PILAR III 2015 Oppdatert pr

PILAR III 2015 Oppdatert pr. 31.12.2015 1

INNHALD 1. INNLEIING... 3 2. KAPITALDEKNINGSREGELVERKET... 3 2.1. Basel 3... 3 2.2 Endringar i rammevilkår... 4 3. KONSERNFORHOLD... 7 3.1 Oversikt over konsernet... 7 3.1.1 Selskap som er fullt konsolidert oppkjøpsmetoden... 7 3.2 Begrensingar på overføring av kapital eller tilbakebetaling av gjeld mellom konsernselskap... 8 4. ANSVARLEG KAPITAL, KAPITALKRAV OG UVEKTA KJERNEKAPITALANDEL... 9 4.1 Morbank og konsern... 9 4.1.1 Ansvarleg kapital... 9 4.1.2 Kapitalkrav... 10 4.1.3 Uvekta kjernekapitalandel... 10 5. STYRING OG KONTROLL AV RISIKO I SPAREBANKEN SOGN OG FJORDANE... 11 5.1 Generelt om styring og kontroll av risiko... 11 5.2 Prosess for vurdering av risikoeksponering og kapitalbehov (ICAAP)... 14 5.2.1 Utvikling i kapitaldekning og kapitalbehov... 15 6. KREDITTRISIKO... 17 6.1 Styring og kontroll av kredittrisiko... 17 6.3 Måling av risiko... 18 6.4 Risikoklassifiseringsmodellar og porteføljekvalitet... 21 7. MARKNADSRISIKO... 22 7.1 Styring og kontroll av marknadsrisiko... 22 7.2 Eigenkapitalposisjonar utanfor handelsportefølje... 23 8. OPERASJONELL RISIKO... 25 8.1 Styring og kontroll av operasjonell risiko... 25 8.2 Måling av risiko... 25 9. LIKVIDITETSRISIKO... 26 9.1 Styring og kontroll av likviditetsrisiko... 26 10. ANDRE RISIKOAR... 28 10.1 Forretningsrisiko... 28 10.2 Konsentrasjonsrisiko... 28 10.3 Motpartsrisiko... 29 10.4 Compliancerisiko... 29 11. STRESSTESTING... 30 2

1. INNLEIING Kapitaldekningsregelverket stiller krav om offentleggjering av informasjon om banken si risikostyring, risikoeksponering og soliditet. Dette dokumentet oppfyller Sparebanken Sogn og Fjordane si informasjonsplikt etter dette regelverket. Dokumentet blir oppdatert årleg og blir publisert samtidig med banken sin årsrapport. Oppdatert informasjon om kapitalkrav og ansvarleg kapital blir kvartalsvis oppdatert og offentleggjort i form av note til banken sin kvartalsrekneskap. Alle beløp i dokumentet er oppgitt i 1.000 NOK, med mindre noko anna er spesifisert. Sparebanken Sogn og Fjordane hadde ved utgangen av 2015 eit forvaltningskapital på 45,9 mrd. kroner. Totalresultatet for 2015 vart på 352 mill. kroner. Dette tilsvarer ei eigenkapitalavkastning på 10,8 %. 2. KAPITALDEKNINGSREGELVERKET 2.1. Basel 3 Innfasinga av det nye kapitalkravsregelverket Basel 3 fører med seg endringar i lover og forskrifter som påverkar både solitidtet og inntening i bankar og andre finansinstitusjonar. Regelverket er ikkje fullt implementert før i 2019, og det gjenstår enno eit stort arbeid både nasjonalt og internasjonalt før alle deltaljar blir bestemte. Det viktigaste føremålet med endringar i kapitaldekningsregelverket er å gjere bankane meir solide, og dermed også redusere sjansen for nye bankkriser. Basel-reglane er omfatta av tre pilarar: Pilar 1 omfattar det regulatoriske minimumskravet til kapitaldekning. Det samla berekningsgrunnlaget er summen av berekningsgrunnlag for kredittrisiko, marknadsrisiko og operasjonell risiko. Tabellen under viser dei ulike metodane for å berekne kapitalkravet. Kredittrisiko Marknadsrisiko Operasjonell risiko Standardmetoden Standardmetoden Basismetoden Grunnleggjande IRB* Interne målemetodar Sjablongmetoden Avansert IRB* AMA-metoden* *) Metodane krev godkjenning frå Finanstilsynet Sparebanken Sogn og Fjordane nyttar følgjande metodar for fastsetjing av berekningsgrunnlaget: Kredittrisiko: Marknadsrisiko: Operasjonell risiko: Standardmetoden Standardmetoden Basismetoden Kapitaldekninga blir fastsett som forholdet mellom banken sin samla ansvarlege kapital og risikovekta eigedelar. Samla ansvarleg kapital er summen av kjernekapital (rein kjernekapital + hybridkapital) og tilleggskapital. 3

Lovpålagt minimumskrav til kapital tilsvarer 8 % av samla berekningsgrunnlag: Kjernekapi tal tilleggskapital 8% Kredittrisiko marknadsri siko operasjonellrisiko Finanstilsynet har stramma inn krava til norske bankar, i form av ulike bufferkrav. Ved inngangen til 2016 er minstekravet til rein kjernekapital for bankane på 11 %, og kravet til samla kapitaldekning er på 14,5 %. SSF oppfyller desse krava. Kapitalkrav og ansvarleg kapital er definert og spesifisert i kapittel 4. Pilar 2 omfattar krava til eigne prosessar i bankane for vurdering av risiko og nødvendig kapital (ICAAP). Sparebanken Sogn og Fjordane sin prosess for vurdering av risikoprofil og kapitalbehov er omtala i kapittel 5.2. I tillegg gir pilar 2 retningslinjer for styresmaktene sin vurderingsprosess. Finanstilsynet skal overvake og evaluere banken si interne vurdering av kapitalbehovet og evna til å overvake og sikre at krava frå styresmaktene blir innfridde. Finanstilsynet har mynde til å setje i verk passande tiltak dersom dei ikkje er tilfredse med arbeidet som er gjort. I løpet av 2016 vil Finanstilsynet fastsetje krav til kapitalbehov i Pilar 2 for norske bankar. Kapitalbehovet i Pilar 2 skal dekkjast av rein kjernekapital. Pilar 3 omfattar krava til offentleggjering av informasjon. Krava til offentleggjering blir spesielt viktige etter som fleire bankar går over til å rapportere kapitalkrav etter eigne system og metodar. Informasjonskrava inneber at alle institusjonar skal publisere informasjon om organsisasjonsstruktur og risikostyringssystem. Vidare er det sett detaljerte krav til offentleggjering av kapitalnivå og risikoeksponeringar. Dette dokumentet oppfyller banken si plikt til offentleggjering av informasjon etter denne delen av kapitaldekningsregelverket. 2.2 Endringar i rammevilkår Innføringa av Basel III i perioden fram mot 2019 er den mest omfattande regelverksendringa som bankvesenet har vore gjennom på kapital- og likviditetsområdet. Føremålet med det nye regelverket er å betre den finansielle stabiliteten og gjennom det gje betre vern til innskytarar og andre aktørar som finansierer bankane. EU sitt kapitaldekningsregelverk CRD IV vart gjort gjeldande frå 1. januar 2014. Regelverket er innført i Noreg gjennom EØS-avtalen. Samla sett har iverksetjing av regelverket ført til ein betydeleg auke i kapitalkrava. I tillegg til strengare krav til korleis kapitalen skal vere samansett, er det også innført nye kapitalbufferar, som skal innehalde berre rein kjernekapital: Bevaringsbuffer (2,5 %), systemrisikobuffer (3,0 %) og motsyklisk buffer. I tillegg er det også innført ein buffer for systemviktige bankar som vil vere på 2 %-poeng frå 1.7.2016. Kapitalkrava for dei komande åra ser ut til å bli slik: 4

