Forvaltningsmål for hjort Austevoll Kommune

Transkript

1 AUSTEVOLL KOMMUNE Forvaltningsmål for hjort Austevoll Kommune Måldokument for hjorteforvaltning Planperiode Forslag til plan datert Vedteke i viltnemnda lagt på høyring Revidert plan Vedteke i viltnemnda xx.xx.xxxx og kommunestyret xx.xx.xxxx

2 Innhald 1 Føremål - bakgrunn for utarbeiding av forvaltningsmål Viltlova Naturmangfaldlova Lov om skogbruk (Skoglova) Nasjonal strategi for forvaltning av hjortevilt Forskrift om forvaltning av hjortevilt Bestandsutvikling og status Fellingsstatistikk Sett Hjort Vårteljing av hjort Bestandsstruktur og vektutvikling Resultat frå overvakingsprogrammet for hjort Slaktevektregistreringar for Austevoll Skader på jordbruksareal, skog, hagar m.v Beiteskadar på jordbruksareal Beiteskadar på skog Skadar i hagar m.v Påkøyringar Organisering, valdstruktur og områdebruk Dagens valdstruktur ogorganisering Hjorten sin områdebruk, resultat frå merkeprosjekt Forvaltningsmål og tiltak i planperioden Hovudmål Delmål Tiltak Planen er utarbeida i samarbeid med Norsk Hjortesenter

3 1 Føremål - bakgrunn for utarbeiding av forvaltningsmål 1.1 Viltlova Viltlova (LOV nr. 38: Lov om jakt og fangst av vilt) og Naturmangfaldlova (LOV nr.1: Lov om forvaltning av naturens mangfold) gjev rammene for jakt og fangst av vilt og for forvaltning av vilt. Viltlova gjev regelverket for det meste i høve utøving av jakt, fangst og forvaltning av vilt. Ein del av dette er heimla direkte i lova, men og gjennom ei rekkje forskrifter til lova m.o.a.: - Forskrift om forvaltning av hjortevilt som særskilt omhandlar forvaltninga av hjorteviltet. Føremålsparagrafen i Viltlova seier: 1. (lovens formål) Viltet og viltets leveområder skal forvaltes i samsvar med naturmangfoldloven og slik at naturens produktivitet og artsrikdom bevares. Innenfor denne ramme kan viltproduksjonen høstes til gode for landbruksnæring og friluftsliv. 1.2 Naturmangfaldlova Naturmangfaldlova som er ei overordna lov i høve all arts og arealforvaltning gjev ikkje konkrete reglar for jakt, fangst og forvaltning av vilt anna enn i høve det som ein vanlegvis kallar «skadefellingsløyve». Dette vil sei uttak av vilt utanom reglar for vanleg jakt og fangst for å avverje skade på ulike interesser. Dette er heimla i: 17. alminnelige regler om annet uttak av vilt og lakseog innlandsfisk og i 18. annet uttak av vilt og lakse- og innlandsfisk etter vurdering av myndighetene. Prinsippa i Naturmangfaldlova skal likevel leggjast til grunn ved all forvaltning både av areal og einskildartar. Lova stiller og krav til kunnskapsgrunnlaget for offentlege vedtak noko som då gjeld for fastsetjing av det kommunale målet så vel som for både tildeling av fellingsløyver og godkjenning av bestandsplanar. 1. Lovens formål «Lovens formål er at naturen med dens biologiske, landskapsmessige og geologiske mangfold og økologiske prosesser tas vare på ved bærekraftig bruk og vern, også slik at den gir grunnlag for menneskenes virksomhet, kultur, helse og trivsel, nå og i fremtiden, også som grunnlag for samisk kultur.» 8. Kunnskapsgrunnlaget «Offentlige beslutninger som berører naturmangfoldet skal så langt det er rimelig bygge på vitenskapelig kunnskap om arters bestandssituasjon, naturtypers utbredelse og økologiske tilstand, samt effekten av påvirkninger. Kravet til kunnskapsgrunnlaget skal stå i et rimelig forhold til sakens karakter og risiko for skade på naturmangfoldet.» 1.3 Lov om skogbruk (Skoglova) Også skoglova har reglar som kan legge føringar for forvaltninga av hjortevilt dersom hjorteviltbestandane medfører store skadar på skog jfr. Lova sin 9: 9. Førebyggjande tiltak Når det er fare for at større skogområde kan bli skadd av insekt- eller soppangrep skal kommunen setje i verk dei førebyggjande tiltak som er nødvendige. Dette kan mellom anna vere pålegg til skogeigarar. Dette gjeld også for skog og tre i område som er utanfor virkefeltet i 2. Departementet kan fastsetje nærare forskrifter om slike tiltak, og korleis utgiftene skal dekkjast. Kommunen sine kostnader i denne samanhengen er tvangsgrunnlag for utlegg. Der beiting av hjortevilt fører til vesentlege skadar på skog som er under forynging, eller der beitinga er ei vesentleg hindring for å overhalde plikta til å forynge skog etter 6 i denne lova, skal kommunen som viltorgan vurdere om det er behov for å regulere bestanden av hjortevilt slik at beitetrykket blir redusert.

