Årsmelding Noregs Mållag

Transkript

1 Årsmelding Noregs Mållag

2

3 Innhald 4 Føreord 7 Leiar 8 Nynorsk oppvekst 15 Andre målpolitiske tiltak 22 Samskipnaden 29 Økonomi 40 Tillitsvalde, tilsette og oppnemnde 42 Norsk Målungdom 43 Nærskylde tiltak 48 Vedlegg og statistikk Årsmelding Noregs Mållag Form: Kjartan Helleve Trykk: CopyCo Opplag: 500

4 Styret i Noregs Mållag : Frå venstre: Helga Hjetland, Sigbjørn Hjelmbrekke (nestleiar), Janne Nygård, Sveinung Rotevatn, Marit Aakre Tennø (leiar), Vebjørn Sture og Terje Kjøde.

5 Føreord Styret legg med dette fram årsmeldinga for arbeidsåret 2013/2014 slik 5.1 i lov for Noregs Mållag seier. Årsmeldinga dekkjer perioden 4. mars 2013 til 18. februar Dei siste vekene fram til landsmøtet vil bli oppsummerte i årsmeldinga for neste arbeidsbolk. Noregs Mållag er ein landsfemnande, friviljug medlemsorganisasjon med skrivarstove i Oslo. Det har ikkje vore fysiske ulukker eller skadetilfelle i Sjukefråveret har vore 117 dagsverk, noko som utgjer 5,2 prosent. Storparten av fråveret skriv seg frå langtidssjukemelding. Arbeidsmiljøet vert rekna som godt, og Noregs Mållag følgjer prinsippa for likestilling i arbeidslivet både når det gjeld lønspolitikk og tilsetjingar. Verksemda til Noregs Mållag ureinar ikkje det ytre miljøet. Årsrekneskapen for 2013 gjekk kroner i overskot, og den samla eigenkapitalen er eit godt grunnlag for drift dei komande åra. Årsmeldinga er ein rapport for det siste året i den treårige arbeidsprogramperioden frå Teksten fylgjer strukturen i arbeidsprogrammet så langt det lèt seg gjera. Årsmeldinga omtalar i hovudsak arbeid som er gjort eller som det er teke initiativ til frå styret og skrivarstova i Noregs Mållag. Ho omtalar dessutan noko av det arbeidet lokal- eller fylkeslag gjer og også tilskipingar og særskilde hendingar som nærskylde organisasjonar har stått for. Årsmeldinga tek likevel ikkje mål av seg til å yta rettferd til det store arbeidet som vert lagt ned av lokal- og fylkeslaga i organisasjonen. Årsmeldinga skal danna grunnlaget for landsmøtet si vurdering av arbeidet til styret og stoda for målreisinga og heile samskipnaden. I tillegg har årsmeldinga ein viktig funksjon som ein rapport frå Noregs Mållag til offentlege og private tilskotsytarar og samarbeidspartnarar. Dei siste åra har Språkrådet laga rapporten Språkstatus som dokumenterer språkbruk i Noreg på ulike felt, og Nynorsk kultursentrum gjev år om anna ut det omfattande faktaoversynet Språkfakta. Årsmeldinga frå Noregs Mållag dekkjer i hovudsak målreisinga og det arbeidet som vert lagt ned for å styrkja nynorsken sin plass. Saman gjev desse tre ulike rapportane eit utfyllande oversyn over stoda for nynorsken. Styret har lagt vekt på å gje årsmeldinga ei utforming som òg gjer ho interessant for lesarar utanfor Noregs Mållag, sjølv om den primære målgruppa er samskipnaden. Oslo, 18. februar 2014 Marit Aakre Tennø (leiar) Sigbjørn Hjelmbrekke (nestleiar) Helga Hjetland Terje Kjøde Sveinung Rotevatn Vebjørn Sture (Norsk Målungdom) Ingrid Fiskaa (1. vara) Gro Morken Endresen (dagleg leiar)

6

7 Leiar I oktober 2013 avslutta Noregs Mållag Nynorskstafetten i Bygland. Då hadde me stogga 160 stader, snakka med tusenvis av folk og fylt lokalaviser over heile Noreg med nynorsksaker. Nynorskstafetten var eit stort lyft i 2013, både organisatorisk og politisk. Å reisa rundt i heile Noreg for å snakka med folk om nynorsk har vore opplysande, skulerande og kveikjande. Ikkje berre for sentrallekken, også meldingane frå lokallaga har vore jamt over positive. Mange har oppdaga nye inngangar til målsaka, eller nye problemstillingar. Mållaga våre fekk høve til å snakka med skulesjefar, ordførarar og lærarar som kanskje ikkje hadde diskutert så mykje målsak før. Ikkje alle hadde tenkt over kvifor det var viktig at innvandrarane i kommunen fekk opplæring på nynorsk eller at det vart lese nynorsk i barnehagen. Vitjingane opna for å sjå på strukturar med nynorske auge. I 2013 var òg kampen for sidemålet i norskfaget avslutta (for denne gong). Sidan januar 2012 har organisasjonen arbeidd for at det framleis skal vera ein eigen karakter i sidemål. Norskfagssaka vart krona med siger då Kristin Halvorsen avgjorde dagen før sumarferien at ein ikkje skulle endra vurderingsordningane for norskfaget. Ho innførte rett nok ei prøveordning med færre karakterar som me må følgja godt med på evalueringa av frametter. Etter å ha sete med hjartet i halsen sidan 2012 i uro for norskfaget, var hjartet på veg opp att då me runda av ferien i fjor. Valkampen tetna seg til, og me visste at Høgre hadde gått inn i valkampen med eit uklårt sidemålsvedtak. Då presiserte Erna Solberg i ein debatt med Audun Lysbakken på NRK Hordaland rett før valet, at ordlyden tydde det same som Høgre hadde stått for alltid før; valfritt sidemål. Då forhandlingane tok til, vart nynorsken ei mediesak. Eg sat i ein bil i Ål sentrum under Nynorskstafetten, då Ola Elvestuen sa på radio at nynorsken var like viktig for Venstre no som før valet og Per Sandberg sa at Frp ikkje kom til å gå ut av noka regjering for nynorsken. Dette var ei lette, og fyrste gongen er torde tenkja at dette kunne gå rette vegen. Regjeringserklæringa kom utan valfritt sidemål, men med lovnader om å endra på mållova. Det vil likevel bli ein tøff kamp for Høgre og Frp å få gjennom det i Stortinget. Så sjølv om Språkåret og me og fleire andre språksamfunn i Noreg i heile 2013 har feira språket, så har nokon også dette året måtta ta nokre kampar for at andre skal kunna få feira. Slik vart Mållaget sitt arbeidsår eit år med stort spenn. Frå 200 menneske på avslutninga i Bygland til ideologiske forsvar for mållov og mediespråk. Frå siger for skulemålet i Sel og Heidal til forsvar for eigen karakter i sidemål. Kampane kjem oftast tettare enn feiringane. Det gjer ingenting så lenge sigrane er viktige. Marit Aakre Tennø Leiar i Noregs Mållag

