Rettleiing Skuleeksamen JUS241 Strafferett, hausten 2013

Transkript

1 Rettleiing Skuleeksamen JUS241 Strafferett, hausten 2013 Denne rettleiinga er søkt utforma i samsvar med Instruks om oppgåvegjeving og sensur for mastergraden punkt 1.4, der det heiter: Sensorrettleiinga skal kort gjera greie for kva problemstillingar som det er rimeleg å vente at studentane tek opp. Vidare skal det gjerast greie for kva grunnlag kurset har gjeve for å svara på oppgåva. Så langt det er råd, bør det òg gjevast retningsliner for vurderinga. Ein bør unngå at sensorrettleiinga inneheld ei utførleg framstilling av dei rettsspørsmåla som oppgåva reiser eller kan reise, og på det viset skapar eit urealistisk inntrykk av kva som kan krevjast av studentane. Oppgåva går ut på å drøfta om dei tre kan straffast etter dei straffeboda som tiltalen gjeld. Det gir eit signal om at ein ikkje treng gå inn på eventuell bruk av andre straffebod, sjølv om det skulle dreia seg om «same forhold». Drøftinga skal skje på grunnlag av det faktum som er presentert i oppgåveteksten. Ein skal såleis ikkje spekulera i faktum. Der faktum er knapt, må ein heller peika på dette, og trekkja slutningar ut frå dei opplysningane ein har. Dette er noko studentena har fått trening med både gjennom seminaroppgåvene og den obligatoriske kursoppgåva. Er det faktiske grunnlaget for å straffa for tynt på noko punkt, vil det vera rett å frifinna ut frå prinsippet om at einkvar rimeleg tvil skal koma tiltalte til gode. Dei materielle spørsmåla knyter seg til tre ulike brotsverkstypar: lekamskrenkingar, tjuveri og narkotikabrotsverk. Her er den tilrådde litteraturen Andenæs/Andorsen, Spesiell strafferett og formuesforbrytelsene (2008) kap. 8, 32 og 39. kap Oppgåva reiser også ei rekkje sentrale problemstillingar innafor den allmenne strafferetten, slik som kravet til forsett, krev også kjennskap til fleire andre sentrale emne innafor den allmenne strafferetten, slik som forsett, faktisk villfaring, medverking, forsøk og konkurrens. Her er det framstillinga hjå Mæland, Norsk alminnelig strafferett (2012) kap. som utgjer kjernelitteraturen. Generelt om jurisdiksjon Oppgåva reiser også visse spørsmål når det gjeld rekkevidda av norsk jurisdiksjon, jf Mæland kap. 27. Dette er ikkje eit emne som ein kan venta særleg inngåande kjennskap til, og difor legg oppgåva heller ikkje opp til dei store utfordringane her. Sjølv om det må avklarast i høve til kvart tiltalepunkt om norsk straffelovgiving gjeld, blir problemstillinga her gjennomgått samla. Påtalemakta viser til 12 første ledd nr. 1 og 3. Medan nr. 1 berre seier det sjølvsagte om at norsk straffelov gjeld på norsk territorium, går nr. 3 langt i å gi straffelovgivinga verknad også for handlingar gjort i utlandet, når dei er gjort av ein norsk statsborgar eller ein i Norge «hjemmehørende person». Marijken må klart gå inn under dette omgrepet, sidan ho har budd og arbeidd to år i Bergen, med fast bustadadresse der. Alle dei brotsverka som dei tre er tiltala for, er med i opprekninga i 12 første ledd nr. 3 bokstav a), slik at ein slepp å ta stilling til om forholdet også er straffbart i Nederland (jf bokstav c)). Det aller viktigaste i samband med jurisdiksjon er at studentane ser at desse handlingane kan straffast i Norge også om dei vert rekna som utført i Nederland. Men for enkelte av handlingane kan ein på grunnlag av 12 andre ledd seia at gjerningsstaden (også) er «i riket», jf 12 første ledd nr. 1. Det gjeld særleg innføring av narkotika, som føreset at narkotikaen vert ført Side 1 av 5

2 over grensa til Norge, slik at den straffbare handlinga i alle fall delvis (og det må vera nok) er utført i Norge. Når det gjeld Torgeir si medverking, vert hans eiga handling (utsegna som utgjer psykisk medverking) utført i Norge. Noko anna er medverkingshandlingar blir rekna for lokaliserte både der dei konkret blir utførte og der «virkningen er inntrådt», jf 12 andre ledd. Slik sett kan vi seia at «virkningen» av medverkinga til dels også skjer i Nederland, i og med at innføringa av narkotika startar der (men blir fullført i Norge, som nemnt). Når det gjeld Marijken sitt forsøk på å innføra narkotika til Norge, skjer forsøket både i Nederland og Norge (ved at ho trur ho fører narkotika inn i landet). Men