Indre Sogn Vassområde Gaupne 31.01.2014 Aurland kommune v/ Bjørn Sture Rosenvold 5745 Aurland KARTLEGGING AV MILJØPROBLEM I REGULERTE ELVAR I LUSTER Me har fått opplyst at miljøproblem knytt til vassdragsutbygging skal koma med i tiltaksanalyse for Indre Sogn Vassområde. Det er vel heilt klart for alle at dette utan tvil samla sett er det største miljøproblemet i vassdraga i Indre Sogn. I Luster har me hatt stor utbygging i Leirdøla, Jostedøla, Fortunselva og Dalsdalselva. Alle er både laks- og sjøaureførande. Det er dessutan planlagd utbygging i mange mindre vassdrag som har sjøaure og/eller brunaure. I Fortun har Hydro planlagd relativt omfattande miljøtiltak i vassdraget. I dag er det slik at om hausten på stor vassføring går både laks og sjøaure inn til naturleg vandringshinder ved ein eldre nedlagd kraftstajson. I løpet av vinteren vert ein strekning på ca. 2 km frå denne endestasjonen og nedover stort sett heilt tørrlagd, og yngel og eldre fisk som står att kreperer. Me viser her til vedlagde fotografi frå desember 2012. Bilda er tekne av Leidulf Veka, Fortun, og viser isforhold og fisk som er stranda under isen i ein tørrlagd høl på denne strekninga. I Fortunsvassdraget er det ikkje krav om minstevassføring. Tiltaka Hydro har skissert vil sikkert betra noko på tilstanden, men i Luster Jakt og Fiskelag stiller me oss tvilande til at ein kan få ei akseptabel løysing utan minstevassføring. Klarer ein å tetta grunnen i elveleiet, og eventuelt i tillegg grava så djupe hølar at ein kjem ned til grunnvatnet, er det ikkje sikkert at det trengst å sleppa så myke ekstra vatn. Eventuelle hølar må vedlikehaldast og tømast når dei fyllest opp med massar. Hydro har søkt om å få bygga eit nytt kraftverk i Øyane. I 2013 utførte Hydro temperaturmåling i elva ved det planlagde inntaket og utløpet frå kraftstasjonen. Fortunselva er, til liks med dei fleste andre elvane i Luster, ei kald elv. Vasstemperaturen, særleg i den varme årstida, er svært viktig for fiskeproduksjonen i ei elv. Ekstra viktig er temperaturen i den tida plommesekkyngelen kjem opp av grusen og skal ta til seg næring. For laks har ein rekna at temperaturen på dette stadiet bør vera minimum 7-8 C, for sjøaure minst 4 C. Ved låg temperatur klekker rogna dessutan seinare på sommaren og yngelen veks mindre enn ved betre temperatur. Liten yngel om hausten har mindre sjangse til å overleva den første vinteren enn større yngel. Dei utførte målingane viser at i den mest kritiske perioden for lakseyngel låg snittemperaturen ved inntaket på 7,6 C, ved utløpet av kraftstasjonen var det 9,2 C. Vatnet vert altså i denne perioden varma opp ca. 1,6 C på denne strekninga når det får renna fritt i dagen.