Kapitalkrav 01.01.2016 01.07.2016 01.01.2017 Minimumskrav rein kjernekapital 4,5 % 4,5 % 4,5 % Kapitalbevaringsbuffer 2,5 % 2,5 % 2,5 % Systemrisikobuffer 3,0 % 3,0 % 3,0 % Motsyklisk buffer 1,0 % 1,5 % 1,5 % Planleggingsbuffer 0,0 % 0,0 % 0,0 % 1 Pilar 2-krav 0,0 % 0,0 % 2,0 % 2 Samla krav til rein kjernekapital 11,0 % 11,5 % 13,5 % Hybridkapital 1,5 % 1,5 % 1,5 % Tilleggskapital 2,0 % 2,0 % 2,0 % Samla krav til totalkapital 14,5 % 15,0 % 17,0 % Alle bufferane skal vere samansette av rein kjernekapital. Denne kapitalen skal vere fullt tapsabsorberande. I regelverket blir det også stilt strengare krav enn under dagens regulering til tapsabsorberande evne for hybridkapital. Den skisserte maksimalgrensa for motsyklisk buffer er sett til 2,5 %. Endringar i nivået på den motsykliske bufferen skal varslast minst eitt år på førehand. Norges Bank vil legge fram råd om storleik på den motsykliske bufferen fire til fem gonger årleg. I rådgjevinga vil det bli lagt vekt på tre faktorar: Dei finansielle ubalansane i økonomien. I tider der ubalansane aukar kan bankane bli pålagde å byggje ein ekstra buffer. Tilbakeslag i økonomien. I dårlege tider skal bankane kunne tære på bufferen. Dette kan motverke at innstrammingar i kredittpraksisen til bankane forsterkar tilbakeslaget. Omfanget av andre krav og endringar i kapitaldekningsregelverket. Særleg vil dette gjelde når nye krav blir introduserte. Bufferkrava er ikkje absolutte. I særlege tilfelle kan den motsykliske konjunkturbufferen også setjast høgare enn 2,5 %. Departementet står også fritt til å fastsetje at krav til systemrisikobuffer kan avvike frå det som er vist i tabellen over. Frå 2017 vil bankar som ikkje oppnår tilfredsstillande soliditet i stresstestar frå Finanstilsynet kunne få pålegg om ein planleggingsbuffer på toppen av dei andre bufferane. Planleggingsbufferen skal innehalde kapital til å møte auka kapitalbehov i ein stress-situasjon dei komande tre til fem åra. I tillegg til minimumskravet og bufferkrava, skal også Pilar 2-kravet dekkjast inn med rein kjernekapital. Totalt sett inneber endringane i regelverket knytt til Pilar 1 og Pilar 2 ei kraftig tilstramming i soliditetskrava for norske bankar. Sparebanken Sogn og Fjordane har ved utgangen av 2015 god margin til gjeldande kapitalkrav, og er også godt i gjenge til å oppfylle krav som vil bli innført gjennom 2016. Målet er å byggje opp soliditeten ytterlegare dei komande åra. 1 Under føresetnad av at banken oppfyller krava i stresstesten til Finanstilsynet, vil det ikkje bli lagt til eit ekstra kapitalbehov i planleggingsbufferen. 2 Storleiken på Pilar 2-tillegget er ukjent. Dette vil variere frå bank til bank. I tabellen er det lagt inn eit estimat på 2 %. 5

I 2015 vart likviditetskravet LCR innført for norske bankar. Kravet er sett til 70 prosent frå og med 31. desember 2015, 80 prosent frå og med 31. desember 2016 og 100 prosent frå og med 31. desember 2017. Ved årsskiftet var LCR 93 % (konsolidert) mot eit lovkrav på 70 %. Det er førebels ikkje vedteke om det skal setjast eit minimumskrav til den langsiktige likviditetsindikatoren NSFR, men eventuell innføring vil truleg bli gjort gjeldande frå 2018. Krava til beredskaps- og avviklingsplanar blir også meir omfattande enn tidlegare. 6

3. KONSERNFORHOLD 3.1 Oversikt over konsernet Frå 1. januar 2015 ser organisasjonskartet i Sparebanken Sogn og Fjordane slik ut: 3.1.1 Selskap som er fullt konsolidert oppkjøpsmetoden Som figuren over viser, er konsernet Sparebanken Sogn og Fjordane i tillegg til morselskapet Sparebanken Sogn og Fjordane samansett av tre heileigde dotterselskap. Namn Bustadkreditt Sogn og Fjordane AS Bankeigedom Sogn og Fjordane AS Eigedomsmekling Sogn og Fjordane AS Tal aksjar Bokført verdi Eigarandel Andel av stemmerett 10.000.000 1.000.000.000 100 % 100 % Førde 4.376 54.110.000 100 % 100 % Førde 30.250 4.800.000 100 % 100 % Førde Fjellvegen Eigedom AS 3.000 300.000 100 % 100 % Førde Forretningskontor 7

3.2 Begrensingar på overføring av kapital eller tilbakebetaling av gjeld mellom konsernselskap Det finst ingen avtalemessige, privatrettslege eller andre faktiske begrensingar på overføring av kapital mellom selskapa. Elles blir høvet til overføring av kapital eller tilbakebetaling av gjeld mellom selskap i konsernet regulert og avstemt etter gjeldande lover og reglar. 8

4. ANSVARLEG KAPITAL, KAPITALKRAV OG UVEKTA KJERNEKAPITALANDEL 4.1 Morbank og konsern 4.1.1 Ansvarleg kapital Morbanken og konsernet sin ansvarlege kapital består av følgjande postar: Morbank 1.895 394 951 60 124 0 0 3.424 0-21 -24-60 0 3.319 3.319 0 500 517 3.819 Eigarandelskapital Sparebankens fond/grunnfond Utjamningsfond Avsett utbytte/ konsernbidrag Fond for urealiserte vinstar Annan eigenkapital Andel delårsresultat Eigenkapital Anna kjernekapital Hybridkapital Frådrag Utsett skattefordel Øvrige immaterielle eigendelar Andre frådrag Eigardel i andre finansinstitusjonar/overgangsreglar Netto kjernekapital Rein kjernekapital Tilleggskapital Urealisert vinst på aksjar, andelar og grunnfondsbevis klassifisert som tilgjengeleg for sal Ansvarleg lånekapital Netto tilleggskapital Netto ansvarleg kapital Konsern 1.895 394 951 60 124 149 0 3.573 0-15 -27-60 0 3.471 3.471 0 500 500 3.971 17,39 % 15,12 % 15,12 % Kapitaldekningsprosent Kjernekapitaldekning Rein kapitaldekning 15,71 % 13,73 % 13,73 % 9

