Ein tydeleg medspelar. Arkeologisk rapport nr. 6/2011: Rødven kyrkjegard. Rødven, gnr. 175 i Rauma kommune. Kristoffer Dahle

Transkript

1

2 2

3 Ein tydeleg medspelar Arkeologisk rapport nr. 6/2011: Rødven kyrkjegard Rødven, gnr. 175 i Rauma kommune Kristoffer Dahle 3

4 4

5 Innhald Forord Samandrag Bakgrunn og formål med undersøkinga Området Kulturhistorisk riss Automatisk freda kulturminne Nyare tids kulturminne Lausfunn Strategi og metode Visuell overflateregistering Maskinell sjakting Undersøkinga Synlege strukturar Sjakter Dokumentasjon Resultat Busetjing-aktivitetsområde (ID ) Busetjing-aktivitetsområde (ID ) Konklusjon Litteraturliste Vedlegg

6 Forord Eit kulturminne er eit spor etter menneskeleg liv og virke i vårt fysiske miljø, som til dømes ein bygning, ein veg, eit gravminne, ein steinalderbuplass, ei kokegrop eller eit jarnvinneanlegg, men også stader det knyter seg historiske hendingar, tru eller tradisjonar til. Kulturminna representerer både uerstattelege kjelder til kunnskap om fortidige samfunn, og ein ressurs for oppleving og bruk i dag og i framtida. Kulturminne frå forhistorisk tid og mellomalder (eldre enn 1537) er automatisk freda i kraft av sin høge alder, jf Kulturminneloven 4. Frå tida før skriftlege kjelder, er dei materielle leivningane dei einaste kjeldene til å forstå menneska og det samfunnet dei levde i. Kulturminne frå nyare tid (yngre enn 1536) kan også ha høg verdi. Særleg verdifulle kulturminne kan bli vedtaksfreda, jf. Kulturminneloven 15 og 19. Alle type kulturminne kan dessutan bli verna som omsynssonar, jf. Plan og bygningsloven Dette gjeld også større kulturmiljø, der ulike kulturminne inngår i ein heilskap eller samanheng. ARKEOLOGISK PERIODE HOVEDPERIODE 14C-ÅR før nåtid Kalenderår Tidlegmesolitikum Eldre steinalder b.p f.kr. Mellommesolitikum b.p f.kr. Seinmesolitikum b.p f.kr. Tidlegneolitikum Yngre steinalder b.p f.kr. Mellomneolitikum A b.p f.kr. Mellomneolitikum B b.p f.kr. Seinneolitikum b.p f.kr. Eldre bronsealder Bronsealder b.p f.kr. Yngre bronsealder b.p f.kr. Førromersk jarnalder Eldre jernalder b.p. 500 f.kr. 0 Eldre romartid b.p e.kr. Yngre romartid b.p e.kr. Folkevandringstid b.p e.kr. Merovingertid Yngre jernalder b.p e.kr. Vikingtid b.p e.kr. Mellomalder Mellomalder e.kr. Nyare tid Nyare tid 1537 e.kr. Då kun eit fåtal av alle kulturminne er kjent, er kulturminneforvaltninga avhengig av arkeologiske registreringar for å kunne uttale seg til plansakar, jf. Kulturminneloven 9. Om ei planlagt utbygging kjem i konflikt med automatisk freda kulturminne, må tiltakshavar søke om dispensasjon frå lovverket. Ved ei eventuell frigjeving» kan det bli føresett at tiltakshavaren dekkjer utgiftene til nødvendige arkeologiske undersøkingar, jf. Kulturminneloven 10. På den måten vil ikkje kunnskapen om kulturminna gå tapt, men bli dokumentert for framtidige generasjonar. 6

7 1.0 Samandrag Denne arkeologiske undersøkinga blei føreteke på garden Rødven, gnr. 175 i Rauma kommune, i samband med utviding av eksisterande kyrkjegard ved Rødven stavkyrkje. Feltarbeidet blei utført av Kristoffer Dahle den mai og 10. juni 2011, og rapporten blei ferdigstilt 25.august Totalt blei det nytta 52 timar på saken. Av metodar blei det nytta visuell overflateregistrering og maskinell sjakting. Totalt blei det funne 30 automatisk freda kulturminne innanfor planområdet, fordelt på totalt 2 lokalitetar: Busetjing-aktivitetsområde, ID Busetjing-aktivitetsområde, ID

8 2. Bakgrunn og formål med undersøkinga Bakgrunnen for denne arkeologiske registreringa er reguleringsplan for Rødven kyrkjegard, der ein legg opp til utviding vest og ovanfor stavkyrkja, med ny tilkomst. Kulturvernet har tidlegare vore kritisk til storleiken på kyrkjegarden og opparbeiding med murar og parkmessig preg. Opphavleg la ein også opp til ein parkeringsplass langs vegen, men desse planane er skrinlagt. Figur 1. Avgrensing av planområdet Før planarbeidet kunne godkjennast blei det stilt krav om arkeologisk registrering, med formål å undersøke forholdet mellom planområdet og eventuelle automatisk freda kulturminne, jf 9 i kulturminneloven av 9. juni Områda kring gamle kyrkjestader viser ofte spor etter eldre busetjing, og det er tidlegare gjort fleire funn i nærområdet som gjev høgt potensial for arkeologiske kulturminne under markoverflata. Figur 2. Rødven stavkyrkje Figur 3. Terrasse vest for kyrkja. 8

