Tilleggsinnkalling av Plan- og kommunalteknisk utval

Transkript

1 OSTERØY KOMMUNE Tilleggsinnkalling av Plan- og kommunalteknisk utval Møtedato: Møtestad: Osterøy rådhus- heradsstyresalen Møtetid: Eventuelle forfall må meldast til Bente Skjerping per tlf , sms til eller per epost til Varamedlemmer møter berre etter nærare avtale. Sakliste Saknr Tittel 079/17 53/26 - Midtre Mjelde - Søknad om dispensasjon til oppføring av endra hustype - klage - krav om lovlegkontroll av vedtak i plan- og kommunalteknisk saksnr. 069/17 080/17 53/26 - Midtre Mjelde - ulovleg oppført garasje - lovbrotsgebyr - klage - krav om lovlegkontroll av vedtak i plan- og kommunalteknisk saksnr. 070/17 089/17 gbnr 31/5 -søknad om deling av landbrukseigedom. Dispensasjon for frådeling av tun med bygningar. Handsaming etter jordlov og plan og bygningslov 090/17 Forvaltningsplan for hjort i Osterøy kommune juni 2017 Atle Solberg utvalsleiar Bente Skjerping sekretær

2 SAKSPAPIR Saksnr Utval Type Dato 079/17 Plan- og kommunalteknisk utval PS Saksbehandlar ArkivsakID Torbjørn Helgeland 15/ /26 - Midtre Mjelde - Søknad om dispensasjon til oppføring av endra hustype - klage - krav om lovlegkontroll av vedtak i plan- og kommunalteknisk saksnr. 069/17 32T 53/26 - Midtre Mjelde - Søknad om dispensasjon til oppføring av endra hustype - klage - utsett iverksetjing VS Krav om lovlegkontroll og oppsetjande verknad Fwd Krav om lovlegkontroll og oppsetjande verknad Krav om lovlegkontroll Plan Krav oppsetjande verknad Plan /26 - Sak 15/ Vedr. utsett iverksetting 53/26 - Midtre Mjelde - Søknad om dispensasjon til oppføring av endra hustype - klage 53/26 - Vedtak saksnr 046/16 Vedtak riving og oppføring av ny einebustad 53/26 53/26 - Midtre Mjelde - Søknad om løyve til tilltak - riving av eksisterande einebustad og oppføring av ny einebustad - søknad om igangsetjing av heile tiltaket - vedtak 53/26 - Midtre Mjelde - Søknad om løyve til tiltak - riving av eksisterande einebustad - ansvarsrett 53/26 - Midtre Mjelde - Søknad om bygging av endra hustype VS Skanning fra Byggmester Mosevoll 53/26 - e-post av /26 - e-post av _084241_ /26 - e-post av /26 - e-post av /26 - e-post av _084241_ /26 - e-post av /26 - e-post av /26 - e-post av /26 - e-post av /26 - e-post av /26 - e-post av /26 - e-post av vedlegg 53/26 - e-post av /26 - Søknad om dispensasjon til bygging av endra hustype Skanning fra Byggmester Mosevoll 53/26 - Midtre Mjelde - Søknad om dispensasjon til oppføring av endra hustype 53/26 - Kopi av utsendt brev - klage på vedtak angåande dispensasjonssøknad 53/26 - Klage på gebyr byggemelding ATT00002

3 Rådmannen sitt framlegg til vedtak: "Vedtak av saksnr. 069/17 vert oppretthalde og krav om lovlegkontroll av vedtak i plan- og kommunalteknisk utval saksnr. 069/17 vert send til Fylkesmannen i Hordaland for handsaming, jf. kommunelova 59, nr. 1 og 2. Det vert gjort vedtak om utsett iverksetjing av vedtak i plan- og kommunalteknisk utval saknr. 069/17, jf. kommunelova 59, nr.3." Saksopplysningar: Krav om lovlegkontroll framsett av: Johannes Bysheim (Osterøy AP), Johannes Haugland (Osterøy SP), Annbjørg Herland (Osterøy KrF), Hjalti H. Gislason (uavhengig), John F. Blichfeldt (Osterøy MDG), Berit M Borge (Osterøy H) og Kjersti I Vevatne (Osterøy V). Krav om lovlegkontroll motteke: med tillegg motteke.. Saksopplysningar: Rådmannen har i e-post av med vedlegg motteke krav om lovlegkontroll av vedtak i planog kommunalteknisk utval saksnr. 069/17, jf. kommunelova 59, nr. 1. Kravet er delt i 2 punkt: Gildskap for representantar i utvalet ved handsaming av saka og Om vedtak er fatta av dei som hadde mynde til vedtak i saka Vidare har rådmannen i same e-post av motteke krav om utsett iverksetjing av vedtaket. Kommunelova 59: 59.Lovlighetskontroll, opplysningsplikt m.v. 1. Tre eller flere medlemmer av kommunestyret eller fylkestinget kan sammen bringe avgjørelser truffet av folkevalgt organ eller den kommunale eller fylkeskommunale administrasjon inn for departementet til kontroll av avgjørelsens lovlighet. Det samme gjelder avgjørelser om møter skal holdes for åpne eller lukkede dører, jf. 31, og avgjørelser om habilitet. Avgjørelser om ansettelse, oppsigelse eller avskjed er ikke gjenstand for lovlighetskontroll. Spørsmål om det foreligger brudd på bestemmelser gitt i eller i medhold av lov 16. juli 1999 nr. 69 om offentlige anskaffelser kan heller ikke gjøres til gjenstand for lovlighetskontroll. 2. Krav om lovlighetskontroll framsettes for det organ som har truffet den aktuelle avgjørelse. Hvis dette opprettholder avgjørelsen, oversendes saken til departementet. 3. Krav om lovlighetskontroll medfører ikke at iverksettelsen av den påklagede avgjørelsen utsettes med mindre det organ som har truffet avgjørelsen, kommunalt eller fylkeskommunalt organ overordnet dette eller departementet fatter slikt vedtak. 4. Ved lovlighetskontroll skal det tas stilling til om avgjørelsen a. er innholdsmessig lovlig,

4 b. er truffet av noen som har myndighet til å treffe slik avgjørelse, og c. er blitt til på lovlig måte. Departementet skal oppheve avgjørelsen hvis det er gjort slike feil at den er ugyldig. 5. Departementet kan på eget initiativ ta en avgjørelse opp til lovlighetskontroll. 6. Departementet kan kreve at kommunen og fylkeskommunen gir opplysninger om enkeltsaker eller sider av kommunens og fylkeskommunens virksomhet. Departementet har rett til innsyn i alle kommunale og fylkeskommunale saksdokumenter. 7. Departementet fastsetter nærmere regler om tidsfrister for krav om lovlighetskontroll. Vurdering Kravet er sett fram av 7 medlemer i Osterøy heradsstyre, og vilkår nr. 1 i kommunelova 59, nr. 1, 1. punktum er oppfylt. Kravet er sett fram innan fristen på tre veker frå vedtaket vart gjort, jf. forskrift 13. januar 1993 nr og 2. Kravet gjeld lovlegkontroll av vedtak i plan- og kommunalteknisk utval saksnr. 069/17, og kravet gjeld dermed kontroll av avgjerd truffe av folkevald organ, jf. kommunelova 59, nr punktum. Kravet om lovlegkontroll gjeld avgjerd om habilitet, jf. kommunelova 59, nr. 1, 2. punktum, siste alternativ. Rådmannen vurderer at krava til lovlegkontroll i kommunelova 59, nr. 1 er oppfylt. Krav om lovlegkontroll skal setjast fram for det organ som har truffe avgjerda, og saka skal difor handsamast av plan- og kommunalteknisk utval, jf. kommunelova 59, nr. 2, 1. punktum. Plan- og kommunalteknisk utval kan endre vedtaket eller oppretthalde vedtaket av saksnr. 069/17. Dersom utvalet opprettheld vedtak av saknr. 069/17 skal saka sendast til Fylkesmannen i Hordaland for handsaming, jf. kommunelova 59, nr. 2, 2. punktum. Dersom vedtak av saknr. 069/17 vert oppretthalde, må plan- og kommunalteknisk utval ta stilling til om det skal gjerast vedtak om utsett iverksetjing av vedtaket, jf. kommunelova 59, nr. 3. Rådmannen sitt tidlegare framlegg til vedtak var: " Klage motteke vert ikkje teke til fylgje, og kommunen sitt vedtak av saksnr. 041/17 vert oppretthalde. Saka vert sendt til Fylkesmannen i Hordaland for avgjerd, jf. plan- og bygningslova 1-9, jf. forvaltningslova 33." Konklusjon Rådmannen rår til at plan- og kommunalteknisk utval enten handsamar saka på nytt og gjer nytt vedtak i samsvar med rådmannen sitt tidlegare framlegg til vedtak, eller opprettheld vedtak i plan- og kommunalteknisk utval av saksnr. 069/17 og sender saka til lovlegkontroll til Fylkesmannen i Hordaland, jf. kommunelova 59, nr. 1 og 2. Dersom vedtak av saksnr.

