Innhold Innledning 3 STUDIEDEL 9 DEL 1 RETORIKK I PRAKSIS 1. Retorikk og muntlig kommunikasjon 10 Hva er muntlig kommunikasjon? 12 Retorikk kunsten å overtale 13 De retoriske grunnbegrepene 16 Den retoriske arbeidsformen fem faser 21 Eksempel: Argumenterende tale 22 Lytte, vurdere og veilede 34 Diskutere og drøfte 38 2. Skriftlig kommunikasjon 42 Tekstfunksjoner 44 Teksttyper og sjangre 46 Skriveprosessen 62 Tekstbinding og struktur 64 Kildebruk- og henvisning 66 Elevtekst: Diktanalyse 72 Elevtekst: Novelleanalyse 78 Elevtekst: Kreativ tekst 82 3. Digi tale tekster 88 Digitale medier 90 Virkemidler i digitale tekster 91 Analyse av digitale tekster 95 Innblikk: Retorisk analyse 96 Bruk av presentasjonsverktøy 98 DEL 2 LITTERATUR OG VERDIER 4. Folkedikting, mytar og samtidstekstar verdiar og forteljemåtar 108 Å lese tekstar tre lesemåtar 110 Forteljemåte i folkedikting, mytar og samtidstekstar 114 Eventyrlover 116 Eventyrtypar 116 Verdiar i mytar, folkedikting og moderne tekstar 120 Dei viktigaste typane av seg ner 122 Balladar den forteljande folkevisa 122 Dei viktigaste balladetypane 122 5. Middel alde ren perioden 500 1500 136 Tanker og tendenser i middelalderen 140 Norrøn mytologi 142 Vår eldste litteratur 144 Norrøn litteratur 146 Den eldre Edda om guder og helter 146 Skalder og skaldediktning 154 Snorre Sturlason 155 Islandske ættesagaer og sagastilen 156 Noen viktige europeiske verk fra middelalderen 159 Oversikt: Middelalderen 163 4
6. Fra renessanse til barokk 1500- og 1600-tallet 166 1500-tallet: Renessansen mennesket i sentrum 170 Humanismen fokus på enkeltmennesket 173 Boktrykkerkunsten en medierevolusjon 173 Martin Luther og reformasjonen 175 Norsk renessansehumanisme 176 1600-tallet Barokk, kontraster, dødsangst og hekseprosesser 180 Brukslitteratur salmer og leilighetsdiktning 183 Thomas Kingo 184 Dorothe Engelbretsdotter «Nor dens stør ste Poetinde» 185 Petter Dass 187 Oversikt: Renessansen 190 Oversikt: Barokken 1600-tallet 191 7. Opplys ningstid og klassisisme 1700-talet 194 Fornufta vinn fram 196 Litterære straumar frå Europa: det klassiske idealet 199 Ludvig Holberg: Den fornuftige komediediktaren 200 Ei borgarleg offentlegheit veks fram 202 Humoristen Holberg 202 Johan Herman Wessel og Norske Selskab 205 Carl Michael Bellman 205 Oversikt: Opplysningstida 1700-talet 207 8. Medi um og sakpro sa 1700 1850 210 Sakprosa eit nytt omgrep 212 Sakprosa frå 1700-tallet 213 Ei borgarleg offentlegheit 214 Den kritiske fornufta: Holberg 215 Religiøs forkynning 217 Lærdomskulturar utanfor hovudstaden 218 Folkeopplysar og romantikar: Wergeland 220 Fram mot 1850 221 9. Romantikken og nasjonalromantikken 1800 1850 224 Romantikken 226 Reaksjon på fornuften 227 Den gotiske romanen 233 Norge etter 1814: Politikk og romantikk 234 Henrik Wergeland 236 Johan Sebastian Welhaven 240 Patriotene og Intelligenspartiet 242 Nasjonalromantikken 245 Det var en gang to brødre 247 Per, Pål og Espen Askeladd 248 Maurits Hansen 250 Oversikt: Romantikk og nasjonalromantikk 251 5
10. Førestillingar om det nor ske frå 1700-ta let til i dag 254 Kva er norsk kul tur? 257 1700-ta let og det nor ske 258 1814 eit ven de punkt 263 Nasjonsbygginga på 1800-ta let 264 Nye tankar om det nor ske 273 1990-åra 275 Nye blikk på det nor ske 276 DEL 3 SPRÅK OG KUL TUR 11. Nor rønt og mo der ne norsk likskapar og skil na der 284 Teikn i stein og på mur 286 Runetida: urnordisk 288 Frå runetid til norrønt 288 Norrønt 290 Frå nor rønt til mo der ne norsk 293 12. Norsk språk histo rie på 1800-ta let språk er meir enn rettskriving 296 Når slutta dansketida? 