9 3.0 Området Rødven stavkyrkje ligg nær fjorden på vestsida av Rødvenfjorden i Rauma kommune. Planområdet dekkjer i hovudsak kyrkjetomta og eksisterande kyrkjegard, samt eit engstykke vest for denne. Området omkring består av eng og spreidd gardsbusetnad. Like aust for kyrkja renn Rødvenelva, og lausmassene i planområdet består også av elveavsetningar (gult område, figur 5). Figur 4. Oversiktskart Som følgje av havstigning (transgresjon) og landheving (regresjon) har havnivået endra seg gjennom heile forhistoria. Då isen byrja å smelte etter sist istid steig havet relativt raskt, men samtidig byrja også landet å heve seg på grunn av mindre trykk frå isen. Resultatet blei ein påfølgande regresjon. I Møre og Romsdal ligg dei førhistoriske strandlinjene difor høgare enn dagens havnivå, men utviklinga er forskjellig frå område til område. David Simpson ved Bergen museum har utarbeida et program som gjer det mulig å skrive ut lokale strandforskyvingsdiagram. Kurvene er basert på arbeid av Stein Bondevik, John Inge Svendsen og Jan Mangerud frå Om ein føresett at fangstfolk i steinalderen busette seg nær sjøen, kan lokale strandlinjekurver både nyttast til å vurdere funnpotensial og til å datere eventuelle funn. 9

10 moh Figur 5. Lausmassar i planområdet (Kjelde: NGU) Strandlinjekurve - Rødven (ca 77) C år bp Figur 6. Strandlinjekurve for Rødven, Rauma kommune (kurve 77), etter skjema utarbeidet av David N. Simpson, mars 2001 (jf, Svendsen & Manglerud 1987, Bondevik, Svendsen og Manglerud 1998). 10

11 4.0 Kulturhistorisk riss Rødven er ein gamal gard som også har gjeve namn til bygda. Namnet kan kome av gno. rauf f. hol, opning, som kan sikte til elva som renn forbi gjennom eit trong gjel. Like ovanfor hovedtunet ligg den kjente stavkyrkja på garden. Den eldste omtalen av kyrkja er frå 1547 (Reuen kyrke, DN XXI:915), og i 1589 lå kyrkja som anneks til hovedkyrkja på Veøy. Ei majuskelinnskrift daterar kyrkja til 16. oktober, men årstalet manglar (Christie 1998). Ifølge tradisjonen skal stavkyrkja vere frå Olav den Heilage si tid, og vere eit ombygd gudehov frå Frøyset på Holmemstranda tvers over fjorden. Segna fortel at ein kasta stokkane frå dette gudehovet på fjorden, og at ein så skulle reise kyrkja der dei stokkane dreiv i land. Det blei i Rødven (Langnes 2004, 53). I ein litt eldre versjon heiter det at kyrkja opphavleg stod i Rødven, men at ein ønska å flytte ho til Holmemstranda, men at ein storm kom og førte kyrkja tilbake til Rødven. Namnet Korsan på nabogarden kan tyde på at kristendommen hadde feste i bygda også før kyrkja blei bygd. Det refererer truleg til at det har stått eit kors i friluft på staden. Heilt fram til 1900-talet var kyrkja eit sentralt knutepunkt for ferdsla i bygda. På amtskartet frå slutten av 1800-talet ser vi at det gjekk ein veg oppover bakkane rett vest for kyrkjestaden. Denne går gjennom planområdet. No er hovudvegen lagt noko høgare i terrenget. Figur 7. Historisk kart over Rødven. 4.1 Automatisk freda kulturminne Ei oversikt over freda kulturminne er å finne på eller som wmsteneste i ein andre nettportalar (t.d

