SØKNAD FRÅ NIPO KRAFT AS OM BYGGING AV DYRKOLBOTN KRAFTVERK I LINDÅS KOMMUNE - FRÅSEGN

HORDALAND FYLKESKOMMUNE Regionalavdelinga Klima- og naturressursseksjonen Arkivsak 201003286-2 Arkivnr. 344 Saksh. Anne-Gro Ullaland, Øystein Skår Saksgang Kultur- og ressursutvalet Fylkesutvalet Møtedato 01.06.2010 16.06.2010 SØKNAD FRÅ NIPO KRAFT AS OM BYGGING AV DYRKOLBOTN KRAFTVERK I LINDÅS KOMMUNE - FRÅSEGN SAMANDRAG Det ligg føre søknad frå Nipo Kraft AS om bygging av Dyrkolbotn kraftverk i Botnaelva i Romarheimsdalen/Nipedalen i Lindås. Kraftverket vil gje 10,8 GWh ny kraft, og er kostnadsrekna til 26,4 mill kr. Det er lagt opp til minstevassføring på 100 l/s og avbøtande tiltak for fossekall og mogeleg førekomst av ål. Området har elles lågt konfliktnivå med regionale interesser. Utbyggjar har alt i drift eit minikraftverk på delar av strekninga, som etter utbygging vil nytte flaumvassføring og eventuell minstevassføring frå Dyrkolbotn kraftverk. I saka vert det rådd til å gje løyve til utbygginga. FORSLAG TIL INNSTILLING 1. Fylkesutvalet i Hordaland rår til at det vert gjeve løyve til bygging av Dyrkolbotn kraftverk. 2. Fylkesutvalet gjer merksam på at tiltakshavar har plikt til å visa aktsemd, og straks melda frå til Hordaland fylkeskommune dersom det i samband med tiltaket skulle framkomme automatisk freda kulturminne jfr Kulturminnelova 8, 2 ledd. Paul M. Nilsen Jan Per Styve Vedlegg: Kart og foto frå utbyggingsområdet Utdrag av verdikart frå fylkesdelplan for små vasskraftverk delområde Modalen-Eksingedalen

FYLKESRÅDMANNEN, 11.05.2010: 1. Innleiing Det ligg føre søknad frå Nipo Kraft AS om løyve til å byggje og drive Dyrkolbotn kraftverk i Botnelva i Lindås. Nipo kraft AS har kraftprodukjson som sin viktigaste aktivitet, og eig i dag småkraftveka Kjeldebekken, Nipo, Nipedalen og Olsbotn som samla har ein årsproduksjon på 5 GWh. Nipo Kraft AS er eigd av Tinfos AS og Dyrkolbotn Holding AS med 50% kvar. Grunneigar/fallrettseigar på aktuell utbyggingsstrekning eig Dyrkolbotn Holding AS saman med andre i familien, og det er inngått avtale mellom Nipo Kraft AS og fallrettseigarene om utbygginga. Noregs vassdrags- og energidirektorat (NVE) har sendt søknaden på høyring med frist 4.6.2010. NVE er varsla om at fylkeskommunen sin fråsegn først vil vere klår etter fylkesutvalet sitt møte 16.juni. 2. Søknaden Områdeomtale Nedbørsfeltet til Botnaelva startar i fjellområda aust i Romarheimsdalen med dei høgaste toppane kring 900m. I fjella er det to vatn i høgdelag 760 moh, og lengre ned er det tre større vatn Instebotnvatn, Fossvatnet og Botnavatnet. Botnaelva startar ved Botnavatnet (kote 347) og renn i samløp med Nordelva til Romarheimselva frå kring kote 200 og ned til utløp i Romarheimsfjorden. Det er kommunal veg til Botnavatn og privat veg vidare langs vatnet til nokre gardar. Like ved planlagd inntaksdam ligg avkøyringa til Dyrkolbotn Fjellstove/Leirskule. Ved kote 303 ligg inntaksdam til Kjeldebekken kraftverk (eigd av Nipo Kraft) som nyttar mindre del av vatnet på ein fallstrekning på 80m. Riksveg E39 i Romarheimsdalen er nyleg lagt om, og både ny og gamal veg kryssar Botnaelva. Langs ny vegtrase er det 22kV kabel. Overordna nett med 132kV går også gjennom Romarheimsdalen. Området har slik fleire inngrep med kraftverk, kraftline og fleire vegar. Søknaden Søknaden gjeld bygging av eit kraftverk for nytting av fallet mellom kote 344 og 212 i Botnaelva. Området der inntaket er tenkt plassert er grunt, og sjølve inntaksdammen på 40m 2 og 4m djup er tenkt sprengt ned i terreng og fora med betong. Vatn vert leia inn i dammen nedsprengd grøft. Det vert gjort tiltak i grøfta for å halde eventuell ål på avstand (lys og betongterskel). Frå inntaket vert det 1100m røyr nedgrave i grøft på austsida