5 069/17 vert oppretthalde rår rådmannen til at det vert gjeve utsett iversksetjing av vedtak i plan- og kommunalteknisk utval saknr. 069/17, jf. kommunelova 59, nr.3.

6 SAKSPAPIR Saksnr Utval Type Dato 080/17 Plan- og kommunalteknisk utval PS Saksbehandlar ArkivsakID Torbjørn Helgeland 14/ /26 - Midtre Mjelde - ulovleg oppført garasje - lovbrotsgebyr - klage - krav om lovlegkontroll av vedtak i plan- og kommunalteknisk saksnr. 070/17 32T VS Krav om lovlegkontroll og oppsetjande verknad Fwd Krav om lovlegkontroll og oppsetjande verknad Krav om lovlegkontroll Plan Krav oppsetjande verknad Plan /26 - Midtre Mjelde - ulovleg oppført garasje - lovbrotsgebyr - klage Kopi - Svar på dispensasjon fra byggegrense - Gnr. 53 bnr Osterøy kommune Svar på dispensasjon fra byggegrense - Gnr. 53 bnr Osterøy kommune 53/26 - Mjelde - Søknad om løyve til tiltak - oppføring av garasje Vedlegg - planteikning 53/26 - Søknad om løyve til tiltak - Bygging av garasje - ny informasjon til søknaden 53/26 - Midtre Mjelde - Søknad om dispensasjon - oppføring av garasje Gjeld søknad o 53/26 - Mjelde Midtre - Dispensasjon fra byggegrense - Kopi av brev Dispensasjon fra bygg S-C Gjeld søknad o Førebels svar - trong for tilleggsdokumentasjon gbnr 53/26 saksnr Opprin VEARASMUS 53/26 - Midtre Mjelde - gjeld søknad om løyve til tiltak - bygging av garasje SKM_C224e Aasheim Georg 14168, s Løyve til tiltak med ansvarsrett gbnr 53/26 53/26 - Mjelde Midtre - Disposisjon fra byggegrense Dispensasjon fra bygg 53/26 - Mjelde Midtre - Gjeld søknad om løyve til tiltak - oppføring av garasje Statens vegvesen Midtre Mjelde Klage Saksnr Gbnr 53/26 - Midtre Mjelde - Søknad om løyve til tiltak - oppføring av garasje - klage Oppdaterte teikningar motteke Søknad motteke ortofoto x ortofoto x situasjonsplan

7 53-26 Situasjonskart /26 - Sakspapir 53/26 - Mjelde Midtre - Stadfesting av klagesak - Oppføring av garasje VS Stadfesting av kla 53/26 - Midtre Mjelde - oppført garasje - pålegg om retting og vedtak om tvangsmulkt 53/26 - vedtak 133/15 Søknad om utsett frist for riving 53/26 - Midtre Mjelde - oppført garasje - pålegg om retting og vedtak om tvangsmulkt - søknad om utsett frist for riving Midtre Mjelde - oppført garasje - pålegg om retting og vedtak om tvangsmulkt - søknad om utsett frist for riving - melding om vedtak 53/26 - Vedtak om utsett frist 53/26 - oppdaterte teikningar Skanning fra Byggmester Mosevoll 53/26 - ber om utsett frist for riving av garasje Midtre Mjelde - Gjeld søknad om løyve til oppføring av ny garasje - oversending av oppdaterte teikningar til ansvarleg søkjar oppdaterte teikningar(149289) Skanning fra Byggmester Mosevoll(148743) SV Midtre Mjelde - Gjeld søknad om løyve til oppføring av ny garasje - oversending av oppdaterte teikningar til ansvarleg søkjar S-C Midtre Mjelde - opphøyr av ansvarsrett Midtre Mjelde - Gjeld søknad om oppføring av garasje 53/26 - Søknad om løyve til tiltak i eitt trinn - oppføring av garasje Søknad om tiltak i eitt trinn - motteke /26 - Midtre Mjelde - Søknad om løyve til tiltak - oppføring av garasje - søknad om utsett frist for riving av ulovleg oppført garasje Vedtak - løyve garasje - utsett frist gbnr 53/26 Oppstart av byggearbeid 53/26 Midtre Mjelde - retting av ulovlig utført arbeid 53/26 - Midtre Mjelde - gjeld ulovleg oppføring av garasje - lovbrotsgebyr - førehandsvarsel 53/26 - Mjelde Midtre - Søknad om løyve til tiltak - Gjeld forhåndsvarsel av lovbrotsgebyr 53/26 - Midtre Mjelde - merknad til førehandsvarsel 53/26 - Midtre Mjelde - ulovleg oppført garasje - lovbrotsgebyr 53/26 - Mjelde Midtre - Klage på lovbrotsgebyr Klage - Gnr 53 bnr 26 53/26 - Plan- og kommunalteknisk utval - Sak 8/17 og 21/17 53/26 - Supplement til klage på vedtak om lovbrotsgebyr Bilag 1 - Søknad om løyve til tiltak Bilag 2 - Administrativt vedtak Bilag 3 Bilag 4 Rammeplan for avkøyrsle og byggjegrenser på riks- og fylkesvegar i region vest Rådmannen sitt framlegg til vedtak: "Vedtak av saksnr. 070/17 vert oppretthalde og krav om lovlegkontroll av vedtak i plan- og kommunalteknisk utval saksnr. 070/17 vert send til Fylkesmannen i Hordaland

8 for handsaming, jf. kommunelova 59, nr. 1 og 2." Saksopplysningar: Krav om lovlegkontroll framsett av: Johannes Bysheim (Osterøy AP), Johannes Haugland (Osterøy SP), Annbjørg Herland (Osterøy KrF), Hjalti H. Gislason (uavhengig), John F. Blichfeldt (Osterøy MDG), Berit M Borge (Osterøy H) og Kjersti I Vevatne (Osterøy V). Krav om lovlegkontroll motteke: med tillegg motteke.. Saksopplysningar: Rådmannen har i e-post av med vedlegg motteke krav om lovlegkontroll av vedtak i planog kommunalteknisk utval saksnr. 070/17, jf. kommunelova 59, nr. 1. Kravet er delt i 2 punkt: Kommunelova 59: Gildskap for representantar i utvalet ved handsaming av saka og Om vedtak er fatta av dei som hadde mynde til vedtak i saka 59.Lovlighetskontroll, opplysningsplikt m.v. 1. Tre eller flere medlemmer av kommunestyret eller fylkestinget kan sammen bringe avgjørelser truffet av folkevalgt organ eller den kommunale eller fylkeskommunale administrasjon inn for departementet til kontroll av avgjørelsens lovlighet. Det samme gjelder avgjørelser om møter skal holdes for åpne eller lukkede dører, jf. 31, og avgjørelser om habilitet. Avgjørelser om ansettelse, oppsigelse eller avskjed er ikke gjenstand for lovlighetskontroll. Spørsmål om det foreligger brudd på bestemmelser gitt i eller i medhold av lov 16. juli 1999 nr. 69 om offentlige anskaffelser kan heller ikke gjøres til gjenstand for lovlighetskontroll. 2. Krav om lovlighetskontroll framsettes for det organ som har truffet den aktuelle avgjørelse. Hvis dette opprettholder avgjørelsen, oversendes saken til departementet. 3. Krav om lovlighetskontroll medfører ikke at iverksettelsen av den påklagede avgjørelsen utsettes med mindre det organ som har truffet avgjørelsen, kommunalt eller fylkeskommunalt organ overordnet dette eller departementet fatter slikt vedtak. 4. Ved lovlighetskontroll skal det tas stilling til om avgjørelsen a. er innholdsmessig lovlig, b. er truffet av noen som har myndighet til å treffe slik avgjørelse, og c. er blitt til på lovlig måte. Departementet skal oppheve avgjørelsen hvis det er gjort slike feil at den er ugyldig. 5. Departementet kan på eget initiativ ta en avgjørelse opp til lovlighetskontroll. 6. Departementet kan kreve at kommunen og fylkeskommunen gir opplysninger om enkeltsaker eller sider av kommunens og fylkeskommunens virksomhet. Departementet har rett til innsyn i alle kommunale og fylkeskommunale saksdokumenter. 7. Departementet fastsetter nærmere regler om tidsfrister for krav om lovlighetskontroll.