4.1.2 Kapitalkrav Morbank Konsern Berekningsgrunnlagrunnlag Bereknings- Kapitalkrav Kategori Kapitalkrav 68 5 Lokale og regionale myndigheiter 68 5 1.715 137 Institusjonar 216 17 4.687 375 Føretak 4.681 374 1.889 151 Massemarkedsengasjement 2.199 176 10.455 836 Pantesikkerheit i bustad 14.727 1178 257 21 Forfalne engasjement 258 21 5 0 Høgrisiko engasjement 5 0 413 33 Obligasjoner med fortrinnsrett 352 28 921 74 Øvrige engasjement 942 75 20.410 1.633 Sum kredittrisiko 23.449 1.876 37 3 Valutarisiko 37 3 1487 119 Operasjonell risiko 1763 141 20 2 CVA 20 2 0 0 Andre frådrag 0 0 21.954 1.647 Samla kapitalkrav 25.269 2.022 2.062 Overskot ansvarleg kapital 1.949 Overskot av ansvarleg kapital er berekna ut frå krav til minimum kapitaldekning på 8 %. 4.1.3 Uvekta kjernekapitalandel Uvekta kjernekapitaldel blir rapportert og berekna i standardskjema utarbeidd av Finanstilsynet. Sparebanken Sogn og Fjordane har pr. 31.12.2015 berekna uvekta kjernekapitalandel til 6,96 % på konsernnivå. Banken har ikkje hybridkapital. Den uvekta reine kjernekapitaldelen er difor også lik 6,96 %. 10

5. STYRING OG KONTROLL AV RISIKO I SPAREBANKEN SOGN OG FJORDANE 5.1 Generelt om styring og kontroll av risiko Innleiing Styret i Sparebanken Sogn og Fjordane har godkjent retningslinjer for risikostyring og intern kapitalvurderingsprosess. Prinsippa gir retningslinjer for korleis banken skal integrere intern kapitalvurderingsprosess med banken sin strategiprosess. Formål Risiko- og kapitalstyringa i Sparebanken Sogn og Fjordane skal støtte opp under banken sitt strategiske målbilete sikre finansiell stabilitet og forsvarleg forvaltning av banken sine eigedomar. sikre optimal kapitalbruk fordelt på risiko- og aktivaområde unngå at uventa hendingar skal kunne skade banken sin finansielle stilling i alvorleg grad gjennom god risikostyring sikre langsiktig finansiering til god pris Definisjon av risiko Sparebanken Sogn og Fjordane er eksponert for følgjande risikotypar: Kredittrisiko: Marknadsrisiko: Operasjonell risiko: Likviditetsrisiko: Forretningsrisiko: Risiko for tap som følgje av at kundar og andre motpartar manglar evne eller vilje til å oppfylle sine betalingsplikter ved forfall. Risiko for tap som følgje av endringar i marknadskursar som rente, verdipapirkursar eller valutakursar Risiko for tap som følgje av manglande eller sviktande interne prosessar eller system, menneskelege feil eller ytre hendingar Risiko for ikkje å vere i stand til å innfri gjeldsforpliktingane sine ved forfall eller ikkje å vere i stand til å finansiere banken sin eigedom eller vekst utan vesentleg auke i kostnadene. Risiko knytt til uventa inntekts- eller kostnadsendringar som følgje av konjunkturendringar eller endra kundeåtferd Konsentrasjonsrisiko: Konsentrasjonsrisiko er faren for tap som skuldast at banken har store delar av den utlånte kapitalen knytt opp mot enkeltaktørar eller mot avgrensa geografiske- eller næringsmessige område. Strategisk risiko: Compliancerisiko: Risiko for tap som følgje av feil strategisk satsing eller mangelfull oppfølging. Risiko for at banken blir pålagd offentlege sanksjonar, bøter, økonomisk tap eller svekka omdømme som følgje av manglande etterleving av lover, forskrifter, standardar eller interne retningslinjer. 11

Risiko- og kapitalstyring For å sikre effektiv og formålstenleg prosess for risiko- og kapitalstyring er rammeverket basert på følgjande: strategisk målbilete organisering risikokartlegging og analyse stresstestar risikostrategiar krav om kapitaldekning og eigenkapitalavkastning rapportering beredskapsplanar etterleving og internkontroll (compliance) Strategisk målbilete Risiko- og kapitalstyringa i Sparebanken Sogn og Fjordane er integrert med den overordna strategiprosessen til banken. Organisering Bedriftskultur Sparebanken Sogn og Fjordane har gjennom banken sin visjon, forretningside og verdiar hatt fokus på å skape ein bedriftskultur som omfattar alle tilsette. Sparebanken Sogn og Fjordane har etablert eit tydeleg verdigrunnlag som basis for leiarprinsipp, leiarfilosofi og etiske retningsliner. Organisering Banken har oppretta ei uavhengig risikostyringsavdeling. Ansvaret for risikostyringa er fordelt slik: Styret har ansvaret at konsernet har ein ansvarleg kapital som er forsvarleg utifrå vedteken risikoprofil og regulatoriske krav. Styret vedtek overordna rammer for risikoprofil og avkastning av eigenkapitalen. Styret vedtek også overordna rammer for risikostyring, fullmakter og retningsliner for risikostyringa i banken. Styret har også godkjent banken sin visjon, forretningside, verdiar og etiske retningsliner. Administrerande direktør har ansvaret for overordna risikostyring, at risikostyringssystema blir implementerte og at risikoeksponeringa blir overvaka og rapportert. Han har også ansvaret for delegering av fullmakter. Avdeling for risikostyring er uavhengig av linje- og stabsfunksjonane i banken og rapporterer direkte til administrerande direktør. Avdelinga har ansvaret for utvikling av rammeverk for risikostyring, risikomodellar og risikostyringssystem. Avdelinga har også ansvaret for oppfølging og rapportering av risikobiletet og oppfølging av at banken etterlever gjeldande lover og forskrifter. Internrevisjonen overvakar at risikostyringa er effektiv og fungerer som føresett. Den interne revisjonsfunksjonen blir utført av eksternt revisjonsselskap. Internrevisjonen rapporterer til styret. 12

Dette kan oppsummerast slik: Risikokartlegging og analyse Risiko blir identifisert som ein integrert del av strategiprosessen. Risikoane blir kartlagde og analyserte med tanke på kva som kan gå gale, og kva konsekvensane kan bli. Det blir så utarbeidd tiltak som reduserer sannsynet for at noko kan gå gale. Det blir gjort risikomålingar og sett av kapital til kredittrisiko, konsentrasjonsrisiko, marknadsrisiko, operasjonell risiko, likviditetsrisiko og forretningsrisiko. Målingane skal vere baserte på aksepterte metodar. Stresstestar Det blir gjennomført periodiske stresstestar for å analysere korleis negative hendingar påverkar banken sitt resultat, balanse og kapitaldekning. Stresstestane blir gjennomførte på dei mest kritiske områda som kreditt-, marknads- og likviditetsrisiko. Stresstestane tek omsyn til negativ makroøkonomisk utvikling i ein periode på tre år, og hendingar som påverkar drifta av banken i negativ retning. Risikostrategiar Banken definerer risikostrategiar gjennom overordna strategi, kredittstrategi og finans- og likviditetsstrategi. Styret definerer banken sin risikoprofil gjennom etablering av risikobaserte rammer og måltal for dei ulike områda. Strategiane blir reviderte årleg. Kapitaldekning og eigenkapitalavkastning Eigenkapitalen i Sparebanken Sogn og Fjordane er bygd opp gjennom eiga inntening, eit ansvarleg lån på 200 millionar kroner og 314 millionar kroner i fondsobligasjonar. Banken har pr. 31.12.2014 ei kapitaldekning på 15,63 %, og ei rein kjernekapitaldekning på 13,42 %. Oppfølging og rapportering Alle leiarar er ansvarlege for den daglege risikostyringa innafor sine eigne område. Dei skal rapportere risiko- og kontrollsituasjon til næraste leiar/administrerande direktør minst ein gong i året. Avdeling for risikostyring rapporterer overordna risikoeksponering og utvikling gjennom periodiske rapportar til styre og administrasjon. 13

