REPRESENTASJON I STYRINGSGRUPPE I NOMINASJONEN AV KULTURMINNE I ODDA OG TYSSEDAL TIL UNESCO SI VERDSARVLISTE

Transkript

1 HORDALAND FYLKESKOMMUNE Kultur- og idrettsavdelinga Arkivsak Arkivnr. 653 Saksh. Ekerhovd, Per Morten Saksgang Kultur- og ressursutvalet Fylkesutvalet Møtedato REPRESENTASJON I STYRINGSGRUPPE I NOMINASJONEN AV KULTURMINNE I ODDA OG TYSSEDAL TIL UNESCO SI VERDSARVLISTE SAMANDRAG Saka er ei oppfølging av vedtak gjort i fylkesutvalet og drøftar korleis ein kan kome vidare i saka. Det vert mellom anna peikt på trongen for midlar til istandsetjing og tilrettelegging og føreslege å formalisere samarbeid mellom stat, kommunar og fylkeskommunar i eit samarbeidsråd for framtidig verdsarv i Odda, Tyssedal, Rjukan og Notodden. FORSLAG TIL INNSTILLING 1. Fylkesutvalet er nøgd med at Miljøverndepartementet har avklart fredingsomfanget på Odda smelteverk og vil bidra til ei berekraftig forvalting som sikrar dei nasjonale kulturminneverdiane. 2. Fylkesutvalet vil peike på dei omfattande oppgåvene som ligg i istandsetting og tilrettelegging av kulturminna på Odda smelteverk og vil be om at det vert løyvd monalege midlar frå statsbudsjettet kapittel 1429, post 72.8 i Fylkesutvalet er oppteken av at verdsarvnominasjon for kulturminne i Odda og Tyssedal vert arbeidd fram og bed Miljøverndepartementet sjå til at midlar frå Statsbudsjettet kapittel 1429, Post 72.9 Verdsarvlista, nasjonale oppgåver også kjem Odda og Tyssedal til gode i Fylkesutvalet bed om at Miljøverndepartementet kallar inn til skiping av eit samarbeidsråd for verdsarvprosessen i Odda og Tyssedal og at arbeidet i Hordaland vert koordinert med tilsvarande prosess i Telemark.

2 5. Fylkesutvalet nemner opp følgjande som Hordaland fylkeskommune sine representantar i samarbeidsrådet: nn medlem nn varamedlem. 6. Fylkesutvalet bed om at fylkesrådmannen ved Kultur- og idrettsavdelinga er bisitjarar på møta i samarbeidsrådet og at ein elles tek ei aktiv rolle i relevante arbeidsgrupper for å førebu saker i samband med verdsarvnominasjonen. 7. Fylkesutvalet bed om at Riksantikvaren løyver midlar til ei tidsavgrensa prosjektstilling i Hordaland fylkeskommune som koordinator for verdsarvnominasjonen i Hordaland. Paul M. Nilsen fylkesrådmann Anna Elisa Tryti fylkeskultursjef Vedlegg: Notat til Miljøverndepartementet Prosjektplan april

3 FYLKESRÅDMANNEN, : Bakgrunn for saka: I sak 146/12, Hordaland fylkeskommune og ansvaret for tekniske og industrielle kulturminne i Odda og Tyssedal nominert til Unesco si verdsarvliste, gjorde fylkesutvalet følgjande vedtak: 1. Fylkesutvalet ser på nominasjon av verdsarv i Odda og Tyssedal som ei viktig regional sak. Fylkesutvalet meiner at nominasjonsarbeidet må innrettast slik at ein utviklar eit breidt eigarskap til saka. Prosessen må gjerast i samråd mellom statlege, regionale og lokale styresmakter. 2. Fylkesutvalet ber om at ein setter ned ei politisk/administrativ gruppe for å følge opp arbeidet med verdsarvstatus. Gruppa må ha representantar frå kommune, fylke og stat. Gruppa skal koordinere og følge arbeidet og ta naudsynte initiativ overfor lokale, regionale, statlege og verdsarvorgana i UNESCO. 3. Fylkesutvalet bed om at Miljøverndepartementet handsamar fredingssaka for Odda Smelteverk så snart som råd slik at ein kan arbeide vidare med verdsarvnominasjonen for Odda, Tyssedal, Rjukan og Notodden. 