12 Stavkyrkja og kyrkjegarden frå høgmellomalderen (ID 85333) er utvilsamt dei mest kjente kulturminna i Rødven. Kyrkja er truleg frå ca og av «Møretypen», kjenneteikna ved at dei har mellomstavar i ytterveggjene og tverrgåande bjelkar som bind stavlegjene saman. Kyrkja har rektangulært skip, eit smalere, rektangulært kor og våpenhus i vest, samt skorder som stør henne opp på utsida. Desse blei satt opp omkring 1600, då dei eldre svalgangane kring skipet og koret blei fjerna. Takryttaren måtte byggjast ny fordi vinden hadde teke den gamle. Skipet har portaler mot nord, sør og vest og i koret mot sør. Sørportalen er typisk for ca 1300, men nordportalen har detaljar som verkar eldre og truleg kan daterast til ca Det er også funne ei runeinnskrift i kyrkja som kan vere fra om lag same tid. Ved arkeologisk utgraving under kyrkja i 1962 og 1963 blei det funne stolpehol og graver som kan peike i retning av ei eldre kyrkje med jordgravne stolpar på staden. Det blei også funne ein eldstad, ardspor og mange flintavslag som truleg er forhistorisk (Christie 1998). Det finnes også andre fornminne i nærområdet. På Korsneset noko lengre nord låg det ei stor gravrøys inntil ganske nyleg (ID ). Det var ei langrøys på ca 35 meter, eller moglegvis to haugar. Etter tradisjonen skulle det vere eit vikingskip i haugen. Figur 8. Stavkyrkja Figur 9. Stavkyrkja og nykyrkja t.h. 4.2 Nyare tids kulturminne Ei oversikt over ein del verneverdige bygningar og andre byggverk frå nyare tid er å finne i det såkalla SEFRAK-registeret. Dette er tilgjengeleg som wms-teneste, mellom anna på og Utover stavkyrkja er det ikkje registrert verneverdige bygningar innan planområdet, men Rødven kapell frå ca 1907 er listeført (ID ). Dette ligg like nord for planområdet. Stovehuset på garden Rødven er også registrert i SEFRAK ( ) 4.3 Lausfunn Ei oversikt over gjenstandar som er innlevert til museum er tilgjengeleg på Ein del av desse er også kartfesta og fotografert. Innanfor planområdet er det funnet ei slipt tverregga og tynnblada øks av svart bergart, ant. diabas, med tjukke kanter, men sterkt avskrånande mot den spisse nakken (T17191). Den blei funne innanfor kyrkjemuren, på sørsidan av kyrkja (ID ). Øksa er truleg frå tidlegeller mellomneolitikum (ca f.kr.), ei tid då havet gjekk ennå høgare. Det er difor grunn til å tru at øksa kan vere sekundært deponert. I bekkedalen nord for planområdet skal det også vere gjort ein del flintfunn, men desse er ikkje innlevert til museet (ID 27935). 12

13 5.0 Strategi og metode Strategi og metode blei valt ut frå terreng, arealbruk og vegetasjon i området. Heile området blei visuelt synfart, og maskinelle sjakter blei anlagt i område med dyrka mark. Høgda over havet gjorde at potensialet for bevarte fangstbuplassar frå steinalderen vart rekna som lågt. 5.1 Visuell overflateregistrering Metoden inneber at markoverflata blir registrert for å påvise funn av tufter, gravminner, dyrkingsspor o.s.b. Grunnen blir sondert ved hjelp av sonderingsbor, ei ca 1 meter lang metallstang der det er frest ut eit spor som gjer det mogleg å ta ut en profil av grunnen der ein stikk. Ved moglege funn blir det gjerne opna ei sjakt eller eit prøvestikk for å påvise eldstader, golvnivå, dyrkingslag el.l, avgrense kulturminna, og eventuelt ta ut kolprøver for datering. 5.2 Maskinell sjakting Metoden inneber at ein nytter gravemaskin med flatt graveskjær/pusseskjær til forsiktig å skrape av det øvste matjordslaget. Spor etter blant anna eldstader og stolpehol etter hus er ofte synlege rett i overkant av den sterile overgrunnen under. Sjaktene har ei bredde på om lag 3 meter. Ved undersøking av større område blir sjaktene lagt parallelt, med innbyrdes avstand på om lag meter 6.0 Undersøkinga Registreringsarbeidet blei utført av Kristoffer Dahle i perioden mai, samt 10. juni 2011, og utgjorde totalt 29,5 time i felt. Maskinførarar var Jan Audun Mølmen som stilte med en 8 tonns Cat 705C med ca. 100 cm brei pusseskuff. Området blei også undersøkt med metalldetektor onsdag 18. mai 2011, og fotografert med mikrokopter av Toppfart produksjoner v/thomas Dahle 20. mai Den 25. mai blei lokaliteten besøkt av ei internasjonal forskingsgruppe i samband med prosjektet Kristninga av Romsdal. Figur 10. Sjakt 1 under graving Figur 11. Luftfoto, ved Toppfart produksjoner Vêret var stort sett fint under undersøkingane. 13

14 6.1 Synlege strukturar Området blei først undersøkt visuelt for å påvise hittil ukjente kulturminne som var synlege på overflata. Kyrkja, kyrkjegarden og vegen nord for denne vert då rekna som kjent, jf. kap. 4. Figur 12. Kart over planområdet Figur 13. Kyrkje, kyrkjegard og gamalt vegfar t.h. Str. Nr. Type Beskrivelse Prøve Kommentar Lita tippsteinsrøys av liten og 1 Røys mellomstor stein. Etterreformatorisk Det blei ikkje påvist nye strukturar som kan tolkast som automatisk freda kulturminne, men ei rydningsrøys frå nyare tid. Like ved rydningsrøysa var mykje av jorda erodert som følgje av beitetråkk, og det var difor mogleg å reinse fram ein profil. Denne synte eit mørkare sjikt like ovanfor auren, ca 43 cm under markoverflata (sjå også kapittel 6.2.) Figur 14. Jordprofil Figur 15. Terrasseskråninga der røysa blei funne 14