4 1.4 Nasjonal strategi for forvaltning av hjortevilt Direktoratet for Naturforvaltning fastsette i 29 strategi for forvaltning av hjortevilt (DN rapport 8 29). Strategien freistar å synleggjere utfordringane ein vil møte i høve forvaltninga av hjorteviltartane i åra framover. Denne utgjer den overordna målsetjinga for korleis ein ynskjer forvaltninga framover som er uttrykt gjennom 5 konkrete mål : Forvaltninga skal sikre livskraftige og sunne hjorteviltbestandar, rikt biologisk mangfald og framtidig produksjon. Forvaltninga skal ha brei samfunnsmessig legitimitet. Forvaltninga skal sikre samarbeid og samhandling mellom lokale, regionale og nasjonale aktørar. Forvaltninga skal vere basert på høg kompetanse på alle nivå. Forvaltninga skal stimulere til auka kvalitet og mangfald av opplevingar, tenester og produkt. 1.5 Forskrift om forvaltning av hjortevilt Forskrift om forvaltning av hjortevilt (FOR ) gjev reglar for forvaltninga av hjortevilt. Det er her i 3 sagt at kommunane skal fastsetje mål for utviklinga av bestandane av elg, hjort og rådyr. Føremålsparagrafen ( 1) gjev og føringar for bestandsmåla. 1 i Forskrift om forvaltning av hjortevilt seier : «Formålet med denne forskriften er at forvaltningen av hjortevilt ivaretar bestandenes og leveområdenes produktivitet og mangfold. Det skal legges til rette for en lokal og bærekraftig forvaltning med sikte på næringsog rekreasjonsmessig bruk av hjorteviltressursene. Forvaltningen skal videre sikre bestandsstørrelser som fører til at hjortevilt ikke forårsaker uakseptable skader og ulemper på andre samfunnsinteresser.» 3. Mål for forvaltning av elg, hjort og rådyr «Kommunen skal vedta mål for utviklingen av bestandene av elg, hjort, og rådyr der det er åpnet for jakt på arten(e). Målene skal blant annet ta hensyn til opplysninger om beitegrunnlag, bestandsutvikling, skader på naturmangfold, jord- og skogbruk og omfanget av viltulykker på veg og bane.» Dagens hjorteviltbestandar utgjer viktige og store ressursar både som grunnlag for rekreasjon gjennom jakt, andre naturopplevingar og som kjøtprodusentar. Desse ressursane gjev mange stader og etterkvart grunnlag for næringsmessig utnytting. Mange jegerar og grunneigarar ynskjer difor å ha tette hjorteviltbestandar. Samstundes påverkar hjorteviltet andre næringsinteresser som jord, skog og hagebruk der beiteskader av hjortevilt kan medføre økonomisk tap av betydeleg omfang. Skade i private hagar og på gravplassar, parkar o.l. kan og einskilde stader vere eit problem. I høve samferdsle er kollisjonar mellom køyretøy, jernbane og hjortevilt mange stader er eit stort problem. Dette kan i mange tilfelle medføre alvorlege personskadar i dei verste tilfella med tap av menneskeliv. Slike kollisjonar har og oftast store økonomiske konsekvensar gjennom skade på køyretøy, kostnader for helsevesenet og kostnader med ettersøk og avliving av skadde dyr. Store konsentrasjonar av hjortevilt påverkar og vegetasjonen i vesentleg grad noko som igjen kan få betydning for naturmangfaldet. Dette gjeld både i høve til vegetasjonen og endra livsmiljø og levekår for andre viltartar og organismar. Forsking syner at effektar av hjorteviltbeiting kan vera både positive og negative avhengig av kva forvaltningsmål ein har for det biologisk mangfaldet.

5 Kommunen har såleis ansvar for å ta omsyn til ei rekkje interesser når dei gjennom det kommunale målet skal legge føringar for hjorteforvaltninga. Dei kommunale måla bør vere mest mogleg konkrete og kunne etterprøvast. 4.Interkommunalt samarbeid «Kommunene bør samarbeide om felles mål for hjorteviltbestandene når det er hensiktsmessig å samordne bestandsplanleggingen over kommunegrenser. Fylkeskommunen kan pålegge kommuner å inngå i et slikt samarbeid hvis det anses som nødvendig for å ivareta bestands- eller samfunnsmessige hensyn på et regionalt nivå.» Ei rekkje merkjeprosjekt av hjort syner at ein stor del av dyra gjennom året brukar store areal og at verken kommune eller fylkesgrenser er barrierar i den samanheng. Det er lokale variasjonar men størstedelen av dyra har ulike leveområde sumar og vinter og avstandane mellom desse kan vere til dels store. Hausttrekket går føre seg under jakta og ein stor del av dyra er innom fleire kommunar i løpet av jakta. Austevoll kommune som består av fleire øyer reknar ein utifrå den kunnskapen ein har i dag å vere ei tenleg forvaltningseining åleine.

6 Tildelte og felte dyr Fellingsprosent Felte hjort pr år 2 Bestandsutvikling og status 2.1 Fellingsstatistikk Fellingsstatistikk Hjortebestanden i kommunen har som for resten av vestlandet hatt ein kraftig vekst sidan byrjinga av 199 talet. Som det går fram av figuren nedanfor så har avskytinga auka jamt og trutt frå 16 felt dyr i 199 til 145 felte hjort i 218. Særskilt dei 3 siste åra har det vore ein markert auke etter ein mindre nedgang i fellingstala nokre år etter Felte hjort Figur 1: Viser historisk avskyting på hjort i Austevoll kommune frå 199 til 218. Felte hjort Felte hjort Tildelt totalt Fellingsprosent Figur 2: Viser tildelte og felte dyr samt fellingsprosenten for perioden Trass i aukande tildelingar dei seinare åra har fellingsprosenten auka. Ein stor del av valda har 1 % fellingsprosent siste året, medan ein del mindre vald (1 2 dyr) har låg fellingsprosent. Samla for kommunen så var fellingsprosenten i 217 på 93% og i 218 på 89% som er høgt Fordeling av avskytinga Nasjonalt har tilrådd avskytingsmodell lenge vore å skyte «gjennom bestanden» dvs. at jaktuttaket skal gjerast på alle kjønns og aldersgrupper og at ev. ynskje om auke eller minke i bestandane skal

7 Andel i % av samla jaktuttak Andel i % av samla jaktuttak gjerast gjennom å auke eller redusere det samla uttaket. Tilrådd fordeling av uttaket har lenge vore - minimum 2 % kalv (samla for begge kjønn), 2 % fjorkoller, 2 % spissbukk, maksimum 2 % eldre hanndyr og maksimum 2 % eldre hodyr. Vidare at fordelinga mellom kjønna samla sett skal vere lik og at kalv og ungdyr samla bør utgjere minst 6 %. Dess større del av uttaket ein har på kalv og ungdyr dess større totaluttak kan ein ha. Diagrammet nedanfor syner andelen kalv og ungdyr i det årlege jaktuttaket for perioden i prosent av samla jaktuttak. Kalv og ungdyr i jaktuttaket 7, 6, 5, 4, 3, 2, 1,, Kalv Spissbukk Fjorkolle Kalv og ungdyr Figur 3: Syner andelen kalv, spissbukk, fjorkolle og kalv og ungdyr samla i % av samla jaktuttak Avskytinga av kalv har vore aukande i perioden, men har gått noko ned igjen dei siste 2 åra og utgjorde i % av det samla jaktuttaket. Spissbukk har dei siste 6 åra vore over 2 % medan fjorkoller, med unntak av 217 og 218, berre har utgjort om lag 1 %. Dette er uheldig i høve kjønnsfordelinga for det samla jaktuttaket. Kalv og ungdyr samla utgjorde tidleg i perioden godt under 5 % men har dei siste 5 åra lege kring 6 %. 5, 4, 3, 2, 1, Eldre dyr i jaktuttaket, Bukk Kolle Figur 4: Viser andelen eldre dyr i jaktuttaket i % av samla jaktuttak. Som ei fylgje av at andelen kalv og ungdyr er auka dei seinare åra har eldre dyr utgjort ein mindre del av det samla jaktuttaket. Dette er ei positivt utvikling i høve gjennomsnittsalderen til dei vaksne dyra i bestanden. Det bør likevel vere eit mål å auke særskilt kalveandelen og redusere andelen bukk ytterlegare. Bukk har tidleg i perioden utgjort nærare 5 % av jaktuttaket, men er dei siste åra redusert betydeleg og har då utgjort kring 25 % som framleis er for høgt. Kolle har dei siste åra utgjort kring 15 % i gjennomsnitt. I 218 var andel koller 21%.

