiljøet? Rektor viser i si utgreiing til fleire tiltak under dette kontrollspørsmålet og peikar på at det dagleg er ein open dialog kring skulemiljøet. 1 Verktøy for skuleutvikling frå Utdanningsdirektoratet, jf. nettportalen udir.no. 7
- Elevsamtaler vert gjennomført to gonger per år eller oftare ved behov. - Skulen har faste inspeksjonsrutinar og eigne inspeksjonsrutinar på elevar med særskilde behov. - Skulen gjennomfører eigen trivselsundersøking om våren og den obligatoriske Elevundersøkinga om hausten. Elevundersøkinga vert som rutine gjennomført for alle trinn frå 5. til 10. klasse i Leikanger kommune. Kan skulen dokumentere korleis ein følgjer opp observasjonar som er gjort gjennom kartlegging/observasjonar/samtalar? - I si utgreiing peiker rektor på at resultat frå kartleggingar og undersøkingar blir brukt til å justere praksis, jobbe fram utviklingsmål for skulen og setje fokus på positive og/eller negative utslag. - Skulemiljøplanen inneheld m.a. hustavla, ordensreglar og plan mot mobbing med tilhøyrande tiltaksplan. - Det er stadfesta gjennom dokumentasjon at skulen gjer bruk av eige skjema for oppsummering av utviklingssamtale/foreldresamtale og elevsamtalar (1.-3. steg og 4.-6. steg). - Det kjem fram i intervju at skulen diskuterer om varslingsplikta skal formaliserast ved å innføre eit skriftleg registreringssystem t.d. med bruk av skjema, lappar, eller bok/protokoll. Er det klargjort kven som har ansvaret for å gjennomføre tiltaka knytt til det førebyggjande arbeidet? - I skulen sitt årshjul for skuleåret 2013 2014 kjem det tydeleg fram kven som har ansvar for ulike saksområde eller aktivitetar. - Gjennom intervju er det ingenting som tyder på at det er uklare oppfatningar av kven som har ansvar knytt til førebyggjande skulemiljøarbeid. Er skuleleiinga involvert i den daglege gjennomføringa av det systematiske skulemiljøarbeidet? - Rektor viser i si utgreiing til at leiinga i stor grad er involvert i den daglege gjennomføringa av det systematiske og kontinuerlege arbeidet med det psykososiale miljøet. Skulemiljøet er eit dagleg tema, og oppfølging av rutinar og planar er ein stor del av rektor og undervisningsinspektør sitt virke. 8
- Både rektor og undervisningsinspektør er ute dagleg blant elevane i friminutta. Undervisningsinspektør er også kontaktlærar for elevrådet på skulen. - At skuleleiinga er tett involvert i det systematiske skulemiljøarbeidet er eit forhold som også er stadfesta gjennom intervjua. Det vart også understreka at leiinga alltid har ei «opa dør». Kan skulen dokumentere korleis dei har definert kva som vert sett på som krenkjande åtferd? - I rektor si utgreiing vert det trekt fram at dette er mykje diskutert. Skulen er i ferd med å utarbeide ei liste over kva skulen ser på som ulike typar krenkande åtferd. Her er det meininga å få med ord og uttrykk samt uttrykksformer for taus mobbing. - I utgreiinga viser rektor til skulen sine ordensreglar når det gjeld kva skulen ser på som uønskt åtferd. Kan skulen dokumentere korleis dei tilsette, elevane og foreldra vert gjort kjende med kva skulen ser på som krenkjande åtferd? - I skulemiljøplanen (sist oppdatert i januar 2014) står det at det kvar haust skal delast ut ein foldar med informasjon om kapittel 9a i opplæringslova til alle foreldre på første, femte og sjuande steg. - Ved skulestart kvar haust får alle tilsette ein oppdatert versjon av den kjende «Eplemappa» 2 med omfattande informasjon «om alt frå skuleruta og ordensreglar til møteplanar og låserutinar.» - Skulemiljøplanen har eigen omtale av handlingsplikta (på eiga side) merka «til informasjon på personalmøte og oppslag i gangen». - I intervju kjem det fram at alle nye elevar får ordensreglementet ved skulestart. - I intervju kjem det også fram at mange kontaktlærarar gjer bruk av hustavla (i skulemiljøplanen) og går gjennom denne på foreldremøte. - Ordensreglementet vert gjennomgått med alle elevar kvar haust og er tilgjengeleg på skulen si heimeside. 2 Namnet eplemappa er eit innarbeidd omgrep på skulen som opphavleg kjem frå fotografiet på omslaget av permen. 9
3.3 Fylkesmannen sine vurderingar Tilsynet legg vekt på å undersøkje i kva grad skulen har dokumentert planar og rutinar, i kva grad dei vert etterlevde i praksis og om skulen har dokumentert at planar og rutinar vert evaluerte. Leikanger barneskule sin skulemiljøplan er sett saman av dei dokumenta skulen har for å fremja trivsel, miljø og tryggleik. Her finn ein viktige dokument som forskrift om ordensreglar, plan mot mobbing, hustavle, årshjul for opplæringslova kapittel 9a og 11, inspeksjonsplan, trivselsleiarprogram, temaplan for foreldremøte, vurderingsplan, oppgåvefordeling etter funksjon, årshjul for internkontroll og samarbeidsplanar PPT, BUP, politi og barnevern. Skulemiljøplanen er oppdatert per januar 2014. Fylkesmannen finn at skulen sitt arbeid som gjeld førebygging og internkontroll er både aktivt, systematisk og kontinuerleg. Vi finn at Leikanger kommune som skuleigar også er ein aktiv part i dette arbeidet. 3.4 Fylkesmannen sin konklusjon Leikanger kommune, gjennom Leikanger barneskule har dokumentert godt nok at skulen tek i vare dei rettslege krava som gjeld for det førebyggjande arbeidet og internkontroll. 