av elva, i hovudsak langs eksisterande veg. Kraftstasjon vert liggjande i dagen på kote 212 ved elva, og med byggjestil tilpassa dei andre stasjonsbygningane i området (villmarkspanel og torvtak). Utløp frå kraftstasjonen vert i ein kort avløpskanal til elva like ved samløp med naboelva. Det er i dag veg opp til inntaket, men det vil vere trong for om lag 120m ny veg fram til kraftstasjonen. Tilkopling til kraftnettet vert med 600 22kV kabel i grøft, i hovudsak i røyrgatetraseen. Kraftstasjonen vil få ein installasjon på 2,7 MW med slukevne som kan regulerast frå 0,2 m 3 /s til 2,57 m 3 /s. Utbygginga vil gje 10,8 GWh til ein kostnad på 26,4 mill kr. Dette gjev ein utbyggingspris på 2,44 kr/kwh. BKK sitt nett i området har lite ledig kapasitet, og med løyve til utbygging i nærliggjande Nottveitselva vert det truleg naudsynt med oppgradering av t.d. trafostasjon. Det er slik aktuelt med anleggsbidrag frå utbygging av Dyrkolbotn kraftverk for finansiering av nettoppgradering. 2

3. Verknader for miljø, naturressursar og samfunn For kraftverk i denne storleik er det ikkje krav om eigen konsekvensutgreiing, men det ligg føre rapport frå Bioreg AS om verknader på biologisk mangfald. Vassføring Det er ikkje gjort vassmålingar i Botnaelva, men gjennom drift av Kjeldebekken kraftverk har Nipo Kraft AS skaffa seg kjennskap til vassføring i elva, som saman med data frå to nærliggande målestasjonar er grunnlag for berekna vassføringsdata. Utbyggingsprosjektet vil kunne nytte avrenning frå eit nedbørsfelt på 11,6 km 2, og middelavløp i Dyrkolbotn er rekna til 1,43 m 3 /s. Ålmenn lågvassføring er rekna til 70 l/s. 5 persentil sommarvassføring er rekna til 128l/s medan 5 persentil vintervassføring vert rekna til 52 l/s Vassdraget har dominerande haust og vinterflaumar. I søknaden er det lagt opp til ei minstevassføring på 100 l/s heile året. Biologisk mangfald og inngrepsfri natur Store delar av utbyggingsområdet består av eit tynt morenelag oppå berggrunnen, medan sjølve elveleiet har ein del bart fjell og stein. Ved inntaket er det i hovudsak fjellbjørkeskog og fattig lyngmark. Litt nedstraums inntak er det fastmattemyr. Delar av området har store inngrep etter vegarbeid. Det er ikkje kartlagd plantar, sopp, mose eller lav på raudlista eller naturtyper av stor verdi. Fossekall hekker i elva og det er observert kongeørn i området utan at hekking er påvist. Området har ei aukande stamme av hjort. Utbygginga er i eit inngrepsnært område og vil ikkje endre omfanget av inngrepsfri natur (INON). Fisk og ferskvassbiologi Lengre opp i vassdraget er det ei mogeleg registreing av ål (Instebotnvsvatet). Ål er ei art på raudlista (kritisk truga). Teoretisk er det mogeleg at utbyggingsområdet kan vere nytta av ålen, men som oppvekstområde vert området vurdert av marginal betyding. Prosjektet har lagt inn tiltak som skal motverke at eventuell ål kjem inn i kraftverket (lys og terskel). Botnavatnet har ein fjellaurestamme, der mykje fisk gjev trong for etter kvart å tynne ut bestanden. Nipefossen om lag 250 m oppstraums kraftverket vert rekna som eit fiskestengsel. Ved at denne delen av strekninga har vore utbygd sidan 1998 utan krav om minstevassføring har strekninga vore turrlagd i lengre periodar. Landskap Utbyggingsområdet består av ei middels bratt li, noko slak øvst og i botnen, og brattast i midtpartiet. Dam og røyr vert grave ned og lite synleg etter at terrenget er grodd att. Nipefossen er like ved E39 si kryssing av elva. Omgjevnadene ber preg av eksisterande tekniske inngrep. Kulturminne I følgje søknaden er det inga registrerte kulturminne i utbyggingsområdet. Landbruk Av to gardar i området er det ein som vert nytta som fritidseigedom og ein driv med sauehald. Det er og aktuelt å starte med dyr