8 Kjønnsfordeling i jaktutaket Med unntak av i 213 har det lenge vore ei stor overvekt av hanndyr i jaktuttaket noko som er uheldig i høve å ha tilstrekkeleg med eldre hanndyr i bestanden. Skeivfordelinga skuldast den store andelen bukk dei fyrste åra i perioden og dei siste åra mest den høge andelen spissbukk. For å få ei betre kjønnsfordeling i bestanden bør både spissbukk og bukk utgjere ein mindre del av jaktuttaket framover. Aller helst bør ein ha ei overvekt av hodyr nokre år og auken her bør helst gjerast på fjorkoller. Men ved å auke andelen kalv vil ein og hjelpe på kjønnsbalansen då det er den årsklassen uttaket er mest nøytralt. Ein auka andel kalv i jaktuttaket er og det mest effektive tiltaket for å auke gjennomsnittsalderen i bestanden noko som er av betyding i høve vektutviklinga til dyra i bestanden Kjønnsfordeling i jaktuttak Hanndyr Hodyr Figur 5 viser kjønnsfordelinga blant dei felte dyra for alle årsklassar samla Fordeling av avskytinga på aldersklassar Om ein ser tilbake på fellingstala for perioden 199 til 218 så har fordelinga av jaktuttaket endra seg, særskilt dei siste åra. Eldre dyr har lenge utgjort ein stor del av jaktuttaket. Med unntak av eitt år så har det jamt lege godt over 5 % og einskilde år nærare 7 %. Dette er ein alt for stor andel eldre dyr om ein skal byggje ei robust og stabil bestand. Dei siste åra har andelen kalv vore aukande og eldre dyr minkande noko som er positivt i høve aldersstrukturen i bestanden. Med det ein i dag veit om bestandsutviklinga og alderssamansetjinga i hjortebestandane på vestlandet bør ein auke andelen av særskilt kalv ytterlegare for å byggje meir robuste og stabile bestandar. Aldersfordeling felte dyr Kalv Ungdyr Eldre dyr Figur 6 viser aldersfordelinga på skotne hjortar i Austevoll kommune frå 199 til 218.

9 2.2 Sett Hjort Å halde eit bestandsnivå nokolunde stabilt er ikkje enkelt og det krev gode styringsverktøy og presis rapportering. Likevel vil ein måtte leve med mindre variasjonar då endringane fyrst vert fanga opp i ettertid. Ein reknar at 85-9 % av hjorten døyr av ei kule. Jakta har såleis stor verknad på bestandsutvikling, men det vil likevel vere naturlege variasjonar grunna variasjonar i vêrtilhøve frå år til år som igjen påverkar beitekvalitet, vektutvikling og vinteroverleving fyrst og fremst for kalvar men og vaksne dyr. Dette kan medføre lokale bestandsendringar som ein ikkje lett fangar opp. Med gode styringsverktøy vil ein kunne sjå endringane tidlegare og kunne korrigere avskytinga raskare. Sett Hjort registreringar er det verktøyet ein i dag meiner er det beste ein har. Dette går ut på at jegerane under jakta registrerer tidsforbruk og det dei ser og feller av hjort. Utifrå det vert det rekna ut ulike indeksar som skal sei noko om bestandsutviklinga både i høve bestandsstorleik, kjønnsfordeling, reproduksjon og jakttrykk. Kor godt det er avheng av mengda og kvaliteten på registreringane. Men dette er heller ikkje eigna til å fange opp brå og lokale endringar, men meir å sjå trendar i bestandsutviklinga for større område over noko tid. For Austevoll har ein Sett Hjort registreringar frå 213. Sett Hjort er eit statistisk verktøy og kvaliteten og presisjonen i indeksane aukar med auka datamengd/registreringar. Tilfeldige avvik og feilregistreringar vil gjere mindre utslag dess større datamengd som ligg bak. Datamengda som viser kor mange jegerdagsverk eller timar som ligg til grunn, er noko låg i Austevoll og det bør arbeidast for å auke oppslutninga om registreringane blant jegerane. Grunna årlege variasjonar, tilfeldige avvik og at hjorten har store leveområde kan ikkje resultatet herifrå nyttast på små einingar som mindre vald og jaktfelt. Data vert registrert særskilt for innmark og utmark. Sett hjort data frå innmarksjakt syner seg å variere mykje einskilde år utan at det kan forklarast utifrå bestandsmessige tilhøve. Ein reknar difor at tala frå utmarksjakt gjev dei sikraste indikasjonane på bestandsvariasjonar. Data som er nytta i framstillingane nedanfor er for inn og utmarksjakt samla. Indeksane vil oftast variere noko frå år til år utan at bestanden varierer tilsvarande. Vêrtilhøva under jakta vil truleg kunne medverke på talet observasjonar slik at det ved mykje dårleg ver vert færre observasjonar. Vêrtilhøve vil og påverke korleis dyra brukar terrenget, tidspunkt for lauvfall og snø vil og kunne påverke kor mykje av dyra i terrenget ein ser. Sett Hjort er difor diverre ikkje presist nok til å kunne utrykkje mindre bestandsendringar frå år til år, men må sjåast over fleire år for å finne ein trend i utviklinga. Det er viktig at alle leverer inn riktig utfylte skjema slik at ein får eit best mogleg grunnlag for å vurdere bestanden. Sett Hjort pr. jegerdagsverk Indeksen for Sett Hjort pr. jegerdag gjev utrykk om endringar i bestandstettleiken. Trenden Sett hjort pr jegerdag er aukande noko som tilseier at det er vekst i bestanden. Dette samsvarar godt med fellingsstatistikken der fellingstala har vore aukande dei siste åra samstundes som fellingsprosenten er aukande trass i auka tildelingar av fellingsløyve.