4. Det individuelt retta arbeidet ved skulen Det førebyggjande arbeidet må sjåast i samanheng med det individuelt retta arbeidet ved skulen. Det er viktig for oppfyllinga av krava i opplæringslova at dei førebyggjande tiltaka som blir planlagde, blir etterlevde i praksis. Skulen si plikt til å gripe inn når det oppstår forhold som er krenkjande for éin eller fleire elevar, følgjer hovudsakleg av 9a-3, andre og tredje ledd. Opplæringslova inneheld særskilte plikter for skulen knytt til det psykososiale miljøet og gir eleven/foreldra særskilte rettar knytte til saksbehandlinga ved skulen. Ved å kontrollere korleis skulane etterlever dei konkrete pliktene i 9a-3 andre og tredje ledd, vil tilsynet kunne medverke til å sikre at skulane i praksis arbeider for å fremje helse, trivsel og læring for elevane. 10
4.1 Rettsleg krav Skuleeigar, skulen, rektor og alle tilsette pliktar å sikre elevane sin individuelle rett etter 9a-1 gjennom individuelt retta arbeid. Det individretta arbeidet ved skulen er regulert i 9a-3 andre og tredje ledd i opplæringslova. Reglane presiserer at alle som er tilsette ved skulen har ei handlingsplikt som inneber plikt til i å gjere undersøkingar, plikt til å varsle rektor og plikt til å gripe inn når det er naudsynt og mogleg. Vidare blir skulen pålagd å behandle oppmodingar frå elevar eller foreldre som gjeld det psykososiale miljøet, etter reglane om enkeltvedtak i forvaltningslova. Sjå også vedlegg 3. 4.2 Fylkesmannen sine undersøkingar Dokumentasjon og vurderingar av det individretta arbeidet baserer seg i stor grad på intervju med tilsette. Intervju med elevar og foreldre er òg ei viktig informasjonskjelde. Er dei tilsette gjort kjent med si handlingsplikt? 3 I rektor si utgreiing vert det sagt at alle tilsette blir informerte om handlingsplikta i møte to gonger i året, nærmare bestemt august og januar. Vidare blir det peika på at handlingsplikta er oppslegen på sentral plass ved personalrommet og vikarar og praksisstudentar blir orienterte når dette er aktuelt. Rutinane er også stadfesta gjennom Årshjul opplæringslova kapittel 9a og kapittel 11 gjeldande for skuleåret 2013 2014. I intervju kjem det fram at vaktmeister og reinhaldar ikkje er med på felles personalmøte, men blir mint på handlingsplikta av rektor personleg. Rektor har medarbeidarsamtale med både vaktmeister og reinhaldar og erfarer at dei ofte observerer mangt og mykje i skulemiljøet. Kjenner dei tilsette til innhaldet i handlingsplikta? Under intervju kjem det fram at tilsette ved skulen kjenner til innhaldet i handlingsplikta. Dei tilsette kjenner også til aktuelle rutinar som knyter seg til tilsette si handlingsplikt etter opplæringslova 9a-3 andre ledd. 3 «[ ] Dersom nokon som er tilsett ved skolen, får kunnskap eller mistanke om at ein elev blir utsett for krenkjande ord eller handlingar som mobbing, diskriminering, vald eller rasisme, skal vedkommande snarast undersøkje saka og varsle skoleleiinga, og dersom det er nødvendig og mogleg, sjølv gripe direkte inn.[ ]» Jf. opplæringslova 9a-3, andre ledd. 11
Undersøkjer dei tilsette krenkjande åtferd når dei har mistanke eller kunnskap? Det kjem fram i alle intervjua at tilsette undersøkjer krenkjande ord og handlingar når dei får kunnskap eller mistanke. Rektor understrekar at ho prøvar å vere mykje ute i friminutta (i tillegg til planlagd inspeksjon) for å bli godt kjend med elevane og for at dei skal bli trygg på ho som skuleleiar. Har skulen rutinar som viser kva ein skal gjere når ein har mistanke eller kunnskap om at ein elev blir utsett for krenkjande ord eller handlingar? Det kjem fram intervju med rektor at handlingsplan mot mobbing er utforma etter eit Olweus-program skulen var med i tidlegare. Skulen har to Olweus-rettleiarar og held seg framleis oppdatert metodisk. Både tilsette og rektor oppfattar det slik at handlingsplan mot mobbing inkluderer krenkjande åtferd, og gjev i intervju m.a. døme på hendingar der Farstad-modellen har vore i bruk. Grip dei tilsette inn ovanfor krenkjande åtferd når dei har mistanke eller kunnskap? Gjennom intervju kjem det fram at tilsette og leiinga grip raskt inn ovanfor krenkjande ord og handlingar. Rektor peikar også på at då skulen gjennomførte Ståstadsanalysen sist, i januar 2013, kom det fram at personalet ikkje var gode på lik handtering av reglar. Dette førte til at leiinga tok grep og prioriterte dette i skulen sin utviklingsplan. I forslaget til ny utviklingsplan for kommande skuleår er det sett opp at personalet skal prioritere å jobbe med dette eitt år til. Har skulen rutinar for varsling til skuleleiinga og korleis følgjer leiinga opp varsling? Det kjem fram i rektor si utgreiing og i handlingsplan mot mobbing at skulen har rutinar for varsling til skuleleiinga. Det kjem fram i intervju at skulen diskuterer om varslingsplikta skal formaliserast meir ved å innføre eit skriftleg registreringssystem t.d. med bruk av lappar/skjema/bok. I intervju kjem det også fram at det er innarbeidd praksis, utan å vere nedfelt skriftleg, at kontaktlærar skal varslas dersom tilsette observerer elevar som er aleine i fleire friminutt. 12
