kulturhistorie Band 1 akademika // forlag

Transkript

1 kulturhistorie Band 1 akademika // forlag

2 Innhald Helsing frå ordføraren Frå dei eldste tidertil 1000-talet Jan Bjarne Bøe og Marie Smith-Solbakken 1? Biletredaksjonen si innleiing Kva er det med Hå og håbuen? TorObrestad 25 Garden 25 Me kom frå krigen 32 Idretten 35 Dugnadsviljen, humoren 40 Næringslivet 46 Attende til samtida og den moderne utviklinga 48 Mannfolkkulturen 52 Kulturaktivitetar og forakten for dei svake 5? Det eldste Hå Lisbeth Prøsch-Danielsen 63 Dei eldste bergartane 63 Den yngre kaledonske fjellkjeda vart danna 65 Steinbrotet i Beinskinsfjellet og ved Krokavatnet 66 Nikkelgruva 6? Klebersteinsbrotet 68 Tre landskap forma av isen Lisbeth Prøsch-Danielsen? 1 Skagerrakbreen og landskapet sør for Nærbø? 2 Innlandsisen avanserer ut over kyststripa i Hå 75

3 Ei bretunge låg nord for Nærbø 76 Aktiv og passiv bre på Høg-Jæren 77 Ein kyst i endring Lisbeth Prøsch-Danielsen 83 Ulike typar strender 85 Strandlina går opp og ned - landbremmen veks og minkar 88 Strandlina i førhistorisk tid 89 Planteliv i endring-kva myrar ogtjern fortel Lisbeth Prøsch-Danielsen 97 Plantelivet under istida 99 Tett skog utviklar seg - inn i jakt- og fangststeinalderen 101 Eit mosaikklandskap i bondesteinalderen og inn i bronsealderen 103 Det brune og lilla Jæren - frå jernalder og fram til andre verdskrigen 108 Åker og kornslag 108 Natur, plante- og dyreliv i Hå Tore Randulff Nielsen 113 Innleiing 113 Strandsona - ein åker under vatn 114 Steinstrand, svaberg og knausar 127 Holmar og skjer 129 Bekker, elver og vatn 130 Laks og perler i Hå 136 Elvemusling og elveperler frå Jæren i eldre tid 137 Fiske, jakt og fangst 138 Myr 142 Hei og fj ell 147 Skog 148 Lauvskog 152 Smøråsen i mai 161 Aker og eng, vegkant og gardstun 162 Nytteplanter i gamal tid 167 Vipeskrik og hevdalukt - og natur i endring 170 Nytt kjem til og noko forsvinn 171 Naturopplevingar i unge år 173 Jærbuen og naturen 175 Den eldste busetnaden ( f.kr.] Bjørn Myhre 177 På leit etter dei fyrste menneska i Hå 177

4 Dei fyrste prova på busetnad i Hå 1?9 Buplassen på Hå gamle prestegard 181 Våpen og reiskapar i atlantisk tid 182 Magi og tru. Dyrefigurar, ristningar og ornamentikk 185 Grønstein, diabas og territoriuminndeling 18? Bønder eller jegar- og fiskarfolk? ( f.kr.) Bjørn Myhre 191 Buplassen på Slettabø i Ogna 191 Kvifor er funna frå Slettabø-buplassen så viktige? 193 Det eldste jordbruket i Noreg 193 Slettabø-keramikken si datering og kulturelle tilknyting 194 Kva fortel studiet av vegetasjonshistoria? 196 Kva fortel funna av flintøkser og stridsøkser? 19? Bønder, jegarar og fiskarar 199 Hå i grenseland 199 Røtene til bondesamfunnet ( f.kr.) Bjørn Myhre 203 Då Europa kom til Ogna 203 Klokkebegerpiler og sentralplassar 204 Flintdolkar og kontakt over Skagerrak 206 Flintdolkar fortel om busetnad på Jæren 20? Landskapsutvikling og busetnad 209 Dei fyrste jordbruksbuplassane 2/ 210 Offerfunn og ritual 212 Grav og gravfunn 213 Jæren og Jylland - likskap og skilnad 214 Jæren og Jylland. Like kulturområde i bronsealderen ( f.kr.) Bjørn Myhre 219 Ei kvinne på Vigrestad frå det høgaste samfunnssjiktet på Jæren 219 Kom Vigrestadkvinna frå Jylland? 220 Mannsgraver med våpen 221 Gravhaugar og sentralområde i Hå 222 Ein ny gravskikk vert introdusert på Jæren 224 Storhaugen som slektsgravplass 226 Nye byggjeskikkar vitnar om kontinuerleg kontakt over Skagerrak 228 Tett busetnad på Låg-Jæren 230 Kopar, bronse og lokal metallstøyping 231 Jæren som del av eit sørskandinavisk kulturområde 232