allereie forsøkshandlingar gjort i Nederland vert her rekna for å ha ei dobbel lokalisering, sidan «virkningen er tiilsiktet fremkaldt» i Norge, jf 12 andre ledd. Studentar som ser desse detaljane omkring kvar handlingane skal lokaliserast, og viser at ein har forstått også 12 andre ledd, må få utteljing for det. Men for å få ein karakter i midtsjiktet kan ein ikkje krevja noko særleg her. Tiltalen mot Bente 1) Lekamskrenking mot Harmen, jf strl. 229 første straffalternativ. Fyrst må det verte teke stilling til om Harmen er påført ein «skade». Utgangspunktet er at sårskader ikkje i seg fører til at det vert tale om ei «skade». Her må ein gjere ei heilskapsvurdering, der mellom anna storleik og plassering spelar inn. Vidare vil det vere sentralt om såret krev legebehandling. Sjå vidare Andenæs/Andorsen s. 84 flg. Det var her tale om «ei fem centimeter lang flenge i panna, som Harmen seinare fekk sydd med åtte sting». Det er her nærliggande å konkludere med at det er tale om ei «skade» etter 229, objektiv sett. Ut over dette valdar den objektive sida ikkje særlege vanskar. Det avgjerande vert då om Bente hadde forsett i forhold til å påføre skade. Faktum er knapt på dette punkt, og handlinga gjev inntrykk av at det var ei impulshandling, Bente handla «spontant». Ho skubba vekk Harmen med vilje, men denne handlinga var i seg sjølv ikkje av ein slik karakter at ein dermed kan seie at Bente hadde forsett om å påføre skade i 229 si tyding. Ut frå det Bente seier, verkar det som ho ikkje har reflektert over skader i samband med fall m.m. Det har på kurset vore eit visst fokus på «sløret forsett», og ein del studentar tek lett opp den tematikken, men dette er eit tilfelle der det verkar lite treffande. Det er slik sett naturleg å konstatere at forsett manglar her, slik at ein må nedsubsumere til 228. Grunnvilkåret der om «vold» er klart oppfylt, og studentane bør også sjå at det her er grunnlag for å nytte andre ledd fyrste alternativ (skade til følgje). I tilfelle opnar det seg spørsmål om Bente då kan verte frifunnen på grunn av provokasjon, jf. 228 tredje ledd. Det er klart at denne unnskyldningsgrunnen er aktuell òg ved brot på 228 andre ledd samstundes som denne kvalifiseringa av lekamskrenkinga kan ha relevans for kan-skjønnet. Det fyrste spørsmålet i denne samanheng er om Harmen utsette Bente for ei lekamsformærmingg. Det er i tilfelle tale om ei handling i nedre sjiktet. Men Bente hadde ikkje gjort noko form for invitt til intimitet, og då får handlinga ein krenkande karakter som talar i retning av å sjå det som eit brot på 228 fyrste ledd. Dersom det er tale om eit brot på 228 fyrste ledd, vert spørsmålet så om Bente «kan» verte straffri, det vil seie; bør Bente etter ei heilskapsvurdering vere gjort straffri på grunn av provokasjon. Her skal ein såleis gjere ei skjønnsmessig vurdering av om den føregåande krenkinga gav eit rimeleg grunnlag for Bente til å reagere slik. Sentralt i denne samanhengen er om det er eit visst grad av proporsjonalitet mellom den provokasjonen som er utført og handlinga til Bente. Mot talar her at Harmen får fysisk sett klart meir Side 2 av 5

3 attende enn det han har gjort, men på den andre sida hadde den provoserande handlinga ein seksuell, krenkande karakter som er med på å utjamne denne skilnaden. 2) Tjuveri av amfetamin frå Marijken, jf strl Her må studentane ta tak i gjerningsskildringa i 257. Det er klart at Bente har «borttatt» «en gjenstand» som «helt eller delvis tilhører en annen». At det er tale om ei ulovleg vare, er ikkje til hinder for straffansvar for tjuveri, sjå Rt s. 1521: «Det er riktig at egenmektig tilegnelse av narkotika vanligvis bare blir straffet som erverv etter straffeloven 162. Etter min oppfatning er det imidlertid i prinsippet ikke noe til hinder for å straffe egenmektig tilegnelse også som overtredelse av tyveribestemmelsen. De interesser som krenkes ved tyveri, er eiendomsrett og besittelse. Selv om et formuesgode er illegalt, kan det eies og besittes. Når det ikke er vanlig å ta ut tiltale for egenmektig tilegnelse av narkotika som tyveri, er det fordi slik tilegnelse bare krenker illegale interesser. Når det straffbare forhold bare består i krenkelse av illegale interesser, vil det ikke få noe praktisk utslag ved straffutmålingen