9 Vurdering Kravet er sett fram av 7 medlemer i Osterøy heradsstyre, og vilkår nr. 1 i kommunelova 59, nr. 1, 1. punktum er oppfylt. Kravet er sett fram innan fristen på tre veker frå vedtaket vart gjort, jf. forskrift 13. januar 1993 nr og 2. Kravet gjeld lovlegkontroll av vedtak i plan- og kommunalteknisk utval saksnr. 070/17, og kravet gjeld dermed kontroll av avgjerd truffe av folkevald organ, jf. kommunelova 59, nr punktum. Kravet om lovlegkontroll gjeld avgjerd om habilitet, jf. kommunelova 59, nr. 1, 2. punktum, siste alternativ. Rådmannen vurderer at krava til lovlegkontroll i kommunelova 59, nr. 1 er oppfylt. Krav om lovlegkontroll skal setjast fram for det organ som har truffe avgjerda, og saka skal difor handsamast av plan- og kommunalteknisk utval, jf. kommunelova 59, nr. 2, 1. punktum. Plan- og kommunalteknisk utval kan endre vedtaket eller oppretthalde vedtaket av saksnr. 070/17. Dersom utvalet opprettheld vedtak av saknr. 070/17 skal saka sendast til Fylkesmannen i Hordaland for handsaming, jf. kommunelova 59, nr. 2, 2. punktum. Rådmannen sitt tidlegare framlegg til vedtak var: "Klage motteke med grunngjeving motteke vert ikkje teke til fylgje. Plan- og kommunalteknisk utval sitt vedtak av saksnr. 008/17 vert oppretthalde. Saka vert send Fylkesmannen i Hordaland for avgjerd, jf. plan- og bygningslova 1-9, jf. forvaltningslova 33." Konklusjon Rådmannen rår til at plan- og kommunalteknisk utval enten handsamar saka på nytt og gjer nytt vedtak i samsvar med rådmannen sitt tidlegare framlegg til vedtak, eller opprettheld vedtak i plan- og kommunalteknisk utval av saksnr. 070/17 og sender saka til lovlegkontroll til Fylkesmannen i Hordaland, jf. kommunelova 59, nr. 1 og 2.

10 SAKSPAPIR Saksnr Utval Type Dato 089/17 Plan- og kommunalteknisk utval PS Saksbehandlar ArkivsakID Sture Helle 17/1202 gbnr 31/5 -søknad om deling av landbrukseigedom. Dispensasjon for frådeling av tun med bygningar. Handsaming etter jordlov og plan og bygningslov Rådmannen sitt framlegg til vedtak: Jordlov: Med heimel i jordlova 1 og 9 og 12 samt visningtil rundskriv M-1/2013, M-6/2003, M- 4/2003, og M-35/95, blir det gjeve løyve til omdisponering og frådeling av inntil 2,0 dekar dyrka jord med våningshus, bygning for husdyr samt mindre landbuksbygning på landbrukseigedomen gnr. 31 bnr. 5 i Osterøy kommune som omsøkt. Løyvet er grunngjeve med omsynet til vern av arealressursane og at delinga skal gje ei driftsmessig god løysing. Det blir sett vilkår om at landbruks-eigedomen blir seld til gardsbruk i aktiv drift, jf. 12 femte ledd. Det vert og sett vilkår om at den fråskilde parsellen har gjerdeplikt mot avgjevareigedomen. Plan og bygningslov: Det vert med heimel i pbl 19-2 gjeve dispensasjon for frådeling av tunet på gnr. 31, bnr 5 med attverande bygningar, våningshus, fjøs og lagerbygning. Det vert sett krav om avtale for vatn og avlaup, denne skal tinglysast på nytt matrikkelnummer ved matrikulering av ny tomt. Det vert med heimel i same lova 20-1 m gjeve løyve til frådeling av omsøkte parsell. Vilkår i vedtak frå vegmynde datert 29/05/2017 skal gjennomførast. Saksopplysningar: Saksopplysningar: Bakgrunn Søknad om dispensasjon for frådeling av tun med bygningar på gnr. 31, bnr 5 på Solberg, motteke 09/05/2017.

11 Omsøkt tomt på austsida av vegen Søkjar er Vidar Solberg. Saka gjeld frådeling av våningshus, driftsbygning og mindre lager/garasje. Det er søkt om frådeling av eit areal på om lag 2 daa, dette for å gje plass rund bygningane for vedlikehald og transport. Markslaget viser tun samt om lag 0,5 daa fylldyrka jord. Landbrukseigedom har totalt 65,8 daa jordbruksareal og 214,7 daa skog og utmark. Markslag på omsøkt teig er tun område og fulldyrka areal og saka gjeld såleis og omdisponering av om lag 0,5 daa fulldyrka jord. Her er tidlegare frådelt kårhus, som ligg å andre sida av offentleg veg, dette med tomt på om lag 1 daa. (sak 199/16) Kjøpar er Myrthel Johanne Solberg Tysse, eigar av gnr. 30, bnr 3. Denne eigedomen er i aktiv drift med mjølkeproduksjon og areala på gnr. 31, bnr 5 skal nyttast som tilleggsareal for denne produksjonen. Seljar av eigedomen har i prossessen med salet kome til at han ikkje skal behalde del av eigedomen. Det har sidan frådeling av kårhus og kome inn ny kjøpar som skal nytte eigedomen som tilleggsareal for drifta på eigen egedom. Her er nye bygningar, ganske ny fjøs og nytt våningshus. Her er ikkje trong for desse bygningane som ligg på 31/5. Vurdering Konklusjon Gbnr. 31/5 er eit «mindre» gardsbruk i høve til bruksstorleiken i kommunen. Driftsbygningen på bruket er utdatert. Det vil krevje større investering i driftsbygningen for at bruket kan drivast med husdyrhald etter dagens krav. Sal av landbrukseigedomen vil gje positive ringverknadar i landbruket. I området er det mangel på slåtteareal og mange aktive gardsbruk er avhengig av leigejord. Mykje leigejord er ugunstig og gjer langsiktig drift noko uføreseieleg. Sal av landbrukseigedomen som tilleggsjord vil derfor styrke næringsgrunnlaget for bruk i området. Drifta av areala vil bli meir føreseieleg. Dette gjer det meir aktuelt å gjere investering i areala som vedlikehald av jord, gjerde mm. Dette vil igjen gje betre grunnlag for utnytting av areala til blant anna beiting som vil vere positivt med tanke på skjøtsel av

12 kulturlandskapet. Det er nok slik at investeringar og vedlikehald av jordbruksareal er større for eigd enn for leigd jord. Det vert med dei to frådelingane på eigedomen frådelt om lag 3 daa, dette er i tråd med praksis for frådeling av tun ved salg av landbrukseigedomar som tilleggsjord. Rådmannen kjem til at søknaden kan imøtekomast med omsynet til vern av arealressursane og at delinga skal gje ei driftsmessig god løysing. Plan og bygningslova Det er søkt dispensasjon frå LNF-føresegna med grungjevina at landbrukseigedomen skal seljast som tilleggsareal til nabobruk. Dette krev dispensasjon etter 19-2 i pbl. Areala som er omsøkt frådelt er landbruksareal, og grunngjevinga for frådeling etter jordlova ligg i denne saka.tiltaket gjeld tun med bygningar og vil gje føremuner for landbruket i området. Tilgjenge for almenta samt ulemper for natur og biologisk mangfald kan ein ikkje sjå i denne saka då frådelinga handlar om tunområde med litt fulldyrka areal. Her er almenta og natur allereie utestengd få arealet, frådelinga vil ikkje endre bruken av tunet, borsett frå 0,5 daa fulldyrka areal som til no har vore nytta til grasproduksjon gjennom mange år. Den viktigaste delen av LNF-føresegna her er landbruk, og for landbruket i området er tiltaket positivt. Ein er difor større føremuner at søkjar får frådelt parsellen, enn her er ulemper for plan og bygningslova med føresegn ved ein slik dispensajon for frådeling. Rådmannen kjem difor med framlegg til positivt vedtak i denne saka.