4. Fylkesutvalet stiller seg positiv til Odda kommune sitt initiativ for å utgreie eit lokalt, offentleg eigarskap med regional- og statleg medverknad, men fylkeskommunen vil ikkje gå inn som eigar av området. Etter handsaminga av saka i fylkesutvalet er det gjort viktige avklaringar knytta til fleire av vedtaktspunkta slik at det no vert lagt fram sak for å avklare fylkeskommunen si oppfølging. Avklart freding av delar av Odda smelteverk. Hordaland fylkeskommune var ansvarleg for å førebu sak om fredinga før vedtak hjå Riksantikvaren og har gjennom lang tid arbeidd for å sikra dei nasjonale kulturminna som grunnlag for ny utvikling. Etter vedtak i fylkesutvalet i sak 278/10, dagsett , vart saka sendt til Riksantikvaren for slutthandsaming kunngjorde Riksantikvar Jørn Holme fredingsvedtaket for Odda smelteverk på møte i Odda. Vedtaket var grunngjeve i behovet for å sikre eit viktig bidrag til den internasjonale industrihistoria. Saka gjekk til Miljøverndepartementet etter at fredingsvedtaket vart påklage av eigedomsselskapet SNU (Smelteverkstomta næringsutvikling). Klagesaka vart endeleg avgjort etter vedtak 2. oktober 2012 i departementet som stadfesta Riksantikvaren sitt vedtak. Fredinga gjeld delar av smelteverksområdet, dvs bygningar og konstruksjonar som syner hovudtrekka av trinna i produksjonen av karbid og cyanamid, frå mottak og transport av råstoff til det ferdige produktet. Gjennom vedtaket om freding har Miljøverndepartementet følgt oppmodinga vedteken i fylkesutvalet , og saka er kome eit langt steg vidare. Fylkesutvalet er nøgd med at Miljøverndepartementet har avklart fredingsomfanget på Odda smelteverk og vil bidra til ei berekraftig forvalting som sikrar dei nasjonale kulturminneverdiane. Sterkare satsing på kulturminne og kulturmiljø i Statsbudsjettet 2013 Tidlegare tilstandsregistreringar og fleire rapportar har synt at dei tekniske og industrielle kulturminna på smelteverket er utsett for aukande forfall. Noverande eigar har i liten grad gjennomført vedlikehald og istandsetjing og ein lyt gjennomføre arbeid raskt for å unngå vidare tap av kulturminneverdi. Dette omsynet er mellom anna streka under i framlegget til statsbudsjett for Jf pressemelding frå Miljøverndepartementet dagsett : 3

4 «Odda smelteverk, Atlungstad Brenneri i Stange og Haldenkanalen blir prioriterte industrielle kulturminne. Regjeringa føreslår ei satsing på kulturminne og kulturmiljø på i alt 582 millionar kroner, ein auke på om lag 69 millionar kroner eller 13 prosent frå Regjeringa føreslår at 18 millionar kroner skal gå til tekniske og industrielle kulturminne som er eit satsingsområde framover. Auken gjeld særskilt Odda smelteverk. I tillegg er Atlungstad Brenneri og Haldenkanalen ført opp på lista over nasjonalt viktige tekniske og industrielle kulturminne» Det er naturleg at ein monaleg del av budsjettet i 2013 vert øyremerkt til oppgåvene på Odda smelteverk. I budsjettframlegget er det særleg to postar som er aktuelle, jf kapittel 1429: Post 72.8 Tekniske og industrielle kulturminne og Post 72.9 Verdsarvlista, nasjonale oppgåver. Midlar til teknisk istandsetting er øyremerkte frå Post Det er i tillegg grunn til å peike på at tentativ verdsarv i Telemark (Rjukan og Notodden) har motteke midlar frå Post 72.9 i For at ikkje framtidig verdsarv i Hordaland (Tyssedal og Odda) skal seinke den samla prosessen er det naudsynt å setje fart i nominasjonsførebuingane i vårt fylke og det bør løyvast midlar som kan stø opp under dette arbeidet, mellom anna til koordineringsoppgåver i fylkeskommunen. Fylkesutvalet vil peike på dei omfattande