15 6.2. Sjakter Det blei totalt åpna 4 sjakter med maskin innafor planområdet. Dei to fyrste blei åpna på langs med ryggen ovanfor kyrkjegarden, og med om lag 10 meters mellomrom. Den tredje blei åpna mellom desse for å avgrense det nedre busetjingsområde, mens sjakt 4 eigentleg er ei utviding/sammenknyting av sjakt 1 og sjakt 3. Det blei ikkje sjakta langs sørsida av vegen ned til stavkyrkja, då planane om parkering var satt til side. Figur 16. Kart over alle sjaktene, med nummer Sjakt 1 Sjakta var positiv, og det blei totalt påvist 22 strukturar. I tillegg blei det funne ein del staurhol som truleg kan vere frå seinare tid. Ingen funn ved bruk av metallfdetektor. Sjakta blei utvida to stader i eit forsøk på avgrense strukturar som fortsatte inn i sjaktveggen. 15

16 Figur 17. Sjakt 1, oversikt Figur 18. Sjakt 1, oversikt Figur 19. Oversikt over strukturar Lengde: 51 m Bredde: 2,5-7 m Dybde: cm Retning: Ø-V Lag Nr. Tykkelse Beskrivelse Prøve Kommentar cm Brun homogent matjordslag. Lite kol. Rødbrun aur/grus Kulturlag skildra som struktur. Nyare plogspor ved str Str. Nr. Type Beskrivelse Prøve Kommentar 1 Stolpehol Mogleg takberande stolpe, cm, mørk brun masse. Store skoningsstein. ID

17 2 Stolpehol Stolpehol 3 Stolpehol 4 Stolpehol 5 Stolpehol 6 7 Eldstad 8 Nedgraving 9 Stolpehull 10 Kulturlag 11 Stolpehull 12 Stolpehull 13 Stolpehull 14 Stolpehull 15 Stolpehull 16 Stolpehull 17 Stolpehol 18 Stolpehol 19 Stolpehol 20 Stolpehol 21 Grøft 22 Grøft Mogleg takberande stolpe, 50x90 cm, brun og noko blanda masse. To moglege skoningsteinar lengst sør. ID Mogleg veggstolpe, d. ca 30 cm, mørk brun ID Snitta og stadfesta masse, skoningsstein. KP 11/11 som stolpehol. Kolprøve teke ut. Mogleg veggstolpe, d. ca 30 cm, brun masse, skoningsstein. ID Mogleg veggstolpe, d. ca 35x40 cm, brun masse, skoningsstein. ID Mogleg veggstolpe, d. ca 30 cm, brun masse, skoningsstein. ID Mogleg rest av kokegrop, ca 70x100 cm, svartbrun masse med noe skjørbrent stein. Mykje kol. ID Oval nedgraving, ca. 95x110 cm, mørk brun masse. Mogleg takbærande stolpe. ID Mogleg veggstolpe, d. ca 30 cm, svartbrun masse, flyt litt saman med struktur 10. ID Om lag 3x10 m område med svartbrunt kulturlag, opp til 20 cm djupt. Mest kolhaldig og klarast avgrensa i vest, men delar av laget blei fjerna i aust. KP 12/11 Mogleg veggstolpe, 20x30 cm, mørk brun masse, flyt litt saman med struktur 10. ID Mogleg dørstolpe, 50x60 cm, svartbrun masse, ligg litt utanfor lina og er noko større og meir kolhaldig. ID Mogleg dørstolpe, 50x70 cm, svartbrun masse, ligg litt utanfor lina og er noko større og meir kolhaldig. ID Mogleg veggstolpe, ca 40x50 cm, gråbrun masse, noko kol. ID Mogleg veggstolpe, ca 30x35cm, gråbrun masse, noko kol. ID Mogleg veggstolpe, ca 30x50 cm, gråbrun masse, skoningsstein, noko kol ID Mogleg veggstolpe, ca 30x50 cm, gråbrun masse, noko kol. ID Mogleg veggstolpe, d. ca 30 cm, svakt synleg, men tydeleg skilnad ved opptørking (fuktigare masse). ID Mogleg veggstolpe, d. ca 30 cm, gråbrun masse, noko kol. ID Mogleg veggstolpe, d. ca 30 cm, gråbrun masse, noko kol. ID Om lag 6 meter brei grøft, i heile sjaktbreidda. Kolhaldig, svartbrun masse. Sjakta blei utvida mot nord, utan å finne yttergrensa. KP 13/11 Om lag 80 x 200 cm, kulturlagrest med mykje kol, smalnar inn mot sør. ID Noko uklar avgrensing i aust. Ei prøve blei teke frå toppen av laget i vestre del. ID Sondert ned til 1 m. Mykje kol. Ei prøve blei tatt frå toppen i vestre del. ID Sett i samanheng med str