13 SAKSPAPIR Saksnr Utval Type Dato 090/17 Plan- og kommunalteknisk utval PS Saksbehandlar ArkivsakID Lars Johan Fjelde 16/1032 Forvaltningsplan for hjort i Osterøy kommune T Mål og retningsliner for Hjorteforvaltninga i Osterøy kommune_ Forvaltningsplan for hjort i Osterøy kommune Høyring. Forvaltningsplan for hjort i Osterøy kommune høyringsuttale Forvaltningsplan for hjort i Osterøy kommune høyringsuttale Forvaltningsplan for hjort i Osterøy kommune /9641 Forvaltningsplan for hjort i Osterøy kommune Høyring. Rådmannen sitt framlegg til vedtak: Osterøy kommune, Plan- og kommunalteknisk utval, vedtek vedlagde Forvaltningsplan for hjort i Osterøy kommune Retningslinene blir gjort gjeldane frå vedtaksdato xx.xx Saksopplysningar: Saksopplysningar: Bakgrunn Saka var oppe til sakshandsaming i Plan- og kommunalteknisk utval der det blei vedteke å sende planen ut på høyring. Høyringa gjekk til alle hjortevalda i kommunen, faglaga i landbruket i Osterøy kommune, Fylkesmannen, Fylkeskommunen, Bergen kommune og Vaksdal kommune. Det kom inn 4 høyringsuttalar. Lovverk/regelverk Naturmangfaldlova Lov om viltet (Viltlova) Forskrift om forvaltning av hjortevilt (Hjorteviltforskrifta) Bakgrunnen for utarbeiding av planen er at Hjorteviltforskrifta 3 inneheld føresegner om at kommunen skal vedta målsettingar for utviklinga av bestandene av elg, hjort og rådyr der det er opna for jakt på arten (e). Målsettinga skal blant anna ta omsyn til opplysningar om beitegrunnlag, bestandsutvikling, skadar på jord- og skogbruk og omfanget av viltulykker på veg og bane. Det er viktig at desse målsettingane: får same rulleringsregime som andre kommunale planar knyta til plan- og bygningslova. er konkrete og etterprøv bare (indeksar frå hjorteviltregisteret kan medverke til å styrke etterprøvbarheita i målsettingane). blir evaluert nøye ved kvar revidering/endring.

14 varetek andre interesser i kommunen. Naturmangfald, jordbruk, samferdsel og skogbruk bør i så måte inngå i kommunens målsetting. Den kommunale målsettinga skal legge føringar for eventuelle bestandsplanar utarbeida av jaktrettshavarar i kommunen. Desse bestandsplanane må ta omsyn til offentlege målsettingar for å bli godkjent. Det er derfor viktig at jaktrettshavarar blir inkludert når dei kommunale målsettingane blir utarbeida. Alle hjortevalda (37) har fått planen til høyring. Under følgjer eit utdrag i frå høyringsuttalane i den rekkefølgje dei er registrert i sakssystemet: UTTALE 1 - Jørn Vad og Johannes Borge (grunneigarar) Vurdering av bestandsstørrelse og kjønnsfordeling. Grunnlag for vurdering av størrelsen og kjønnsfordeling på hjortestammen bør evalueres. I tillegg til vårtellinger og sett hjort skjema og avskytningen bør bruk av viltkamera bli tatt i bruk. Kommentarar Det vil vere naturleg å evaluere alle målsetjingane i planen. Bruk av viltkamera er ikkje ein standardisert målemetode og er lite hensiktsmessige å bruke i evalueringa av utviklinga av hjortestamma. Men det kan vere ei nyttig informasjonskjelde for valda i sitt arbeid med bestandsplanane. Differensiert uttak av dyr og avskytning. Tildeling av eldre bukk bør bli differensiert. 2,5 år bukk opp til 10 takker eller maks 3,5 år bør inngå i gruppen eldre bukk. Det blir ikke gitt løyve på 11 takker og høgre i kommende plan. Det er slik vi ser det like viktig å ta vare på de eldre kollene. Gjør man ikke det greier man ikke å få opp gjennomsnittsalderen eller snittstørrelsen på bestanden uansett hvor mange bukker man har. Skyte kolle fra kalv bør være forbudt og det er valdleder sitt ansvar å formidle viktigheten av dette til alle tilhørende jegere før hver jakt. Er uttaket av eldre produksjonskoller for stort i kommunen blir det vanskelig å forvalte bestanden. Kommentarar Kommunen kan ikkje differensiere tildelinga etter talet på takkar, jf. Hjorteviltforskrifta 18. Men det er eit sentral mål i Forvaltningsplanen å auke gjennomsnittsalderen for både hodyr og hanndyr. Det er klare målsetjingar og tiltak for dette i planen. Jegerane skal ha opplæring i etisk jakt der det blir sett fokus på å skyte kolla før kalven. Men her må alle ledd i hjorteviltforvaltninga bidra. Rapportering/statistikk. Relevant statistikk som % kjønn og alderssammensetning + utvikling i slaktevekt for de respektive klassene blir årlig presentert enkelt visuelt som graf og distribuert / gjort tilgjengelig for alle vald. Dette for å se om at utviklinga går i rett / ønsket retning. Det er viktig at det blir obligatorisk at alle dyr veies. Det er ikke tilfelle i dag. Det er mye synsing og jaktvald bør pålegges å sikre slik prosess slik at statistikkene blir pålitelige. Kommentarar Det er ei målsetjing for viltforvaltninga i Osterøy kommune å bidra til statistikk over utviklinga av hjortestamma. Planen legg opp til eit auka fokus på kunnskapsgrunnlaget. Vektregistrering vil vere ein viktig bit av dette og vil få auka fokus framover. Bestandsmål. På bakgrunn av statistikk for kommende periode, beslutte å sette konkrete tallfesta mål for