oppgåvene som ligg i istandsetting og tilrettelegging av kulturminna på Odda smelteverk og vil be om at det vert løyvd monalege midlar frå statsbudsjettet kapittel 1429, post 72.8 i Fylkesutvalet er oppteken av at verdsarvnominasjon for kulturminne i Odda og Tyssedal vert arbeidd fram og bed Miljøverndepartementet sjå til at midlar frå Statsbudsjettet kapittel 1429, Post 72.9 Verdsarvlista, nasjonale oppgåver også kjem Odda og Tyssedal til gode i Eigarskap: Effektiv bruk av offentlege midlar til bevaring og tilrettelegging av dei freda kulturminna avheng av eit eigarskap som prioriterer kulturminneomsyn. Noverande eigar av størstedelen av dei freda anlegga på Odda smelteverk, SNU, har som hovudføremål å utvikle næringsaktivitetar. I praksis har strategien vore å realisere verdiar på området gjennom å rive restane etter smelteverket, selje skrapjarn og slik frigjere nytt tomteareal. Delar av hovudføremålet kan dermed seiast å vere i strid med intensjonen om å sikre nasjonale kulturminneverdiar og ta dei i bruk på eit vis som ikkje set kulturminneverdiane i fare eller reduserer dei vesentleg. Av di eigarskapen er av dei viktigaste avgrensande faktorane for å sikre ei utvikling som sikrar kulturminneomsynet, er det sett i gong eigen prosess i regi av Odda kommune for å drøfte andre eigarskapsmodellar. Handsaminga er pr ikkje avslutta i kommunestyret gjorde fylkesutvalet følgjande vedtak: Fylkesutvalet stiller seg positiv til Odda kommune sitt initiativ for å utgreie eit lokalt, offentleg eigarskap med regional- og statleg medverknad, men fylkeskommunen vil ikkje gå inn som eigar. Saka om eigarskap avheng i stor grad av utfallet av dei lokalpolitiske prosessane i Odda kommune. Når ein har fått eit betre oversyn over kva grep som vert tekne for å adressere eigarskapsspørsmålet, vil det vere naturleg å vurdere korleis Hordaland fylkeskommune skal stille seg til at evt andre enn SNU trer inn som eigarar av smelteverket. Fylkesutvalet viser til tidlegare vedtak og vil samarbeide med dei eigarkonstellasjonane som til ei kvar tid ivaretek omsynet til bevaring og utvikling av smelteverkstomta i Odda. Organisering av prosess for vidare arbeid med Odda smelteverk og nominasjon av verdsarv i Tyssedal, Odda, Notodden og Rjukan. Jf vedtakspkt 1 og 2 i sak 146/12. Prosessane for avgrensing, nominasjon og forvalting av verdsarv er mellom anna normert i Unesco sine retningsliner, Operational guidelines for the implementation of 4

5 the World Heritage Convention. Mellom dei viktigaste omsyna er etableringa av ei hensiktsmessig forvalting in close collaboration with property managers, the agency with management authority and other partners, and stakeholders in property management Op. Guidelines 117. Det har vore praksis på mange verdsarvstader å oppnemne såkalla management- eller sitecommittees. I norsk samanheng har dette vore tolka som eit samarbeidande organ med deltakarar frå ulike styresmakter og andre partar i saka (eigarar, organisasjonar el), og ikkje som ein eigen komité eller råd med fullmakter/mynde. Dette er eit godt prinsipp som står fast. Jf vedtak i sak 179/12, Ny heilskapeleg verdsarvpolitikk fråsegn frå Hordaland fylkeskommune, dagsett , fylkesordføraren på sommarfullmakt 2012). I Noreg er det samstundes eit berande prinsipp at forvalting av mynde er underlagt politisk styring. I Hordaland har me erfaring med to ulike samarbeidsmodellar for verdsarven: 1. Samarbeidsgruppa for verdskulturminnet Bryggen Sett saman av byråkratar innan kulturminnevern i stat, fylkeskommune og kommune og eigarar. Ingen politikarrepresentasjon. Leia av Riksantikvaren. Erfaring: Samarbeidsgruppa er eit organ for utveksling av informasjon, og har fungert godt til føremålet. Gruppa har byråkratisk tyngd, men har hatt avgrensa påverknad på strategiske spørsmål, og har i liten grad kunne reise politiske saker for å styrkje utviklinga av lokal, regional eller statleg politikk knytt til verdskulturminnet Bryggen. 