8 Nynorsk oppvekst 2.1 Barn og språk Det viktigaste er å gjera barna til trygge brukarar av sitt eige mål og styrkja det nedervde talemålet. Målet er at barna allereie i barnehagen skal få eit positivt møte med nynorsken Språk i barnehagen Den personlege språkidentiteten og det nedervde talemålet skal styrkjast i barnehagen, så barna vert tryggare på seg sjølve og den språklege og kulturelle bakgrunnen sin. Barn over heile landet må få innblikk i det språklege mangfaldet som finst i Noreg, og målet er at opplesing frå nynorske barnebøker vert ein del av barnehagekvardagen over heile landet. Noregs Mållag skal arbeide for at barnehagelova sikrar at det nedervde talemålet ikkje vert undergrave. Språkopplæringa i førskulelærarutdanninga må styrkjast slik at førskulelærarane får kunnskap og medvit om verdien av barna sitt eige talemål, og i korleis dette best mogleg kan lærast. Det er viktig at det finst rettleiingar som gjer det lettast mogleg for tilsette i barnehagane å driva språkopplæring. Den komande treårsperioden skal Noregs Mållag sørgja for at det vert kartlagt kva språkutviklande pedagogiske hjelpemiddel som finst til bruk i barnehagen. Målet er at alt materiell som vert gjeve ut med offentleg stønad, òg kjem på nynorsk. Mållaget vil ta til orde for at Aasen-tunet, Nynorsksenteret og andre institusjonar skal få midlar til å utvikla pedagogisk materiell på nynorsk. Mållaget skal laga eit prøveprosjekt i ein kommune der ein deler ut ei nynorsk startpakke, som til dømes kan innehalda nynorske barnebøker og tips til foreldra. Noregs Mållag må trekkja inn andre organisasjonar, til dømes Pirion, Magasinett og Norsk Barneblad, som samarbeidspartnarar i utvikling og gjennomføring av tiltak mot målgruppa barn og unge. Barnehagearbeidet Barnehagekampanjen Gjennom ord blir verda stor vart avslutta til landsmøtet i april Fordi dette er eit viktig arbeidsfelt, og fordi mange kjem til for å gjera arbeid på feltet, har me halde fram med å produsera kampanjemateriell. I løpet av året vitja me 58 barnehagar og snakka med over 1100 barnehageborn i samband med Nynorskstafetten. Materiellet er framleis etterspurt, og det er gledeleg. Rammeplan for barnehagane Utdanningsdirektoratet er i gang med å laga eit nytt framlegg til rammeplan for barnehagar. I januar 2014 var det frist for å koma med innspel til andreutkastet til rammeplan. Innspelet frå Noregs Mållag peika på kor viktig det er at barnehagane i dag speglar det språklege mangfaldet i Noreg, og at dette går tydeleg fram av rammeplanen. Det er viktig å gje eit nyansert bilete av kva slags språkleg landsskap barnehagane er i. Nynorsk er eit mindre brukt språk. Barnehagane i nynorskområde og område med både nynorsk og bokmål bør gje språkstimulering gjennom rim, regler, song, forteljing, høgtlesing og så vidare på nynorsk. Slik kan ein gjera 8

9 Nynorsk oppvekst dei tryggare i nynorsk og sikra ein god overgang til skulen. Alle born møter nynorsk i skulen, sjølv om dei tek til med bokmål som hovudmål. Difor bør dei også få kjennskap til nynorsk i barnehagen. Alle born bør få nynorsk gjennom songar, høgtlesing eller lydbøker i barnehagen. Vi har mellom anna eit rikt dialektmangfald som barnehagane bør syna positive haldningar til, og ta vare på. Arbeidet med rammeplanen er nyss utsett i det årsmeldinga går i trykken. Kva tid ny versjon ligg føre, er difor uvisst Barn og media Nynorsk og dialekt må inn i større grad på radio og i fjernsyn i program som særskilt er retta mot barn. Noregs Mållag skal, i samarbeid med Kringkastingsringen, følgja opp kravet om 25 % nynorsk i NRK Super. Noregs Mållag vil arbeida for meir nynorsk for barn og unge i den digitale verda. Barn og media NRK Super fekk ein dårleg start med svært lite nynorsk det fyrste driftsåret, Frå 2009 har difor Mållaget og Kringkastingsringen fylgt tett opp med halvårlege møte fram til våren Ut frå dei gode resultata frå og med 2012-statistikken, har me no gått over til årlege møte, på vårparten kvart år. Mållaget møtte sist NRK Super i mai Redaksjonen er oppteken av at dei også greier å spegla mangfaldet gjennom bruk av born som snakkar den naturlege dialekten sin, ikkje berre ved å dubba teiknefilmar eller utanlandske produksjonar til nynorsk. Det har mellom anna vore utgangspunktet for ei større satsing på produksjon av barnesendingar frå heile landet, der særleg Førde, Trondheim og Tromsø medverkar mykje. NRK Super har i samarbeid med nynorskrørsla arbeidd godt og systematisk med nynorskdelen, og resultatet me no ser, hadde ikkje vore mogleg utan ein slik systematikk. I møte med TV2 vinteren 2014 tok me også opp tilbodet til born. TV2 måler ikkje språkbruken, og dei gjev heller ikkje føringar til tekstarar og dubbingselskap. Me har ikkje fått konkrete lovnader om at dei vil prioritera nynorsken, men dei noterte seg synspunkta våre Lokale tiltak Viktige tiltak i lokallaga er å informera barnehagane om kva materiell som finst, som til dømes Pirion og Blåmann Barnebokklubb, og å spreia dette. Lokale mållag kan samarbeida med kommunane for at barnehagane kjem med i kommunale språkplanar. Dei kan òg laga lokalt materiell for å fremja den lokale kulturen og dialekten, og samarbeida med barnehagane om å nå foreldra og få besteforeldre og andre til å vitja barnehagane. 2.2 Nynorsk i skulen Det viktigaste målet er å auka talet på nynorskelevar i grunnskulen og å heva kvaliteten på opplæringa Talet på nynorskelevar Noregs Mållag må arbeida for å auka talet på nynorskelevar i skulen. Sentrallekken skal informera om retten til å skipa nynorsk parallellklasse, fylgja opp alle som ynskjer å starta nynorsk parallellklasse og utvikla eit parallellklassekurs for interesserte foreldre og mållag. Noregs Mållag må arbeida for å stoppa utholinga av opplæringslova, slik at bokmålsklassar i nynorskskular ikkje øydelegg for nynorskelevane. Skulemål På grunn av offisiell norsk språkpolitikk har opplæringslova ein såkalla lex specialis, ei særlov i opplæringslova som står over opplæringslova. Det gjeld retten til å krevja såkalla parallellklassar (språkdelingsgrupper). Fordi denne retten er knytt til ein statleg rett, har staten ansvar for finansieringa av slike klassar (grupper). Fram til 1986 var det eigne øyremerkte pengar i statsbudsjettet til dette føremålet. Etter den nye kommuneøkonomien vart innført frå 1986, er det Fylkesmannen som skal syta for finansiering av slike klassar gjennom skjønnsmidlar. Men, skjønnsmidlar er nett det, tufta på skjønn. Noregs Mållag kontakta i fjor alle fylkesmenn i fylke der det er aktuelt å bruka skjønnsmidlar til parallellklassar. Då viser det seg at fylka praktiserer dette ulikt. Då det vart oppretta ein nynorskklasse på Minde skole i Bergen for fire år sidan, fekk ikkje Bergen kommune skjønnsmidlar i det heile til denne klassen. I Troms ytte Folkerøystingar om skulemål 2013 Dato krins Kommune Røysteføre Nynorsk Bokmål Vedtak (Fire skular) Sauherad Bokmål Sel Sel Nynorsk Heidal Sel Nynorsk 9

10 Nynorsk oppvekst Feira AAsen Full Vikjahalli i Vik og stormande applaus. Dei to første vekene med Nynorskstafett slutta med ein dundrande suksess av ein festkveld. Her nokre av dei som stod på scena. (Foto: Håvard B. Øvregård) fylkesmannen ekstra tilskot til parallellklassar i Målselv etter at Noregs mållag tok opp saka i samarbeid med kommunen. I somme høve har jamvel uklåre reglar om korleis skjønnsmidlane skal brukast til parallellklassar, ført til folkerøysting og skifte av opplæringsmål, seinast i Sola kommune i Dersom ikkje staten garanterer for full finansiering av parallellklassar, vert retten til eiga gruppe oftare undergraven. Finansiering er difor avgjerande for å sikra at praksis i skulen fylgjer dei overordna måla for norsk språkpolitikk. Uklåre reglar og varierande praksis med ulike konsekvensar for nynorsk i skulen, gjorde at Noregs Mållag tok opp saka med Kommunaldepartementet i Resultatet av møtet vart ei innskjerping i rundskrivet til fylkesmennene om bruk av skjønnsmidlane. Jamvel om dette var ein liten siger for parallellklasseretten, og dermed for nynorsk i skulen, er det uvisst korleis fylkesmennene tolkar regelverket. Det vil seia at me lyt halda fram med å hjelpa kommunar som slåss mot fylkesmenn om skjønnsmidlar til parallellklassar. Det er eit mål å gjennomføra éi offensiv skulemålsrøysting i perioden. Dersom lokal- eller fylkeslag melder inn stader der ei slik røysting kan vera aktuell, skal Noregs Mållag prioritera høgt å stilla naudsynte ressursar til rådvelde. Mållag og målfolk som kan vera interesserte i å gjennomføra ei slik røysting, bør samlast i eit eige nettverk som kan finna fram til verkemidla som skal til for å vinna. Alle mållag i bokmålsområde og randsoner må fylgja opp foreldre som skal velja hovudopplæringsmål for ungane sine, slik at flest mogleg vel nynorsk. Vidare må mållaga arbeida for at dei som har nynorsk som opplæringsmål, får best mogleg vilkår for å halda på nynorsken gjennom heile skuletida. Røystingar Det var tre røystingar i perioden to i Sel kommune og ei i Sauherad. Alle røystingane kom etter politiskadministrative vedtak i kommunane, ingen hadde kravt røysting. Det har vore uro i fleire krinsar i arbeidsåret, og på våren 2014 vert det røysting på Holet skule, øvst i Hallingdal og truleg også på Malmheim skule i Sandnes. Dei siste åra har språkkløyvde kommunar meir og meir byrja bruka økonomiske argument for målskifte. Ei årsak til dette er den veike offentlege finansieringa for såkalla parallellklassar gjennom skjønnsmidlar frå Fylkesmannen. Noregs Mållag greidde nyleg å få styrkt 10