15 hjortebestanden for neste periode, 2021 og framover. Et viktig element i denne prosessen blir å kunne kvalitetssikre at jegerne faktisk rapporterer hva de faktisk skyter. Vi mener her er mørketall og man må finne ut hvordan man best kan innføre system for riktig innrapportering av skutte dyr. Kommentarar Ein er klar over at det er risiko for feilrapportering. Det er sett i verk tiltak for å betre kvaliteten på inn rapporteringa som også inneheld kontrollar. Hjortepåkjørsler. En viktig del av hjorteforvaltningen er å forebygge hjortepåkjørsler. Her bør et samarbeid mellom kommune og alle vald stå sentralt. Kommentarar Det viktigaste tiltaket for å førebygge hjortepåkjørslar er å halde hjortestamma på eit berekraftig nivå som blant anna er bestemt av beitegrunnlaget. Kommunen bruker i tillegg 50% regelen aktivt i problemområde. Beiteskader. Et delmål for hjorteforvaltningen i Osterøy kommune er foreslått slik «hjortetettleiken skal stabiliseres på det som til ei kvar tid blir vurdert som bærekraftig nivå og høvelig med omsyn til beitegrunnlaget, skadeomfanget i jord- og skogbruk, trafikkskader og biologisk mangfold». Når det gjelder bærekraft med hensyn på skadeomfanget i jord og skogbruk er det som nevnt annet sted i vårt innspill mulig å innføre flere forebyggende tiltak enn hva som er tilfellet i dag. Det er slik vi ser det og for å få til en balansert forvaltning og oppnå bestandsmål hva antall og kvalitet angår viktig at ikke dyrebare produksjonsdyr som f.eks. eldre koller som føder store kalver ikke blir tatt ut pga. press fra jord og skogbruk interessene. Kommentarar Kommunen har etter Hjorteviltforskrifta 1 eit viktig ansvar å ivareta hjorteviltbestandane og leveområdet sine produktivitet og mangfald som er tilpassa sitt leveområde. Samtidig er det viktig for forvaltninga å sikre at samfunnsinteresser som næring, rekreasjon samferdsel blir lagt vekt på. Samarbeid. Uten økt samarbeid mellom jegere, jaktfelt og storvald blir der i Osterøy kommune ingen endring i forvaltning av hjortebestanden i forhold til hva det er i dag. Dette er et kjerneområde. Kommunen må komme frem til en plan for hvordan samarbeid kan bedres og der bør være insentiver for de vald som legger seg i selen og bidrar med forslag og aktive tiltak som kan bedre samarbeidet, og motsatt bør der være konsekvenser for de som ikke vil samarbeide. Kanskje er en tanke at det etableres en arbeidsgruppe med representanter fra alle vald i Osterøy kommune som representant for viltforvaltningen fra kommunen som møtes et par ganger i året for å diskutere forvaltning. Kommentarar Det er viktig at ein lokalt samarbeider om viltforvaltninga. Kommunen skal vedta mål for forvaltninga, jf. 3. Men for å lukkast med å nå felles mål er vi heilt klart avhengig i å samarbeide. UTTALE 2 - Osterøy skogeigarlag Planen er eit godt verktøy for vidare arbeid med hjorteforvaltninga på Osterøy. Det er alltid detaljar å diskutera, men ser ut til at planen har dei nødvendige føringar for å løysa problem som fortløpande dukkar opp. Vil understreka at vald med minst dyr og bestandsplan, vil arbeida mykje lettare enn dei minste gjer i dag. Kommentarar

16 Det er krav om minimum 20 x minstearealet for at kommunen kan godkjenne eit bestandsplanområde, jf. 12. Dette tilsvara i praksis 20 fellingsløyve og høyringsuttalen er i tråd med dette. UTTALE 3 - Hordaland Fylkeskommune Innleiande kommentarar Generelt vil utarbeiding av ein forvaltingsplan vere den beste framgangsmåten når kommunen skal vedta mål for hjorteviltforvaltinga. Forvaltningsplanen er grundig og gir god oversikt over situasjon og utfordringar i kommunen, og viser kva vurderingar og resonnement som ligg til grunn for føreslåtte mål og tiltak. Bestandsplanbasert forvaltning (kap. 3.3, side 7) og Organisering - valdstruktur (kap. 4, side 21-22) I høyringsutkastet til forvaltningsplanen er det vurdert at dei fleste av dei 38 hjortevalda i kommunen er for små, og at valda må organiserast på ein meir føremålstenleg måte for lettare å kunne konsentrere jakta til område der hjorten held seg og til område med mykje beiteskade eller anna som gjer at ein ønskjer ein mindre bestand lokalt. Vi er samd i at mange av valda bør bli større. Osterøy er ein av kommunane i fylket med minst gjennomsnittleg storleik på hjortevalda. I rettleiaren (M- 478/2016) til hjorteviltforskrifta står det at det som hovudregel er forvaltningsmessige fordelar med større einingar, og at kommunen i samarbeid med jaktrettshavarane bør arbeide for å få ein storleik på valda som gir ei rasjonell og effektiv viltforvaltning. Det er vel mykje som talar for at heile øya Osterøy bør vere eitt bestandsplanområde med éin bestandsplan, og det er truleg realistisk å få til dette, om ikkje i år så kanskje til neste år. Hjorteviltforskrifta 4 (Interkommunalt samarbeid), seier at kommunane bør samarbeide om felles mål for hjorteviltbestandane når det er føremålstenleg å samordne bestandsplanlegginga over kommunegrenser. Kommentarar Det er i Hjorteviltforskrifta 12 sett eit krav til bestandsplanområde for elg og hjort at det må vera på minimum 20 dekar. I dette kravet ligg det at det krevst ein viss storleik for eit bestandsplanområde for å kunne ha ein reel påverknad på ein bestand. Men for å få til gode forvaltningseiningar er det viktig at einingane er demokratiske og samarbeidet internt fungerer. Ein er og usikker på om det er hensiktsmessig med berre eit bestandsplanområde for Osterøy. Det er kanskje betre med 3-4 bestandsplanområde som fungerer bra enn eit som fungerer dårleg. I kapittel 3.3, side 8 står det: «For å stimulere til større forvaltningseiningar bør 50% regelen prioriterast for vald med godkjende bestandsplanar». Det vert føreslått å stryke den setninga, fordi det kan innebere forskjellsbehandling. Ein bør heller prøve på andre måtar å motivere til etablering av større forvaltningseiningar. I kommentarane til hjorteviltforskrifta står det t.d. (under 16): «Videre bør godkjente bestandsplaner være førende for tildeling av fellingstillatelser til nærliggende vald uten bestandsplan». Kommentarar Ein har vore usikker på dette verkemiddelet for å få til større vald. Ein vil fylgje opp fordringa frå Fylkeskommunen om å stryke det og bruke andre måtar for å få til større vald. Kommunen sitt ansvar i hjorteviltforvaltninga (kap , side 9) I forvaltningsplanen er det blant anna nemnt at ei sentral oppgåve for kommunen er å handsame søknader om godkjenning av vald og bestandsplanar. Det er også ei sentral oppgåve for kommunen og jaktrettshavarane sjølve å sørgje for ei løpande vurdering av bestandsplanen i forhold til måla. Det er mange kommentarar til dette i rettleiaren M-478/2016 under 16. Det står blant anna at målet med ein bestandsplan er at den skal følgjast, herunder både totalt tal dyr felt og fordelinga av felte

17 dyr på dei på ulike kjønns- og alderskategoriane. Kommunen skal kvart år evaluere fellingsresultat i forhold til bestandsplanen sine mål og dei overordna måla som kommunen har vedteke. Kommentarar Det er ei klar målsetjing å auka kunnskapsgrunnlaget og bruke det i evaluering av mål og retningslinene både ved neste generasjon plan og framfor årleg runde med tildeling av fellingsløyve. Statistikk (kap. 3, side 10-21) Som kommentert i forvaltningsplanen har det gledeleg nok dei seinare åra vore ei dreiing over til større uttak av kalv og ungdyr, samt betydeleg mindre uttak av vaksne dyr og nær kjønnsbalansert uttak. Alle jegerar bør registrere sett hjort data kvar gong dei er på jakt. Som døme på gode skildringar, vurderingar og resonnement i planen, kan ein ta avsnittet (Beiteskader på jordbruksareal) og avsnitt (Beiteskadar på skog), der ein finn mykje godt lærebokstoff. Det er bra at kommunen i mange år har registrert hjortepåkjørslar rundt om i kommunen og lagt slike data inn i hjorteviltregisteret sin fallviltmodul. Det er bra at desse data er vurdert i forvaltningsplanen (kapittel 3,6, side 19). I forvaltningsplanen bør det oppfordrast til å registrere nøyaktige (vegde) slaktevekter for alle felte dyr, og slike data bør leggjast inn i hjorteviltregisteret. Kommentarar Hjorteviltforvaltninga i Osterøy kommune vil framover ha eit auka satsing på at jegerane og valda registrere nøyaktige slaktevekter. Det er ein viktig føresetnad som å kunne vurdere om tiltaka verkar og måla blir nådd. Forvaltningsmål og tiltak i planperioden (kap. 5) Det er utarbeidd mange mål og tilhøyrande tiltak i forvaltningsplanen. Det er viktig at dei kommunale måla er konkrete, realistiske og kan etterprøvast. Det er viktig at måla også fungerer som tydelege retningsliner for jaktrettshavarar som ønskjer å utarbeide ein bestandsplan. Vi meiner at måla og tiltaka i forvaltningsplanen er gode, og at forvaltningsplanen vil bli eit godt styringsdokument for hjorteforvaltinga i kommunen framover. Vi trur det kan bli best og mest effektiv hjorteforvaltning med etablering av eitt bestandsplanområde og ein bestandsplan som dekkjer heile øya, der dei aller fleste valda er med i bestandsplanområdet. UTTALE 4 - Bergen kommune Generelle kommentarer: Planen er grundig og tar for seg mange av utfordringene ved dagens hjorteforvaltning. Planen opplister mange mål, men flere steder mangler det virkemidler for måloppnåelse. I hjorteviltforskriften med kommentarer står det følgende: «Det er viktig at de kommunale målene som vedtas er konkrete og etterprøvbare. De bør derfor vere realistiske og ha en tidsramme slik at de kan evalueres i forhold til enkle kriterier. Videre er det viktig at kommunenes mål fungerer som tydelige retningslinjer for jaktrettshavere som ønsker å utarbeide en bestandsplan.» Osterøy kommune kan med fordel være enda tydeligere på hvordan kommunen skal oppnå og evaluere måloppnåelse. Kommentarer til andre punkter i høringsnotatet:

18 Under mål 4 står det at morløse kalver skal unngås, slaktevektene økes, små og reduserte dyr skal tas ut og helsetilstanden skal holdes på et høyt nivå. Videre står det under mål 6 at hjortebestanden skal bestå av en større del eldre dyr, og at en balansert bestand mht. kjønn og alder skal videreføres. Videre legger planen opp til mellom 20% og 30% kalveavskytning. Et verktøy for å oppnå alle disse målene kan være å legge opp til enda større avskyting av kalv, for eksempel 30%-40%. Kommentarar 20% kalv var tenkt som eit absolutt minimum. I praksis vil kalveandelen vere høgare. Særleg ved at tildeling etter 50% regelen har høgare tildeling av kolle og kalv. I tillegg kan kalv fellast i staden for eldre dyr, men ikkje omvendt. Eit høgt uttak av kalv er heilt klart eit viktig verkemiddel for å oppnå mange av måla i Forvaltningsplanen. Dette vil bli «spissa» litt i ny oppdatert versjon. I henhold til planen vises det til at en nå har en reell nedgang i hjortebestanden på Osterøy. Samtidig er et av de sentrale målene å holde fellingsprosenten på over 80%. Skal kvotene justeres for å forhindre en for brå bestandsnedgang? Eller har kommunen mål om en langt lavere bestand enn hva den har i dag? Kommentarar Osterøy kommune har over fleire år gjort tiltak for å redusere hjortestamma. Det viktigaste har vore å sette ned minstearealet særleg i område med mykje hjort for å auke tildelingane. Samtidig har ein forskyvd tildelinga frå vaksne hanndyr over på produktive hodyr og kalvar. Diverre har ein ikkje god nok kunnskap om hjortestamma til å sei om hjortestamma er komen ned på rett nivå. Dette blir kontinuerleg evaluert. Forvaltningsplanen legg opp til å justere minsteareala og tildeling etter 50% regelen for å tilpasse jakttrykket for å halde hjortestamma på rett nivå for å sikre sunne bestandar der det blir teke omsyn til biologisk mangfald og andre samfunnsinteresser. Under punkt står det at en av hovedkonklusjonene etter «Hordahjort-prosjektet» var at en gjennomsnittskommune fanger opp 90% av en hjortebestand. Dette fremgår imidlertid ikke av hovedkonklusjonene fra Hordahjort, men derimot står det at: «Hjortens arealbruk tilsier at et optimalt vald/bestandsplanområde bør være minst 100 km2 i Hordaland avhengig av beliggenhet for å kunne fange opp hjortens årlige arealbruk.», Osterøy kommune på 255 km2 kunne med fordel ha beskrevet noe av samarbeidet med andre kommuner fremover, for å oppnå målet om å forvalte en hel hjortebestand. Dersom det er slik at kommunen ikke ønsker et slikt samarbeid, fremgår ikke dette tydelig av forvaltningsplanen. Kommentarar Hovudkonklusjonen gjeld for eit veldig stort område. Det er store variasjonar innanfor området. Det er dristig å konkludere for bastant i spørsmål om kor store forvaltningsområda bør vere. Men det vil vere hensiktsmessig å samordna bestandsplanlegginga over kommunegrenser. Under punkt står det at kommunen ønsker uttak av skrapdyr. Hvilke virkemidler skal kommunen nytte seg av for å nå dette målet? Kommentarar Ein er klar over at det kan vere vanskeleg å få valda og jegerane til å gjere jobben med å ta ut skrapdyr på kostnad av dyr med større kjøtt eller troféverdi. Likevel har ein tru på at ein skal oppnå gode resultat ved å få fram kunnskap om at hjortebestanden vil auke i jaktkvalitet dersom ein gjer denne jobben som rovdyr vil gjere i ein naturleg bestand. Under punkt står det at i områder med store beiteskader kan 50%-regelen nyttes, for å oppnå reduksjon i beiteskadene i områder som ellers ville hatt for lite areal til å få tildelt en fellingskvote.

19 Det er imidlertid uttrykt i hjorteviltforskriften med kommentarer at 50%-regelen ikke kan nyttes for a kunne godkjenne et vald som ikke oppnår minstearealet satt etter 6. Kommentarar Ein er klår over at 50% regelen ikkje kan nyttast for å godkjenne eit vald som ikkje er stort nok etter minstearealet sett etter 6. Dette blir presisert i ny oppdatert versjon. Vurdering Jørn Vad og Johannes Borge tek opp eit viktig tema ikring forbodet om å skyte mora frå kalven og at det er viktig å informere godt om dette før kvar jakt. Rådmannen meiner at dette er teke opp i «hjorteviltplanen» og i tillegg blir dette presisert i kommunale vedtak. Men dette er eit svært viktig problem og ein ynskjer å følgje det opp med eit auka fokus på dette. Ynskje om at kommunen er aktiv med å formidle relevant statistikk i frå jakta vil ein og følgje opp så langt kapasiteten rekk. Det er laga til slik særskilt rapport for 2015 og Ein vil og her peike på at i hjorteviltregisteret.no er det mogleg for alle å hente ut statistikk på kommunenivå og vald-/jaktfeltnivå. Ein prøver og å følgje opp valda og jaktfelta for å få inn påliteleg statistikk. Det vil bli sette auka fokus på inn rapportering av slaktevektdata. Hjorteviltplanen er endra på fleire punkt for å følgje opp fleire av innspela. Rådmannen er einig med høyringsuttalen når det gjeld merknadane under «Bestandsmål» som går på at det er viktig med kvalitetssikring av at jegerane faktisk rapporterer kva dei skyt. Som offentleg viltforvaltningsorgan er det kommunen si oppgåve å sjå til at føresegnene i viltlova med forskrifter blir følgd. Dette er eit tiltak i planen og blir følgd opp med kontrollar under jakta. Når det gjeld merknadane om hjortepåkjørslar meiner rådmannen at det beste tiltaket er å redusere stamma. Ein meiner at dette alt har gjeve gode resultat ved at hjortepåkjørslane er blitt redusert. Ein finn ikkje grunn til å supplere Hjorteviltplanen meir på dette punktet. Uttalen tek og opp ulike problemstillingar rundt beiteskadar. Det blir blant anna peikt på førebyggande tiltak som viltgjerde. Rådmannen meiner at det er eit mål for forvaltninga av hjortevilt at størrelsen på bestanden ikkje fører til at hjortevilt gjer uakseptable skadar og ulemper på andre samfunnsinteresser. Storleiken på bestanden skal vere tilpassa leveområdet og beitegrunnlaget. Det er ikkje tilrådeleg å legge opp til ei kunstig høg hjortestamme. Kommunen har eit stort ansvar for å minimere konflikten med andre interesser som naturmangfald, jordbruk, skogbruk og samferdsel. Men samtidig er det viktig å ha ei hjorteviltforvaltning som greier å gjenskape ei meir naturleg alders samansetning i hjortestamma med høgare gjennomsnittsalder. Naturlege tiltak er her høgt fellingsuttak, mindre uttak av vaksne bukkar, fleire uttak av vaksne koller og fokus på uttak av kalvar og ungdyr (Langvatn). Rådmannen meiner at Hjorteviltplanen på desse punkta følgjer opp faglege tilrådingar. Som regional mynde i hjorteforvaltninga er Hordaland Fylkeskommune i høyringsuttalen oppteken av at kommunen bør arbeide for å få ein storleik på valda som gjev ein hensiktsmessig hjorteforvaltning. Det blir samtidig ivra på for å få til ein målretta bestandsforvaltning gjennom utarbeiding av ein bestandsplan helst gjennom ein bestandsplan for heile Osterøy. Ein vil her kommentere at det er viktig at slike prosessar har god lokal forankring. Slike prosessar bør vera forankra i grunneigarane og kommunen. Det var denne prosessen ikkje. Dei var styrt utanfor kommunen og var ikkje grunneigarstyrt slik som intensjonane var. Grunneigarane har i stor grad vore fråverande i prosessen med «Osterøy Bestandsplanområde». Osterøy kommune som lokal viltmynde er oppteken av å vere med å legge til rette for ei hensiktsmessig organisering av valda og ei bestandsplanbasert forvaltning. Men slike prosessar må vera godt lokal forankring og medverking. For å få med flest mogleg bør desse prosessane heller ikkje gå for raskt.