10 Sett hjort pr jegerdag Tal registrerte jegerdagar 2 1,8 1,6 1,4 1,2 1,8,6,4,2 Sett hjort pr. jegerdag Sett hjort pr. jegerdag Antall jegerdager Figur 7 viser sett hjort pr jegerdag på venstre aksen og datagrunnlaget i form av registrerte jegerdagar på den høgre. Datagrunnlaget varierer frå 93 jegerdagar fyrste året i serien til 755 jegerdagar siste året. Med såpass lita datamengd utgjer det ein variasjon i datagrunnlaget på over 3 % noko som vil kunne påverke indeksane. Det bør difor arbeidast for å auke oppslutninga om Sett hjort registreringane for å gje eit sikrare grunnlag for avgjerd. Trenden for Sett hjort pr jegerdag er aukande noko som tilseier bestandsvekst. Sett kalv pr kolle Indeksen for Sett kalv pr kolle gjev uttrykk for reproduksjonsevna i bestanden. Dette avheng av kondisjonen og aldersfordelinga blant dei vaksne hodyra i bestanden. I dei fleste tilfelle vil det vere ynskjeleg med ein høg og stabil produksjon av kalvar i bestanden. Viktigaste kriteriet i så måte er høg gjennomsnittsalder og god kondisjon på dei vaksne dyra i bestanden. Beste måten å sikre det på er at kalv og ungdyr utgjer ein stor del av jaktuttaket og vaksne dyr då tilsvarande mindre del. Indeksen varierer noko frå år til år men det vert sett få kalvar pr kolle, noko som tilseier at færre av kollene har kalv. Dette kan vere eit teikn på at snittalderen på kollene i bestanden er lågare en ønskjeleg.,6,5,4,3,2,1 Sett kalv pr kolle Figur 8 viser kor mange kalvar som vert observert pr observert kolle. Indeksen har auka men er likevel låg. Ein reknar at denne indeksen bør ligge over,6. Ein må her og ta noko atterhald om litt lita og varierande datamengd, men avskytinga over tid med ein stor del av jaktuttaket på eldre dyr og ein mindre del på kalv og ungdyr tilseier at dette likevel stemmer.

11 Sett Kolle pr. bukk Sett kolle pr. bukk gjev uttrykk for kjønnsfordelinga blant dei vaksne dyra i bestanden. Indeksen her har gått noko ned sidan fyrste året noko som tilseier at det har vorte meir bukk i høve koller i bestanden dei seinare åra. Indeksen er framleis høg då ein reknar at denne bør ligge under 1,5 kolle pr bukk for at ein har tilstrekkeleg med bukk i bestanden. At det er for lite hanndyr i bestanden samsvarar godt med avskytinga ein har hatt med ein langt større andel hanndyr enn hodyr. Ein bør difor redusere andelen av hanndyr i jaktuttaket framover. 3,5 3 2,5 2 1,5 1,5 Sett kolle pr bukk Figur 9 syner kor mange koller som vert observert pr observert bukk (medrekna spissbukk) og gjev uttrykk for endringar i kjønnsfordelinga blant dyr 1,5 år og eldre i bestanden. Ein skal vere merksam på at indeksen ikkje speglar den reelle fordelinga i bestanden. Bukkane er meir synlege og let seg lettare observere slik at det i den verkelege bestanden er færre bukkar pr kolle enn det indeksen tilseier. Sett spissbukk pr bukk Indeksen var unormalt høg fyrste året noko som må skuldast tilfeldige feil eller avvik i registreringane. Om ein ser vekk frå fyrste året er indeksen rimeleg stabil utan nokon særskild trend. Det gjev såleis ikkje indikasjonar på nokon endringar i alderstilhøva til bukkane i bestanden. Sett spissbukk pr. bukk 2 1,8 1,6 1,4 1,2 1,8,6,4, Figur 1 syner kor mange spissbukk som vert observert pr bukk som vert observert. Dette gjev indikasjonar på gjennomsnittsalderen blant hanndyra i bestanden. Reduksjon av indeks tilseier aukande gjennomsnittsalder til bukkane i bestanden og omvendt ved aukande indeks.

12 2.3 Vårteljing av hjort Austevoll kommune har gjennomført vårteljing av hjort sidan 211. Vårteljinga har vore utført 6 ulike datoar kvart år. Diagrammet nedanfor syner resultatet frå den datoen det er observert flest dyr under teljinga. Vårteljing er som tidlegare nemnt ein noko usikker registreringsmetode med mange faktorar som påverkar teljeresultatet, både menneskelege faktorar og tilfeldige faktorar knytt til vêrtilhøve m.v. som kan påverke hjorten sitt beitemønster. 25 Maksimal teljingar - vår Figur 11 viser resultat frå vårteljing den teljedatoen med flest observerte dyr i Austevoll kommune frå Frå 214 er indeksen jamt aukande noko som syner at det har vore vekst i bestanden. Dette vert underbygt av både fellingstal og Sett hjort. 3 Bestandsstruktur og vektutvikling 3.1 Resultat frå overvakingsprogrammet for hjort Overvåkingsprogrammet for hjortevilt som har samla inn kjevar og ovariar frå felte hjort i lag med data om slaktevekt, fellingstidspunkt m.v. har gjeve mykje kunnskap om bestandsstruktur, vektutvikling og reproduksjonsevne i hjortebestandane. På Vestlandet har det vore samla inn materiale frå felt hjort i 3 regionar Nordmøre/Sør Trøndelag, Sogn og Fjordane og Hordaland. I region Sogn og Fjordane har kommunane Flora, Gloppen og Stryn vore med og i Hordaland har Kvinnherad vore med. Avskytingsmønster og bestandsutviklinga har vore mykje godt lik for heile Vestlandet i perioden og data frå desse kommunane kan difor overførast/nyttast i andre kommunar. Det er Norsk institutt for naturforsking (NINA) som er ansvarleg for gjennomføring og oppfylging av Overvåkingsprogrammet.