11 Nynorsk oppvekst denne ordninga noko, men framleis rår det stor uvisse om kva kommunane kan krevja i tilskot til språkdelingsklassar. Og dette brøyter veg for kommunale krav om folkerøystingar på nynorskskular. 5. og 6. mai 2013 var det folkerøysting i Sauherad. Kommunen hadde vedteke å slå saman fire barneskular til éin skule. Tre av skulane var bokmålsskular og éin skule var nynorskskule. Samanslåing av skular med ulikt opplæringsmål, krev folkerøysting. Som vanleg er ved slike røystingar som er drivne fram av kommunane, var frammøtet lågt: Under 15 % av dei røysteføre møtte fram, og resultatet vart 302 for bokmål og 197 for nynorsk. Lokallaget hadde arbeidd lenge og godt før røystinga, både andsynes folket og dei folkevalde. I Sauherad har kommunen støtt laga vanskar for Gvarv skule (nynorskskulen), og administrasjonen la jamvel økonomiske argument til grunn for mogleg endring av opplæringsmålet på skulen. På stortingsvaldagen i september lyste Sel kommune ut folkerøysting på nynorskskulane Heidal og Sel. Det var kommunestyret som vedtok røysting på skulane, utan krav frå krinsane å stø seg på. Her var frammøtet mykje høgare. Ei viktig årsak kan vera at røystingane var på same dag som stortingsvalet. Resultatet vart siger for nynorsk på båe skulane. Lokallaget arbeidde godt andsynes folket og det var mest ingen som støtta bokmål i offentleg ordskifte. Ungdomsskulen Ungdomsskulen kan vera ekstra utfordrande for mange nynorskelevar. Ungdomsskular har ikkje eit vedteke opplæringsmål, og lærarane står dimed fritt til å bruka det språket dei sjølve ynskjer i undervisninga. I mange av randsonene (der nynorsk og bokmål møtest) kjem elevar med nynorsk opplæringsmål i kraftig mindretal når dei går over til ungdomsskulen. Det kan også innebera at dei går over til ein skule der ingen av lærarane bruker nynorsk. Eit slikt undervisningsmiljø gjer det ekstra krevjande å halda på nynorsken, og mange elevar byter til bokmål ved nett slike skular. Berre det siste året har me fått meldingar frå foreldre til elevar ved to ungdomsskular, der dei varslar at nynorskelevane ikkje møter nynorsk på ungdomsskulen i det heile, med unntak av når bokmålselevane får sidemålsundervisning. Landsmøtet i april 2013 vedtok ei fråsegn om at språkvalet bør fylgja eleven ut ungdomsskulen, slik at dei fyrst får høve til å velja/byta språk når dei tek til på vidaregåande. Ei slik endring flyttar tidspunktet for denne viktige avgjerda frå 13-åringar til 16-åringar, og det ville vera eit framsteg. Mållaget tok dette punktet med i eit skriv til Kunnskapsdepartementet sumaren 2013 om tiltak for nynorskelevane. Me har også etter valet teke det opp i møte med kunnskapsministeren, men utan klåre signal. For Mållaget handlar praksisen i ungdomsskulen om brot på lovnadene om lik rett for nynorsk- og bokmålselevane til å kunna få opplæring i og på hovudmålet sitt. Ressursgruppa for nynorskelevar Kunnskapsdepartementet oppretta våren 2012 ei ressursgruppe for nynorsk som hovudmål. Gruppa skulle sjå på årsakene til at mange elevar byter frå nynorsk til bokmål i løpet av skuletida og føreslå tiltak for å motverka denne tendensen. Førre leiar i Mållaget, Håvard B. Øvregård, var ein av 15 medlemer i gruppa, der mellom anna NMU, Språkrådet, Nynorsksenteret, LNK, utdanningsforbundet, Elevorganisasjonen og Målstreken var representerte. Gruppa hadde fem møte i Rapporten vart lova våren 2013, men kom fyrst 31. juli. Då hadde det oppstått misnøye i gruppa over måten departementet forvalta synspunkta på. Ein løyste dette ved å setja arbeidet med å ferdigstilla rapporten ut til Nynorsksenteret, slik at departementet ikkje stod som avsendar på rapporten. Ein av tinga som gjorde arbeidet vanskeleg, var at tiltak ikkje skulle kosta noko. Ei anna kjelde til frustrasjon var at medlemene i gruppa ikkje kjende seg att i det departementet tok med i sin rapport. Den endelege rapporten vart forfatta av Nynorsksenteret og legg fram nokre tiltak dei meiner kan setjast i gang for å betra situasjonen for elevar med nynorsk som opplæringsmål og for å motverka at elevar vel bort nynorsk som hovudmål til fordel for bokmål. Av ting det er verdt å merka seg, så stiller ressursgruppa spørsmål om retten til eigne nynorskklassar kan oppretthaldast ut grunnskulen og ikkje avsluttast ved overgangen mellom 7. og 8. årstrinn, og om det skal gjevast tileggspoeng til elevar med nynorsk som hovudmål. Rapporten korkje krev dette eller konkluderer med om det bør verta gjeldande politikk. Rapporten krev at statlege utlysingar må innehalda krav om kompetanse i både bokmål og nynorsk, og at det bør opprettast eit eige forskingsprogram om nynorsk i utdanninga. Mållaget meiner rapporten ikkje er klår nok og inneheld for mange tiltak ein kan eller bør innføra. Me valde difor å senda våre eigne innspel til departementet, i tillegg til rapporten frå ressursgruppa. Her oppsummerer me det me meiner er dei viktigaste tiltaka for å styrkja opplæringa for nynorskelevane og hindra språkskifte frå nynorsk til bokmål. Me legg vekt på desse punkta: styrk elevane sine språklege rettar. hovudmålet bør fylgja eleven ut grunnskulen. nynorskelevane må få undervisning i eiga gruppe klasse. nynorskelevane bør i større grad enn i dag skjermast for bokmål i skulen. Dei må få alt materiellet som skal inn i skulen, på nynorsk og få tilgang på meir nynorsk litteratur. 11