Har skulen rutinar for å fatte enkeltvedtak når dei set i verk tiltak som er av inngripande karakter og som påverkar eleven sine rettar og plikter? Gjeldande ordensreglement viser at skulen kan nytte bortvising som sanksjon ved å fatte enkeltvedtak. Ordensreglementet opplyser at føresette skal varslas dersom det blir sett i verk bortvising for resten av dagen. Dette er i tråd med opplæringslova 2-10 og gjeld føresette til elevar på 1.-7. årstrinn. Vert det fatta enkeltvedtak ved skulen dersom foreldre/elevar ber om tiltak knytt til skulemiljøet? Rektor opplyser i si utgreiing at det er fatta fleire slike enkeltvedtak. Skulen har i tilknyting til tilsynet sendt inn tre anonyme enkeltvedtak. To av vedtaka er frå skuleåret 2012-2013 og eitt frå inneverande skuleår. Vert oppmodingar handsama snarast mogeleg etter at desse har kome til skulen? Rektor kommenter i intervju at det kanskje varierer litt kor fort skulen fattar enkeltvedtak, men at ein alltid set raskt i gang med undersøkingar. På bakgrunn av dokumenterte enkeltvedtak kan det sjå ut for at «snarast mogleg» i praksis har betydd inntil åtte veker. Vert foreldre/elevar informerte om retten til å få enkeltvedtak når dei gjer ei oppmoding til skulen? I intervju peikar rektor på at skulen informerer grundig om retten til å få enkeltvedtak både munnleg og skriftleg. Eigen mal for klage på slike enkeltvedtak er også lagt ut på skulen og kommunen sine heimesider. Men sjølv om foreldre/elevar skal vere godt informerte gjev rektor også uttrykk for at skulen kanskje ikkje har nokon tydeleg rutine på å understreke retten, dvs. gjenta retten eksplisitt i det situasjonen oppstår. Fattar skulen enkeltvedtak i høve alle oppmodingar dei får? På bakgrunn av intervju finn vi at når foreldre ber om tiltak som vedkjem det psykososiale miljøet så fattar skulen enkeltvedtak. Skulen har i tillegg til tre enkeltvedtak 13
også sendt inn eit notat (anonymt) frå ei sak etter kapittel 9a. Notatet viser at det var skulen sjølv som oppdaga at ein elev vart utsett for krenkande handlingar, og det er ikkje lovpålagd å skrive enkeltvedtak i slike tilfelle. Tar skulen i vedtaket stilling til den enkelte elev sin rett etter 9a-1 i opplæringslova? Det er krav til enkeltvedtak etter 9a-3, tredje ledd at vedtaksinstansen tek konkret stilling til om eleven sin rett etter 9a-1 er oppfylt eller ikkje. Dokumenterte vedtak frå Leikanger barneskule siterer korrekt paragrafen som er det rettslege grunnlaget for vedtaket, men vurderer ikkje eksplisitt om eleven sin rett etter 9a-1 konkret er innfridd eller ikkje innfridd. Blir det opplyst om forvaltningslova sine klagereglar, og er det skissert tiltak i vedtaket? I dei innsendte enkeltvedtaka er det orientert om forvaltningslova sine klagereglar og korleis ein skal gå fram ved eventuell klage. 4.3 Fylkesmannen sine vurderingar Alle tilsetta har ei plikt til å handle etter opplæringslova 9a-3 andre ledd, dvs. ved mistanke eller kunnskap om krenkjande ord eller handlingar, skal vedkommande straks undersøke saka og varsle skuleleiinga, og dersom der er naudsynt og mogleg, sjølv gripe direkte inn. Tilsynsintervjua stadfester at tilsette er godt kjent med handlingsplikta i opplæringslova og har fokus på å følgje opp i praksis. Handlingsplan mot mobbing vert trass i Olweus-opphavet med streng definisjon av omgrepet mobbing, oppfatta som å inkludere også krenkande ord og handlingar. Fylkesmannen vil likevel rå til at ein handlingsplan vert utforma slik at den tydeleg omfattar krenkjande ord og handlingar i tråd med lovteksten i 9a-3. Ein slik plan er grunnleggande for å beskrive kva for praksis/rutinar personalet skal følgje dersom ein får kunnskap eller mistanke om krenkjande åtferd. Mobbing etter Olweus sin definisjon er alltid alvorlege saker som kan trenge spesifikk handlingsberedskap, men handlingsplikta gjeld som kjent også for andre forhold og dette må komme tydeleg fram i ein handlingsplan. Når det gjeld lova sitt påbod om at tilsette skal varsle skuleleiinga viss elevar blir utsett for krenkjande ord og handlingar, så vurderer Fylkesmannen det som klok praksis om skulen innfører ei form for skriftleg melderutine. Dette vil m.a. dokumentere skulen sin praksis på ein god måte, 14
samt gjere det lettare å sjå eventuelle mønster eller samanhengar i dei ulike observasjonane i ettertid. Skulen har dokumentert god praksis på å fatte enkeltvedtak etter opplæringslova 9a-3, tredje ledd. Enkeltvedtak vert skrive i det elektroniske saksarkivet som også skulefageleg ansvarleg i kommunen har tilgang til. Skulen bruker ein enkel mal for slike vedtak. Fylkesmannen vil understreke at skulen eksplisitt må ta konkret stilling til eleven sin rett etter 9a-1 i slike vedtak. Vår erfaring tyder på at det kan vere formålstenleg å innarbeide dette kravet på ein eller annan måte i sjølve vedtaksmalen. 4.4 Fylkesmannen sin konklusjon Leikanger kommune Leikanger barneskule har dokumentert godt nok at skulen tek i vare dei rettslege krava som gjeld skulen sitt individuelt retta arbeid. 