13 3.1.1 Vektutvikling hjå kalvar og ungdyr Figur 12 Diagramma syner utviklinga av slaktevektene for region Hordaland (Kvinnherad kommune). I takt med bestandsauken ein har hatt sidan 198 talet og framover har slaktevektene for kalvar og ungdyr gått ned. Mønsteret er mykje godt likt i dei andre overvakingsregionane på Vestlandet. Vekten her er korrigert til 1. oktober Reproduksjonsevna i hjortebestandane Reproduksjonsevna i bestandane har og gått ned i takt med vektreduksjonen då andelen 1,5 årige hodyr som kjem i brunst og får fram kalvar som 2 åringar er sterkt redusert. Dette er direkte vekt/kondisjonsavhengig då 1,5 årige hodyr må vere over 4 kg før det er sannsynleg for at dei går i brunst og tek kalv. Dess høgre vekt over 4 kg dess større sjanse for at dei kjem i brunst fyrste året. For region Sogn og Fjordane er andelen 1,5 årige koller som tek kalv redusert frå ca 69 % når Overvakingsprogrammet starta i 1992 til ca 31 % i 216 noko som utgjer ein reduksjon på 55 %. Dyra på kysten er oftast mindre enn lenger inn i landet og for kystkommunen Flora i Sogn og Fjordane er det no under 2 % av 1,5 årige hodyr som går i brunst. Ein del hodyr med låg vekt/dårleg kondisjon tek heller ikkje kalv som 2,5 åringar. Ungdyra utgjer ein stor del av bestanden og dette påverkar såleis den totale produksjonsevna i bestanden negativt då ein må ha fleire dyr for å produsere ei viss mengde kalvar samanlikna med ein bestand der ein større del av hodyra produserer kalv. Forutan at små kalvar er dårlegare rusta for å kunne klare fyrste vinteren, som mange stader tidvis kan vere eit nålauge, vil desse små kalvane heller aldri kunne vekse seg store. Dei vil bli små dyr både som ungdyr og vidare utover i livet. Små dyr fostrar vanlegvis små kalvar, men her kan alderen til ein viss grad kompensere noko då eldre koller fostrar større kalvar enn yngre koller. Alderen på dei vaksne hodyra i bestanden er såleis med å påverke overlevelsen hjå kalvane og vekter på kalvar og ungdyr. I ein bestand med høg gjennomsnittsalder på kollene og med det ein stor del produktive koller, kan ein ha ein lågare hjortebestand som produserer fleire avkom enn ein hjortebestand med lågare gjennomsnittsalder Alderen til dyra hjortebestandane NINA har med bakgrunn i det innsamla materialet i Overvåkingsprogrammet sett på utfordringar i høve framtidig forvaltning av hjortebestandane på Vestlandet (NINA Rapport 571). Dei har då m.o.a. freista å rekonstruere korleis hjortebestandane i dei ulike regionane såg ut før jakt i 26. Utifrå dette har dei m.o.a. berekna gjennomsnittsalderen til dei vaksne dyra (2 år og eldre) i bestandane. Som ein ser så er det særs låg gjennomsnittsalder særskilt for bukk.

14 Figur 13: Tabellen viser tal og gjennomsnittsalder for dyr 2 år og eldre i dei rekonstruerte bestandane i overvakingsregionane på Vestlandet. Overvakingsområde Gj.sn alder koller Tal koller i bestand Gj.sn bukkar alder Hordaland 5, år ,4 år 633 Flora og Gloppen 5,2 år , år 693 Hemne og Snillfjord 5,2 år , år 431 Tal bukk i bestand Årsaker til vektreduksjon Det er ei rekkje tilhøve som kan påverke slaktevektene til kalvane som og er avgjerande for kor store dei vert som vaksne dyr. Både beitekvalitet, beitekonkurranse, kalvingstidspunkt og alderen på dei vaksne dyra i bestanden spelar inn her. BEITEKONKURRANSE Auka konkurranse om den beste og mest næringsrike maten er ein vanleg årsak til at auka bestandstettleik medfører reduserte kroppsvekter for hjort og andre gras/planteetande dyr. Vinterbeitet handlar for mange berre om å overleve med minst mogleg tap av kroppsvekt, mens det er i vekstsesongen på sommarhalvåret dyra veks og legg opp opplagsnæring til å tære på gjennom vinteren. Det er såleis sumarbeitet som er avgjerande for kroppsstorleiken og kondisjonen til dyra. Ved aukande bestandstettleik vert det konkurranse om dei mest næringsrike og attraktive beiteplantane. Dette betyr ikkje at dyra går rundt og svelt, men at dei får tilgang til mindre av dei mest verdfulle beiteplantane og fylgjeleg ikkje så god vekt/kondisjonsutvikling som dei kunne ha hatt. ALDEREN TIL DYRA I BESTANDEN I høve kalvevektene så er det ikkje berre bestandstettleiken som spelar inn, men kalvingstidspunktet er og avgjerande for vektutviklinga til kalvane. Tidleg kalving vert rekna som ein stor fordel då kalvane får med seg meir av den produktive tida tidleg på sumaren med høgt proteininnhald i vegetasjonen. Store og eldre koller i god kondisjon kjem tidleg i brunst og før oftast fram store kalvar som vert kalva tidleg. Dette har stor betyding for vektutviklinga til kalvane og dermed og kor store dei vert som vaksne. Koller som vert para seint kan kompensere for dette ved å korte ned drektigheitstida noko. Dette inneber då ofte mindre og svakare kalvar som likevel vert fødde seint og er såleis heller ikkje positivt i høve vektutviklinga. Å ha tilstrekkeleg med vaksne hanndyr i bestanden har og påverknad for kalvevektene. Brøling og anna brunstaktivitet til dei eldre bukkane er med på å framskunde og synkronisere brunsten hjå kollene. Kolla må parast innan eit tidsrom på om lag eit døger dersom det skal verte kalv. Om den ikkje vert para då kan den gå i brunst igjen om ca 18 dagar. Dette inneber seinare paring som er avgjerande for kalvevektene. Godt vaksne hanndyr som har samla seg eit «harem» som dei fylgjer har erfaring og vil kunne pare kollene når dei er klare. Mangel på vaksne bukkar reknar ein difor mange stader kan vere årsak til manglande paring og dermed ombrunst. Vaksne hanndyr har tidlegare utgjort ein alt for stor del av det samla jaktuttaket. Dei seinare åra er andelen eldre hanndyr redusert noko men er framleis høgt, kring 25 %. Spissbukk utgjer og godt over 2 % av jaktuttaket og samla utgjer hanndyr ein for stor del av det samla jaktuttaket i Austevoll.