2. Rådet for Vestnorsk fjordlandskap Vestnorsk fjordlandskap er innskriven på verdsarvlista som to delområde, Nærøy- og Geirangerfjorden. Rådet for Vestnorsk fjordlandskap er sett saman av styresmakter med ulike forvaltingsmynde. Stat (fylkesmenn, DN, Riksantikvaren), fylkeskommunane (Hordaland, Sogn- og fjordane og Møre- og Romsdal) og kommunane (Lærdal, Aurland, Vik, Norddal, Stranda). Dei ulike styresmaktene (sett bort i frå staten) stiller i rådet med politisk leiing med bisitjarar (administrasjon) Leiinga av rådet går på omgang mellom nord- og sørområdet. Leiing har til no vore ordførarar i kommunane. Erfaring: Rådet fungerer godt for å utveksle informasjon slik som samarbeidsgruppa for Bryggen. Politiske vedtak mv skjer i ordinære organ (kommunestyre, fylkesting mv), men rådet har vore åstad for drøfting av viktige politiske spørsmål knytt til verdsarven og oppstart av viktige politiske prosessar på samme vis som eit regionråd fungerer. Døme på resultat er tverrdepartemental tiltakspakke for landbruk i områda utvikla etter initiativ frå politikarane i rådet (kommunar og fylkeskommunar). Modellen har gjeve sterk interesse for verdsarvsaka i politisk leiing i kommunane. Framlegg til samarbeidsråd: I løpet av den komande nominasjonsprosessen i Odda og Tyssedal må ein ta stilling til samarbeidordninga mellom dei ulike partshavarane, jf. Op Guidelines. Modellen for Vestnorsk fjordlandskap er mest i tråd med vedtak gjort av fylkesutvalet og nominasjonsprosessen kan vere eit passande tidspunkt for å forme eit framtidig samarbeidsorgan for verdsarven. God forvalting av verdsarv krev prosessar med politisk forankring. For sterk byråkratisering kan verke svekkjande for saka. Slik organiseringa tidligare har vore tenkt med ei referansegruppe, jf Notat frå Riksantikvaren, april 2010, vert kommunar og fylkeskommunar inviterte til uforpliktande og einsidig formidling av informasjon frå prosjektleiinga hjå Riksantikvaren - utan at det er etablert eit forum for ansvarleg drøfting av dei spørsmåla som kan vere av strategisk tyding, politisk utfordrande mv. Modellen er noko ovanfra og ned. Eit svar på denne utfordringa er å fremje eit alternativt framlegg til organisering (sjå figur). Representasjon i gruppa kan diskuterast, men i prinsippet bør alle som har vesentlege roller i verdsarvområda vere representerte, og Samarbeidsrådet skal primært vere eit organ for lokale, regionale og statlege styresmakter, representert gjennom politisk leiing med bisitjarar. 5