5. Brukarmedverknad Opplæringslova inneheld krav om at elevar og foreldre skal givast høve til å involvere og engasjere seg i arbeidet for eit godt psykososialt miljø ved skulen. Eit av verkemidla frå lovgivar for å sikre brukarmedverknad har vore å stille krav til oppretting av ulike råd og utval og å gi desse råda og utvala høve til å uttale seg før endelege avgjerder blir tekne. Brukarmedverknad er ikkje ein statisk tilstand som kan oppnåast ein gong for alle i skulen, det er i tvert imot noko det må arbeidast kontinuerleg med. Tilhøyrsle i ein sosial og fagleg fellesskap gjennom verdiar og verkemiddel som verdsetjing, aktiv deltaking og medverknad er noko som må gå føre seg kontinuerleg i kvardagen. Det er «skulen» som skal syte for at elevane blir engasjerte i skulemiljøarbeidet. Skulen i denne samanhengen vil seie skuleleiinga. Dersom det ikkje er tilrettelagt for at elevane eller dei føresette blir involverte og engasjerte i skulemiljøarbeidet, er det skuleeigar som blir gjort ansvarleg. 5.1 Rettsleg krav 9a-5 slår fast at elevane skal engasjerast i det systematiske skulemiljøarbeidet, både i planlegginga og i gjennomføringa av det. Elles er det gitt reglar for ulike organ for brukarmedverknad både i 9a-6 og i kapittel 11. Det går m.a. fram at råda og utvala skal givast relevant informasjon og reelt høve til å uttale seg. Rutinar for å sikre 15
informasjon og varsling til dei ulike råda og utvala må innarbeidast i internkontrollen ved skulen etter 9a-4. Sjå også vedlegg 3 i denne rapporten. 5.2 Fylkesmannen sine undersøkingar Har skulen rutinar for å involvere elevane i skulemiljøarbeidet? Det kjem fram i intervju at alle elevane blir involverte i skulemiljøarbeidet gjennom klasserådsarbeidet, m.a. i utforming av klassereglar. Frå hausten 2013 vart eit møte per månad i klasseråd formalisert på møteplanen, slik at det veka etterpå skulle vere møte i elevråd. Elevane er òg involverte gjennom ordninga med trivselsleiarprogrammet, eigen fadderordning og gjennom elevrådsarbeid, arbeid i samarbeidsutvalet og spesielt skulemiljøutvalet. Har skulen rutinar for å halde råd og utval orientert om forhold som er vesentlege for skulemiljøet? Som skuleeigar har kommunen lagt (kvalitative) føringar for skulane. Alle referat frå samarbeidsutval og skulemiljøutval sendast skuleeigar og vert registrert på offentleg postliste. Skuleeigar krev m.a. at skulemiljøutvala årleg skal drøfte ordensreglement, skulemiljøplan, Foreldreundersøkinga og Elevundersøkinga. Referat frå møte i råd og utval ved Leikanger barneskule viser at saker som er vesentlege for skulemiljøet er sett på dagsorden. Dette gjeld t.d. Elevundersøkinga og Foreldreundersøkinga frå hausten 2013. Forbetring av uteområdet, symjeopplæringa, skuleovertaking/øvingsopplæring ved Høgskulen i Sogn og Fjordane, intern hospitering og den aktuelle økonomiske situasjonen er òg saker som har vore drøfta. Gjennom skulen sitt årsjul (opplæringslova kapittel 9a og 11) og tilsynsintervju vert det dokumentert at råd og utval som årleg rutine drøftar trivselsundersøkinga og ordensreglane. Elevrådet har i inneverande skuleår gitt eigen uttale til politisk sak om felles leiing ved skulane i Leikanger. Er det oppretta samarbeidsutval og skulemiljøutval med lovleg samansetjing? Ved kvar grunnskule skal det vere eit samarbeidsutval (SU) med to representantar for undervisningspersonalet, ein for andre tilsette, to for foreldrerådet, to for elevane og to 16
for kommunen. Den eine av representantane for kommunen skal vere rektor ved skolen. Samarbeidsutvalet har rett til å uttale seg i alle saker som gjeld skolen. Samarbeidsutvalet kan sjølv vere skulemiljøutval (SMU). Når samarbeidsutvalet fungerer som skulemiljøutval, må ein nemne opp tilleggsrepresentantar for elevane og foreldra, slik at dei samla får fleirtal. På Leikanger barneskule er det skriftleg dokumentert at samarbeidsutvalet er sett saman slik opplæringslova krev i 11-1, første ledd. Skulen sitt skulemiljøutval er danna med utgangspunkt i samarbeidsutvalet, men har to tilleggsrepresentantar; ein frå elevane og ein frå foreldra. Brukarane får såleis samla fleirtal. Skulemiljøutvalet er derfor også lovleg samansett, jf. opplæringslova 11-1a andre ledd. Vert det halde jamlege møte i dei respektive brukarorgana? Det kjem fram i skulen sitt årshjul for skuleåret 2013-2014 at det er praksis for å ha tre møte i SU og SMU per år. Det er stadfesta gjennom referat at elevrådet har møte ca. ein gang i månaden. Kommunen som skuleeigar krev at alle referat frå samarbeidsutval og skulemiljøutval sendast skulefagleg ansvarleg og referata vert registrert på offentleg postjournal. 5.3 Fylkesmannen sine vurderingar Samarbeidsutvalet, skulemiljøutvalet og dessutan elevrådet og foreldrerådet skal haldast jamleg underretta om alle tilhøve, dvs. hendingar, planar og vedtak som har vesentleg betyding for skulemiljøet. Råda og utvala har på førespurnad rett til å få framlagt dokumentasjon for det systematiske helse-, miljø- og tryggleiksarbeidet ved skulen. Råda og utvala skal så tidleg som mogleg takast med i planlegginga og gjennomføringa av miljøtiltak ved skulen, og har rett til å uttale seg og komme med framlegg i alle saker som har betyding for skulemiljøet. Vi ser samarbeidsutvalet og skulemiljøutvalet som sentrale arenaer med tanke på at skuleleiinga her skal kunne gje informasjon om t.d. hendingar, planar og vedtak som er vesentlege for skulemiljøet. God informasjon vil kunne leggje grunnlaget for involvering 17