12 Nynorsk oppvekst heider Knut Strand gjev dåverande kulturminister Hadia Tajik det synlege provet på at ho fekk Strand mållag sin målpris for (Foto: Eskil Syltøy Løland) læreplanen og skuleverk må vera medvitne om at det finst særskilde utfordringar for å læra eit mindretals språk i ei verd omgjeven av majoritetsspråket. tidleg start med sidemål vil auka bokmålspresset på nynorskelevane. nynorsken må sikrast gjennom lærarutdanninga, og lærarane må dokumentera at dei meistrar både nynorsk og bokmål. Rett etter valet sende me ut eit lesarbrev til alle aviser med innspel til korleis den nye kunnskapsministeren kunne arbeida for å motverka språkskifte. I desember 2013 var Noregs Mållag i møte med ministeren og tok opp dei same spørsmåla. Ministeren tok i mot innspela våre og var positiv utan å lova noko Kvalitet i opplæringa Kvaliteten på undervisninga i og på nynorsk må hevast. Noregs Mållag må sikra at lærarutdanninga og lektorutdanninga blir endra slik at lærarstudentane får opplæring i nynorsk- og sidemålsdidaktikk, i tillegg til at dei må meistra nynorsk. Opplæringa i norskfaget i grunnskulen og vidaregåande skule må gje nynorskelevane språkleg sjølvtillit og identitet, og Noregs Mållag må difor arbeida for å endra læreplanmåla i Kunnskapsløftet. Allereie utdanna lærarar må få tilbod om etterutdanning i nynorsk. Språkrådet eller ein annan instans må få i oppgåve å kartleggja kvaliteten på og innhaldet i nynorskundervisninga, og dei må få midlar til å fylgja opp denne oppgåva. Lokallaga bør tilby (beste)foreldregrupper etter modell frå barnehagearbeidet, kurs for lærarar og arbeida for at skulebiblioteka kjøper inn nynorskbøker. Dei må i tillegg arbeida opp mot politikarar og administrasjon for å sikra at skulane driv god nynorskopplæring. Lærarutdanninga Eit evig tema i målstriden, er lærarutdanninga. Det finst knapt det spørsmålet i målstriden som ikkje endar med at lærarutdanninga er svaret. Etter at Noregs Mållag i førre arbeidsbolken skaffa seg oversyn over kva nynorskopplæring som vert gjeven i lærar- og lektorutdanninga, har me teke beinveges kontakt med dei institusjonane som gjev obligatorisk opplæring (Høgskolen i Nord-Trøndelag og Høgskolen i Oslo og Akershus). Det bør ikkje vera nokon organisatorisk vanske for mest alle institusjonar som tilbyd lærar- og lektorutdanning å fylgja det flotte føredømet frå Høgskolen 12

13 Nynorsk oppvekst i Oslo og Akershus: Der bruker alle elevane nynorsk som arbeidsspråk fyrste studieåret. Eit så enkelt tiltak fører til store endringar i så vel dugleik i som haldningar til nynorsk hjå studentane. Noregs Mållag har lufta ideen med fleire læreinstitusjonar og kjem til å fylgja opp saka nøye. Noregs Mållag sende høyringsfråsegn om krav til relevant undervisningskompetanse til departementet. I fråsegna la styret vinn på at all lærarutdanning for grunnskulen må ha norsk som fag, same kva årssteg ein skal undervisa på. Berre på den måten kan staten sikra at alle som underviser i skulen, har norskopplæring utover vidaregåande skule. Noregs Mållag støtta kravet om minst 30 relevante studiepoeng for å undervisa i norsk på barneskulen og minst 60 poeng for å undervisa på ungdomsskulen og vidaregåande. Som i tidlegare år, vert Noregs Mållag invitert til å halda norskkurs for lærarstudentar. I perioden har me halde kurs for over 500 lærarstudentar. Revisjon av læreplanane i grunnskule og vidaregåande skule Arbeidet med å revidera læreplanane for Kunnskapsløftet tok til i 2011, og i januar 2012 kom signala frå Kunnskapsministeren om sannsynlege endringar, fram i media. Bakgrunnen var at Utdanningsdirektoratet hadde bede Kunnskapsdepartementet om å få gå vidare med nokre punkt i arbeidet med å revidera læreplanen i norsk. Her ville Utdanningsdirektoratet tydeleg prioritera hovudmål, endra kompetansekrava til fordel for hovudmålet, slå saman dei to skriftlege karakterane i norsk til éin og gjera sidemål til trekkfag i vidaregåande skule, medan ungdomsskuleelevane ikkje skulle ha eksamen i sidemål. Det kan vera verdt å merka seg at det var Kunnskapsdepartementet sjølv som hadde bede Utdanningsdirektoratet vurdera både kompetansekrava og vurderingsformene i sidemål. I oppdragsbrevet frå Kunnskapsdepartementet til Utdanningsdirektoratet i desember 2010 heiter det at departementet har fått klåre signal om at læreplanen er for ambisiøs. I brevet får Utdanningsdirektoratet eit klårt formulert oppdrag om å vurdera karakter og eksamen i sidemål. Noregs Mållag arbeidde intenst med læreplanrevisjonen frå januar 2012, gjennom ein eigen tilsett norskfagskonsulent. Læreplangruppa til Utdanningsdirektoratet arbeidde gjennom heile våren og sumaren med revisjonen og i desember i 2012 sende Utdanningsdirektoratet eit framlegg til ny læreplan på høyring. Mållaget fekk gjennomslag for at den då gjeldande eksamensordninga burde vera ein del av høyringa, og at det ikkje skulle sendast ut på høyring eit framlegg utan eiga vurdering i sidemål. Slik ville høyringspartane òg måtta meina noko om gjeldande eksamensordning, og ein unngjekk framlegg i høyringa som det ikkje var politisk fleirtal for. Alle dei nye framlegga i høyringa mangla eigen karakter i sidemål i ungdomsskulen, og standpunktkarakter i sidemål. Noregs Mållag sine primærstandpunkt i høyringa var: eigen karakter i sidemål i ungdomsskulen for alle avslutning sidemål i vg3 like kompetansemål i hovudmål og sidemål Noregs Mållag meinte, som mange andre høyringsinstansar, at dagens ordning best sikrar god sidemålskompetanse. Både Språkrådet, LNK, NTNU (språkseksjonen inst. For nordistikk og litt.vit), Høgskulane i Volda, Sogn og Fjordane og Stord og Haugesund, Ivar Aasen-instituttet, Det Norske Samlaget, Nynorsksenteret, Universitetet i Oslo (inst. for nordisk språk og inst. for norsk litteratur)hadde det same synet på revisjonen som Mållaget. Det same hadde fleire kommunar og skular. I tillegg meinte Noregs Mållag det var uheldig at Utdanningsdirektoratet hadde lagt opp høyringa som ei nettrøysting, der høyringsinstansane kunne gå inn og vurdera kor samde eller usamde dei var i dei ulike elementa av dei nye vurderingsordningane, utan å måtta grunngje svaret. Resultata synte òg at dette ikkje var nokon god idé. Fleire høyringsorgan svara motstridande i høyringa og svært få grunngav standpunkta sine. I mai oppsummerte Utdanningsdirektoratet høyringsrunden og innstilte på å: slå saman standpunktkarakter i norsk på ungdomsskulen, eksamen i norsk trekkfag. avslutta sidemålsundervisning i Vg2 stilla ulike krav til hovudmåls- og sidemålskompetanse Dagen før skuleslutt i juni kom den endelege avgjerda frå regjeringa. Ein endra korkje på vurderingsordningane eller kompetansekrava til hovudmål og sidemål. I staden vart det innført ei prøveordning som ikkje i det heile hadde vore lufta i høyringsrunden, men som Mållaget hausten før argumenterte for at burde vera med blant høyringsalternativa. Alle vidaregåande skular og eit avgrensa mengd ungdomskular kunne søkja om å få vera med i ei prøveordning der ein dei to fyrste åra berre trong å gje éin karakter i norsk, men der ein siste året på ungdomsskulen og på Vg3 må gje elevane vurdering både i munnleg, hovudmål og sidemål. Etter eitt og eit halvt år i kamp for sidemålsordninga sin plass i norskfaget var Mållaget nøgd med utfallet, som både gjev rom for dagens ordning for dei som ynskjer det, og forsøk med færre karakterar ein del av skuleåra for dei som ynskjer det. Framover må me fylgja nøye med på korleis prøveordninga vert evaluert. Alle læremiddel må koma til same tid og pris på nynorsk og bokmål. Noregs Mållag og fylkeslaga skal særleg arbeida for at alle digitale hjelpemiddel skal liggja føra på nynorsk, slik som brukargrensesnittet på data- 13