å ta dette med i tiltalen.» Det er vidare klart at ho har forsett om dette. Derimot er det grunn til å drøfte nærare om om Bente berre har til til «hensikt å skaffe seg eller andre en uberettiget vinning ved tilegnelsen». Det implisitte kravet om «tilegnelseshensikt» verkar klart oppfylt, jf frå faktum «om eg tek dette frå Marijken». Spørsmålet vert om ho også hadde «uberettiget vinnings hensikt». Av faktum går det fram at ein del av motivet var å hemne seg på Marijken. Men det utelukkar ikkje at ho også kan ha hatt til hensikt å skaffa seg ei urettvis vinning. Ein kan gjerne seia at allereie det å ha til hensikt å tiileigna seg noko som har økonomisk verdi (sjølv om det er på den illegale marknaden) utgjer vinnings hensikt. Uansett talar det at ho kontakta Torgeir med tanke på vidaresal, at også dette vilkåret er oppfylt. Oppgåva legg ikkje opp til at ein også skal drøfta om tjuveriet er grovt, sidan tiltalen berre gjeld 257 og det blir presisert at ein berre skal drøfta dei straffeboda som tiltalen gjeld. Men om enkelte likevel tek opp dette spørsmålet, ut frå den tanken at 258 eigentleg er same straffebodet, treng ein ikkje trekkja for det. (Men om det gjer at ein får mindre tid til andre ting, vil ein likevel kunna tapa på det. Løysinga i høve til 258 er heller open. Eit spørsmål som kjem opp her, er kva relevans det har at det er tale om tjuveri av narkotika? Eigar har eit mindre krav på rettsvern for eit ulovleg objekt, men samstundes er det meir klanderverdig å «engasjere» seg med narkotika Ein vil også måtte kome inn på relevansen av Bente sitt forsett med omsyn til omfang, jf drøftinga under neste tiltalepunkt. 3) Ulovleg innføring av narkotika frå Nederland, jf strl. 162 andre ledd. Det er klart at amfetamin er som «stoff» å rekne etter 162, jf. narkotikaforskriften 3 og narkotikalista. Det må ein kunna vita også om ein ikkje har tilgang til desse dokumenta. (Dette gjeld tilsvarande for dei etterfølgjande tiltalepunkta.) Det er vidare klart at Bente innfører narkotika frå Nederland, og at ho gjer dette forsettleg. Det sentrale spørsmålet er om innføringa av narkotikaen skal verte rekna som eit tilfelle av grovt narkotikabrotsverk. Grensa mellom simpelt og grovt narkotikabrotsverk er i all hovudsak styrt av mengda. For amfetamin er grensa ca. 50 gram, føresett at stoffet er av normal kvalitet noko oppgåva her gir ein idikasjon på («god» kvalitet»). Tilfellet liggaltså rett over grensa for andre ledd (mengda er klart under grensa for tredje ledd, Side 3 av 5

4 som for amfetamin ligg rundt 3 kilo). Òg her vil såleis drøftinga av forsettet verte avgjerande for kva Bente kan verte dømd for. Her var det tale om 55 gram amfetamin, ikkje ca gram kokain eller amfetamin som Bente gav uttrykk for å tru. Her kan ein anten kome til at forsettet berre gjaldt gram, eller ein kan også drøfte om ho hadde eventuelt forsett om ei større mengde. Det er ikkje utelukka at ein i eit tilfelle som dette kan kome til at ho har innvilga tjuveri òg av større mengder borttakinga verkar ikkje vere spesifikt relatert til det å ta gram og ho tek narkotikaen også for å hemne seg på Marijken, og då var det eit poeng å ta alt, same kva mengde det var. Haldepunkta for ei positiv innvilging er likevel gjerne noko for svake her, slik at ein ikkje bør trekkje for dei som har late denne problemstillinga liggje. Føresett at ein kjem til at ho ikkje hadde forsett for heile mengda, vil ein for vurderinga av om tjuveriet er grovt måtte legge til grunn gram. Men med denne villfaringa vert Bente òg i villfaring om verdien av det som er stelt. Her kan ein då forvente at nokon kjem inn på 42 fjerde ledd, der det heiter at ein skal sjå vekk frå villfaring om verdien og legge til grunn det objektive. Umiddelbart kunne det bety at ein skal legge til grunn verdien av 55 gram amfetamin. Men i denne situasjonen er det likevel berre ein indirekte villfaring som følgje av villfaringa om mengde, slik at ein her bør følgje hovudregelen og ikkje dette unntaket. Tiltalen mot Torgeir: 4) Medverking til ulovleg innføring av narkotika frå Nederland, jf strl. 162 andre og femte ledd. Det er klart at medverking vert ramma av 162, jf. femte ledd. Dermed vert det avgjerande om Torgeir si handling oppfyller dei allmenne vilkåra for