og engasjement hos foreldre og elevar, dvs. å uttale seg og kome med framlegg i alle saker som er viktige for skulemiljøet. Det er krav i opplæringslova om at elevar og foreldre skal ha høve til å involvere og engasjere seg i arbeidet for eit godt psykososialt miljø ved skulen. For å oppnå dette skal dei ulike råd og utvala ved skulen ha høve til å uttale seg om saker som er av betyding for skulemiljøet før endeleg vedtak vert gjort. Leikanger kommune har som skuleeigar utarbeidd strategisk plan for oppvekstsektoren. Når det gjeld skuleområdet tek planen utgangspunkt i samfunnsmandatet og dei grunnleggande pliktene til skulen, og gjev m.a. overordna føringar for eit systematisk og forpliktande samarbeid med heimane og vil sikre at elevane har reell medverknad på innhaldet i skulekvardagen. Den enkelte skule skal realisere og bygge vidare på føringane i strategisk plan. Skuleeigar ved skulefagleg ansvarleg gjennomfører ulike dialogmøte i sektoren månadleg, der t.d. resultat frå Elevundersøkinga og funksjonen til råd og utval på skulane er tema. Referat frå gjennomførte møte i samarbeidsutval og skulemiljøutval på skulane vert sendt skulefagleg ansvarleg og registrert på offentleg postjournal. Skuleeigar har òg sett krav til skulane om å gjennomføre Ståstadsanalysen og arbeidsmiljøanalysen annakvart år som grunnlag for den enkelte skule sin årlege utviklingsplan. Leikanger barneskule har oppretta lovpålagde utval med lovleg samansetjing. Det vert gjennomført eigne møte i SU og SMU med separate sakslister og referat. Saker som har vore drøfta i elevrådet, SU og SMU tyder på at skulen har god praksis for å halde råd og utval orientert om forhold som er vesentlege for skulemiljøet. Skulen inviterer og opnar opp for at elevar og foreldre reelt skal engasjere seg, m.a. ved å gje uttale i viktige saker. 5.4 Fylkesmannen sin konklusjon Leikanger kommune - Leikanger barneskule har dokumentert gode nok rutinar og planar som sikrar brukarmedverknad i tråd med regelverket. 18
6. Ikkje førehandsvarsel om pålegg om endring Fylkesmannen har i kapitla 3 til og med 5 ikkje konstantert lovbrot. Frå dette tilsynet vert det såleis ikkje utarbeidd førebels rapport men endeleg rapport. Tilsynet med Leikanger kommune og Leikanger barneskule er med dette avslutta. Fylkesmannen i Sogn og Fjordane, den 8. april 2014. Frans Jacob Krebs tilsynsleiar Anne Marte Wiland Sæle revisor 19
Vedlegg 1 Oversyn over innsend dokumentasjon Vedlegg Oversikt over dokumentasjon frå Leikanger kommune Datert 1 Strategisk plan for oppvekstsektoren i Leikanger kommune 2 Organ for brukarmedverknad i skulen Oversikt over dokumentasjon frå Leikanger barneskule 1 Utgreiing frå rektor og dokumentasjon frå skulen 20.02.2014 2 Skulemiljøplan Januar 2014 * Forventningar * Hustavle 3 Forskrift til ordensreglar for Leikanger barneskule 23.01.2013 4 Handlingsplan mot mobbing 07.09.2006 * Inspeksjon * Trivselsleiarprogrammet 5 Temaplan for foreldremøte August 2013 6 Klage på dårleg psykososialt skulemiljø [skjema] 7 Samarbeid med helsestasjonen, skulehelsetenesta, PPT, BUP, Sogn barnevern, politiet 8 Vurdering av orden og åtferd ved Leikanger barneskule 25.01.2012 9 Oppsummering utviklings- og foreldresamtale [skjema] 10 Plan for brannvern ved Leikanger barneskule 01.09.2012 11 Plan for brannvern på Bjørnehiet SFO, leksehjelp og tilsynstid til buss/taxi 05.09.2012 12 Rutinehefte allergiar og kroniske sjukdommar November 2011 13 På tur prosedyreplan ved uhell/ulukker Oktober 2010 14 Prosedyreplan ved uhell/ulukker i kroppsøving Oktober 2010 15 Klasseleiing [plakat] 15.09.2010 16 Skulereglar [plakat] 15.09.2010 17 IKT-reglar for grunnskulane i Leikanger 18 Årshjul internkontroll Vår 2013 19 Leikanger barneskule Oppgåvefordeling ulike funksjonar Februar 2013 20 Handlingsplikta [til informasjon på personalmøte og oppslag i gangen] 21 Årshjul opplæringslova kap. 9a og kap. 11. Skuleåret 2013-2014 20.02.2014 22 Vurdering Leikanger barneskule. Rutinar frå hausten 2011 23 Rutinar for elevvurdering ved Leikanger barneskule frå hausten 2011 August 2011 24 Elevsamtale 1.-3. steg [skjema] 25 Elevsamtale 4.-6. steg [skjema] 26 Samtale haust i 1. klasse. Skjema til heimsending før samtalen 27 Halvårsvurdering 1.-3. steg [skjema] 28 Halvårsvurdering 4.-6. steg [skjema] 29 Oppsummering utviklings-/foreldresamtale [skjema] 30 Vurdering av orden og åtferd ved Leikanger barneskule 25.01.2012 31 Prøveplan frå hausten 2011 August 2011 32 Plan for oppfylging av resultat på nasjonale prøvar og kartleggingsprøvar 03.03.2010 33 Innhald i elevmappene 34 Referat frå møte i samarbeidsutvalet 28.10.2013 35 Referat frå møte i samarbeidsutvalet 10.02.2014 36 Referat frå møte i skulemiljøutvalet 28.10.2013 37 Referat frå møte i skulemiljøutvalet 10.02.2014 38 Notat etter kapittel 9a i opplæringslova [anonymt] 24.02.2014 39 Nytt vedtak etter kapittel 9a i opplæringslova [anonymt] 19.12.2013 40 Vedtak etter kapittel 9a i opplæringslova [anonymt] 04.12.2012 41 Nytt vedtak etter kapittel 9a i opplæringslova [anonymt] 18.01.2013 42 Samarbeidsutvalet 2013/14 [namn, adresse, mobiltelefon og e-post] 43 Skulemiljøutvalet 2013/14 [namn, adresse, mobiltelefon og e-post] 44 Elevrådsmøte 16.09.2013 45 Høyringsuttale frå elevrådet ved Leikanger barneskule i saka om felles leiing ved skulane 29.10.2013 46 Brev frå elevrådet til rektor om uteområdet 11.12.2013 47 Elevrådsmøte 05.02.2014 20