14 Nynorsk oppvekst maskinene til elevane, digitale læremiddel og kontorstøtteprogram. Difor er det viktig at lokale, regionale og sentrale lag av Noregs Mållag klagar inn brot på opplæringslova og mållova innanfor ansvarsområdet for Kunnskapsdepartementet. Opplæringsmateriell I samband med Nynorskstafetten har me hatt møte med om lag 50 ordførarar eller andre i kommuneleiinga, der me har diskutert at skulane får tilbod om mykje materiell som berre finst på bokmål. Dette materiellet er ofte finansiert med støtte frå offentlege instansar. Målet vårt er at fleire skular skal krevja å få nynorskversjonar, slik at det vert vanskeleg for avsendarane å kutta ut nynorsken i framtida. Kommunane bør stå i spissen for desse språkkrava på vegner av skulane sine. Alle kommunane har fått skriftleg liste med døme, og det gjeld typisk materiell som handlar om rus, miljøvern og andre prosjektrelaterte emne Sidemål Noregs Mållag vil arbeida for at flest mogleg elevar byrjar med nynorsk sidemål allereie tidleg på barneskulen. Mållaget ynskjer å arbeida for at styresmaktene set i gang eit positivt sidemålsforsøk der alle elevar på eit årskull nyttar nynorske læremiddel og får undervisninga på nynorsk i eitt fag. Noregs Mållag vil forsvara ordninga med obligatorisk sidemålsundervisning i den vidaregåande skulen Skulemålsnemnda har vore i arbeid storparten av arbeidsprogramperioden. Det mest konkrete resultatet av arbeidet er to aktivistsamlingar eller leiartreningskurs, eitt hausten 2012 og den siste vinteren På desse samlingane er målet å få fram fleire skulerte aktivistar som kan vera med å ta eit tak både i lokale skulemålssaker og på andre område. 2.3 Forsking Noregs Mållag vil arbeida overfor ulike forskingsmiljø for å fremja meir forsking på ulike sider ved nynorsk språktileigning og -opplæring. I tillegg til pedagogisk og didaktisk forsking knytt til norskfaget er det også viktig med meir kunnskap om den norske situasjonen med nynorsk og bokmål i lys av tospråklegheitsforsking meir allment. Saman med aktuelle forskingsmiljø vil Noregs Mållag arbeida for å auka den finansielle støtta til forsking på born og nynorsk. Mållaget har ikkje arbeidd med å få meir forsking om nynorsk og den norske språksituasjonen dette arbeidsåret. I samband med revisjonen av læreplanane i norsk, har det no kome inn kompetansemål alt på 2. trinnet som gjeld å lytta til tekstar på nynorsk og bokmål og samtala om dei. På 4. trinnet er målet at elevane skal lesa tekstar på bokmål og nynorsk med samanheng og forståing. Det er rom for å løysa denne oppgåva på ulike måtar i skulen, men alt ligg no til rette for tidleg start Organisering av skulemålsarbeidet Noregs Mållag sentralt skal setja ned ei nemnd som skal leia arbeidet med skulemål frå barnehage til vidaregåande skule. Nemnda skal særleg fylgja opp fylkeslaga, Norsk Målungdom og arbeidet opp mot styresmaktene. Nemnda skal utarbeida gode tiltak laga kan setja i verk og skipa til ei årleg samling for aktivistar som er særleg opptekne av skulemålsarbeid. Alle fylkeslag og flest mogleg lokallag skal driva eige skulemålsarbeid bygd på dei lokale tilhøva. Det er særleg viktig at laga melder inn korleis Noregs Mållag sentralt kan stø opp om det lokale skulemålsarbeidet. 14

15 Andre målpolitiske tiltak 3.1 Media Noregs Mållag sentralt, fylkeslaga og einskildlaga skal saman arbeida for meir nynorsk i media, gjennom å styrkja dei nynorske avisene, tidsskrifta og publikasjonane som finst, og stø opp om dei som måtte koma til. Noregs Mållag sentralt skal følgja opp arbeidet med å oppheva nynorskforbodet på redaksjonell plass i dei riksdekkjande avisene. Saman med Kringkastingsringen skal Noregs Mållag vera ei vaktbikkje andsynes kravet til NRK om 25 % nynorsk. Dei skal òg saman driva pressverksemd for å få språkpolitiske krav til private radio- og fjernsynskanalar. NRK Vinteren 2014 møtte Mållaget den nye kringkastingssjefen, Thor Gjermund Eriksen, til ein ålmenn samtale om stoda og språkarbeidet dei gjer. Med på møtet var også den nokså nytilsette språksjefen, Ragnhild Bjørge, og ho orienterte om planane for arbeidet sitt. Organiseringa med språkkontaktar i redaksjonane og kollegaoppfølging er styrkt i den nye strukturen. Språkstyret er no i startgropa med eit større strategiarbeid der alt frå måloppnåing, rekruttering og balansen mellom normert språk og dialekt er med. Kringkastingssjefen peika på at det er viktig for NRK å løysa språk- og kulturoppdraget sitt på ein god måte, og at ein av dei større utfordringane er innkjøpte produksjonar som ofte er laga av miljø konsentrerte i og kring Oslo. NRK har også tydelege utfordringar med å nå minimumskrava til nynorskbruk på nettsidene sine. TV2 Tradisjonen for møte med TV2 har ikkje vore like sterk som med NRK, men er no etter møte for andre året på rad i ferd med å få ein fasong der også desse samtalane er ein naturleg del av årshjulet. Kommunikasjonsdirektør Rune Indrøy var vert for møtet. TV2 fører diverre ikkje statistikk over nynorskbruken sin, men meiner sjølv at dei ligg rundt % for sport- og nyhendetekstingar og i underkant av 10 % for filmar og seriar. Alle medarbeidarar bruker dialekten sin i munnlege presentasjonar, og med hovudsete i Bergen vert dei ofte skulda av sjåarar for å ha alt for mykje nynorsk. Framover vil dei særleg sjå på arbeidet med nettsidene og korleis dei kan leggja til rette for at nynorskjournalistane der kan bruka nynorsk i ein arbeidskvardag der kollegaer, gjerne med ulike språklege preferansar, samarbeider mykje. Nynorsk i riksavisene I to omgangar dette året har det nynorske mediespråket vore debattert i media. På eit språkseminar halde av Det Norske Teatret og Nynorsk kultursentrum den 15. oktober held Kjartan Fløgstad innleiinga Den norske skriftkulturens mørketal. Der tok han opp det redaksjonelle forbodet mot nynorsk i dei største riksavisene. Innleiinga vart trykt i Klassekampen og skapte eit lengre ordskifte om nynorsk i rikspressa. Mållagsleiaren deltok med eit debattinnlegg på trykk i Klassekampen. I januar 2014 rasar forfattaren og dramatikaren Jon Fosse i same avis og kallar det ei krenking av ytringsfridomen at journalistar ikkje får skriva på si eiga målform i aviser som Aftenposten. Utgangspunktet er eit intervju med Fosse, skrive av BT-journalist 15

