Kvar kjem maten vår frå?

Transkript

1 Kvar kjem maten vår frå?

2 Jobben til den norske bonden er å skaffe alle god mat. I denne boka kan du lære meir om korleis dyr og plantar på garden blir til mat for deg og meg. På garden jobbar bonden. Det er ho eller han som haustar gras og korn på jorda. Bonden steller med dyra, gir dei mat, slepper dei ut på beite og mjølkar dei. Har dyra på garden det bra, blir maten god. Derfor steller bonden dyra både tidleg om morgonen og seint om kvelden. Når du les i denne boka om kvar maten kjem frå, er det fleire spørsmål du kan svare på. Kanskje du kan få hjelp av ein vaksen eller ein bonde du kjenner??

3 Frå potet til potetgull Vi et mykje potet i Noreg. Bonden plantar poteten om våren, anten ved å så frø eller ved å setje ein liten potet ned i jorda. Frøet eller poteten veks gjennom sommaren til ein potetplante. Potetane veks fordi eit nettverk av røter syg til seg næring frå jorda. Når bonden drar potetplanten opp av jorda på hausten heng potetane i stenglane som ser ut som røter. Det finst mange sortar potetar som har ulik smak, størrelse og farge. Potetane kan vi koke og ha til middag. Av potetane kan vi også lage pommes frites eller potetgull.? Kva alternativ under er namn på potetsortar? 1) Noesse, Kamerat, Landsmann 2) Asterix, Beate, Pimpernell 3) Trond, Martin, Stine

4 Frå gras til mjølk På åker og beite dyrkar bonden gras som er maten til dyra på garden. Kyrne et gras på beite om sommaren. Bonden haustar også litt av graset, og lagrar det i rundballar som kyrne et når dei ikkje er ute på beite. Når kyrne og oksane blir slakta, får vi kjøtt av dei. Frå kjøttet får vi kjøttdeig, biff og hamburger. RundballAr

5 Kua må få ein kalv for at ho skal få mjølk i juret. Kalven treng ikkje all mjølka som kua lager. Mjølka blir henta på garden og køyrd til meieriet. Der blir mjølka tappa på mjølkekartongar eller blir til ost, yoghurt, iskrem eller smør. Ei ku kan fylle 26 mjølkekartongar kvar dag! For at kyrne skal kunne ete gras, tygg og svelgjer dei den same maten fleire gonger. Kva kallar vi dette? 1) Å tyggje drøv 2) Å beite 3) Å gulpe?

6 Frå gras til ullgenser I fjell og li er det mykje gras og andre plantar som sauen liker å ete. Kvar sommar er om lag to millionar sauar ute på beite. Frå sauen får vi ull og kjøtt. Ulla til sauen er god og varm og derfor klipper bonden sauen fleire gonger i året. Ulla blir til varme klesplagg som sokkar og genserar. Har du nokon ullklede heime som kjem frå sauen?

7 I kva slags mat finn vi kjøtt frå sau og lam? 1) Kebab 2) Fårikål 3) Både 1 og 2 er riktig? Mammasauen heiter søye. Kvar vår får søya to til tre lam. Mange av lamma blir slakta på hausten og då får vi lammelår, pølse og pinnekjøtt.

8 Frå korn til kanelbollar Kveite RUG Korn treng mykje varme, god jord og ein lang sommar for å kunne vekse. BYGG Havre Kornet kan berre vekse der jorda er best og det er mest sol i Noreg. For å få mest mogleg mat er det viktig at vi ikkje brukar denne jorda til andre ting. Bonden sår kornet med såmaskin når det har blitt varmt i jorda om våren eller på hausten. Kornet blir hausta i august og september med skurtreskar som skjer av stråa og skil kornet frå strået. Dei tørre stråa blir kalla halm. Det beste kornet blir kverna til mjøl som brukast i maten vår. Mjøl av kveite blir brukt til brød, kanelbollar og vaflar. Av korn får vi også havregryn, müsli, kjeks og pasta.

9 Frå korn til pølser Kornet blir også brukt til dyrefôr. Grisar et mest korn. Mammagrisen blir kalla purke, og får om lag tolv grisungar to gonger i året. Grisungane får mjølk frå purka dei første vekene, etter det et dei kraftfôr. Kraftfôr er kornblanding tilsett vitamin, mineral og protein. Dei fleste grisane blir slakta når dei er fem månader gamle. Då veg dei meir enn 100 kilo. Når noko er møkete eller klissent Av grisen får vi mykje god mat som pølser, kotelettar, juleribbe, bacon, skinke, spekeskinke og leverpostei. seier vi at det er grisete. Uttrykket er eigentleg feil, for grisen er eit reinsleg dyr.,

10 Frå korn til vaffel Høna et også korn og kraftfôr. Bonden gir hønene mat og syter for at dei har det varmt og godt i hønsehuset. Når høna er fem månader gammal byrjar ho å leggje egg. Høna legg stort sett eitt egg om dagen. Egget kan vi ha i omelett, vaffel og mykje anna godt.? I Noreg blir det dyrka mest korn på Austlandet. Kvifor er det slik? 1) Fordi klimaet på Austlandet er best tilpassa korndyrking. 2) Bøndene på Austlandet synest det er så gøy å køyre skurtreskar. 3) Fordi dei et mest brød på Austlandet.

11 Frå korn til kyllingvenger Dersom høna og hanen går saman og parar seg kan det bli kyllingar i egga. Egget må rugast i 21 døgn før kyllingen blir klekt. Kyllingen må ha det godt og varmt den første tida. Frå kyllingane får vi kjøtt som for eksempel kan brukast i taco eller grilla kyllingvenger.? Er det kyllingar inni alle egg som høna legg? 1) Ja, dersom egga har det varmt heile tida 2) Nei, då må høna gå saman med ein hane

12 Vi får mykje godt og sunt frå norsk landbruk. Kva av dette blir ikkje produsert i Noreg?! Svar på spørsmåla finn du på Mars 2016 Design og illustrasjon: Growlab Oslo Bilete: Odd Mehus ISBN Utgjevarinformasjon: Norges Bondelag Tlf: Epost: bondelaget@bondelaget.no