Beredskapsplanar Det er utarbeidd beredskapsplanar knytt til kapitaldekning, likviditetssituasjon og drift i banken. Etterleving Det er etablert prosessar som sikrar etterleving av gjeldande lover og forskrifter, bransjestandarder og interne retningslinjer. Dette skjer gjennom tydeleg verdigrunnlag og etisk standard som er kommunisert og forstått prosess for å fange opp, følgje opp og rapportere etterleving av lover og forskrifter Meir detaljert informasjon om styring og kontroll av dei enkelte risikotypane er omtala i etterfølgjande kapittel. 5.2 Prosess for vurdering av risikoeksponering og kapitalbehov (ICAAP) Innleiing Dei metodane som Sparebanken Sogn og Fjordane nyttar ved berekning av økonomisk kapital kan oppsummerast slik: Type risiko Val av metode Kredittrisiko Standardmetoden Operasjonell risiko Basismetoden Konsentrasjonsrisiko - store engasjement Modell Banco Espana - bransje Modell Banco Espana - geografi Kvalitative vurderingar Marknadsrisiko - valuta Totalrisikomodell; VaR - rente Totalrisikomodell: VaR - aksjar Totalrisikomodell; VaR Likviditetsrisiko Totalrisikomodell Stresstest Forretningsrisiko Forretningsrisikomodell; VaR Kredittrisiko blir målt etter standardmetoden, medan operasjonell risiko blir målt etter basismetoden. For nærare omtale viser vi til kapittel 6.1 om kredittrisiko og kapittel 9 om operasjonell risiko. Tabellen over viser også kva metodar som blir brukte for å berekne kapitalbehovet knytt til dei andre risikotypane banken er utsett for. I tillegg blir stresstestar nytta som ein del av vurderingsgrunnlaget for banken sin totalrisiko. Kapitalbehov i dotterselskap Sparebanken Sogn og Fjordane har i 2016 fire dotterselskap, Eigedomsmekling Sogn og Fjordane AS, Bustadkreditt Sogn og Fjordane AS, Bankeigedom Sogn og Fjordane AS og Fjellvegen Eigedom AS. ICAAP-dokumentet for 2016 blir utarbeidd for Sparebanken Sogn og Fjordane konsern. Det vil bli laga eit eige kapittel i dokumentet som omhandlar Bustadkreditt Sogn og Fjordane AS. Konsernet sitt kapitalbehov vil bli vurdert med utgangspunkt i ein konsolidert prosess. 14

Prosess og involvering ICAAP-prosessen er integrert med banken sin strategiprosess med rullering av treårig strategiplan. I samband med denne blir det gjort målingar og risikoanalysar med tanke på økonomiske rammevilkår og utvikling i økonomiske parametrar, konkurransesituasjon, marknadsanalyse, produkt og organisering. Det blir også gjort målingar knytt til kundetilfredsheit og medarbeidertilfredsheit. Som utgangspunkt for vurdering av banken si totale risikoeksponering og for den enkelte risiko blir det gjort målingar og stresstestar av banken sin risikoprofil. Målingar blir gjort med utgangspunkt i forventa økonomisk utvikling og lågkonjunkturscenario basert på ein tidshorisont på tre år. Minstekrav til minimum kapitaldekning og kapitalplan er fastlagt gjennom banken sin overordna strategi, kredittstrategi og finans- og likviditetsstrategi som skal godkjennast i styret. Banken sitt ICAAP dokument er basert på strategiprosessen til banken og blir handsama i løpet av andre kvartal. ICAAP blir oppdatert med risikomålingar som skal fange opp endringar som har skjedd sidan strategi og budsjett var godkjent. Ved slutthandsaming i styret er også internrevisjonen si vurdering av ICAAP lagt fram. Risikoeksponering og kapitalbehov blir rapportert som ein del av banken sin internkontrollrapportering og leiarstadfesting. Kvalitetssikring Sparebanken Sogn og Fjordane har ekstern internrevisjon som reviderer ICAAP. Internrevisjonen rapporterer til styret. Involvering i styring og kontroll Risikomålingane og stresstestane som blir gjort er ein del av risikokartlegginga og risikoanalysane i samband med strategiprosessen. Målingane blir presenterte for styre, leiing og fagsjefar. Avdeling for risikostyring har ansvaret for å produsere ICAAP- dokumentet med utgangspunkt i strategiarbeidet som er gjort. Utvikling i risikoar blir rapportert til styret i kvartalsvise risikorapportar. 5.2.1 Utvikling i kapitaldekning og kapitalbehov Resultat frå ICAAP-prosessen gir føringar for risikoappetitt, kapitalbehov og risikostrategiar som blir vedtekne av styret. Gjennom ICAAP-prosessen blir det verifisert at konsernet har tilstrekkeleg kapital til å møte regulatoriske krav og interne styringsmål til kjernekapitaldekning og kapitalbuffer, at soliditeten er god nok også til å møte ein alvorleg nedgangskonjunktur, og at det eksisterer ein god beredskapsplan som viser korleis ein kan få kjernekapitaldekninga tilbake til styringsmåla. Dei siste åra har SSF hatt ei positiv utvikling i soliditeten: 15

Utvikling kapitaldekning 16% 12% 8% 4% 0% 2010 2011 2012 2013 2014 2015 Kapitaldekning Kjernekapitaldekning Rein kjernekapitaldekning 2010 2011 2012 2013 2014 2015 Rein kjernekapital 10,9 % 11,2 % 12,2 % 12,4 % 13,2 % 13,7 % Hybridkapital 1,0 % 1,5 % 1,5 % 1,4 % 0,0 % 0,0 % Tilleggskapital 1,0 % 1,1 % 1,0 % 0,6 % 2,2 % 2,0 % Den positive utviklinga dei siste åra legg eit godt grunnlag for Sparebanken Sogn og Fjordane til å møte nye regulatoriske krava til soliditet som Basel 3-regelverket og norske styresmakter stiller. Banken oppfyller også gjeldande soliditetskrav for ikkje systemviktige bankar. Tabellen under viser kapitalbindinga til banken for ulike risikotypar, fordelt som Pilar 1- og Pilar 2-risiko. Kapitalbehov og kapitaldekning 31.12.2012 31.12.2013 31.12.2014 31.12.2015 Kredittrisiko 1572 1664 1727 1881 Operasjonell risiko 109 119 137 141 Min.kapitaldekning (Pilar I) 1681 1784 1865 2022 Marknadsrisiko 219 279 218 247 Konsentrasjonsrisiko bransjar 157 100 106 112 Likviditetsrisiko 59 50 52 54 Forretningsrisiko 94 102 109 68 Tillegg kreditt, operasj. og marknad 134 244 244 75 Sum risikojustert kapital (Pilar II) 2344 2559 2594 2578 Ansvarleg kapital 3075 3221 3601 3971 Kapitaldekning 14,63 % 14,44 % 15,45 % 15,71 % Kjernekapital 2867 3082 3084 3471 Kjernekapitaldekning 13,64 % 13,82 % 13,23 % 13,73 % Kjernekapital ekskl. fondsobl. 2554 2768 3084 3471 Kjernekapitaldekning rein EK 12,15 % 12,41 % 13,23 % 13,73 % 16