Vedlegg 2 Oversyn over deltakarane i tilsynet Namn Funksjon Opningsmøte Intervju Sluttmøte Gunnar Steine Kommunalsjef X X Jorunn Nyttingnes Pedagogisk konsulent X X Målfrid Sværen Rektor X X Hallvard Grinde Inspektør, elevrådskontakt X X Bente V. Seime Kontaktlærar (3.kl) X X Bjørn Skjeldestad Kontaktlærar (5.kl) X X Aase Njøs Kontaktlærar (6.kl) X X Siri Randen Leiar SFO X X Berta Reksnes Assistent X X Inge Lund Assistent X X Det er dessutan gjennomført intervju med elev- og foreldrerepresentantar. 21
Vedlegg 3 Rettslege krav 1 Det førebyggjande arbeidet 9a-4, Systematisk arbeid for å fremje helsa, miljøet og tryggleiken til elevane (internkontroll) Skolen skal aktivt drive eit kontinuerleg og systematisk arbeid for å fremje helsa, miljøet og tryggleiken til elevane, slik at krava i eller i medhald av dette kapitlet blir oppfylte. Skoleleiinga har ansvaret for den daglege gjennomføringa av dette. Arbeidet skal gjelde det fysiske så vel som det psykososiale miljøet. 9a-3 første ledd Det psykososiale miljøet Skolen skal aktivt og systematisk arbeide for å fremje eit godt psykososialt miljø, der den enkelte eleven kan oppleve tryggleik og sosialt tilhør. Det systematiske skulemiljøarbeidet skal sikre at elevane sin rett blir oppfylt ved at skulen arbeider kontinuerleg og systematisk for eit godt skulemiljø. Det avgjerande er at skulemiljøarbeidet er eigna til å sikre elevane eit godt psykososialt miljø og at brot på retten til eit godt miljø blir oppdaga og handtert på ein effektiv måte. Føremålet med skulen sine plikter etter 9a-4 er å sikre at uønskt/krenkjande åtferd blir oppdaga og teke hand om tidleg. Dette vil seie at skulen må ha rutinar for å kartleggje skulemiljøet og den enkelte eleven si oppleving av det psykososiale miljøet. Ein naudsynt føresetnad for det systemretta arbeidet er at skulen overfører krava i kapittel 9a til konkrete mål og handlingar. Skulen må ha planar og rutinar for korleis elevane sin rett skal oppfyllast. Skulen blir i 9a-4 pålagd å arbeide aktivt, systematisk og kontinuerleg slik at krava i kapittel 9a blir oppfylte. Dette inneber at skulen skal arbeide etter eit føre var -prinsipp, og førebyggje brot på eleven sin rett etter 9a-1. Skulen kan ikkje vere passiv og avvente at ein situasjon oppstår, som til dømes at læraren faktisk ser mobbing eller at nokon klagar på forholda. Med kontinuerleg meiner ein at det systematiske arbeidet må vere gjennomgåande i skulen sitt arbeid, og ikkje berre noko som blir gjort når det oppstår ubehagelege situasjonar eller ved oppstart av kvart skuleår. Arbeidet skal drivast heile tida, gjennom heile skuleåret. Eit anti-mobbeprogram eller ein perm med internkontrollrutinar som står i ei hylle, er ikkje tilstrekkeleg for å oppfylle kravet til systematisk arbeid. Det systematiske arbeidet skal vere gjennomtenkt og planmessig. Planane og rutinane må vere innarbeidde og må følgjast av personalet når det blir arbeidd med saker som omhandlar det psykososiale miljøet til elevane. 22
Skuleleiinga ved rektor har ansvaret for at det systematiske arbeidet er aktivt, systematisk og planmessig. Skulen må for å oppfylle kravet til internkontroll: Setje seg konkrete mål for skulemiljøet og skulemiljøarbeidet Arbeide systematisk og planmessig for å nå måla og førebyggje problem Ha rutinar for å følgje med på skulemiljøet og den enkelte eleven si oppleving av det, medrekna rutinar for å avdekkje og handtere problem når dei dukkar opp og kontrollere at rutinane blir følgde Skulen må kunne dokumentere at dei har eit system for internkontroll. Internkontroll inneber å overføre krava i lov og forskrift til konkrete mål for skulemiljøet, kartleggje utfordringar, planleggje og setje i verk tiltak for å nå måla. Skulen må dokumentere at dette er etablert, og at det faktisk blir følgt opp. I tillegg til det som blir dokumentert skriftleg, må skulen kunne vise at: - internkontrollen dekkjer alle reglane i kapittel 9a - kvar tilsett utfører pliktene dei har etter lova og kjenner til interne mål, rutinar/planar - dei tilsette har tilstrekkjeleg kompetanse om skulemiljøarbeid og handtering av utfordringar og hendingar som gjeld skulemiljøet - skulen har tiltak for å fremje skulemiljøet og førebyggje, avdekkje og handtere krenkingar - tiltaka blir sette i verk og planar og rutinar blir følgde i praksis - leiinga er aktivt med i arbeidet med internkontroll/skulemiljø. I det systematiske arbeidet med det psykososiale miljøet må også andre reglar i opplæringslova dragast inn. For det fyrste må skulen kartleggje krava til brukarorgan i kapittel 11. Eit sentralt organ i det systematiske arbeidet er skulemiljøutvalet. Ordensreglementet ved skulen er eit sentralt verkemiddel i arbeidet med skulemiljøet, og skulen må sjå til at dette er integrert i skulemiljøarbeidet/internkontrollen. Eit system for skulemiljøet som ikkje blir sett i samanheng med ordensreglement, er ikkje heilskapleg nok. I tillegg må skulen også trekkje inn vurdering i orden og i oppførsel etter forskrift til opplæringslova 3-5. 2 Det individretta arbeidet Skuleeigar, skulen, rektor og alle tilsette pliktar å sikre elevane sin individuelle rett etter 9a-1 gjennom individuelt retta arbeid. Det individretta arbeidet ved skulen er regulert i 9a-3 andre og tredje ledd i opplæringslova. Handlingsplikta etter 9a-3 andre ledd 23