16 Andre målpolitiske tiltak Siri Økland, omsett og trykt på bokmål i Aftenposten. Fosse utfordrar Norske PEN, som vedtek ei fråsegn der dei stør Fosse i at alle journalistar fritt bør få skriva på eige språk. Pressestøtta I desember i 2013 sende Kulturdepartementet ut på høyring nye retningsliner for pressestøtta. Departementet ville fjerna produksjonstilskotet til avisene med mellom 4000 og 6000 i opplag. Av alle 141 avisene som mottok produksjonstilskotet i 2013, var gruppa med eit opplag på mellom 4000 og 6000 på berre 32 aviser. Halvparten av avisene som ville missa tilskotet om regjeringa fekk gjennomslag, er nynorskaviser. Når me veit kor stor samanhengen mellom bruk og språkskifte er, så er det klårt at nynorskavisene som kanskje er den aller viktigaste språkprodusenten, er viktig for å halda opp det nynorske skriftspråket. Særleg i randsonene for nynorsken er avisene viktige for at nynorsk vert lese kvar dag, dei har både ei pedagogisk og identitetsbyggjande oppgåve. Noregs Mållag sende alt same dagen som høyringa kom, ei pressemelding om dei uheldige konsekvensane for nynorsken til alle dei råka avisene. Sidan plukka fleire av dei opp saka, ho fekk mykje merksemd, og Mållaget vart intervjua i fleire media. I tillegg leverte Mållaget inn høyringssvar. Konsekvensane for den nynorske avisfloraen var tema i fleire andre høyringssvar også utanfor det språkpolitiske miljøet. Etter mykje debatt i media om saka, valde heldigvis Kulturdepartementet å trekkja framlegget i denne runden. Det er ingen garanti for at ikkje saka kjem opp att i neste budsjettrunde. 3.2 Nynorsk kyrkjemål Noregs Mållag skal arbeida for at nynorsk får breiast mogleg plass i administrasjon, gudstenesteliv og i andre kyrkjelege handlingar. Mållaget vil passa på at den kyrkjelege administrasjonen held seg til Mållova. Mållaget vil særleg fylgja opp tilbodet om trusopplæringsmateriell på nynorsk i gjennomføringa av trusopplæringsreforma, og stilla som eit absolutt krav at alt materiell skal liggja føra til same tid på begge mål. og sendt til godkjenning i Vatikanet. Mållaget var til stades då nynorskversjonen vart presentert, og fekk grundig innblikk i arbeidsmengd og utfordringar med omsetjinga. Biskop Bernt Eidsvig har leidd arbeidet, og sjølve omsetjinga er gjort av Helge Gudheim, Arnfinn Haram, Haldor Slettebø og Ola Breivega. Tidlegare i denne arbeidsprogramperioden har Mållaget samarbeidd med representantar frå fleire av lokallaga våre om at trusopplæringsmateriellet i kyrkja må liggja føre på både nynorsk og bokmål. I 2013 hadde me med oss oversyn over kva som finst på nynorsk, som viktig informasjon til dei kommunane me fekk møta i samband med Nynorskstafetten 3.3 Næringslivet Noregs Mållag sentralt skal laga ein kunnskapsbank om nynorsk i næringslivet. Det er fylkes- og lokallaga som skal henta inn slik kunnskap og driva arbeid retta mot næringsliv, til dømes ved å hjelpa næringsdrivande med å marknadsføra seg på nynorsk og gje påskjøning til dei som gjer dette. Nynorskstafetten skulle ikkje berre vitja skular og kommunar, men skulle også svinga innom gode nynorske verksemder. Då programmet for dei ulike dagane i stafetten var på plass, synte det seg at det som regel kravde heile dagen å få nok tid saman med skular, barnehagar og kommuneleiing. Nokre stopp vart det likevel, og stafetten var innom m.a. Skogstad Sport sin butikk i Drammen, Toyota Voss og næringsparken Suldal Vekst AS. Nynorsk i næringslivet var også eit av emna på haustseminaret til Mållaga på Agder under avslutninga av stafetten, og skrivarstova hadde førebudd ei innleiing. Næringslivspris Nynorsk næringslivspris for 2013 vart delt ut på landsmøtet i Ørsta i april. Vinnaren denne gongen var Skogstad Sport. Dei fekk prisen for det medvitne valet dei gjorde i 2011 der dei skifta språk til nynorsk i all marknadsføring, både i trykte katalogar, varemerkinga og på nettsidene. nynorsk katolsk messe Den katolske kyrkja i Noreg har i lengre tid gjort eit systematisk og grundig arbeid for å kunna tilby delar av liturgien sin på nynorsk. Biskop Bernt Eidsvig har mellom anna vore oppteken av at det er mange også i nynorskområda i Noreg som går til katolsk messe kvar veke. Desse borna har nynorsk på skulen og burde difor møta nynorsk også i kyrkja. På seinsumaren var dei endeleg i mål med delar av liturgien, Missale Parvum var omsett til nynorsk 3.4 Offentleg målbruk Noregs Mållag skal arbeida for at Mållova vert strengare handheva, og at det vert knytt sanksjonar til lova. Organisasjonen skal arbeida aktivt for å få skriftkulturen meir inn i kommunal og fylkeskommunal politikk, spesielt ved at fylkeslaga skal arbeida for at offentleg tilsette får tilbod om nynorskkurs, særleg i nynorskområda og randsonene. Noregs Mållag skal arbeida for at programvare som blir brukt i det offentlege, skal finnast 16

17 Andre målpolitiske tiltak heider II Skogstad Sport AS vart tildelt Nynorsk Næringslivspris 2013 på landsmøtet. Til venstre: Knut Roger Nesdal, marknadssjef i Skogstad Sport og Sveinung Rotevatn, leiar for juryen. (Foto: Hege Lothe) tilgjengeleg på både nynorsk og bokmål til same tid og same pris, og at informasjonen om slik programvare blir gjort kjend. Noregs Mållag og LNK skal utarbeida ein rettleiar til bruk for lokallaga i kva mållaget og dei nærskylde kan tilby kommunane i arbeidet med å styrkja språk og kultur, og arbeida for at framtidige kommunesamanslåingar fører til at nynorsken vert styrkt som styrings- og skulemål. Offentleg målbruk Oppgåvene knytte til offentleg målbruk er nær sagt endelause når det gjeld lovbrot frå statsetatar. Mållaget har ikkje hatt kapasitet til å vera vaktbikkje i mange slike saker det siste året. Til det har prioriteringa av Nynorskstafetten vore for dominerande og tidkrevjande. Etter vedtak i styret før sumaren bad skrivarstova om eit møte med Kulturdepartementet for å drøfta tilsynsarbeidet med mållova. Me har framleis ikkje fått det møtet, men har grunn til å tru at det vil koma i stand denne våren. Styret har også hatt mållova oppe i styremøte med språkrådsdirektør Arnfinn Muruvik Vonen som innleiar. Då var målet å få meir innblikk i dei overordna føringane for arbeidet og å drøfta utsiktene til å få ei ny språklov på plass. I haust vart regjeringserklæringa lagt fram, der dei mellom anna vil fjerna rettane einskildpersonar i dag har til å få brev på nynorsk frå statsetatar. Saka førte til ordskifte i media, og også til at me laga ei lita argumentsamling til bruk for oss sjølve og aktivistar ute i organisasjonen. I løpet i året har me arbeidd for at Avinor skal følgja mållova og argumentert for at Hordaland politidistrikt skal nytta nynorsk på Twitter. I tillegg har me særleg arbeidd for at det skal takast språkleg ansvar ved ei eventuell ny kommunesamanslåing. Nynorsk ved norske lufthamner I juni vart Noregs Mållag merksam på at den nye logoen til Avinor likna på ein variant av logoen til Nynorskstafetten. Avinor skulle i løpet av 2013 byta ut den gamle logoen på alle sine anlegg. Mållaget vart uroa for at det ville sjå ut som om Nynorskstafetten hadde kopiert logoen til Avinor. Uroa vart uttrykt skriftleg i eit brev til Avinor. Responsen lét vente på seg, men etter ei purring vart det avtala eit møte mellom Mållaget, Avinor og Snøhetta, selskapet som hadde laga Avinor sin nye logo. Nokre dagar før møtet hadde Aftenposten, Fædrelandsvennen og Adresseavisen store oppslag om saka, noko som gjorde at stemninga på møtet var heller kjølig. 17