6. KREDITTRISIKO 6.1 Styring og kontroll av kredittrisiko Definisjon Risiko for tap som følgje av at kundar og andre motpartar manglar evne eller vilje til å oppfylle sine betalingsplikter ved forfall. Styring og kontroll av kredittrisiko Sparebanken Sogn og Fjordane sin kredittrisiko vert styrt gjennom rammer for storleik på sektor, bransje- og enkeltengasjement og rammer knytt til kvalitet på porteføljen. Kvalitet på porteføljen vert målt ved hjelp av banken sine eigne risikomodellar og gjennom andel misleghaldne engasjement. Kredittavdelinga utarbeider kvar månad kredittrapportar for konsernleiinga med oversikt over banken sitt kredittengasjement sett opp mot rammer fastlagde av styret. Rapporten er grunnlag for administrerande direktør si rapportering til styret. Det overordna rammeverket for styring av kredittrisiko kan oppsummerast slik: Kredittpolitikk Kredittpolitikken er fastsett av styret og er banken si overordna ramme for kredittarbeidet. Denne legg føringar for banken sitt marknadsområde, storleik på engasjement og kredittarbeidet i banken. Kredittstrategi Kredittstrategien vert årleg fastsett av styret. Strategien legg rammer for det daglege kredittarbeidet og skal styre banken mot fastsette mål for porteføljekvalitet og inntening frå kredittområdet. Kredittstrategien inneheld også føringar frå banken sine bransjerapportar. Løyvingsreglement / løyvingsfullmakter Styret fastset løyvingsfullmakt til administrerande direktør. Administrerande direktør kan delegere fullmakt til kredittutval (KU), medlemer av kredittutval, kredittdirektør og bransjeansvarlege. Løyvingsfullmaktene er avgrensa i forhold til engasjementsstorleik og risiko. Kreditthandbok med tilhøyrande rutinar Kreditthandbok med tilhøyrande rutinar vert fastsett av administrerande direktør og revidert løpande. Kreditthandboka inneheld reglar som i detalj styrer alle forhold knytt til banken si kredittgjeving. 6.2 Organisering av ansvar Administrerande direktør er ansvarleg overfor styret for kredittverksemda i banken. Administrerande direktør har fått tildelt fullmakter frå styret og kan delegere fullmakta si til kredittutval. Kredittutvalet vert leia av administrerande direktør og handsamar store engasjement og saker av spesiell karakter. Store engasjement vert årleg drøfta i kredittutvalet, og større tapsutsette engasjement vert gjennomgått kvartalsvis. Kredittutvalet vedtek endringar i banken sitt reglement og rutinar innan kredittområdet og godkjenner kredittpolitikk og strategi før behandling i styret. 17

Direktør kreditt: Har konsernansvar for etterleving av banken sin kredittpolitikk og strategi. Direktør kreditt har fullmakt på vegne av administrerande direktør i hans fråver. Kredittdirektøren har eit særleg ansvar for kredittkvaliteten i banken. Direktør BM / Direktør PM: Desse har ansvar for prising, risiko og inntening i høvesvis BMog PM- porteføljen. Direktør BM har vidare ansvar for praktisering av bransjeansvaret i banken. Avdeling for risikostyring har ansvar for utarbeiding av modellpark for måling av kredittrisiko og validering av denne. Avdelinga har vidare ansvar for overvaking av banken si etterleving av rutinar på kredittområdet og utarbeiding av risikorapport til banken sitt styre og leiing. 6.3 Måling av risiko Sparebanken Sogn og Fjordane nyttar eigne risikoklassifiseringsmodellar som grunnlag for kategorisering av kredittporteføljen. Risikoklassen vert fastsett ut frå estimat for kor sannsynleg det er at ein kunde som pr i dag ikkje er i misleghald skal gå i misleghald i løpet av dei neste 12 månadane. I tillegg er det ei eiga klasse for kundar med individuell nedskriving og /eller misleghald. Risikoklassen vert oppdatert kvar månad. Kapittel 6.3 innheld meir informasjon om risikomodellane. Ved utrekning av banken sitt kapitalkrav vert standardvektene i forskrifta om kapitalkrav nytta (standardmetoden). Trygd Ved fastsetjing av kapitalkravet vert pant i bustad og fritidseigedomar nytta. Pantet sin marknadsverdi vert lagd til grunn for fastsetjing av forsvarleg verdigrunnlag. Nedskriving av utlån og garantiar Når det ligg føre eit objektivt bevis for ei tapshending (til dømes konkurs, akkord, gjeldsforhandlingar eller anna misleghald) for at eit utlån vil gje tap, vert engasjementet vurdert for individuell nedskriving. Dette med basis i estimat på framtidige kontantstraumar der realisasjonsverdien på trygda er teke omsyn til. Eit engasjement vert vurdert som misleghalde dersom ein konto vert overtrekt, eller låntakar ikkje betalar forfalne terminar, og kunden ikkje kjem à jour innan 90 dagar. Eit engasjement vert rapportert som misleghalde når overtrekket/ restansen er større enn 1000 kroner. Dersom eit engasjement vert nedskrive for tap utan å vere i misleghald, vil det verte rapportert som nedskrive, ikkje misleghalde engasjement. Alle vesentlege engasjement, dvs BM-engasjement over 30 mill. kroner eller PMengasjement (inklusiv engasjement med sjølvstendig næringsdrivande) over 5 mill. kroner vert gjennomgått kvartalsvis med omsyn til om det ligg føre objektive bevis for verdifall. Engasjement som ikkje er definert som vesentlege / under desse grensene, vert gjennomgått dersom banken gjennom modellverk eller anna informasjon om kunde fangar opp indikasjonar på at objektivt bevis for verdifall ligg føre. Misleghaldne og andre tapsutsette næringslivsengasjement vert gjennomgått og vurderte kvart kvartal. I tillegg vert næringslivsengasjement der rekneskapstal syner negativ eigenkapital og/eller negativt ordinært resultat vurderte. Næringslivsengasjement som får ein risikoklasse som gjer at dei kjem i gruppa med høg risiko vert også kvartalsvis vurdert. Dersom banken har kjennskap til andre forhold som tilseier at kunden si framtidige beteningsevne er usikker, skal også vurdering av nedskriving/tapsføring gjennomførast. 18