299 1700-ta let: eit språkleg bakteppe 299 1814 vendepunktet 300 Krav om fornorsking 302 Fornorsking i praksis: Asbjørnsen og Moe 304 Fornorsking: Knud Knudsen 305 Eit nytt språk: Ivar Aasen 307 Knudsen og Aasen: Ei oppsummering 312 Lands må let fram mot 1900 313 TEKSTSAMLING 317 Samtidstekster 318 Sakprosa 318 Siv Jensen 318 «Morna, Jens!» (tale) 318 Helle Skjervold 320 «Selfie» er årets engelske nyord» (reportasje) 320 Tomas Drefvelin 322 «Gå rundt grøten» (stripe) 322 Monteringsanvisning (informativ tekst) 323 Rosablogg (blogg) 324 Eirin Eikefjord 325 «Frukt og avsky» (kommentar) 325 Olav Brostrup Müller 326 «På vinnerlaget» (kronikk/kåseri) 326 Alexander Gjersøe 328 «Eva Haddeland» (nekrolog) 328 Jon Hustad 330 «Ikkje min kulturminister» (kronikk) 330 Are Kalvø 333 «Ny grunnlov» (kåseri) 333 Edvard Hoem 337 «Ein munnfull av det beste» (spalte/debatt) 337 Skjønnlitteratur 339 Merethe Lindstrøm 339 «Hester om natten» (novelle) 339 Kjell Askildsen 344 «Spikeren i kirsebærtreet» (novelle) 345 6
Frode Grytten 347 «Guten med den blå gitaren» (novelle) 347 Erik Bye 351 «Blå salme» (salme) 351 Dimmu Borgir 352 «Når sjelen hentes til helvete» (rocketekst) 352 Rolf Jacobsen 354 «Anderledeslandet» (dikt) 354 Øyvind Rimbereid 356 Frå Solaris korrigert (dikt) 356 Solefald/Cornelius Jakhelln 357 «Norrøn livskunst» (rocketekst) 357 Frode Fjellheim 359 «Frå fjell» (joik) 359 Laleh 360 «sjung» (sangtekst) 360 Karpe Diem 361 «Identitet som dreper» (rap) 361 Yahya Hassan 363 «BARNDOM» (dikt) 363 «PARABOL» (dikt) 364 Historiske tekster 365 Middelalderen (500 1500-tallet) 365 Glittertind 365 «Rolandskvadet» (ballade/ rocketekst) 365 Den eldre Edda 367 «Håvamål» (læredikt, utdrag) 367 «Trymskvida» (gudedikt) 369 Snorre Sturlason 374 Den yngre Edda 374 «Balder døyr» (lærebok, utdrag) 374 Soga om Gisle Sursson (saga, utdrag) 376 Sigurd Fåvnesbane (saga, utdrag) 381 Folkediktning 386 Asbjørnsen og Moe 386 «Kvitebjørn kong Valemon» (folkeeventyr) 386 «Jenten som skulle akte mødommen sin» (folkeeventyr) 392 «Deildegasten på Vasen» (sagn) 394 «Meistar-Jo» (sagn) 395 «Liti Kjersti» (ballade) 397 «Draumkvedet» (ballade, utdrag) 400 Nick Cave 403 «Where the wild roses grow» (sangtekst) 403 «Sirenene syng» (utdrag fra eposet Odysseen) 406 «Tsjudene og veiviseren» (samisk sagn) 407 «Bussjåførens bragd» (nyere vandrehistorie) 410 «UFO-historie» (moderne sagn) 410 Fra renessanse til barokk (1500 1600-tallet) 412 William Shakespeare 412 «Sonette 130» (dikt) 412 Absalon Pederssøn Beyer 413 «Om Norges rike» (historieverk, utdrag) 413 7
Dorothe Engelbretsdotter 415 «Aftensalme» (salme) 415 Petter Dass 417 «Herre Gud, ditt dyre navn og ære» (salme) 417 Thomas Kingo 418 «Sorrig og glæde de vandre til hobe» (salme) 419 Opplysningstid og klassisisme (1700-tallet) 420 Gerhard Schøning 420 Norges rikes historie (historieverk, utdrag) 420 Claus Frimann 422 «En birkebeinersang» (vise) 422 Ludvig Holberg 423 «Innledning til biografien om Zenobia og Katarina den store» (essay) 423 Erasmus Montanus (komedie, utdrag) 425 Johan Herman Wessel 430 «Smeden og bakeren» (dikt) 430 Carl Michael Bellman 433 «Fredmans Epistel nr. 35» (dikt/vise) 433 Romantikk og nasjonalromantikk (1800 1850) 436 Ivar Aasen 436 «Om skriftspråket vårt» (artikkel) 436 «Gamle Noreg» (dikt) 440 Johan Sebastian Welhaven 441 «I Kivledal» (dikt) 441 «Digtets Aand» 443 Henrik Wergeland 445 «Skolemesterens fortellinger» (opplysningsskrift, utdrag) 445 «Meg selv» (dikt) 447 «Til min gyldenlakk» (dikt) 451 Aasmund Olavsson Vinje 452 Ferdaminne: «Frå Folldalen» (reiseskildring) 452 Ferdaminne: «Ved Rundarne» (dikt) 455 Maurits Christopher Hansen 455 «Luren» (novelle) 456 Bjørnstjerne Bjørnson 461 «Faderen» (novelle) 461 Jørgen Moe 463 «Fanitullen» (dikt) 463 Hans Christian Andersen 466 «Tepotten» (eventyr) 466 Mary Wollstonecraft Shelley 468 Frankenstein (roman, utdrag) 468 Johann Wolfgang von Goethe 471 «Alvekongen» (dikt) 471 Emneregister 473 Forfatterregister 475 Kildeliste 476 Bildeliste 478 Kompetansemål Vg2 480 8