18 Figur 20. Oversikt over strukturar (Foto v/toppfart produksjoner) Sjakt 2 Sjakta var positiv, og det ble påvist to strukturar. I tillegg blei det påviste nokre svake furer som kan vere ardspor lengst aust. I delar av sjakta kom ein ned på eit grått, djupare sand- eller siltlag som kan tyde på at eldre inngrep har forstyrra den øvste delen av undergrunnen. Figur 21. Sjakt 2, oversikt Figur 22. Sjakt 2, oversikt Lengde: 53 m Bredde: 2,5-3 m Dybde: cm Retning: Ø-V Lag Nr. Tykkelse Beskrivelse Prøve Kommentar Brun homogent matjordslag. Lite kull Rødbrun aur/grus, samt områder med grå sand. Plogfurer i østre del. Str. Nr. Type Beskrivelse Prøve Kommentar Grunn nedgraving, ca 140x250 cm, fylt med Svært grunn, avskrevet som rest 1 Nedgraving brun, minerogen kulturjord med noko kol. av dyrkingslag. 2 Grøft Om lag 5 meter brei grøft, i heile sjaktbreidda. Kolhaldig, svartbrun masse. 18 ID Same struktur som str. 21 i sjakt 1.

19 Sjakt 3 Sjakta var negativ, og det blei ikkje strukturar under markoverflata. Figur 23. Sjakt 3, oversikt Figur 24. Sjakt 3, oversikt Lengde: 5 m Bredde: 2,5 m Dybde: cm Retning: Ø-V Lag Nr. Tykkelse Beskrivelse Prøve Kommentar cm Brunt, homogent matjordslag. Lite kull 2 Rødbrun aur/grus i nedre del, med sand/silt i øvre del. Moderne plogsspor orientert Ø-V, noko diagonalt ift sjakta. Sjakt 4 Sjakta var positiv, og det blei påvist 9 strukturar. Då sjakta var ei utviding/sammenføying av sjakt 1 og 3 blei det valt å fortsetje på nummereringa frå sjakt 1. Figur 25. Sjakt 4, oversikt Figur 26. Sjakt 4, oversikt 19

20 Figur 27. Oversikt over strukturar, sjakt 4 Lengde: 5,5 m Bredde: 4 m Dybde: cm Retning: N-S (utv. av sjakt 1 og 3, jf str. nr) Lag Nr. Tykkelse Beskrivelse Prøve Kommentar cm Brunt, homogent matjordslag. Lite kull 2 Rødbrun aur/grus Str. Nr. Type Beskrivelse Prøve Kommentar 23 Eldstad Jordblanda kullag, ca 100x100 cm, svartbrun masse, noko skjørbrent stein. Stor stein i SV. ID Stolpehol Mogleg takstolpe, d. ca 50 cm. Fire skoningsteinar. ID Stolpehol Mogleg veggstolpe, d. ca 30 cm. Stor stein i sør. ID Stolpehol Mogleg veggstolpe, d. ca 30 cm. Tre store steiner kan vere skoningstein. ID Stolpehol Mogleg veggstolpe, ca 30x40 cm. Stor stein mot øst kan vere skoningstein. ID Stolpehol Mogleg veggstolpe, d. ca 30 cm. Mogleg skoningsstein i nord. ID Stolpehol Mogleg veggstolpe, d. ca 30 cm. Stor stein midt i kan vere skoningstein. ID Stolpehol Mogleg veggstolpe, d. ca 30 cm. To moglege skoningstein. ID Stolpehol Mogleg veggstolpe, d. ca 25 cm. To moglege skoningstein. ID

21 6.3 Dokumentasjon Sjakter og strukturar blei fotografert og kartfesta. Det blei nytta eit Canon EOS 1000D digitalt speilrefleks kamera, og teke 139 bilete. I tillegg kjem luftfoto og fleire andre illustrasjonar. Bileta er sortert, merka og arkivert ved bruk av Fotostation (sjå vedlegg 1). Kartfestinga blei gjort av Kristoffer Dahle, i form av luftfoto som er georeferert og bearbeida ved hjelp av ArcMap. Alle teikningane er også reinteikna, georeferert og vektorisert, som grunnlag for innlegging i kulturminnedatabasen Askeladden. Totalt blei det teke 3 kolprøver som er sendt til treartsbestemming og C14-datering (vedlegg 2 og 3). 7.0 Resultat Undersøkinga resulterte i funn av totalt 30 automatisk freda kulturminne, fordelt på to lokalitetar. Figur 28 og 29. Avgrensing av lokaliteter (ID og ) 21