Banken har utvikla eigen modell for berekning av nedskriving på grupper av utlån og garantiar. Modellen tek utgangspunkt i banken sin modellpark for berekning av kredittrisiko og verdi av trygd knytt opp til kvar einskild eksponering. Berekning av gruppenedskriving vert gjort ned på kvar einskild eksponering og bereknar nivået for pårekneleg tap i noverande portefølje over porteføljen si statistiske restløpetid. Nedskrivingar på grupper av utlån tek høgde for tap på kundar som er i banken sin portefølje, men som på balansetidspunktet ikkje er identifisert som tapsutsette (kundar med risikoklasse K som omfattar tap og misleghald inngår ikkje i utrekningsgrunnlaget). Modellen inneheld også parameter som tek omsyn til makroøkonomiske forhold. Dersom det er forventa dårlege makroøkonomiske framtidsutsikter, blir gruppenedskrivingane større enn i tilfellet der ein reknar med ei positiv utvikling i makroøkonomiske forhold. 6.3.1 Samla engasjementsbeløp fordelt på type engasjement og geografi Banken sine samla engasjementsbeløp før frådrag for nedskrivingar utgjer: Utlån og trekte Ubenytta Øvrige eng. Garantiar kredittar bevilgningar utanom balansen Sum Sogn og Fjordane 25.820 3300 660 0 29.780 Hordaland 8.055 291 13 0 8.359 Oslo/Akershus 3.418 127 3 0 3.548 Resten av landet 2.861 534 26 0 3.420 Sum 40.154 4.252 702 0 45.108 6.3.2 Samla engasjementsbeløp fordelt pr bransje Utlån og trekte kredittar Ubenytta bevilgningar Garantiar Sum Jordbruk/skogbruk 1.111 244 1 1.356 Fiske/fangst 1.357 51 0 1.408 Havbruk/oppdrett/klekkeri 178 123 6 307 Industri/bergverk 543 112 79 734 Kraft 548 88 1 637 Bygg/anlegg 1.051 153 210 1.414 Varehandel 685 258 105 1.048 Transport 499 46 77 622 Hotel/reiseliv 308 29 1 338 Tenesteyting 597 69 33 699 Eigedomsdrift 4.076 411 179 4.666 Sum bedriftsmarknad 10 953 1 584 691 13 228 Sum personmarknad 29 162 2 536 11 31 709 Offentleg forvaltning/andre 39 132 0 171 Sum brutto utlån til kundar 40 154 4 252 702 45 108 19

6.3.3 Misleghald og verdifall Nedskrivne og misleghaldne engasjement fordelt pr bransje (MNOK) Utlån med nedskriving Nedskriving på desse Misleghaldne utlån Nedskriving på desse Jord- og skogbruk 0 0 5 0 Årets res.førte endring i nedskrivingar Fiskeri 0 0 0 0 Havbruk 0 0 0 0 Fiskeindustri 0 0 0 0 Industri, bergverk, utvinning av råolje/gass 8 4 6 4-2 Bygg og anlegg, kraft og vassforsyning 5 2 7 2 Varehandel 16 6 10 1 1 Hotell og restaurant 0 0 0 0 Omsetnad, utleige og drift av fast eigedom Utleige elles, transp., sosial/pers. tenesteyting 3 2 117 2 212 158 213 158 98 Sum næringsfordelt 244 172 358 167 94 Personmarknad 23 17 68 13 2-2 Offentleg forvaltning/andre Anna (inkl. gruppenedskriving) Sum brutto utlån til kundar 0 0 0 0-0 0 0 0 2 268 189 427 179 99 Nedskrivne og misleghaldne engasjement fordelt pr geografisk område (MNOK) Utlån med nedskriving Nedskriving på desse Misleghaldne utlån Nedskriving på desse Sogn og Fjordane 74 38 100 31 Hordaland 10 8 134 7 Oslo/Akershus 1 1 9 1 Resten av landet 182 142 184 141 Sum 268 189 427 179 I tillegg til dei individuelle nedskrivingane har konsernet pr 31.12.2015 gruppenedskrivingar på 99 millionar kroner. 20

6.4 Risikoklassifiseringsmodellar og porteføljekvalitet SSF klassifiserer kundane på bakgrunn av sannsyn for misleghald dei komande 12 månadene. Det er utvikla ulike modellar for personmarknads- og bedriftskundar. Modellane er delte inn i 10 risikoklasser i tillegg til ein klasse for misleghald og tap. I figurane under er inndelinga noko grovare, der kundane er delte inn i låg, middels og høg risiko. For lågrisikokundar er misleghaldssannsynet ligg under 0,75 %, for høgrisikokundane over 3 %. Risikomodellane blir validerte årleg. Det blir utarbeidd rapportar der resultata frå valdieringane blir dokumenterte. I valideringane blir faktisk misleghald vurdert om mot misleghaldet som modellane predikerer. I tillegg blir det gjort analysar av om rangeringa av kundane er tilfredsstillande, og om dei enkelte variablane i modellen har god forklaringskraft Det har vore gjort mindre endringar i modellane i løpet av dei sju åra dagens scoremodellar har vore validerte. Figurane under viser migrering mellom låg, middels og høg risiko når dagens versjon av scoremodellane er brukt også historisk. 30% Porteføljekvalitet PM 25% 20% 15% 10% 5% 31.12.12 31.12.13 31.12.14 31.12.15 0% A B C D E F G H I J K Risikofordelt portefølje PM 31.12.12 31.12.13 31.12.14 31.12.15 Låg risiko 72,0 % 72,6 % 71,8 % 72,9 % Middels risiko 25,0 % 24,5 % 25,4 % 24,8 % Høg risiko 3,0 % 3,0 % 2,8 % 2,3 % 25% Porteføljekvalitet BM 20% 15% 10% 5% 31.12.12 31.12.13 31.12.14 31.12.15 0% A B C D E F G H I J K Risikofordelt portefølje BM 31.12.12 31.12.13 31.12.14 31.12.15 Låg risiko 52,8 % 55,3 % 52,0 % 55,3 % Middels risiko 33,0 % 32,7 % 32,8 % 35,2 % Høg risiko 14,1 % 12,0 % 15,2 % 9,5 % 21

7. MARKNADSRISIKO 7.1 Styring og kontroll av marknadsrisiko Definisjon Risiko for tap som følgje av endringar i rente, verdipapirkursar eller valutakursar. Marknadsrisiko oppstår i hovudsak gjennom banken sine investeringar i verdipapir, rente- og valutahandel. Banken har ingen handelsportefølje. Styring og kontroll av marknadsrisiko Marknadsrisiko blir styrt og overvaka gjennom rammer som er godkjende i styret gjennom finansstrategien til banken. Finansstrategien blir gjennomgått årleg. Banken sine posisjonar blir periodisk rapportert til styret. Hovudfokuset for måling og styring av renterisiko er å unngå uakseptabel verdinedgang på eigenkapitalen som følgje av posisjonar med stor eksponering mot uventa endring i rentenivået. Renterisiko er knytt til rentenivårisiko, rentespreadrisiko og renteendringsrisiko: Rentenivårisiko blir overvaka ved å talfeste netto-eksponering mot uventa endring i det generelle rentenivået. Eksponeringa blir målt innafor ulike tidsbolkar. Alle posisjonar i og utanfor balansen er med i målingane. Eksponering mot negativ verdiendring i eigenkapitalen er avgrensa gjennom risikorammer, både innafor enkeltintervall og for intervalla samla. Det er fastsett rammer for verdiendring ved å sjå på 1 %-poeng renteendring. Rentespreadrisiko er knytt til negativ verdiendring av eigenkapitalen som følgje av endra risikovilje hos finansieringskjelder, synleggjort som kredittpåslag/-spreadar uavhengig av det generelle rentenivået. Slik risiko har vi typisk frå fastrenteutlån og obligasjonsplasseringar der kredittspread er fast for ein gitt periode. Det er ikkje knytt rammer til rentespreadrisiko, men banken nyttar i stor grad obligasjonslån som finansieringskjelde i likviditetsforvaltninga. Om ein ser dette i samanheng, er banken økonomisk sett posisjonert for stigande kredittspread. Renteendringsrisiko oppstår fordi det i praksis tek tid frå renteendring skjer i marknaden til banken har fått justert vilkåra på innskot og utlån med flytande rente. Finansavtalelova krev som hovudregel seks vekers varslingsfrist ved renteauke på utlån til kundar og to månader ved rentereduksjon på innskot. Renterisiko blir rapportert månadleg til leiing og styret. Styret fastset overordna rammer for renterisiko. Finansavdelinga har ansvaret for at banken er innafor risikorammer og regelverk. Risikostyringsavdelinga har ansvaret for overvaking av at rammer og regelverk blir etterlevde. Det er fastsett maksimale rammer for samla nettoposisjon og for posisjon i den enkelte valuta. Valutarisiko blir rapportert månadleg til leiing og styret. Styret fastset overordna rammer for valutarisiko. Valutasjef har ansvaret for at banken er innafor valutarisikorammene både når det gjeld samla eksponering og innafor den enkelte valuta. Risikostyringsavdelinga har ansvaret for modellar og rammeverk og overvakar at rammer og regelverk blir etterlevde. 22