i samband med leirskulen. Utbygginga tek ikkje bort dyrka areal, men delar av utbyggingsområdet kan vere aktuelt for beite. Utbygginga vil vere med på å auke innteninga til gardane. Andre interesser Eksisterande kraftverk Kjeldebekken har ein installert effekt på 0,375 MW, og maksimal slukeevne på 500 l/s. Maks yting er noko lågare grunna lita røyrgate. Kjeldebekken er eigd av Nipo Kraft AS, og er tenkt drifta vidare på tilgjengeleg vassføring frå flaum og eventuelt minstevassføring får Dyrkolbotn kraftverk. Utbygginga vil gje 3-4 årsverk i utbyggingsfasen og kring 0,4 årsverk i driftsfase. Utbygginga vil og gje skatteinntekter til kommunen. 3

4. Vurdering og tilråding Fylkestinget vedtok 9.12.09 fylkesdelplan for små vasskraftverk 2009-2021, og denne vert lagt til grunn for handsaminga av denne saka. Mål og retningsliner frå fylkesdelplanen: Mål for utbygging 1. Hordaland vil stimulere til og ynskjer auka bruk av fornybare energikjelder. 2. Tilgangen på energiressursar skal gje verdiskaping og danne grunnlag for næring. 3. Utbygging av ny energiproduksjon må ta omsyn til miljø og arealverdiar. 4. Ny fornybar energiproduksjon i små-, mini- og mikrokraftverk må ta omsyn til naturmangfald, friluftslivsområde og store landskapsverdiar. Fylkespolitiske retningsliner for små vasskraftverk Søknadshandsaming Dei fylkespolitiske retningslinene er utarbeidd med heimel i plan- og bygningslova 8-1 - 8-4 og skal gjerast gjeldande for planlegging og forvalting på kommunalt, fylkeskommunalt og regionalt statleg nivå i Hordaland. Tolkinga av konfliktar og i kva grad eit tiltak er i tråd med omsyn i planen, ligg til fylkesutvalet. Overordna rammer R1 Hordaland er positiv til bygging av små vasskraftverk der omsyn til miljø og andre arealinteresser er ivareteke. Verdiskaping for samfunnet skal også vurderast. R2 I verna område er verneføresegnene styrande for kva inngrep som vert akseptert. I verna vassdrag kan konsesjon for kraftverk opp til 1MW og opprusting av eksisterande anlegg vurderast om tiltaket ikkje svekker verneverdiane i området. R3 R4 R5 R6 Rammer for utbygging Fjordlandskap: 1. I urørte fjordlandskap skal ein vere svært restriktiv med kraftutbygging som reduserer det urørte preget i landskapet. 2. I fjordlandskap av stor verdi skal ein vere restriktiv med inngrep som fjernar eksponerte fossar og vassdrag eller reduserer heilskapen i landskapet. Ein skal legge vekt på at terrenginngrep, vegar, røyrgater mm. ikkje fører til varige sår som reduserer opplevingsverdien i landskapet. Ved inngrep i eksponerte fossar og elvestrekningar skal det stillast krav til minstevassføring som opprettheld landskapskarakteren og opplevingsverdien. Sårbart høgfjell: 1. I sårbart høgfjell av stor verdi skal ein vere restriktiv med vasskraftanlegg som fører til varige sår i naturen. Avbøtande tiltak: Tunneldrift og veglaus utbygging kan redusere konfliktgraden. 2. I andre område med sårbart høgfjell bør ein vise varsemd med løyve til ny kraftutbygging, spesielt i eksponerte område mot viktige reiselivsområde og verdifulle friluftsområde. Biologisk mangfald: 1. Ein skal vise varsemd med å gje løyve til utbygging av små vasskraftverk som kan føre til skade på artar som er kritisk truga (CR), sterkt truga (EN) eller sårbar (VU) på den norske raudlista. 2. For vatn med hekkande lom skal ein ikkje gje løyve til reguleringar som inneber endra vasstand eller endra svingingar i høve til dagens situasjon. 3. For elver som fungerer som hekkeområde for vintererle eller fossekall må det setjast krav om naudsynt minstevassføring. For vintererle er det også viktig å halde skogen langs elva intakt. For fossekall kan oppsetting av eigne reirkasser vere eit avbøtande tiltak der trygge reirplassar forsvinn. 