Plikta til å behandle oppmodingar om tiltak frå elevar/foreldre som enkeltvedtak etter 9a-3 tredje ledd Handlingsplikta 9a-3 andre ledd plikta til å undersøkje, varsle og gripe inn Dersom nokon som er tilsett ved skolen, får kunnskap eller mistanke om at ein elev blir utsett for krenkjande ord eller handlingar som mobbing, diskriminering, vald eller rasisme, skal vedkommande snarast undersøkje saka og varsle skoleleiinga, og dersom det er nødvendig og mogleg, sjølv gripe direkte inn. Regelen slår fast at alle som er tilsette ved skulen, har ei handlingsplikt som inneber - plikt til i å gjere undersøkingar, - plikt til å varsle rektor og - plikt til å gripe inn når det er naudsynt og mogleg. Handlingsplikta gjeld for alle som er tilsette ved skulen ved at dei har eit tilsetjingsforhold/ein arbeidsavtale med skuleeigar. I førearbeida til lova 4 er det sagt at tilsette i praksis ofte vil vere lærarar og miljøarbeidarar, men at plikta også gjeld anna personale. I tillegg til undervisningspersonalet på skulen kan dette til dømes vere vaktmeister, assistentar, kontor- og reingjeringspersonale. Den tilsette si handlingsplikt tek til å gjelde når ho/han får kunnskap eller mistanke om at ein elev blir utsett for krenkjande ord eller handlingar. Kunnskap om vil seie at den tilsette faktisk veit at ein elev blir utsett for uakseptabel åtferd frå elevar, lærarar eller andre ved skulen. Dette kan vere hendingar som den tilsette sjølv er vitne til eller blir fortald om. Ein del av handlingsplikta er plikta til å undersøkje om eleven faktisk har blitt utsett for krenkjande ord eller handlingar, og få klargjort kva som faktisk har skjedd. Handlingsplikta gjeld også dersom den tilsette får ein mistanke om at ein elev er utsett for ord og handlingar. Det er altså ikkje naudsynt med faktisk kunnskap for at handlingsplikta gjeld. Den tilsette må, når ho/han får kunnskap eller mistanke om krenkjande åtferd, vurdere kva som blir neste steg. Skuleleiinga skal varslast, og i nokre tilfelle har den tilsette plikt til å gripe inn. Dette må vurderast konkret i den enkelte situasjonen. I akutte situasjonar, til dømes når elevar slåss eller ein overhøyrer krenkjande ord til ein elev, er det naturleg å gripe inn straks og undersøkje nærare i etterkant kva som faktisk skjedde. Det følgjer av 9a-3 andre ledd at etter at den tilsette har undersøkt saka og kome til at dette er forhold som bør følgjast opp, skal skuleleiinga informerast. Skuleleiinga pliktar å sikre at alle saker dei blir varsla om òg blir følgde opp. Tilsette som varslar etter 9a-3 andre ledd skal takast på alvor. 4 Sjå Ot. prp. nr. 72 (2001-2002). 24
Skulen, ved rektor, pliktar å undersøkje saka ytterlegare dersom det er behov for dette, og setje i verk eigne tiltak. Skulen med alle sine tilsette må ha ei felles forståing av når det skal varslast, og korleis varslinga skal skje. På same måte må alle ved skulen ha eit avklart forhold til terskelen for å gripe inn. Desse avklaringane og rutinar for dette må innarbeidast i internkontrollen etter 9a-4. Det er ikkje noko krav i 9a-3 andre ledd om at skulen skal gjere eit enkeltvedtak når det blir sett i verk tiltak etter eige initiativ. Dette skil seg frå når ein elev eller forelder ber om tiltak, jf. 9a-3 tredje ledd. At det ikkje må gjerast enkeltvedtak tek likevel ikkje frå skulen ansvaret for å følgje opp saka på føremålstenleg vis. I nokre tilfelle vil tiltaka skulen set i verk, likevel krevje at det blir gjort enkeltvedtak. For enkelte tiltak er det fastsett eksplisitt i opplæringslova eller forskrift til opplæringslova at avgjerda er eit enkeltvedtak. Døme på dette er bortvising etter opplæringslova 2-10 og skulebyte etter opplæringslova 8-1 tredje ledd. Elles er det definisjonen av enkeltvedtak i forvaltningslova 2 sett opp imot karakteren av tiltaket som er avgjerande for om reglane om enkeltvedtak skal brukast. Samstundes har skulen eit visst handlingsrom knytt til ordensmessige og opplæringsmessige tiltak. Dette er mindre inngripande tiltak som blir gjorde for å gjennomføre opplæringa. Det skriftlege, som enkeltvedtaksforma gjev, er viktig for skulen si dokumentering av at dei har gripe inn og prøvd å sikra eleven sin rett etter 9a-1. Plikta til å behandle oppmodingar om tiltak frå elevar/foreldre 9a-3 tredje ledd Eleven/ foreldra sin rett til å be om tiltak og saksbehandlinga ved skulen Dersom ein elev eller forelder ber om tiltak som vedkjem det psykososiale miljøet, deriblant tiltak mot krenkjande åtferd som mobbing, diskriminering, vald eller rasisme, skal skolen snarast mogleg behandle saka etter reglane om enkeltvedtak i forvaltningslova. Om skolen ikkje innan rimeleg tid har teke stilling til saka, vil det likevel kunne klagast etter føresegnene i forvaltningslova som om det var gjort enkeltvedtak. Skulen er pålagd gjennom 9a-3 tredje ledd å behandle oppmodingar frå elevar eller foreldre som gjeld det psykososiale miljøet etter reglane om enkeltvedtak i forvaltningslova. Dersom det ligg føre ei slik oppmoding, må skulen snarast råd ta stilling til om eleven sin rett er oppfylt, og eventuelt kva tiltak som skal setjast i verk. Det blir streka under at skulen alltid skal gjere eit enkeltvedtak når elevar/foreldre oppmodar om tiltak som gjeld det psykososiale miljøet. Skulen har altså ei vedtaksplikt. Dersom skulen ikkje oppfyller plikta til å gjere enkeltvedtak i saka, kan foreldra/eleven likevel klage som om det var gjort enkeltvedtak. Oppmodingar frå elevar og foreldre treng ikkje vere skriftlege. Skulen må også ta stilling til munnlege førespurnader. Skulen kan ikkje avvise ei oppmoding fordi ho ikkje er skriftleg eller unnlèt å oppgje kva tiltak eleven/foreldra ynskjer. Skulen kan heller ikkje krevje at eleven/foreldra må levere ei 25