For verdipapir er det etablert overordna rammer knytt til samla eksponering og underliggande rammer knytt til motpart og rating. Kursrisiko for aksjar blir rapportert månadleg til leiinga og styret. Styret fastset overordna rammer. Finansavdelinga har ansvaret for at banken gjennomfører investeringsstrategien i tråd med avkastningskrav og risikorammer. Risikostyringsavdelinga til banken har ansvaret for modellar og rammeverk, og overvakar at risikorammer og regelverk blir etterlevde. Økonomisk kapital for marknadsrisiko Sparebanken Sogn og Fjordane har for tida ikkje handelsportefølje og rapporterer såleis ikkje minimum kapitaldekning etter standardmetoden for marknadsrisiko. Når det gjeld måling av marknadsrisiko etter Pilar 2 omfattar marknadsrisiko tre element som blir summerte opp til det totale kapitalbehovet for marknadsrisiko for Sparebanken Sogn og Fjordane: 1) Risiko knytt til renteendringar 2) Risiko knytt til aksjar 3) Risiko knytt til valutaposisjonar Desse tre elementa blir vurderte med utgangspunkt i marknadsrente for ulike tidsintervall, børsindeks og valutakursar. Risiko knytt til renteendringar Basert på ein CIR rentemodell genererer vi for kvar av rentene ei sannsynsfordeling over årleg renteendring. Desse sannsynsfordelingane vert multipliserte med total renteeksponering for den korresponderande kategorien. Dette gir sannsynsfordelinga for rentetap innanfor kvar kategori. Desse fordelingane blir igjen summerte opp til det totale rentetapet. Risiko knytt til aksjar Utviklinga i den børsnoterte porteføljen blir simulert ved bruk av ein Random Walk-modell. Volatiliteten til denne modellen blir bestemt ut frå historiske data som er lagde inn. Samanhengen mellom dei unoterte aksjane og OSEBX-indeksen er gitt med kapitalverdimodellen. Ved å gjenta mange simuleringar får vi fordelinga til det totale aksjetapet. Risiko knytt til valutaposisjonar Utviklinga i valutaporteføljen blir også simulert med ein Random Walk-modell. Valutatap pr delportefølje blir berekna ved å generere sannsynsfordelinga over årleg relativ endring i kursen og multiplisere med den korresponderande posisjonen. Til slutt blir sannsynsfordelinga til alle posisjonane summert til fordelinga til det totale valutatapet. 7.2 Eigenkapitalposisjonar utanfor handelsportefølje Banken har to aksjeporteføljer: - Ei portefølje med mål om å oppnå avkastning på linje med eller betre enn børsavkastning i ein samanliknbar marknad. Aksjane i denne porteføljen blir øyremerka som vurdert til verkeleg verdi med verdiendring over resultat ved innrekning. - Ei portefølje av aksjar som er kjøpt enten på grunn av bankstrategisk interesse eller for å styrke lokalt eigarskap i selskap som er viktige for lokalsamfunnet i kjerneområda til banken. 23

Aksjane i denne portefølja blir vurdert som tilgjengelige for sal, det vil seie at dei blir vurdert til verkeleg verdi, men verdiendringar blir ført direkte mot eigenkapitalen. Verdivurdering: Aksjar som blir omsett i ein aktiv marknad blir verdsett lik notert pris innhenta frå børs, meklar eller prissettingsbyrå. Aksjar som ikkje blir handla i aktive marknader, blir verdsett basert på kjende omsetningskursar eller emisjonskursar gjort mellom uavhengige partar, tidlegare verdsettingar eller verdsettingar gjort på samanliknbare selskap, eller basert på forventa framtidige kontantstraumar Bokført verdi Verkeleg verdi Aksjar, bestemt bokført til verkeleg verdi 55 55 Aksjar tilgjengeleg for sal 369 369 Sum aksjar 424 424 Bokført verdi Verkeleg verdi Børsnoterte aksjar 71 71 Unoterte aksjar 353 353 Sum aksjar 424 424 Netto realiserte og urealiserte vinstar og tap i 2015: Netto realiserte vinstar og tap i 2015 10 Netto urealiserte vinstar og tap i 2015 64 Samla urealiserte vinstar pr 31.12.2015: Inkludert i kjernekapitalen : 124 Inkludert i tilleggskapitalen: 0 24

8. OPERASJONELL RISIKO 8.1 Styring og kontroll av operasjonell risiko Definisjon Risiko for tap som følgje av manglande eller sviktande interne prosessar eller system, menneskelege feil eller ytre hendingar. Viktige element i styring av operasjonell risiko er: Årleg vurdering av risiko knytt til forretningsområda og dei administrative områda. Risikoane blir fordelt ut frå fire element; strategisk, drift, etterleving og rapportering. Denne vurderinga dannar grunnlaget for etablering av rutinar og kontrolltiltak som har som formål å handtere / redusere identifisert risiko til eit akseptabelt nivå. Det blir i tillegg gjennomført eigne vurderingar knytt til risikovurdering i samband med implementering av nye produkt, tenester og system. Årleg stadfesting av internkontrollen der det blir rapportert fag- og einingsansvarlege til områdeansvarleg i konsernleiinga om status på internkontrollen innafor dei ulike organisatoriske einingane og fagområda.. Stadfestinga dannar grunnlaget for forbetringstiltak på ulike område. Tilrådingar frå internrevisjonen på reviderte område. 8.2 Måling av risiko Eventuelle hendingar av operasjonell art som gjennom året som fører til, eller som kunne ha ført til, tap, kostnader eller reduserte inntekter over eit visst nivå, blir registrerte i ein eigen hendingsdatabase. 25