20 Det er gode prosessar i gang i fleire av valda som alt i 2017 har leia fram til at 3 av dei største valda har gådd saman og søkt om godkjenning av eit bestandsplanområde og sams bestandsplan. Ein vil følgje opp oppfordringa om å arbeide for å få til for å ein storleik på valda som gjev ein rasjonell og effektiv hjorteforvaltning, men vil bruke litt meir tid. Fylkeskommunen peiker på at Osterøy kommune er av dei kommunane i fylket med minst gjennomsnittleg valdstorleik. Dette understrekar kor viktig det er med å få til større og rasjonelle vald som er meir tilpassa hjorten sin levesett / leveområde. I høyringssvaret tilrår Fylkeskommunen stryke følgjande formulering: «For å stimulere til større effektive vald ynskjer ein å vere restriktiv med å godkjenne anna areal enn skog og myr og eventuelt jordbruksareal for vald under 3000 daa.» Dei meiner at det kan innebere forskjelsbehandling. Rådmannen tek tilrådinga til fylkje og tek denne formuleringa bort. Like eins vil ein følgje oppfordringa med følgje opp vald sine forvaltningsplanar med å krevje registrering av nøyaktige slaktevekter for alle felte dyr som blir lagt inn i hjorteviltregisteret. Bergen Kommune v/grøn etat har gjeve ein nyttig og god uttale som blir følgd opp på fleire punkt. Det blir i fråsegna minna om at det er viktig at dei kommunale måla er konkrete og etterprøvbare samt at dei bør vere realistiske. Vidare blir det påpeika at det for fleire av måla manglar verkemiddel. Det er ei utfordring å utforme etterprøvbare og realistiske mål. Dette innspelet er blitt følg opp med meir målretta verkemiddel. Men planen er første generasjonsplan og kunnskapsgrunnlaget om hjorten er enno litt tynn. Ved komande evalueringar vil ein ha mykje større kunnskapsgrunnlag for å utforme meir målretta mål og verkemiddel. Fleire av innspela er blitt følgd opp i den justerte Hjorteviltplanen. Når det gjeld kommentarar til andre punkt i høyringspunktet har ein «spissa» verkemidla under mål for helsetilstand og produksjonsevne. Tilsvarande har ein justert tiltaka noko for målet om minst 80% fellingsprosent slik at 80 % er eit kortsiktig mål og 85% blir eit langsiktig mål. Med bakgrunn i kommentarane har ein justert Helsetilstand og produksjonsevne og Arealbruk og trekkmønster. Avslutningsvis skriv Bergen kommune at planen med fordel ha skreve noko om samarbeid med andre kommunar. Bergen kommune kan ha litt rett i det. Men utgangspunktet for dette ligg i at Osterøy kommune ligg på ei øy og ut- og innvandring er mindre enn for mange fastlandskommunar. Det er og forsking som tyder på at ein på øyer somosterøy har ein hjortebestand med høgare del dyr som vandrar kort eller lite. Likevel bør samarbeid med andre kommunar inn som eit punkt i planen særleg for å koordinere forvaltninga. Dette blir teke inn under bestandsplanbasert forvaltning. Konklusjon Utfordringa blir å få grunneigarar, jegerar og kommunal hjorteviltmynde til å dra i same retning mot eit felles mål. Mangel på klare måldefineringar er peika på som eit viktig forbetringspotensial innan bestandsforvaltninga av hjort i mange norske kommunar (Fangel mfl. 2008). Dette har ført til at forvaltninga mange stadar har vore for «slakk». Hjorteviltplanen er meint å vere eit felles grunnlag for ein kunnskapsbasert forvaltning av hjortestamma i Osterøy kommune med klare mål og retningsliner. Men på grunn av at kunnskapsgrunnlaget ikkje er godt nok er nokre av måla formulert litt mindre klare enn dersom kunnskapen om hjortestamma i kommunen hadde vore betre. Det aller viktigaste er at måla og verkemiddela blir følgd.

21

22 Forvaltningsplan for hjort for Osterøy kommune Vedteke xx.xx.xxxx Lars Johan Fjelde Osterøy kommune

23 0. Innhaldsliste 0. Innhaldsliste Innleiing Føremål - bakgrunn med forvaltningsplanen Rammer for hjorteviltforvaltninga Lover og forskrifter Viltlova og tilhørande forskrifter Forskrift om forvaltning av hjortevilt Naturmangfaldlova Lov om skogbruk (Skoglova) Offentleg hjorteforvaltning Nasjonal strategi for forvaltning av hjortevilt Viktige retningsliner i hjorteviltforvaltninga Minsteareal (kommunal forskrift) Teljande areal Vald struktur og lokal organisering Vald og jaktfelt Bestandsplanbasert forvaltning Bestandsplanar innhald og prosess Andre tilhøve som er viktige for planarbeidet Tildeling av fellingsløyve med godkjende bestandsplanar Kommunen sitt ansvar i hjorteviltforvaltninga Samarbeid med andre kommunar om hjorteviltforvaltninga Statistikk Fellingsstatistikk Fordeling av avskytinga Indikatorar i hjorteviltforvaltninga Sett Hjort: Vår teljing Bestandstettleik og struktur Bestandsstorleik og kondisjon Endring i hjortestamma Kjønn og aldersstruktur i hjortestamma

24 3.4.4 Reproduksjonsemna i bestanden Årsaker og verknadane av vektreduksjon Skader på jordbruksareal, skog, hagar m.v Beiteskader på jordbruksareal Beiteskadar på skog Skadar i hagar m.v Felling av vilt som gjer skade Påkøyringar Organisering valdstruktur Organisering og valdstruktur Hjorten sin områdebruk, resultat frå Merkjeprosjektet Hovudkonklusjonane frå Merkjeprosjektet i Hordaland og Sogn Hjort merka i Osterøy kommune Viltfond og fellingsavgift Forvaltningsmål og tiltak i planperioden Hovudmål for hjorteforvaltninga i Osterøy kommune Delmål for hjorteforvaltninga i Osterøy kommune Bestandsstettleik Fellingsprosent Forvaltninga skal vere kunnskapsbasert Helsetilstand og produksjonsevne Skadar på innmark og skog Bestandssamansetning alder og kjønn Arealbruk og trekkmønster Trafikkpåkjøringar Organisering og jaktinnsats Vedlegg 1: Krav til bestandsplan Vedlegg 2. Målsetjingar og avskytingstrategiar Målsetjing Avskytingsstrategiar Referansar