22 7.1 Busetjings-aktivitetsområde (ID (144560) Busetjingsområde som består av minst tre bygningar frå perioden romertid-merovingertid. Hus I består av en ca 10 meter lang kulturlagsavsetning som er noko grove ned i terrenget, datert til eldre romertid, med ei stolperekkje langs søndre kanten av denne. Huset er orientert austnordaust-vestsørvest. Kulturlaget kan vere eit golvlag som skjuler dei takberande stolpene, medan stolperekkja representerer den søndre veggen. Om lag midt på ligg to større stolpehol, med mykje kol, som kan tolkast som moglege dørstolpar. Dei synest å vere uttrekte i høve til resten av rekkja, medan det vanlege er at desse heller er trekte inn. Eit mogleg alternativ er at bygningen ligg sør for stolperekkja og at kulturlagsavsetninga er akkumulert utanfor bygningen. Hus II og III består av ei samling stolpehol (3 takberande stolpar og 11 veggstolpar). Eit av desse er datert til merovingertid. Orienteringa av stolpane er uklar, men det synest klart at dei i det minste representerar to bygningar. Den eine bygningen kan vere orientert aust-vest, der stolpehol 1 og 22 er takberande og rekkja representerer den søndre veggen. Ein treskipa bygning vil i så fall kunne strekkje seg heilt nord til terrassekanten, og truleg eit godt stykkje inn under eksisterande kyrkjegard. Fleire av stolpane føyer seg ikkje inn i dette mønsteret. Det kan vere snakk om indre skiljeveggar, men alle helst ein tredje bygning, moglegvis orientert nordaust-sørvest. Figur 30. Oversikt over enkeltminner Lokaliteten er avgrensa frå terrassekanten i nord til eksisterande kyrkjegard, og av mangel på funn i sjakt 2 og vestre del av sjakt 1. 22

23 Figur 31. Hypotetisk utstrekning/orientering av hus I-III Lokaliteten ligg like vest for eksisterande kyrkjegard ved Rødven stavkyrkje i Rauma kommune. Busetjingsspora ligg på ei langstrekt terrasse/rygg som er avsatt av elva, der stavkyrkja ligg i nedre kant. Området blir i dag nytta som beite/eng, med noko randvegetasjon. Frå terrassen er det til dels bratt helling mot elve- og bekkeløp i nord og sør, samt ned mot kyrkja i aust. Figur 32. Hus I Figur 33. Hus II og III Hovedtunet på garden har i historisk tid ligge nede ved sjøen aust for kyrkja. Tidlegare gjekk det ein veg opp langs ryggen, som ei fortsetjing av vegen nord for kyrkjegarden. Lokaliteten består av følgjande enkeltminne: 23

24 Stolpehol, ID Mogleg takberande stolpe, 60x100 cm, mørk brun masse. Store skoningsstein. Figur 34. Takbærende stolpe (ID ) Figur 35. Takbærende stolpe (ID ) Stolpehol, ID Mogleg takberande stolpe, 50x90 cm, brun masse. To moglege skoningsteinar lengst sør. Figur 36. Oversikt over hus II og II (ID og 21-29) 24

25 Stolpehol, ID Mogleg veggstolpe, d. ca 30 cm, mørk brun masse, skoningsstein. Figur 37. Stolpehol (ID ), plan (over) Figur 38. Stolpehol (ID ), profil (t.v.) Stolpeholet blei rensa fram, fotografert og teikna før det blei snitta. Profilen blei også dokumentert, og det blei tatt ut kolprøve. Av 40 kullbiter blei 31 bestemt som Betula (bjørk), 9 som Pinus (Hassel). Prøva blei datert til e.kr. (1410 +/- 30 BP, Beta ). Figur 39. Stolpehol (ID ), plan og profil 25

26 Stolpehol, ID Mogleg veggstolpe, d. ca 30 cm, brun masse, skoningsstein. Stolpehol, ID Mogleg veggstolpe, d. ca 35x40 cm, brun masse, skoningsstein. Stolpehol, ID Mogleg veggstolpe, d. ca 30 cm, mørk brun masse, skoningsstein. Figur 40. Stolpehol (ID ) Figur 41. Eldstad og nedgraving (ID ) Eldstad, ID Mogleg rest av kokegrop, ca 70x100 cm, svartbrun masse med noe skjørbrent stein. Mykje kol. Nedgraving, ID Rektangulær nedgraving, ca. 95x110 cm, mørk brun masse. Mogleg takbærande stolpe. Stolpehol, ID Mogleg veggstolpe, d. ca 30 cm, mørk brun masse, flyt litt saman med struktur 10. Kulturlag, ID Om lag 3x10 m stort område med svartbrunt kulturlag, opp til 20 cm djupt. Klart avgrensa i vest, men delar av laget blei fjerna i aust i forsøk på å finne avgrensinga på det ein antok å vere ein eldstad. Mest kolhaldig i nordre halvdel. Kulturlaget blei delvis reinsa fram, og sondert med bor for å finne djupna. Ei kolprøve blei teken i den vestligste delen av kulturlaget. Av 40 kullbiter var 30 Betula (bjørk), 2 Salix/Populus (selje, vier/osp), 3 Quercus (eik) og 5 Pinus (furu). Prøva blei datert til e.kr. (1930 +/-30 BP, Beta ). 26

27 Figur 42. Strukturar knytt til Hus I (ID )? Stolpehol, ID Mogleg veggstolpe, 20x30 cm, mørk brun masse, flyt litt saman med struktur 10. Stolpehol, ID Mogleg dørstolpe, 50x60 cm, svartbrun masse, ligg litt utanfor lina og er noko meir kolhaldig. Figur 43. Mogleg inngangsparti (ID ) Figur 44. Hus I (Foto v/toppfart produksjoner) Stolpehol, ID Mogleg dørstolpe, 50x70 cm, svartbrun masse, ligg litt utanfor lina og er noko meir kolhaldig. 27