9. LIKVIDITETSRISIKO 9.1 Styring og kontroll av likviditetsrisiko Definisjon Likviditetsrisiko er risikoen for at banken ikkje klarer å oppfylle pliktene sine og/eller finansiere ein auke i eigedelane, utan at det oppstår vesentlege ekstrakostnader i form av prisfall på eigedelar som må realiserast, eller i form av ekstra dyr finansiering. Styring og kontroll Likviditetsrisikoen blir styrt med utgangspunkt i finansstrategien som set rammer for likviditetsrisiko gjennom rammer for netto likviditetsbehov i ulike tidsintervall, krav til langsiktig finansiering, storleik på udisponerte trekkrettar, storleik på likviditetsreserve og lengda på den tidsperioden som banken skal vere uavhengig av ny finansiering frå penge- og kapitalmarknaden. Finansstrategien blir vedteken i styret og blir revidert årleg. I tilknyting til finansstrategien er det etablert eigen beredskapsplan for handtering av urolege likviditetssituasjonar. Måling av risiko og berekning av kapitalbehov Vi skil mellom to typar likviditetsrisiko banken får nedklassifisert kredittrating som følgje av store tap, men framleis tilgang på likviditet frå finansmarknaden banken har ikkje tilgang på likviditet som følgje av generell markedssvikt eller mistillit til banken (til dømes forventning om store tap) Likviditetsrisiko som følgje av tap som resulterer i nedklassifisering i ratingklasse vert definert som ei belastning på eigenkapitalen som kjem frå auka finansieringskostnader. Dette er ein følgjerisiko i den forstand at den oppstår ved store tap på dei andre områda slik at banken har problem med å finansiere innlåna. Ny rating vert avleia med bakgrunn i totaltapet. Deretter vert endring i risikopremie avleia av den nye ratinga. Endring i risikopremie vert simulert ved å gå ut frå ei normalfordeling, med ei bestemt forventning og eit bestemt standardavvik. Likviditetsbehovet blir lagt inn i programmet og multiplisert med endringa i risikopremien. Likviditetsrisko som følgje av sviktande tilgang på likviditet handlar om å ha tilstrekkeleg med likvide midlar til å dekke inn dei forpliktelsane som kjem til forfall. Gjennom lågkonjunkturscenario og stresstestar knytt til sannsyn og konsekvens for sviktande finansiering blir krav til innskotsdekning, forfallsstruktur og likviditetsreserve fastlagt. Likviditetsrammene blir oppdaterte på årleg basis. Det blir lagt vekt på at tilfeldige hendingar ikkje skal få alvorlege konsekvensar for betalingsevna. Det er såleis bygd opp ein likviditetsreserve i renteberande verdipapir og bankinnskot som skal dekke forfall i finansmarknaden dei næraste månadene, i tillegg til svingingar i likviditetsutgangen. Styret har som mål at banken skal ligge innafor nivået for moderat risiko målt etter Finanstilsynet sine likviditetsindikatorar. Banken skal også oppfylle krava til LCR som er gjort greie for i kapittel 2. Det blir også lagt vekt på å ha ein balansert fundingstruktur med omsyn til forfall på ulike løpetider. Pr 31.12.2015 såg forfallsstrukturen på banken si eksterne funding slik ut: 26

5.000 4.500 Forfallsstruktur ekstern funding 4.000 3.500 3.000 2.500 2.000 1.500 1.000 500 0 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 2024 2025 Obligasjon og sertifikat OMF F-lån og Kredittinstitusjonar Fondsobligasjonar Ansvarleg lån og Ansvarleg lån (call-dato) Obligasjonsporteføljen til SSF-konsernet har følgjande fordeling: 4.500 4.000 3.500 3.000 2.500 2.000 1.500 1.000 500 Rating obligasjonar og sertifikat (MNOK) - AAA AA A BB B Utan rating Plasseringar utan rating er norske kommuneobligasjonar. 27

10. ANDRE RISIKOAR 10.1 Forretningsrisiko Definisjon Risiko knytt til uventa inntekts- eller kostnadsendringar som følgje av konjunkturendringar eller endra kundeatferd Styring og kontroll Risikoen omfattar fare for sviktande inntekter som følgje av at kundane våre endrar atferd enten som følgje av konkurransesituasjon, trendar eller sviktande omdømme, eller at banken får sviktande inntekter som følgje av feilslått strategisk satsing i nye marknader eller nye produkt. Manglande evne til å fange opp omstillingar i kundeåtferd gjennom tilpassing av banken sine produkt vil også vere ein forretningsrisiko. Denne risikoen blir styrt med grunnlag i banken sin overordna strategi der målingar av kundeatferd og analyse av konkurransesituasjon og marknadssituasjon er ein del av forretningsutviklingsgrunnlaget. Med dette som utgangspunkt blir budsjett og målekort for oppfølging etablert. Budsjett og målekort blir rapporterte og følgde opp månadleg. Banken har også utvikla eit etisk regelverk som alle tilsette må setje seg inn i gjennom årleg gjennomgang. Måling av risiko Banken måler kapitalbehovet ut frå ein modell som er basert på metodikken som ofte blir omtalt som earnings volatility modelling. Denne metoden bereknar kapitalavsetning for forretningsrisiko basert på variasjonar i forventa inntekter og er ein simuleringsbasert metode. Modellen rapporterer Value at Risk. 10.2 Konsentrasjonsrisiko Definisjon Konsentrasjonsrisiko er definert som faren for tap som skuldast at banken har store delar av den utlånte kapitalen knytt opp mot enkeltaktørar eller mot avgrensa geografiske- eller næringsmessige område. Styring og kontroll Banken sin konsentrasjonsrisiko vert styrt gjennom banken sine risikorammer, der det mellom anna er fastsett grenser for storleiken på engasjement til enkeltkundar og næringar. Ein månadleg kredittrapport viser kor store dei faktiske eksponeringane er i forhold til rammene. Måling av risiko Det er kontrollert for konsentrasjonsrisiko på tre område: Sektorkonsentrasjon for bransjar, og for store engasjement. Dette er gjort ved hjelp av ein metode utarbeidd av den spanske sentralbanken Banco de España. Metoden nyttar Herfindal-Hirschman-indeksen i utrekninga av konsentrasjonsrisiko for bransjar og store engasjement. I tillegg er det gjennomført testar for å vurdere om det skal setjast av kapital knytt til geografisk konsentrasjonsrisiko. 28

10.3 Motpartsrisiko Banken kan inngå rentederivatavtalar, opsjonsavtalar knytt til valutakursar, aksjekursar og kredittderivat for å styre risiko. Motpartar skal kun vere velrenommerte selskap med god rating. Derivat engasjementsbeløp og verkelege verdiar Renterelaterte kontrakter: Nominelle verdiar totalt Positiv marknadsverdi Negativ marknadsverdi Swappar 7.984 123 151 Eksportfinans- porteføljesikring 67 0 3 Sum renterelaterte kontrakter 8.051 123 154 Valutarelaterte kontrakter: Terminer og swapper 2.817 41 48 Sum valutarelaterte avtaler 2.817 41 48 Sum finansielle derivat: 10.868 165 202 10.4 Compliancerisiko Compliancerisiko er risikoen for at banken pådreg seg offentlege sanksjonar, økonomiske tap eller tap av omdømme som følgje av at banken ikkje etterlever lover, reglar og standardar. Det er dei einskilde fagansvarlege som har ansvar for å følgje lover og retningslinjer innanfor sitt fagområde. Dei er dermed også adressatar for ulike rundskriv som kjem inn enten per post eller via e-post. Avdeling for risikostyring har sett opp ein oversikt over dei lover og forskrifter som påverkar banken, med tilhøyrande oversikt over kva for avdeling som blir påverka av desse og dermed har ansvaret for å sjå til at banken sine rutinar er i tråd med regelverket. For å ha oversikt over nye og endra regelverk set risikostyringsavdelinga kvar tredje månad opp ei oversikt over nye lover, forskrifter, endringar og informasjon som er gitt ut siste kvartal. Denne blir distribuert til fagavdelingane som blir påverka av endringane, og til konsernleiinga. I tillegg kan det kome inn informasjon og endringar som må følgjast opp omgåande. Desse meldingane går gjerne direkte til den fagansvarlege, og kan også inngå i Finanstilsynet si ordning for e-postinformasjon som banken abonnerer på. 29