skriftleg oppmoding. Dersom skulen er i tvil om ei oppmoding frå eleven/foreldra er ei oppmoding etter 9a-3 tredje ledd, må skulen avklare dette. Skulen har ei rettleiingsplikt etter forvaltningslova 11. Ein del av dette vil vere å informere eleven/foreldra om rettane etter kapittel 9a og klarleggje om ei oppmoding frå ein elev eller foreldre om det psykososiale miljøet er ei oppmoding om tiltak. Den som tek imot førespurnaden, pliktar også å informere om retten til å be om tiltak og klageretten etter 9a-3 tredje ledd. Alle oppmodingar, også munnlege, skal takast på alvor og utgreiast. Dette er ein del av skulen si utgreiingsplikt etter forvaltningslova 17. Oppmodinga skal normalt rettast til skuleleiinga ved rektor, men oppmodingar kan også rettast til lærarar og andre tilsette. Dersom oppmodinga blir retta til ein lærar, må han/ho vurdere kva oppmodinga gjeld og om dette er noko som kan og bør løysast innanfor klassen. Læraren si vurdering vil vere viktig når det skal avgjerast kva tiltak som eventuelt skal inn i enkeltvedtaket. Uansett om oppmodinga kan løysast innanfor klassen, skal denne bringast vidare til skuleleiinga. Ei oppmoding frå elevar/foreldre skal aldri stoppast på klassenivå. Dette har samanheng med kravet i 9a-3 tredje ledd fyrste punktum om at alle tilfelle der det blir bede om tiltak knytte til det psykososiale miljøet, skal behandlast som enkeltvedtak etter forvaltningslova. Regelen slår også fast at saka skal behandlast snarast mogleg, og dersom det ikkje er gjort eit enkeltvedtak etter forvaltningslova innan rimeleg tid, kan eleven/foreldra klage som om skulen hadde gjort eit enkeltvedtak etter forvaltningslova. Ei klage skal alltid sendast til det forvaltningsorganet som har eller skulle ha gjort enkeltvedtak i saka i fyrste instans. Det vil seie at klaga skal sendast til skulen. Fylkesmannen er klageinstans, men før klageinstansen kan ta saka til behandling, må skulen eller skuleeigar sjå på saka på nytt, og eventuelt førebu saka for fylkesmannen, jf. forvaltningslova 33. Elles inneheld ikkje opplæringslova kapittel 9a krav til saksbehandlinga. Saksbehandlingsreglane i forvaltningslova gjeld for saker etter 9a-3. Dersom skulen ikkje behandlar noko som var meint som ei oppmoding, er dette alvorleg og kan få konsekvensar, m.a. anna etter strafferegelen i 9a-7. 3 Brukarmedverknad Elevane skal engasjerast i det systematiske skulemiljøarbeidet, både planlegginga og gjennomføringa av det, jf. 9a-5. Første ledd i denne lyder: 9a-5 første ledd Elevdeltaking i skulemiljøarbeidet Elevane skal engasjerast i planlegginga og gjennomføringa av det systematiske arbeidet for helse, miljø og tryggleik ved skolen. Skolen skal leggje oppgåver til rette for elevane etter kva som er naturleg for dei enkelte årstrinna. Dette inneber at elevane skal takast med i skulen sitt arbeid med å oppfylle krava i kapittel 9a. Dette kan til dømes vere deltaking når skulen lagar ordensreglement, deltaking i gjennomføring av gjennomføre enkle målingar, osv. Det er skuleleiar sitt ansvar at elevane blir tekne med i skulemiljøarbeidet. I førearbeida er det vist til at det er viktig i seg sjølv at elevane kan få oppleve å bli høyrde, og for skulen vil det vere lettare å planleggje og å gjennomføre tiltak i samarbeid med elevane og dei føresette. 26
Elevane si deltaking i skulemiljøarbeidet skal vere sikra i internkontrollsystemet ved skulen etter 9a-4. I lova 9a-6 og kapittel 11 er ulike organ for brukarmedverknad regulerte. Dei råda og utvala opplæringslova stiller krav til at skulane skal opprette, er: Elevråd jf. 11-2/11-6 Foreldreråd og FAU jf. 11-4 Samarbeidsutval/skuleutval jf. 11-1 Skulemiljøutval jf. 11-1a Råda og utvala skal gjevast relevant informasjon og ein reell sjanse til å uttale seg, jf. 9a-6. 9a-6 - Informasjonsplikt og uttalerett Samarbeidsutvalet, skoleutvalet, skolemiljøutvalet og dessutan elevrådet og foreldrerådet skal haldast løpande underretta om alle tilhøve - deriblant hendingar, planar og vedtak - som har vesentleg betydning for skolemiljøet. Råda og utvala har på førespurnad rett til å få framlagt dokumentasjon for det systematiske helse-, miljø- og tryggleiksarbeidet ved skolen. Råda og utvala som er nemnde i første ledd, skal så tidleg som mogleg takast med i planlegginga og gjennomføringa av miljøtiltak ved den enkelte skolen, og har rett til å uttale seg og komme med framlegg i alle saker som har betydning for skolemiljøet. Dersom skolen blir klar over tilhøve ved skolemiljøet som kan ha negativ verknad for helsa til elevane, skal elevane og dei føresette snarast mogleg varslast om det. Rutinar for å sikre at informasjon og varsling til dei ulike råda og utvala må innarbeidast i internkontrollsystemet ved skulen etter 9a-4. 27