28 Stolpehol, ID Mogleg veggstolpe, ca 40x50 cm, gråbun masse, noko kol. Stolpehol, ID Mogleg veggstolpe, ca 30x35cm, gråbrun masse, noko kol. Stolpehol, ID Mogleg veggstolpe, ca 30x50 cm, gråbrun masse, skoningsstein, noko kol. Figur 45. Hus I Figur 46. Stolpehol (ID ) og kulturlag Stolpehol, ID Mogleg veggstolpe, ca 30x50 cm, gråbrun masse, noko kol. Stolpehol, ID Mogleg veggstolpe, d. ca 30 cm, svakt synleg, men tydeleg skilnad ved opptørking (fuktigare masse). Stolpehol, ID Mogleg veggstolpe, d. ca 30 cm, gråbrun masse, noko kol. Stolpehol, ID Mogleg veggstolpe, d. ca 30 cm, gråbrun masse, noko kol. Eldstad, ID Jordblanda kullag, ca 100x100 cm, svartbrun masse, noko skjørbrent stein. En stor stein i SV. Stolpehol, ID Mogleg takstolpe, d. ca 50 cm, brun masse. Fire skoningsteinar. 28

29 Figur 47. Eldstad (ID ) Figur 48. Takberande stolpe (ID ) Stolpehol, ID Mogleg veggstolpe, d. ca 30 cm. Stor stein i sør. Figur 49. Veggstolpe (ID ) Figur 50. Veggstolpe (ID ) Stolpehol, ID Mogleg veggstolpe, d. ca 30 cm, brun masse. Tre store steiner kan vere skoningstein. Stolpehol, ID Mogleg veggstolpe, ca 30x40 cm, brun masse. Stor stein mot øst kan vere skoningstein. Stolpehol, ID Mogleg veggstolpe, d. ca 30 cm, brun masse. Mogleg skoningsstein i nord. Stolpehol, ID Mogleg veggstolpe, d. ca 30 cm, brun masse. Stor stein midt i kan vere skoningstein. Stolpehol, ID Mogleg veggstolpe, d. ca 30 cm, brun masse. To moglege skoningstein. Stolpehol, ID Mogleg veggstolpe, d. ca 30 cm, brun masse. To moglege skoningstein. 29

30 7.2 Busetjings-aktivitetsområde (ID ) Aktivitetsområdet består av ei opp til 6 meter brei grøft som strekker seg tvers over terrassen, frå bekkedalen i aust mot elveleiet i vest. Ei kolprøve er datert til eldre romartid, og grøfta er truleg gjenfylt før dette. Det kan likevel vere nytta eldre massar til gjenfylling. Opphavleg kan grøfta ha fungert som vollgrav, men det kan også vere eit gamalt bekkeløp. Undergrunnen består av rødbrun aur, og det finnes ikkje andre strukturar i tilknyting til grøfta. Lokaliteten er avgrensa av dalsøkka i nord og sør, og av sjakt 1 og 2 mot aust og vest. Den har truleg samanheng med eit nærliggjande busetjingsområde (ID ). Figur 51. Oversikt over lokaliteten Lokaliteten ligg like vest for eksisterande kyrkjegard ved Rødven stavkyrkje i Rauma. Området blir i dag nytta som beite/eng, med noko randvegetasjon. Figur 52. Oversikt over lokaliteten Figur 53. Oversikt over lokaliteten 30

31 Lokaliteten består av følgjande enkeltminne: Grøft, ID Grøft, opptil 6 m brei, som består av mørk brun masse med mykje kol. Lite stein. Figur 54. Grøft. Legg merke til bekkefaret t.h. og terrassekanten t.v. (Foto v/toppfart produksjoner) Grøfta blei delvis rensa fram, fotografert og teikna. Stikk med sonderingsbor viste at ho var over 1 meter djup, og inneheldt mykje kol. Det blei tatt ut kolprøve i nordvestre del av grøfta. Av 40 kullbiter var 1 Betula (bjørk) og 29 Pinus (furu). Prøva blei datert til e.kr. (1820 +/-60 BP, Beta ) Ved å anlegge profilar gjennom grøfta vil ein kunne måle om djupna er tilstrekkeleg for å ha vore eit bekkeløp, det vil seie gradvis djupare mot sør og helst djupare enn bekkedalen i nord. Ein må likevel ta høgd for at denne kan ha grove seg noko djupare dei siste to tusen åra. Profilane vil også kunne avsløre om gjenfyllinga har vore ein einskilt hending eller ein gradvis prosess. Om djupna taler for bekkeløpsmodellen, kan ei rask gjenfylling opne for at ein bevisst demma opp bekken for å endre kurs på bekken. Ei gradvis gjenfylling kan kanskje tyde på at bekken sjølv hadde funne nye vegar og at den allereie var uttørka då garden blei anlagt. Om ein i staden tolkar strukturen som ei vollgrav, vil ei gradvis gjenfylling tyde på at vollgrava mista sin funksjon i ein svært tidleg busetjingsfase. Ein kan då som med bekkeløpsmodellen tenkje seg at gjenfyllinga skuldast jordsig frå åkrane ovanfor. I så fall vil kullprøva truleg representere ein reell alder på eit steg i denne prosessen, og at heile grøfta var gjenfylt alt i eldre romartid. Ved ei rask og intensjonell gjenfylling er det derimot større moglegheiter for ei feildatering, ved at eldre matjord blei nytta som fyllmasse. Dette må i så fall ha vore seinare enn C14-dateringa, som til dømes ved ei eventuell flytting av tunet i vikingtid-mellomalder? 31