5 Frå familiebruk til stormannssamfunn (500-1 f.kr] Bjørn Myhre 23? Det fyrste jernet i Rogaland 23? Graver frå førromersk jernalder i Hå 238 Busetnad og landskap 239 Frå familiebruk til stormannssamfunn 239 Hovdingsamfunnet i Hå i romartid og folkevandringstid (1-550 e.kr.) Bjørn Myhre 243 Gard og grender 243 Eit hovdingsamfunn veks fram 250 Dei kretsforma tuna som ting- og kultstader 252 Hamnene - Hå sitt ansikt mot verda 223 Sentra for vareutveksling, handverk og produksjon 278 Hå-samfunnet i romartid og folkevandringstid 286 Katastrofetid ellersamfunnsendring? ( e.kr.) Bjørn Myhre 291 Ei sjeldan kvinnegrav på Hå gamle prestegard 291 Det funntomme Hå 292 Krise og øydetid? 293 Byllepest på Jæren? 295 Klimakatastrofe? 296 Kriseteorien raknar? 296 På jakt etter den tapte merovingartida i Hå 298 Sentralisering av makt i vikingtid ( e.kr.) Bjørn Myhre 303 Ein marknadsplass ved Hå-elva? 303 Røvargods og/eller handelsvare? 305 Perler og smykke i kvinnegraver 306 Graver og sosiale tilhøve på 800-talet 308 Heidendom og kristendom på 900-talet 310 Kristus på krossen frå Hårr 312 Vikingtid i Hå Torgrim Titlestad 315 Tinget - eit unikt politisk system 318 Spor av dramatiske hendingar på Jæren 320 Slaget i Hafrsfjord 321 Motstandskamp mot kong Harald - Onund Trefot 323 Eirik Raude 324 Horda-Kåre-ætta kjem til Jæren 32?

6 Kristning på Jæren 330 Håkon den gode og Jæren 331 Tingsystem og skipreidesystem 333 Den politiske diskusjonen på dei sentrale tingarenaene 334 Meir om datering av krossane 335 Obrestad og kong Olav Tryggvason 336 Hard debatt om kor Ofrustadir var 33? Frå Obrestad til Russland 340 Erling Skjalgsson får makt på Jæren 340 Ei uvanleg julefeiring i vikingtid 345 Det siste store vikingåtaket frå Rogaland i Vikingtid - store endringar på Jæren. Oppsummering og konklusjon 350 Litteraturliste Lisbeth Prøsch-Danielsen 353 Tore RandulfFNielsen 358 Bjørn Myhre 359 Torgrim Titlestad 374 Sluttnoter Det eldste Hå 3?? Tre landskap forma av isen 37? Ein kyst i endring 378 Planteliv i endring - kva myrar og tjern fortel 379 Natur, plante- og dyreliv i Hå 380 Den eldste busetnaden ( f.kr.) 380 Bønder eller jegar- og fiskarfolk? f.kr 381 Røtene til bondesamfunnet f.kr 381 Jæren og Jylland. Like kulturområde i bronsealderen f.kr 383 Frå familiebruk til stormannssamfunn f.kr. 384 Hovdingsamfunnet i Hå i romartid og folkevandringstid (1-550 e.kr.) 384 Katastrofetid eller samfunnsendring? ( e.kr.) 388 Sentralisering av makt i vikingtid ( e.kr.) 389 Vikingtid i Hå 390 Forfattaromtale 393 Illustrasjonar 395