18 Andre målpolitiske tiltak Noregs Mållag hadde ikkje noko grunnlag for å hevda opphavsretten på logoen. Han var ikkje registrert i merkevareregisteret, og bruken hadde vore avgrensa. Det var difor aldri på tale å kunna krevja erstatning. Avinor registerte logoen sin etter at Mållaget fyrst tok kontakt, men har skriftleg lova at dei ikkje vil hindra Mållaget i å bruka Nynorskstafett-logoen i framtida. Mållaget nytta likevel høvet til å peika på at Avinor burde nytta meir nynorsk. Selskapet er statleg, og flyplassar er regionale føretak. Før møtet med Avinor og Snøhetta bad difor Mållaget om hjelp frå Språkrådet til å vurdera kva språk flyplassane skal nytta. Konklusjonen deira var at flyplassar og dermed Avinor skal fylgja same reglane som andre statlege regionale føretak. Flesland, Haugesund, Vigra ved Ålesund og Leirin flyplass ved Fagernes bør vera reine nynorskflyplassar. Sola ved Stavanger bør nytta båe målformene, meinte Språkrådet. Avinor sette seg på bakbeina, og så langt er det berre Leirin Lufthamn som har fylgt kravet frå Språkrådet. Nye pengesetlar frå Noregs Bank Noregs Bank er i startfasen med å gje form til ein ny setelserie som er venta å koma i bruk mot slutten av dette tiåret. Banken ville gjerne høyra Mållaget sine synspunkt om språkbruk, og inviterte til møte hausten Den nye setelserien skal truleg bruka landsnamnet tydelegare, der det i dag fyrst og fremst er banken som er framheva. Mållaget har gjeve full tilslutnad til planen om at nye setlar får påskrifta Norge Noreg Norga. Med det får også samisk for fyrste gong ein rettkomen plass på setlane. Rettleiar for arbeidet andsynes kommunane I arbeidsprogrammet står det at Noregs Mållag og LNK i samarbeid skal laga ein rettleiar til bruk for lokallaga våre. I rettleiaren skal det vera tips om kva me kan tilby kommunane i arbeidet med å styrkja språk og kultur. Denne rettleiaren vart i samband med Nynorskstafetten gjort om til eit brev med fleire sider med tips og råd til kva kommunane kan gjera med eller utan hjelp frå Mållaget, og med oversyn over ei rekkje nettstader og annan nyttig informasjon om kva som finst og ikkje finst på nynorsk. Brevet vart laga i eigne versjonar til nynorskkommunar, språknøytrale kommunar og bokmålskommunar. Kommunesamanslåingar Den nye regjeringa har lova at dei skal innføra ei ny kommunereform for å få ned talet på kommunar. Kommunane i Noreg som har nynorsk som administrasjonsspråk og tenestemål, er alle utsette. Dei fleste av dei er utkantkommunar som kan koma til å verta slegne saman med fleire andre kommunar. Nokre av dei ligg slik til at dei kan verta samanslegne med kommunar med eit anna administrasjons- eller tenestemål enn dei sjølve. I slike høve er Mållaget uroa for dei språklege konsekvensane. Mållaget har sett til Finland for å finna ut korleis finnane sidan 2005 til no har slege saman 416 kommunar til 314. Etter den finske kommuneinndelingslova heiter det at dersom kommunesamanslåinga trugar den språklege statusen til eitt av språka i alvorleg grad, så kan ein forkasta samanslåinga. Eit døme på det vil vera om ein slår saman ein svenskspråkleg kommune med ein større finskspråkleg, slik at den svenskspråklege delen av folket vert eit svært lite mindretal. Då svekkjer ein den svenskspråklege delen av folket si stilling så kraftig at ein etter lova vil kunne seia at føresetnadene for ei kommunesamanslåing ikkje finst. Sjølv om mykje er ulikt mellom Noreg og Finland, har me i Noreg òg ulikt administrasjonsspråk i kommunane våre. Her har me nynorskkommunar, bokmålskommunar og språknøytrale kommunar. På toppen av dette har me det samiske forvaltingsområdet. For dei mindre brukte språka er det viktig å kunna vera ein majoritet. Slik nynorsken er i mange nynorskkommunar. Der nynorsken er mykje brukt, der veks han. Og der han er lite brukt, der er han under press. Til dømes ser me at der nynorskkommunar går over til å bli språknøytrale, der aukar bokmålsomfanget, og såleis òg presset på nynorsken. Korleis skal det nye administrasjonsmålet avgjerast mellom kommunar med ulikt språk, og korleis handsamar ein den nye røynda for dei som hamnar i mindretal? Noregs Mållag lyfte dette spørsmålet før valet, og me ser at dei språklege argumenta no dukkar opp fleire stader i debatten om kommunesamanslåing. Noregs Mållag ynskjer at språklege omsyn skal takast ved eventuelle samanslåingar. Samstundes ser me at løysinga for mange kan verta språknøytrale kommunar. Då må omgrepet språknøytralt fyllast med nytt innhald, og må forplikta på ein heilt annan måte overfor det språklege mindretalet. Slik mållova avgjer språk i statleg verksemd som vender seg til eit større område i dag, med å telja talet på nynorskkommunar og bokmålskommunar, vil òg det å ha eit høgt tal nynorskkommunar i seg sjølv vera eit mål for å sikra at nynorsk vert brukt. Hordaland politikammer I august 2013 skreiv BA for fyrste gong at ein askøyværing hadde klaga til Språkrådet på at politiets operasjonssentral i Hordaland bryt mållova i sosiale medium. I november kom svaret frå Språkrådet, som får støtte frå Kulturdepartementet: «Sidan Hordaland politidistrikt har eit geografisk tenestedistrikt med nynorsk som fleirtalsmål, skulle alle desse meldingane vore skrivne på nynorsk», skriv departementet i eit brev til Språkrådet. Utgangspunktet er at mållova gjeld for sosiale medium som for alle andre skriftlege kommunikasjons- 18

19 Andre målpolitiske tiltak former. Saka skapte debatt i BA, og leiaren i Mållaget var både intervjua og hadde eit debattinnlegg på trykk i både BA og BT om saka. Innlegget tok opp funksjonen mållova skal ha, og kvifor det er viktig for nynorsken at det vert tvitra på nynorsk frå hordalandspolitiet. 3.5 Norskopplæring på nynorsk for vaksne innvandrarar Noregs Mållag skal arbeida for å sikra retten til nynorske læremiddel og opplæring på nynorsk for vaksne innvandrarar. Norskopplæring for vaksne innvandrarar bør koma inn under opplæringslova, slik at ein får lovfest at undervisningsmateriellet som vert utvikla kjem på båe målformer til lik tid og pris. I nynorskområde skal opplæringa vera på nynorsk. Noregs Mållag skal arbeida for at det vert skipa til kurs i nynorsk-didaktikk for lærarar. Norskopplæring på nynorsk for vaksne innvandrarar Bakgrunnen for saka er eit jamt tilsig av vaksne innvandrarar til nynorskkommunar. Slik verda ser ut, er det lite truleg at talet på vaksne innvandrarar til nynorskkommunar vil minka. I dei siste åra har fleire og fleire kommunar teke til å vurdera dette spørsmålet som ei politisk sak, mykje godt etter Noregs Mållag og lokallaga har drive fram saka. Til no har argumentet mot å gje vaksne innvandrarar nynorskopplæring vore vantande læremiddel. I tillegg har det vorte hevda at tilfanget på nynorsk er mykje dårlegare enn bokmålstilfanget. I dag er ikkje dette argumentet gyldig; det vert laga nytt og svært bra tilfang på nynorsk heile tida og dersom ein kommune vil, finn dei gode nok læremiddel på nynorsk. Under stafetten var Noregs Mållag på møte med mange kommunar om nett denne saka. Vi gav også kommunane skriftleg oversyn over kva som finst av nynorsk opplæringsmateriell. Det viser seg at vaksenopplæringa (som gjev norskopplæring for vaksne innvandrarar) oftast er dei som stoggar nynorskopplæring. Dét er ei sak kommunane sjølve lyt ta med dei tilsette. Noregs Mållag arbeider no med å få organisert fleirkommunale kurs for vaksenopplæringane i kommunane, mellom anna i Sunnhordland. 3.6 Bokbransjen Noregs Mållag sentralt skal arbeida for å sikra gode vekstvilkår for nynorsk litteratur i den nye bokavtalen. Noregs Mållag må òg sikra at det vert momsfritak for norske e-bøker. Bokbransjen Sommaren 2013 vedtok Stortinget Lov om omsetning av bøker. I føremålsparagrafen heiter det at Loven skal bidra til å fremme kultur- og kunnskapsformidling, og styrke skriftkultur og norsk språk i begge målformer. Setninga om målformer kom inn seint i arbeidet, og Noregs Mållag peika ved fleire høve på at dette måtte vera med. Etter planen skal denne lova erstatta den gjeldande bransjeavtala som gjeld ut Etter valet gjorde den nye regjeringa det klårt at dei arbeider for å reversera denne lova, og heller få på plass ein ny og revidert bransjeavtale. Noregs Mållag har jamleg kontakt med bokbransjen, og då særleg med Det Norske Samlaget og dei andre nynorskforlaga. I sumar sende Noregs Mållag innspel til arbeidet med Kulturløftet 3 til den dåverande regjeringa. Innspelet gjekk på at den oppveksande generasjonen må møta meir nynorsk i kvardagen og at det særleg må koma fleire nynorske lettlesbøker og faktabøker. Innkjøpsordninga og abonnementsordninga for bokhandelen må styrkjast og gjera den nynorske litteraturen tilgjengeleg over heile landet. I statsbudsjettet frå den nye regjeringa fekk Kulturrådet eit kutt på 10 millionar i overføringa frå departementet. I vinter kom lista over konkrete kutt, og det er fleire av desse som vil råka nynorsken. Fire viktige postar som har fått kutt på over ein million kroner, er innkjøp av ny norsk skjønnlitteratur for born, innkjøp av ny norsk faglitteratur for born, produksjonsstøtte for nynorsk litteratur og støtte til vekeaviser. Noregs Mållag sende ut pressemelding der me peikar på at marknaden er vanskelegare for nynorskbøker enn for bokmålsbøker. Desse kutta vil difor gjera vilkåra endå vanskelegare for mange gode nynorskprosjekt. I februar vil også Nynorsk forum senda brev til Kulturrådet med synspunkt på kutta og førespurnad om eit møte. 3.7 Organisasjonar Noregs Mållag skal i perioden arbeida andsynes store organisasjonar som til dømes fagrørsla og idretten for å få inn nynorsk på vevsidene deira. Nynorsk i andre organisasjonar På LO-kongressen i mai gjekk kongressen samrøystes inn for å arbeida for jamstilling mellom nynorsk og bokmål: «LO vil arbeide for gode vilkår for samisk kunst og kultur, og for at Norge framstår som en flerkulturell nasjon med et mangfold av kulturelle uttrykk. LO vil arbeide for likestilling mellom nynorsk og bokmål. Dette innebærer at alle skal kunne bruke sin målform i arbeidslivet, at det blir gitt god opplæring i begge målformer i skolen, og at mållova følges i praksis.» 19