medverkingsansvar, i dette tilfelle psykisk medverking. Den klassiske formuleringa av grunnkravet er her at hjelparen har framkalla eller styrkt hovudmannen sitt forsett om å utføra brotsverket. På førelesingane har dette blitt omtala som eit krav om «psykisk årsakssamanheng», i tråd med framstillinga hjå Husabø, Straffansvarets periferi kap. V. I tillegg til dette årsakskravet må medverkingshandlinga vera rettsstridig, og medverkaren hå ha forsett både med omsyn til at hans eiga handling verkar inn på hovudpersonen og at hovudgjerninga vil bli utført («dobbelt forsett»). Ein kan for det fyrste legge til grunn at Torgeir si handling påverka Bente sitt forsett om å innføre narkotikaen: Sjølv om Bente alt hadde funne narkotikaen, hadde ho enno ikkje teke ei endeleg avgjerd om å ta med stoffet. Interessa frå Torgeir er med på å påverke henne i retning av å ta den med til Norge. Torgeir si handling er òg klart rettsstridig. Torgeir handlar vidare forsetteleg med tanke på sitt eige medverkingsbidrag: det er naturleg å legge til grunn at han forstår at aksepten er med på å skape eller styrke Bente i sitt forsett om å ta med narkotikaen. Om han også forstår at Bente kjem til å innføra narkotikaen er ut frå faktum noko meir ope, men her vil ein gjerne seia at samtalen mellom dei ikkje hadde gitt mykje meining om han ikkje rekna det som mest sannsynleg at ho kom til å innføra stoffet til Norge. At Torgeir vil kjøpe 10 gram kokain, medan det viser seg å vere amfetamin, er ikkje av relevans for medverkingsansvaret, sidan omgrepet «narkotika» i 162 gjeld begge delar. Han har i tråd med ordlyden i 162 medverka til innføring av narkotika, og det er nok. Torgeir sitt brotsverk er fullført i og med at han faktisk påverka Bente og Bente deretter innførte stoffet til Norge. For spørsmålet om narkotikabrotsverket er grovt, må ein leggja til grunn den typen stoff og den mengda som Torgeir rekna det som mest sannsynleg at Bente kom til å ta med til Norge. Når ein først reknar medverkinga hans som forsettleg, må ein minst rekna med at han hadde forsett om at ho ville innføra 10 Side 4 av 5

5 gram, sidan det var det han sa seg villig til å kjøpa. Men det er også nærliggjande å konkludera med at han hadde forsett om at Bente kom til å ta med alt stoffet ho hadde funne, og som ho meinte var gram. Det er likevel ikkje nok til at Torgeir kan straffast etter 162 andre ledd. Om han såg for seg at det var kokain eller anten amfetamin eller kokain (slik Bente sa) er her likegyldig, sidan desse stoffa ved grovleiksvurderinga blir rekna som tilnærma likestilte. Konklusjonen må dermed bli at det berre er tale om medverking til simpelt narkotikabrotsverk (fyrste ledd). Tiltalen mot Marijken: 5) Erverv og oppbevaring av narkotika i Amsterdam, jf strl. 162 andre ledd. Her kan ein kort konstatera at mengda langt overstig det som berre skal reknast som besittelse etter legemiddellova. Marijken vedgår å ha kjøpt dette stoffet av ein venn og det er nok til at ho har «erverva» det etter 162. Vidare må vi ut frå faktum kunna konstatera at ho hadde stoffet i suiten frå fredagen frå fredag til laurdags kveld/natt, og det må vera nok til at ho også vert rekna for å ha oppbevart stoffet. Objektivt sett må mengda tilseia at brotsverket blir rekna som grovt, jf drøftinga ovanfor. Sidan Marijken hadde kjøpt stoffet, må ein kunna leggja til grunn at ho også (i større grad enn Bente) hadde kjennskap til mengda. Difor er det her naturleg å konkludera med 162 andre ledd. I og med at dette tiltalepunktet gjeld både erverv og oppbevaring, treng ein ikkje her ta stilling til om det skulle vore skilt frå kvarandre som to brotsverk. Her er ervervet og oppbevaringa dessutan så nært knytt til kvarandre at det etter vanleg praksis blir rekna som eitt brotsverk. 6) Forsøk på ulovleg innføring av narkotika frå Nederland, jf strl. 162 andre ledd, jf 49. Det er her nokså klart at Marijken hadde fullføringsforsett, og at ho hadde passert den nedre grensa for forsøk. Ho hadde gjort alt sitt (fullendt forsøk). At Marijken ikkje hadde narkotika med seg, utelukkar ikkje forsøksansvar, sidan det etter norsk rett er klart at også uteneleg forsøk òg vert ramma. Dette tiltalepunktet kan ein difor om ein forstår læra om utenleg forsøk gjera svært kort. Side 5 av 5