15 Slakatevekt i kg Slaktevekter i kg Auka gjennomsnittsalder for både hann og hodyra i bestanden vil vere med å leggje grunnlaget for auka kalvevekter. Beste tiltaket for å gjere dette er å ha ein stor del av jaktuttaket som kalv. Resultat frå Overvåkingsprogrammet tilseier at med den avskytinga som har vore vanleg hittil vert berre ca % av fødde kalvar felt det året dei er kalv. Det er såleis inga fare for å felle for mykje kalv. 3.2 Slaktevektregistreringar for Austevoll Det har vore utført registrering av slaktevekter for kalv og ungdyr i Austevoll kommune sidan 213. Det ser ut som at vektene auka i perioden med unntak av tala frå 218, hokalvane har og nokre år vore tyngre enn hannkalvane noko som og må tilskrivast eit noko spinkelt datagrunnlag. Gjennomsnittlege slaktevekter kalvar Hannkalv Hokalv Figur 14 syner gjennomsnittlege slaktevekter for kalvar felt under jakt i Austevoll i perioden Datagrunnlaget i form av tal kalvar ein har vektregistreringar for er noko tynt, særskilt dei 3 fyrste åra Gjennomsnittlege slaktevekter for fjordyr Spissbukk Fjorkolle Figur 15 syner gjennomsnittlege slaktevekter for 1,5 årige dyr felt under jakt i Austevoll i perioden

16 4 Skader på jordbruksareal, skog, hagar m.v. Hjorten si beiting påverkar vegetasjon og naturgrunnlaget og med det næringsinteresser som jord, skog og hagebruk. Skade i private hagar og på gravplassar, parkar o.l. kan og einskilde stader vere eit problem. Kollisjonar med hjort er og mange stader eit problem. 4.1 Beiteskadar på jordbruksareal Beiting frå hjort på jordbruksareal og skog kan medføre økonomiske tap for brukarane av betydeleg omfang. Omfanget av dette avheng av det lokale beitepresset, avlingstype og alder på skogen. Det økonomiske tapet er størst i meir intensive jordbruksproduksjonar som frukt og frilandsgrønnsaker. I utsette områder kan hjorten og gje betydeleg redusert avling i grasproduksjon. Innmarksareala utgjer mange stader viktige beiteområde for hjorten, særskilt vår og haust. Beitepresset er oftast størst i typisk vinterbeitområde der det står mykje dyr frå hausten av og til vårtrekket startar i byrjinga av mai. I slike område med lite snø der hjorten kjem til enga gjennom vinteren kan tapet bli særskilt stort då den beitar graset så hardt nedåt at mykje av det beste graset går ut. Dette vert erstatta av meir beitesterke artar med lågare fôrverdi og produksjon, noko som medfører at enga må fornyast oftare om ein skal oppretthalde ein høg fôrproduksjon. I slike område kan det, dersom det og vert beita gjennom vekstsesongen, vere snakk om eit avlingstap på opptil 4 % av totalavlinga. Forureining av hausta for med hjorteavføring som vert med i foret under haustinga kan og vere eit problem der hjorten beitar på innmark om sumaren. I Austevoll kommune består jordbruksproduksjonen i hovudsak av gras til husdyrfôr anten som engareal til hausting av vinterfôr eller gjødsla beite. Utmarksbeite er og viktig og mange driv med utegangarsau som beiter i utmarka heile året noko som og kan medføre konkurranse mellom hjort og sau. Særskilt der hjorten beitar på innmarksareala gjennom heile vekstsesongen kan avlingstapet verte stort. Oftast er det produsentar som driv aktivt og steller innmarka si godt med gjødsling og fornying som har største belastninga av hjorten. Med kystklima med lite snødekke gjennom vinteren som i Austevoll kan hjorten såleis medføre betydeleg økonomisk tap for aktive bønder noko som må takast omsyn til i forvaltninga. Det er mange som driv med Figur 16. Klassifisering av arealtypar i Austevoll kommune. produksjon av sau i kommunen som beiter både på innmark og i utmark. Saueprodusentane er å finne over heile kommunen. Det er i tillegg 3 aktive mjølkebønder i kommunen, og desse er lokalisert på Hufthammar og Vassnes. Areala i Austevoll kommune er klassifisert der av er det er det om lag

17 135 daa fulldyrka jord, 35 daa eng til slått og beite, 135 daa fulldyrka eng og 22 daa anna eng og beite. Av desse areala er det registrert at om lag 35 daa er i aktiv drift (kjelde SSB). For å avgrense skadane på jordbruksareal der hjorten beitar gjennom heile sumaren kan ei løysing vere å ta ut «problemdyra» ved skadefellingsløyve på ettersumaren tidleg haust før trekkdyra kjem. Då det ofte er koller som etablerer eit slikt beitemønster må ein og ta omsyn til at dei oftast har kalv. Slikt skadefellingsløyve kan difor ikkje gjevast før kalvane tek til å fylgje mora på beite. Med tidleg jakttidsstart som 1. september vil ein og innanfor ordinær jakttidsstart klare å få vekk slike dyr om ein prioriterer dette fyrst i jakta. Utover hausten vil det ofte vere mykje dyr på innmarka i vinterbeiteområda, og her er det lite ein kan gjere for å avverge skadane anna enn å gjerde inn jordbruksareala. Ved samarbeid gjennom større bestandsplanområder kan fleire vald samarbeide og fellingsløyva kan nyttast i heile bestandsplanområdet. Det vil sei at eit område med mange fellingsløyve og dårleg utteljing kan nytte fellingsløyva i områder med tettare bestandar og eventuelle beiteskadar. Flytting av fellingsløyve kan gjerast på ulike måtar. Ein kan selje/gje vekk fellingsløyve på ulike måtar eller gje jegerar frå andre vald høve til å felle av sin kvote i anna vald. Dette kan vere ved sjølvstendig jakt eller at dei tek del i felles jakt på anna vald, evt. betaling kan vere i pengar, deling av jaktutbyte eller berre av fordelar av å få redusere. 4.2 Beiteskadar på skog For skog er det i hovudsak 2 typar skader som medfører større økonomisk tap for skogeigaren. Dette gjeld borkgnaging på produksjonsskog (hogstklasse 3 og 4) av gran og knopp/skotbeiting på ungskog (hogstklase 2) av gran og furu. Borkgnaging på gran medfører ofte roteskadar i områda med gnag og rotstokken ver øydelagt som sagtømmer. Trea vert og svekka av råteangrepet noko som ofte kan medfører stammebrekk. Skotbeitinga på ungskog i hogstklasse 2 medfører sterkt redusert vekst og ved gjenteken hard skotbeiting kan det medføre at trea døyr. På furu kan borkgnag og vere eit problem i hogstklasse 2 då det kan medføre at nedste delen av treet vert øydelagt. Også i høve skadar på skog er det vinterbeitelokalitetane som er mest utsett, og ein del stader vil det med dagens hjortebestand vere vanskeleg å få etablert ny skog med brukande tettleik og kvalitet etter hogst. Om dette er av betydeleg omfang for etablering av ny skog kan Skoglova leggje føringar for at hjortebestanden må reduserast. 4.3 Skadar i hagar m.v. Mange stader kan det og vere problem med hjort som gjer skade i hagar og på gravplassar m.v. Slike problem er ofte knytt til einskilde dyr som fort kan verte lite sky overfor folk og vanskeleg å jage. Løysing på problemet i dei fleste tilfelle er å ta ut slike dyr ved jakt eller skadefellingsløyve. 4.4 Påkøyringar Talet registrerte påkøyringar av hjort dei seinare åra varierer frå 3 til 11 påkøyringar pr år så det kan ikkje seiast å vere noko særskilt stort problem i kommunen. Dei fleste av påkøyringane skjer i oktober. For å redusere påkøyrsler er det ei rekkje tiltak som kan setjast i verk. Dette kan vere utvida ryddebelte eller ledegjerder for å styre kryssingane til meir oversiktlege strekningar. Det er vegvesenet som utfører sikringstiltak langs riksvegnettet medan det er kommunen som har ansvaret for å registrere påkøyringar. For at vegstyremaktene skal kunne styre slike tiltak der dei gjev best effekt er det difor viktig at alle påkøyringar vert registrert i Hjorteviltregisteret.