4. Etablering av røyrgate og anleggsveg må ikkje føre til vesentleg inngrep i naturtypar av stor verdi. 5. Ein bør som hovudsak unngå tiltak som skaper barrierar som fører til splitting av leveområde for villrein. Fisk: 1. I nasjonale laksevassdrag skal ein ikkje gje løyve til bygging av kraftverk på lakseførande strekning, dersom det fører til negativ innverknad på bestanden. Ein må vise varsemd ved utbygging oppstraums lakseførande strekning, og utbygging krev særskilte tryggleikstiltak for å redusere risiko for skade på laksestammen. 2. I lakseførande elver bør ein ikkje gje løyve til bygging av kraftverk på lakseførande strekning, og ein må vise varsemd ved utbygging oppstraums lakseførande strekning. 3. For elvestrekningar med sjøaure eller storaure skal ein ikkje gje løyve til vesentlege vasstandsreduksjonar. Der det er store fiskeinteresser skal ikkje tilhøva for fiske reduserast. For kraftverksutbygging oppstraums aktuell 4

elvestrekning for fisk skal det vurderast om automatisk forbisleppingsventil skal monterast. Løyve til utbygging i mindre viktige område for sjøaure og storaure føreset auka og differensiert minstevassføring, ekstra høg minstevassføring i gytevandringstida og sikre inntaksordningar for å unngå tap av fisk i turbin. 4. Gyteområde for innlandsfisk må ikkje reduserast i eit slikt omfang at det er til trugsel for bestanden eller gjev vesentleg negativ innverknad for fiske. R7 Friluftsliv 1. Ein bør vise varsemd ved utforming av ny vasskraftutbygging, slik at tiltaka ikkje reduserar opplevingskvalitetane i friluftsområde med stor verdi. Gjennom konkret utforming skal ein søkje å gjere tiltaket til ein positiv ressurs for friluftslivet. R8 Kulturminne 1. I område med direkte tilknytning til verneverdige kulturminne og kulturmiljø skal ein vise varsemd med løyve til ny vasskraftutbygging. R9 Reiseliv 1. I område med stor verdi for reiselivet der tiltaket vil redusere opplevingskvalitetane skal ein vise varsemd med løyve til ny vasskraftutbygging. Gjennom konkret utforming skal ein søkje å gjere tiltaket til ein positiv ressurs for reiselivet. R10 Alternativ bruk av eventuelle tunnelmassar skal vurderast framfor tippar i terrenget. Søknadsfase R11 For små vasskraftverk i Hordaland gjeld følgjande krav for konsesjonssøknader samt søknader som har fått konsesjonsfritak og skal til kommunal handsaming 1) : 1. Alle søknader skal som minstemål følgje mal frå NVE for småkraftverksøknader. 2. Oversiktskart som syner eksisterande kraftverk i området og område med særskilt vern skal vere del av søknaden. 3. Kart med innteikna kraftverk, inntaksdam, vassveg, tilkomstvegar, anleggsvegar, kraftliner, tipper og andre arealinngrep som er naudsynt for å gjennomføre utbygginga skal vere del av søknaden. 4. For tiltak som kan ha influens på område med særskilt vern må konsesjonssøknaden ha særleg grundig omtale av verneverdiar og verknader for desse. 5. I område der utbygging kan føre med seg skade på natur- og artstypar av stor verdi eller område med potensial for slike, skal dette kartleggjast. 6. Konsesjonssøknad skal innehalde fotoillustrasjon som viser nærverknad og fjernverknad av inngrep med varierande vassføring. 7. Som del av søknadsprosessen må fylkeskommunen som kulturminnestyresmakt kontaktast for oppfylling av undersøkingsplikta etter kulturminnelova. Eventuell felles synfaring og pålegg om arkeologiske undersøkingar må vere oppfylt innan fylkeskommunen skal ta stilling til saka. 8. Som del av søknadsprosessen må planstatus i høve til kommuneplan avklarast. 