6 Om ein nyttar vanlege prosjektleiingstermar er staten v/ Miljøverndepartementet prosjekteigar og - ansvarleg for nominasjonsprosessen. Direktoratet for kulturminnevern (Riksantikvaren) er delegert rolla som prosjektleiar og kan dermed tene som sekretariat for samarbeidsrådet. Til å førebu enkeltdelar i sjølve nominasjonen set ein i tillegg ned ulike arbeidsgrupper med klare mandat og ulik samansetting og leiing, i vest og i aust og gjerne med tematiske arbeidsgrupper i tillegg. For å setje fortgang i arbeidet vil det vere ønskjeleg at ein opprettar eiga tidsavgrensa stilling for nominasjonsarbeidet i Hordaland fylkeskommune og med statleg medfinansiering slik det er gjort i Telemark fylkeskommune. Eit samarbeidsråd har ikkje sjølvstendig vedtaksmynde viktige spørsmål vert avgjort i ordinære politiske organ, jf regionråda. Med eit samarbeidsråd kan ein likevel førebu verdsarvprosjektet med betre forankring i folkevalde organ. Samstundes sikrar ein at faglege prosessar kan føregå på mest mogeleg effektivt vis. Når innhaldet i verdsarvnominasjonen har vore drøfta godt i samarbeidsrådet tek prosjektleiinga saka vidare til førebuing og ordinær høyring utan at ein kan forvente politiske overraskingar, td som erfaringa var i verdsarvnominasjonen i Lofoten, der prosessen er stoppa i regionale og lokale politiske organ. Mogelege føremoner: 1. Tydeleg involvering av politisk leiing i lokale og regionale styresmakter - mindre byråkratisering av prosessen. 2. God førebuing av verdsarvnominasjonen som politisk sak. 3. Tidleg utprøving av mogeleg modell for vidare forvalting styrkar nominasjonen. 4. Alle lokale partar (innbyggjarar, eigarar, næringsliv, organisasjonar) finn naturlege liner til politisk leiing i kommunar og fylkeskommunar, der dei tidleg kan fremme saker eller særinteresser. Mogelege utfordringar: 1. Prosjektleiinga (Riksantikvaren) må bruke ressursar på å førebu saker som skal handsamast i samarbeidsrådet. 2. Krev aktiv deltaking (bruk av tid) frå politisk leiing i folkevalde organ. Vurderingane over stør elles opp under vedtaka gjort i Hordaland fylkeskommune i sak 179/12, td: 2. Organiseringa av verdsarvråd, verdsarvsenter/formidlingssenter og koordinator ved kvart einskild verdsarvområde må få ei utforming som styrkar den lokale og regionale forankringa og oppfølginga. 3. Ved verdsarvstader der det ikkje allereie er oppretta eit verdsarvråd, bør dette opprettast. 4. For kvar verdsarvstad bør det vere ei heil stilling som verdsarvkoordinator. 6

7 Samarbeidsrådet/Verdsarvrådet: Drøfter viktige saker i milepelsmøte Medlemer: politisk leiing i kommunar, fylkeskommunar og stat Kommunar og fylkeskommunar (politisk leiing med bisitjarar) Staten (Miljøverndepartementet, direktorat og fylkesmenn) Observatørstatus: Eigarar, kompetansemiljø (industri, museum mv) Handsaming av saker Førebuing av saker Prosjektleiing (Ra) Nomina sjon Vest Aust Nomina sjon Aust Vest Arbeidsgruppe n... Arbeids- Gruppe nn... Arbeidsgruppe nnn... Referansegruppe nyttast som ressurs for arbeidsgruppene og samarbeidsrådet i aktuelle saker. Er ikkje eit aktivt møtande organ, men ei liste over aktuelle ressursar som kan støtte nominasjonsprossessen (td. skular, tekniske ekspertar, næringsliv, presse, kompetansemiljø mv.) Fylkesutvalet vil ta initiativ til at det vert sett ned eit samarbeidsråd for verdsarvprosessen i Odda og Tyssedal og at arbeid i Hordaland vert koordinert med tilsvarande prosess i Telemark. Fylkesutvalet nemner opp følgjande som Hordaland fylkeskommune sine representantar i samarbeidsrådet: a. hovudmedlem b. varamedlem. Fylkesutvalet føreset at administrasjonen ved Kultur- og idrettsavdelinga er bisitjarar på møta i samarbeidsrådet og at ein elles tek ei aktiv rolle i relevante arbeidsgrupper for å førebu saker i samband med verdsarvnominasjonen. Fylkesutvalet bed om at Riksantikvaren løyver midlar til ei tidsavgrensa prosjektstilling i Hordaland fylkeskommune som koordinator for verdsarvnominasjonen i Hordaland. 7