18 Figur 17. Viser registrerte påkøyringar i tidsperioden Dei er fordelt over store delar av kommunen, men det er einskilde strekningar med høgare konsentrasjonar. 12 Tal registrerte påkøyringar av hjort Figur 18 viser registrerte påkøyringa pr år i Austevoll kommune.

19 Tal påkøyringar pr månad Påkøyringar pr månad Figur 19 viser fordelinga av dei registrerte påkøyringane i perioden på månader. Oktober er den månaden med mest påkøyringar. 5 Organisering, valdstruktur og områdebruk For å kunne drive ei målretta bestandsforvaltning er det viktig at jaktrettshavarane er organisert i store nok og godt avgrensa einingar i høve årsleveområda til dei «lokale hjortebestandane». Denne organiseringa kan anten vere som vald eller at vald samarbeider om bestandsplanar ved å organisere seg i Bestandsplanområde. 5.1 Dagens valdstruktur og organisering Det samla godkjende arealet i Austevoll er på daa. Dette er fordelt på 24 vald med eit godkjent areal som varierer frå vel 1 daa til 23.5 daa for det største. Dei fleste valda har ein storleik mellom 2. daa og 7. daa, berre eitt er over 1. daa. Utifrå det ein i dag veit om hjorten sin områdebruk og storleik på årsleveområde er det såleis ingen vald her som er store nok til å kunne få til ei bestandsretta forvaltning åleine. Det er difor no etablert eit bestandsplanområde i kommunen for samarbeid om felles bestandsplan mellom valda. Bestandsplanområdet femner om heile kommunen og det er til no 14 av dei 24 valda i kommunen som har slutta seg til samarbeidet. Valda som til no har slutta seg til har for 218 om lag 75 % av dei tildelte fellingsløyva. Det er såleis eit godt grunnlag for å kunne få til ei målretta forvaltning, men det bør arbeidast for at resten av valda og sluttar seg til bestandsplanområdet. 5.2 Hjorten sin områdebruk, resultat frå merkeprosjekt Austevoll deltok i merkeprosjektet «Hordahjort» som merka hjort med GPS sendarar for å få kartlagt trekkvegar og områdebruk for å kunne avgrense årsleveområde for ulike hjortebestandar. Med bakgrunn i resultata frå merkeprosjektet og innhenting av lokalkunnskap gjennom interjuv av grunneigarar, jegerar og andre vart det så avgrensa ulike årsleveområde for etablering av bestandsplansamarbeid.

20 Figur 2 Syner bevegelsane til bukkar i merka i området i regi av Hordahjort. Som ein ser er det ein bukk som var merka i Austevoll som og i løpet av året har vore innom både Fitjar og Stord. Bukkane har oftast betydeleg større årsleveområde enn kollene. Figur 21 syner koller merka i området. Dei 2 kollene som var merka i Austevoll oppheld seg heile året innan kommunen. Som ein ser så har den eine brukt eit noko større område enn den andre. Det finns ikkje nokon heilt avgrensa hjortebestandar då det alltid vil vere ei viss overlapping i områdebruken mellom hjort frå ulike områder/bestandar samstundes som det og vil vere ei viss inn og utvandring. Avgrensinga av bestandsplanområda er gjort for å femne om heile årsleveområdet til størstedelen av hjorten i området. At noko av hjorten i området i delar av året er utanom bestandsplanområdet samstundes som hjort i frå andre område er innom vil ein difor alltid måtte leve med uansett kvar ein set avgrensinga. Utifrå dette har ein kome fram til at Austevoll kommune er ei tenleg eining for å kunne få til ei bestandsretta forvaltning.

21 6 Forvaltningsmål og tiltak i planperioden 6.1 Hovudmål Hjorten er ein viktig utmarksressurs i Austevoll kommune. Bestanden skal forvaltast slik at det sikrar grunnlaget for ei langsiktig og stabil hausting av hjort som ein ressurs for jakt, naturopplevingar (rekreasjon), matproduksjon og næringsutvikling. Dette utan at konfliktnivået i høve andre næringsog samfunnsinteresser vert for stort. 6.2 Delmål Bestandsretta og grunneigarstyrt forvaltning av hjortebestandane Forvaltninga av hjort i Austevoll kommune skal i hovudsak gjerast ved bestandsplanar. Jaktrettshavarar skal oppmodast til å organisere seg i bestandsplanområder i samsvar med den kunnskapen ein har om årsleveområde for hjortebestanden Redusere omfanget av arealbrukskonfliktar i høve andre interesser Kommunen skal gjennomføre si forvaltning basert på kunnskapsgrunnlag tilpassa kvar enkelt sak. Det skal leggast vekt på å redusere arealbruskonfliktar i høve til: - Skadar på jordbruksareal/avlingar og skog - Påkøyringar/kollisjonar mellom hjort og køyretøy - Skadar i hagar m.v Auke snittalder i bestanden Grunna låg gjennomsnittsalder blant dei vaksne dyra i bestandane er reproduksjonsevna låg i høve det den kan vere. Viktigaste tiltaket for å betre produksjonsevna er å auke gjennomsnittsalderen, noko som og vil gje ein meir robust og stabil hjortebestand Stogge bestandsveksten og legge til rette for eit stabilt jaktuttak Fellingsprosenten har til tross for auka tildelingar auka dei seinare åra noko som kan tyde på vekst i bestanden. Sett hjort registreringane og Vårteljingane tilseier og at det er vekst i bestanden. Det meste tyder såleis på at det er vekst. Samstundes er det registrert ein del konfliktar i høve beiteskadar på jordbruksareal. Bestandsveksten bør stoggast og vinterbestanden bør reduserast. Med ei betra kjønns og aldersstruktur i bestanden vil ein truleg kunne hauste noko meir enn dei siste åra på ein mindre vinterbestand enn ein har i dag. I høve gjeldande minsteareal som er på 1 daa og 5 daa for område med dokumentert høgt skadepress kan ein ikkje auke tildelingane særleg mykje. Samstundes er fellingsprosenten særs høg i kommunen med 93 % i 217 og 89% i 218. Ein bør vurdere å ha eit minsteareal for heile kommunen som gjer det mogeleg å tildele nok fellingsløyve for heile kommunen når ein brukar 5 % regelen. Dette må også sjåast i høve til at bestandsplanen gir moglegheiter til å flytte dyr/løyve over områda med dokumentert skadepress. Dette vil kunne løyse utfordringane med skadepress på ein betre måte enn t.d. 5 daa for heile kommunen.