32 8.0 Konklusjon Heile området er registrert jf. Kulturminneloven 9. Av metodar blei det både nytta visuell overflateregistrering og maskinell sjakting. Figur 55. Kart som viser dei nye lokalitetane ift planområdet. Undersøkinga resulterte i funn av 30 automatisk freda kulturminne, fordelt på to lokalitetar. Den eine er eit busetjingsområde med spor etter minst tre hus som strekkjer seg langs den nordre delen av høgderyggen, medan det andre er ei stor grøft som går på tvers av same rygg. Desse er registrert i den nasjonale kulturminnedatabasen Askeladden, med ID nr og , og er tilgjengelege på Den store grøfta gjev rom for to ulike tolkingar, som også har konsekvensar for korleis ein tolkar anlegget som heilskap: 1) Den naturlege forklaringa ( bekkeløpsmodellen ) er at grøfta er eit tidlegare bekkeløp som av praktiske grunnar er gjenfylt i tidleg romertid, kort tid etter garden blei anlagt. Eit nytt bekkeløp i nord kan i ettertid ha medført erosjon som gradvis har spist seg innover busetjingsområdet. Husa treng difor ikkje ha ligge så nær kanten som i dag. 2) Den sosiale forklaringa ( vollgravsmodellen ) er at grøfta er grove av menneske for å skape ei avgrensing eller eit stengsel. Mot alle dei andre himmelretningane er høgdedraget avgrensa av bratte skrentar. Ei slik vollgrav peiker i retning av ein større gard, og kanskje også gje ei anna forklaring på bygningane si plassering. Ved å utnytte landskapet og byggje husa nær den nordre skrenten, fekk dei eit langt meir monumentalt preg for dei som kom innover fjorden. 32

33 Figur 56. Tolking av grøfta som bekkeløp Figur 57. Tolking av grøfta som vollgrav Ut frå registreringa er det vanskeleg å konkludere, men den fyrste tolkinga verkar mest plausibel. Grøfta verkar veldig buktende og asymmetrisk, og det er heller ikkje funna andre strukturar i tilknyting til denne (stolpar, palissadar el.l.). For det andre er det ikkje gjort funn ved busetjinga som peikar i retning av noko storgård. Husa har normal storleik, og til tross for bruk av metalldetektor blei det ikkje gjort metallfunn. Med unntak av den fjerna gravrøysa på Korsneset er det heller ikkje funne graver eller andre rike funn i området, og plasseringa nede i terrenget er heller ikkje typisk for storgarder. Sist, men ikkje minst er det fleire indikasjonar på erosjon. Lokale informantar hevdar at flata har blitt mindre også i manns minne. I dag skuldast erosjonen først og framst beiting, medan bekkeløpet har blitt betydelig redusert som følgje av grøfting i seinare tid. Dei geologiske føresetnadane med elveavsette massar gjev også vilkår for slik erosjon. Det store motargumentet er mangelen på ei fortsetjing av det gjenfylte bekkeløpet og i tilslutning til elva. I tillegg til faktorar som planering og dyrking, kan forklaringa også på dette vere erosjon og store endringar i lausmassetilhøva. Nærare undersøkingar av grøfta vil likevel kunne gje viktig informasjon om opphav og funksjon. 33

34 9.0 Litteraturliste Bondevik, Stein, John Inge Svendsen og Jan Mangerud (1998). Distinction between the Storegga tsunami and the Holocene marine transgression in coastal basin deposits of western Norway. Journal of Quaternary Science, 13(6): Christie, Håkon (1998). Rødven stavkrike. Arkeologiske undersøkelser 1962 og Dagbok frå utgravningene. Uttrykt dokument. DN = Diplomatarium Norvegicum bind I-XXI, utgave innlagt på Internett (Dokumentasjonsprosjektet) Langnes, Mads (2004) Rødven stavkyrkje. Romsdalsmuseet årbok 2004, s Molde. Svendsen, John Inge og Jan Mangerud (1987). Late Weichselian and Holocene sea-level history for a cross section of western Norway, Journal of Quaternary Science, 2: Vedlegg 1. Fotoliste 2. Treartstemmelse 3. Dateringsrapport 34

35 35

36 36

37 37

38 38

39 39

40 40

41 41

42 42

43 43

44 44

45 45

46 46

47 47

48 48

49 49

50 50

51 51

52 52

53 53

54 54

55 55

56 56

57 57

58 58

59 59

60 60