20 Andre målpolitiske tiltak Dette er etter alt å døma eit historisk vedtak. Sentrale tillitsvalde kjenner ikkje til at kongressen nokon gong har gjort eit tilsvarande vedtak. Vedtaket er ein del av samfunnsprogrammet til LO og er gjeldande dei neste fire åra. Det vert difor viktig å arbeida for at LO omset vedtaket i praksis. Me arbeider med å laga eit hefte av ordlistesamlinga og mal for standardvedtekter som Jostein Mo laga, då han fekk arbeidsstipend av Noregs Mållag. Tanken er at dette heftet kan vera nyttig for lokale tillitsvalde som vil arbeida for at andre lokale organisasjonar og friviljug organisasjonsliv nyttar nynorsk i arbeidet sitt I 2013 er det 200 år sidan Ivar Aasen vart fødd og 100 år sidan Det Norske Teatret var skipa. Det må vera eit mål å nytta jubileet til å fremja den norske målreisinga over heile landet, og å byggja organisasjonen mellom anna gjennom verving av nye medlemer. Noregs Mållag skal, i samarbeid med resten av organisasjonen, skipa til ein vandringsstafett med møte og kulturarrangement langs ruta til Ivar Aasen. Til dømes kan ein leggja til rette for lokale markeringar og minnesmerke på dei stadene Ivar Aasen vitja på samlarferdene sine, og samarbeida med skuleverk, kommunar og fylke på desse stadene. Slik kan vi få fram korleis målreisingsarbeidet gjeld heile Noreg er òg stortingsvalår, og Noregs Mållag skal arbeida for at partia forpliktar seg til å gjennomføra god målpolitikk i komande stortingsperiode. Språkåret Vårt bidrag til å markera nynorsken og Ivar Aasen i Språkåret 2013 var ein nynorskstafett gjennom heile Noreg. Mykje førebuingsarbeid vart gjort i løpet av heile 2012 og spesielt på hausten. Då hadde me ekstrahjelp i fleire månader for å få planlagt reisene. Me leigde ein bil og køyrde i fotspora til Ivar Aasen, men også der han ikkje var på granskingsferd. Måndag 28. januar opna me Nynorskstafetten i Ivar Aasen-tunet i Ørsta. Nynorskstafetten rulla heilt fram til 19. oktober i Bygland på Agder. Då hadde bilen stogga 150 stader og vitja tilsvarande mange lokallag. Somme stader har det vore dagopplegg med ulike skulebesøk, barnehagebesøk, ordførarmøte, stand på kjøpesenteret, kulturkveldar og årsmøte. Lokale mållag har stort sett laga planane lokalt og ordna overnatting. Skrivarstova har samordna planane, skaffa reisekorps til bilen, sendt bilen rundt med mannskap, laga tilfang og gjort ein del informasjonsarbeid. Lokallaga har ikkje betalt for å få stafettbilen innom eller for tilfanget som er laga. Men sjølvsagt har det vore kostnader for laga ved ulike tilskipingar dei har hatt. Me hadde med tilbod om klassesett av Norsk Barneblad, og vekeferske Dag og Tid. I tillegg har me laga dette skriftlege tilfanget: ei eiga magasinutgåve av Norsk Tidend, flygeblad til elevane, flygeblad til barnehagane og ei ordførarmappe med gode råd om nynorsk i kommunane som inkluderte ei eiga bokgåve Viljen til språk av Ottar Grepstad. Og me har laga småting som er høvelege å gje vekk på stands, i klasserom eller liknande: ballongar, jakkemerke og klistremerke. Så har me også salstilfang: matboks, Kulturlotteriet 2013, skrivebok og penn. Ei plakatutstilling som Nasjonalbiblioteket laga til Språkåret, vart montert på bukkar, og vart med på den siste delen av ruta. Nokre kassar med Samlaget sin katalog over barne- og ungdomsbøker vart også med i innspurten. Me laga ein eigen stafettpinne som fylgde oss gjennom heile Nynorskstafetten. Den symboliserer at dette er ein stafett der mange lokallag har kvar sin etappe, og i djupare forstand at språket heile tida blir overlevert frå éin person til ein annan, frå generasjon til generasjon. Det har vore eit organisatorisk løft for skrivarstova og styret og for alle lokallag som har fått vitjing. Om lag 550 tillitsvalde lokalt, saman med skrivarstova og eit reisekorps har vore inne og gjort ein innsats gjennom året. Nynorskstafetten har vitja 147 skular (barne-, ungdoms-, vidaregåande- og folkehøgskular), snakka med drygt elevar, vitja 52 barnehagar og snakka med om lag 1100 barnehageborn. Me har hatt 49 møte med om lag 250 folkevalde eller byråkratar og vore med på 58 kulturkveldar med om lag publikumarar. I tillegg har det vore 25 medlemsmøte, årsmøte og anna med om lag 500 frammøtte, og 32 ulike tilskipingar med om lag 600 frammøtte. Vi har hatt 75 stand, møtt om lag forbipasserande og snakka med om lag Samla har vi nådd ut til over folk i løpet av Nynorskstafetten. Stafetten kosta nær kroner kroner, men me har også fått støtte frå Språkåret, Fritt ord og Kulturrådet. Me har spart mykje pengar på at lokale tillitsvalde hjelpte oss med mykje privat kost og losji. Me har eit døgnsnitt på knapt 250 kroner, og det viser at det har lønt seg stort med god organisering av private løysingar utan kostnad for oss. Med alle kostnader, inkludert arbeidstid, har stafettdøgna ein snittpris på knapt 8500 kroner. Me har fått veldig mange medieoppslag, også i delar av landet der me og nynorsken til vanleg er lite framme, i alle fall med positive oppslag. Men også i meir tradisjonelle nynorskområde fekk me mykje gode medieoppslag. Me har møtt mange gjennom året og møtt fleire som har fått eit meir positivt syn på nynorsken. For Noregs Mållag er det nytt at me har hatt så mange møte med lokale folkevalde og byråkratar. Ein hovudbodskap til kommunane er at dei er svært viktige språkprodusentar og viktige for framtida til nynorsken. Me har eit inntrykk av at mange ikkje har sett dette kommunale ansvaret, og at dei ynskte å arbeida meir 20