22 6.3 Tiltak Bestandsretta og grunneigarstyrt forvaltning av hjortebestandane Det er etablert Bestandsplanområde for samarbeid om felles bestandsplan med ei avgrensing som femner om heile kommunen. Av i alt 24 vald i kommunen er det til no 14 vald som er tilslutta dette bestandsplanområdet. Det skal arbeidast aktivt for at alle valda i kommunen sluttar seg til bestandsplansamarbeidet. Her skal kommunen innta ei aktiv rolle og i samarbeid med bestandsplanområdet og grunneigarorganisasjonar invitere til årlege informasjonsmøte. For vald som er medlem i bestandsplanområdet: Terskel for maksimalt avvik frå avskytingsplanane er 1% innanfor planperioden for kvart enkelt vald og totalt for valda i bestandsplanområdet for kvart år. Ved stort avvik i avskytinga i bestandsplanområdet skal det vurderast fortløpande om planane må reviderast i planperioden. Vald som vel å stå utanfor bestandsplansamarbeid får tildelt fellingsløyve i samsvar med gjennomsnittleg areal og fordeling i gjeldande bestandsplan Forvaltninga skal vere kunnskapsbasert Sett hjort er det beste verktøyet ein i dag har for å kunne sjå bestandsmessige endringar. For at dette verktøyet skal vere best mogleg er ein avhengig av at det vert registrert mest mogleg data frå jakt. Alle vald/jaktfelt skal registrere Sett Hjort data, All jaktaktivitet skal rapporterast, også dei jaktturane der det ikkje er sett eller skote hjort. Rapporteringa kan om nødvendig påleggjast dersom det ikkje vert gjort frivillig. Kunnskap om hjorten sin områdebruk m.v. avdekka gjennom merkeprosjekta skal i lag med lokalkunnskap om trekk og trekkvegar leggjast til grunn for avgrensing av bestandplanområder. Anna relevant kunnskap om bestandsutvikling og biologi m.o.a. resultat frå Overvåkingsprogrammet for hjortevilt skal og leggjast til grunn i høve utforming av mål for bestandsutvikling m.v. Austevoll kommune skal ha oppdaterte papir på valdstrukturen Valdleiar har ansvar for å melde endringar i valda til kommunen Redusere omfanget av arealbrukskonfliktar i høve andre interesser Alle rapporterte påkøyringar skal registrerast i Hjorteviltregisteret. Samarbeid med vegmyndigheitene for om mogleg å få sett i verk tiltak på utsette strekningar. Leggje til rette for uttak av "stasjonære" dyr i frå bustadområde/hagar og jordbruksareal på våren og forsommaren når vårtrekket er over og på ettersumaren/hausten før hausttrekket er i gong. Kommunen skal aktivt nytta 5%-regelen aktivt i forvaltninga. Søknad om skadeløyve utanom ordinær jakttid: Kommunen skal vurdere skriftleg søknad frå søkjar, og gjera vedtak i saka innan rimeleg sakshandsamingstid. Kommunen skal innhente tilstrekkeleg informasjon om saka og det skal gjennomførast taksering av skadane. Kommunen kan be om ytterlegare dokumentasjon frå søkjar om nødvendig. Grunneigar/valdleiar/jegerar skal ved søknad om skadeløyve og fråvik ved bruk av 5%-regelen dokumentere dei lokale forholda. Stogge bestandsveksten og redusere vinterbestanden gjennom auka totaluttak ved å ta ut fleire kalv og ungdyr.

23 6.3.4 Auke vekta for kalvar Andelen eldre bukk skal utgjere maksimalt 15 % av det samla jaktuttaket årleg. Andelen kalv skal utgjere minst 25 % av det samla jaktuttaket årleg. Årleg jaktuttak bør vere minst 165 dyr dei fyrste åra med utgangspunkt i denne prosentfordelinga Auke snittalderen i bestanden Andelen kalv og ungdyr skal årleg utgjere minst 65 % av det samla jaktuttaket. Andelen eldre hodyr skal årleg utgjere maksimalt 2 % av det samla jaktuttaket. Andelen eldre bukk skal utgjere maksimalt 15 % av det samla jaktuttaket årleg. Ein vil tilrå at valdleiar/grunneigarar/ jegerar har ei tydeleg forvaltning kring avlsdyr, og vedtekter/reglar som sparar større bukkar (8-taggar og større) og gode produksjonskoller i jakta Legge til rette for eit stabilt uttak noko over dagens nivå Andelen kalv skal utgjere minimum 25 %. Kalv og ungdyr til saman skal utgjere minst 65 % av det samla jaktuttaket. Kalv skal som hovudregel skytast før kolla. Andelen eldre hodyr skal utgjere maksimalt 2 % av det samla jaktuttaket årleg. Lik kjønnsfordeling i jaktuttaket. Eit årleg uttak på minst 165 dyr dei neste 2-3 år for å redusere skader og arealkonfliktar i dei mest belasta områda. Deretter stabilisere det årlege jaktutaket på omlag dyr/år. Sett Hjort må nyttast for å korrigere tildeling/totaluttak. Det skal gjennomførast årlege vurderingar av status på om forvaltninga er i tråd med mål og tiltak.