I dag er ein vesentleg del av fiskeproduksjonen i elva lokalisert til strekninga ovanfor den eksisterande kraftstasjonen. Ei eventuell utbygging med kraftstasjon i Øyane, vil gi ein vesentleg reduksjon av vasstemperaturen om sommaren på denne strekninga. Truleg må ein rekna med at ein somme år kjem heilt ned på marginal temperatu for lakseyngel. Luster Jakt og Fiskelag ser derfor på ei slik eventuell utbygging som uakseptabel. I Dalsdalselva i Luster har ein i dag to kraftverk, Kvåle kraftverk og Sage kraftverk. Kvåle kraftverk vart sett i drift i 2009. Det er krav om svært lite minstevassføring mellom inntak og utløp frå Kvåle kraftverk. Denne strekninga er svært bratt like ovanfor utløpet frå Kvåle kraftverk. Eldre fiskarar opplyser at tidlegare hadde ein gode gyte- og oppvekstområde for laks og sjøaure lengre oppe. Det er usikkert og tvilsomt om denne strekninga i det heile er tilgjengeleg for anadrom fisk i dag. Frå Kvåle kraftverk og ned til sjøen, ei strekning på 500-600m er elva kanalisert med storsteina elvebotn. I motsetning til dei andre større vassdraga i Luster har denne elva ikkje brear i nedslagsfeltet, og vatnet er derfor klart og har god temperatur. Slik me ser det har elva potensiale til å verta ei god fiskeelv med vesentleg betre produksjon enn i dag. Ekspertise på området bør sjå på elva og vurdera tiltak. Det viktigaste er etter vår meining å legga ut gytegrus på ein slik måte at han held seg i elva. Dette må gjerast i samband med bygging av tersklar i området mellom Kvåle kraftverk og sjøen. Dessutan må det og leggast til rette for at fisken på nytt kan ta i bruk området mellom utløpet av Kvåle kraftverk og tidlegare naturleg vandringshinder. I Jostedalsvassdraget har det vore 2 store utbyggingar, Leirdølautbygginga med Leirdøla kraftverk og Jostedalsutbygginga med Jostedal kraftverk. Både Luster Jakt og Fiskelag og Luster kommune har tidlegare meldt inn til Indre Sogn Vassområde at sideelva Fonndøla, som tidlegare var ein svært viktig gytebekk både for laks og sjøaure, vart totalt rasert i samband med Fonndølautbygginga. Fonndøla vart retta ut og botnen gravd opp, dette resulterte i at vatet renn ned i grunnen og bekken vert heil tørr på lange strekningar når vassføringa er lita. Dessutan er der ein vegkulvert som ved dei aller fleste vannføringar i dag er ei fiskesperre. Statkraft har kjøpt inn duk til å tetta elvebotnen med, men dei meiner dette er bortkasta før vegvesenet gjer tiltak i veggjennomføringa. Jostedøla er ei svært kald elv, derfor er sidebekkene med god vasstemperatur svært viktige gyte- og oppvekstområde for yngel. Temperaturen om sommaren ligg under det som vert rekna som kritisk grense for lakseyngel. Nokre få prosent av yngelen er likevel laks, dette er truleg resultat av gyting i sidebekker eller i oppkommer. Før Jostedalsutbygginga vart det kalkulert med at temperaturen etter utbygginga ville stiga ca. 1 C, resultatet vart ei elv som er ca. 1 C kaldare enn før. Dette er hovedproblemet i vassdraget, og det er det sjølvsagt svært vanskeleg å gjera noko med. Eit viktig avbøtande tiltak vil vera restaurering og innføring av minstevassføring i Fonndøla. Slik me ser det må ein tetta elvebotnen med duk og legga ut gytegrus og bygga nokre tersklar som held på gytegrusen. Vegvesenet må gjera
tiltak med vegkulverten slik at fisk kan passera på relativt liten vassføring. Det er truleg vanskeleg å få tilfredsstillande vannspeil utan krav om minstevassføring, men til betre arbeid det vert gjort med bekken og under vegen, til mindre vatn må sleppast. Kvernelvi på Alsmo med ein tilknytt dam var tidlegare eit viktig oppvekstområde. I seinare år har både dammen og bekken blitt sterkt nedslamma og meir eller mindre ueigna som oppvekstområde. På Alsmo har ein i dag dei viktigste gyte- og oppvekstområda i sjølve Jostedøla. I dette området foregår det no i vinter ei omfattande men nødvendig flytting av lausmassar for å redusera flaumfaren. Når dette er ferdig må ein sjå på korleis ein kan restaurera deler av Kvernelvi. I samband med Jostedalsutbygginga vart Statkraft pålagd å bygga fisketrapp mellom Alsmo og Myklemyr. Flaumar i elva har bygd desse trappene om slik at dei i dag er totalt endra i høve til korleis dei var i utgangspunket. Ein og annan fisk går truleg framleis forbi på høveleg vassføring, men trappene fungerer kort og godt på ingen måte tilfredsstillande. Ein viktig faktor i dette bildet er temperatursenkinga på ca. 1 C etter utbygginga. Når elva vert så kald har fisk vanskeleg for å forsera relativt enkle stryk, og dette stiller sore krav til ei fisketrapp. Vert trappene bygd om slik at dei fungerer vil fisken få tilgang til fleire gode sidebekker og gyteområde ovanfor trappene. Per Gunnestad Leiar Olav Hermansen Fiskeutvalet Vedlegg: Bilder frå ein tørrlagd høl langt framme i den lakseførande delen av Fortunsvassdraget Kopi: Sogn og Fjordane fylkeskommune v/merete Farstad Luster kommune v/ Inger Moe Roy Langåker, DN Sogn Villaksråd FNF Sogn og Fjordane Sogn og Fjordane JFF