1) Punkt 4, 5 og 6 gjeld ikkje for søknader som har fått konsesjonsfritak. I fylkesdelplan for små vasskraftverk står følgjande som oppsummert tekst for delområde Modalen Eksingedalen som også famnar Romarheimsdalen: Modalen Eksingedalen delområde har eit stort potensial for småkraft. Det er særleg viktig å ta vare på eksponerte fossar langs fjorden og i Mo sentrum. Indre Osterfjord har stor grad av fjordlandskap med urørt preg som er unikt i fylket, og utbygging her vil påverke regionale verdiar. Mykje av vassdragsnaturen er regulert i samband med kraftutbygging, og det vert viktig å ta med i vurdering av sumverknad for området ved nye prosjekt, særleg for område med stor friluftsaktivitet. Elva Ekso har villaks som krev særskild merksemd og spesielle tiltak ved utbygging i vassdraget. Som ein ser er merknadene om viktige verdiar i dette delområdet er i liten grad retta mot aktuelt utbyggingsområde. R1: Retningslina syner grunnleggjande positiv haldning til ny småkraft. R2 er ikkje relevant i saka då ein ikkje er i verna område. Når det gjeld R3 renn elva til sist ut i Romarheimsfjorden, men aktuelt utbyggingsområde er ikkje innafor det som vert vurdert som fjordlandskap. R4: Prosjektet gjeld utbygging i høgdelag 200-300 moh og retningsline om sårbart høgfjell er mindre relevant. 5

R5: Ut frå opplysingane i søknaden ser det ikkje ut til å vere vesentleg konflikt med dei viktige verdiane som er omtalt i retningslina om biologisk mangfald. Fossekall hekkar i elva og utbygging legg opp til slepp av minstevassføring og reirkasser slik retningslina ber om. R6: Det er ein mogeleg førekomst av ål lengre opp i vassdraget, men registreringa er ikkje kvalitetssikra. Utbyggjar har lagt opp til tiltak som skal kunne ivareta eventuelle førekomstar av ål. Romarheimselva som Botnaelva renn ut i har førekomst av anadrom fisk (sjøaure og noko laks), og mogeleg anadrom strekning i Botnaelva er dei nedste 250m fram il Nipefossen. Tidlegare utbygging utan krav om minstevassføring gjer at strekninga tidvis har vore turrlagd dei seinaste åra, og ein noko usikker på kor langt opp anodrom strekning går. Utbygginga er ikkje rekna å vere trugsel for bestanden av fisk eller fisket i Botnavatnet. R7: Aktuelt utbyggingsområde ligg mellom to område som er verdisett som regionalt friluftsområde av stor verdi, med E39 som skilje mellom områda. Området er i nokon grad nytta som turområde både sommar og vinter, i hovudsak oppstraums utbygginga frå Botnavatnet og vidare stinett innover Stølsheimen. Dyrkolbotn fjellstove/leirskule som ligg nord for Botnavatnet har avtale om rimeleg kraftleveranse frå kraftverket som vil vere med å sikre drifta av leirskulen. Kraftstasjonen vert også tilrettelagd for undervisning for leirskulen og andre med eige visningsrom. R8: Utbygginga er i følgje søknaden ikkje i direkte konflikt med dei kjende kulturminna i området. Fylkeskommunen har i dag ikkje kjennskap til automatisk freda kulturminne eller andre verneverdige kulturminne i det aktuelle planområdet. Området har vore synfart av arkeolog frå fylkeskommunen, og området vart vurdert til ikkje å ha potensial for funn av ukjende automatisk freda kulturminne. Ein gjer merksam på at tiltakshavar har plikt til å vise aktsemd, og til straks å melde frå til fylkeskommunen dersom det i samband med tiltaket skulle framkome automatisk freda kulturminne (jfr. Kulturminnelova 8, 2 ledd). R9: Området er ikkje mellom dei som i fylkesdelplanarbeidet vart omtalt å ha stor verdi for reiselivet. Vassdraget er nær riksvegen, og planområdet er delvis prega av eksisterande inngrep. R10: Retningslina er ikkje relevant i denne saka. Når det gjeld R11 er søknaden sendt NVE før fylkesdelplan for små vasskraftverk vart vedteke. Søknaden oppfyller ein del av dei krava som er stilt, med kart over inngrep og foto frå området. Oppsummering Utbygginga er vurdert å vere i lite konflikt med kjende regionalt viktige verdiar og ein vil rå til at det vert gjeve løyve til utbygginga. 6