25 1. Innleiing 1.1 Føremål - bakgrunn med forvaltningsplanen Formålet med Forvaltningsplanen for hjort i Osterøy kommune er å gje ein oversikt over status og framtidige utfordringar, samt å gje føringar for den lokale hjorteviltforvaltninga i kommunen. Osterøy kommune sine målsetjingar for utviklinga av hjortebestanden skal setjast med bakgrunn i opplysningar om beitegrunnlag, bestandsutvikling, skadar på inn- og utmark samt skog og omfanget av trafikkpåkøyringar. Forvaltningsplanen har og som mål å bidra til å gjere forvaltninga mest mogleg kunnskapsbasert og tydeliggjere rollene og ansvarstilhøve innan offentleg og privat forvaltning. Planen skal fungere som eit styringsverktøy ved forvaltning av hjort i Osterøy kommune, og sørgje for at kommunen sine målsetningar ved hjorteforvaltninga blir oppnådd. I tillegg er den meint som eit oppslagsverk for valda i arbeidet med bestandsplanane sine. Planen vert styrande for den kommunale forvaltninga og forvaltningsmåla som vert sett opp i planen, blir eit viktig verkty for å setje rammene for tildelinga av fellingsløyve for vald utan bestandsplanar. Planen vert og eit rammeverkty for vald med bestandsplanar, i kraft av at det vert stilt krav om at desse skal ta omsyn til offentlege målsetjingar for å bli godkjende. 2. Rammer for hjorteviltforvaltninga 2.1 Lover og forskrifter Viltlova og tilhørande forskrifter Viltlova (LOV nr. 38: Lov om jakt og fangst av vilt) og Naturmangfaldlova (LOV nr.100: Lov om forvaltning av naturen sitt mangfald) gjev rammene for jakt og fangst av vilt og for forvaltning av vilt. Viltlova gjev regelverket for det meste i høve utøving av jakt, fangst og forvaltning av vilt. Ein del av dette er heimla direkte i lova, men og gjennom ei rekkje forskrifter til lova m.o.a.: - Forskrift om forvaltning av hjortevilt som særskilt omhandlar forvaltninga av hjorteviltet. Føremålsparagrafen i Viltlova seier: 1. (lovens formål) Viltet og viltets leveområder skal forvaltas i samsvar med naturmangfaldloven og slik at naturens produktivitet og artsrikdom bevarast. Innanfor denne ramme kan viltproduksjonen haustast til gode for landbruksnæring og friluftsliv. 4

26 2.1.2 Forskrift om forvaltning av hjortevilt I fylgje Forskrift om forvaltning av hjortevilt (FOR ) skal kommunane utarbeide mål for forvaltninga av elg, hjort og rådyr. 3. Mål for forvaltning av elg, hjort og rådyr «Kommunen skal vedta målsettingar for utviklinga av bestandane av elg, hjort, og rådyr der det er opna for jakt på arten/artane. Måla skal blant anna ta omsyn til opplysningar om beitegrunnlag, bestandsutvikling, skadar på jordog skogbruk og omfanget av viltulykker på veg og bane». Hjorteviltbestanden utgjer ein viktig og stor ressurs både som del av natur- og arts mangfaldet, men og for rekreasjon gjennom jakt, andre naturopplevingar og som kjøtprodusentar. Denne ressursen har etterkvart begynt å gje grunnlag for nærings messig utnytting. Mange jegerar og til dels grunneigarar ynskjer difor å ha tette hjorteviltbestandar. Store konsentrasjonar av hjortevilt påverkar vegetasjonen i vesentleg grad noko som igjen kan få innverknad på det biologiske mangfaldet. Dette gjeld både i høve til vegetasjonen og endra livsmiljø og levekår for andre viltartar og organismar. Samstundes påverkar hjorteviltet andre næringsinteresser som jord, skog og hagebruk der beiteskader av hjortevilt kan medføre økonomisk tap av betydeleg omfang. Skade i private hagar og på gravplassar, parkar o.l. kan og einskilde stader vere eit problem. I høve til samferdsle er kollisjonar mellom køyrety og hjortevilt mange stader er eit stort problem. Dette kan i mange tilfelle medføre alvorlege personskadar og i dei verste tilfella tap av menneskeliv. Slike kollisjonar har og oftast store økonomiske konsekvensar gjennom skade på køyrety, kostnader for helsevesenet og kostnader med ettersøk og avliving av skadde dyr. 1 i Forskrift om forvaltning av hjortevilt seier : «Formålet med denne forskrift er at forvaltninga av hjortevilt tek vare på bestandane og leveområda sitt produktivitet og mangfald. Det skal leggas til rette for en lokal og bærekraftig forvaltning med sikte på nærings- og rekreasjons messig bruk av hjorteviltressursane. Forvaltningen skal videre sikre bestandsstørrelser som fører til at hjortevilt ikke forårsaker uakseptable skader og ulemper på andre samfunnsinteresser.» Kommunen har såleis ansvar for å ta omsyn til ei rekkje interesser når dei gjennom det kommunale målet skal legge føringar for hjorteforvaltninga. Dei kommunale måla bør vere konkrete og kunne etterprøvast Naturmangfaldlova Naturmangfaldlova som er ei overordna lov i høve til all arts og arealforvaltning gjev ikkje konkrete reglar for jakt, fangst og forvaltning av vilt anna enn i høve til det som ein vanlegvis kallar «skadefellingsløyve». Dette vil sei uttak av vilt utanom reglar for vanleg jakt og fangst for å avverje skade på ulike interesser. Dette er heimla i: 17. alminnelige regler om annet uttak av vilt og lakse- 5

27 og innlandsfisk og i 18. annet uttak av vilt og lakse- og innlandsfisk etter vurdering av myndigheitene. Prinsippa i Naturmangfaldlova skal likevel leggjast til grunn ved all forvaltning både av areal og einskildartar og føremålsparagrafen lyder slik: 1. (lovens formål) Lova sitt føremål er at naturen med sin biologiske, landskapsmessige og geologiske mangfald og økologiske prosessar blir teke vare på ved bærekraftig bruk og vern. Også slik at den gjev grunnlag for menneska sin aktivitet, kultur, helse og trivsel, no og i framtida, også som grunnlag for samisk kultur Lov om skogbruk (Skoglova) Også skoglova har føresegner som kan legge føringar for forvaltninga av hjortevilt dersom hjorteviltbestandane medfører store skadar på skog jf. lova sin 9: 9. Førebyggjande tiltak Når det er fare for at større skogområde kan bli skada av insekt- eller soppangrep skal kommunen setje i verk dei førebyggjande tiltak som er naudsynt. Dette kan mellom anna vere pålegg til skogeigarar. Dette gjeld også for skog og tre i område som er utanfor virkefeltet i 2. Departementet kan fastsetje nærare forskrifter om slike tiltak, og korleis utgiftene skal dekkjast. Kommunen sine kostnader i denne samanhengen er tvangsgrunnlag for utlegg. Der beiting av hjortevilt fører til vesentlege skadar på skog som er under forynging, eller der beitinga er ei vesentleg hindring for å overhalde plikta til å forynge skog etter 6 i denne lova, skal kommunen som viltorgan vurdere om det er behov for å regulere bestanden av hjortevilt slik at beitetrykket blir redusert. 2.2 Offentleg hjorteforvaltning Nasjonal strategi for forvaltning av hjortevilt Direktoratet for Naturforvaltning fastsette i 2009 strategi for forvaltning av hjortevilt (DN rapport ). Strategien freistar å synleggjere utfordringane ein vil møte i høve forvaltninga av hjorteviltartane i åra framover. Denne utgjer den overordna målsetjinga for korleis ein ynskjer forvaltninga framover som er uttrykt gjennom 5 konkrete mål : Forvaltninga skal sikre livskraftige og sunne hjorteviltbestandar, rikt biologisk mangfald og framtidig produksjon. Forvaltninga skal ha brei samfunns messig legitimitet. Forvaltninga skal sikre samarbeid og samhandling mellom lokale, regionale og nasjonale aktørar. Forvaltninga skal vere basert på høg kompetanse på alle nivå. Forvaltninga skal stimulere til auka kvalitet og mangfald av opplevingar, tenester og produkt. 6

28 2.3 Viktige retningsliner i hjorteviltforvaltninga Minsteareal (kommunal forskrift) Forskrift om forvaltning av hjortevilt, «6 Fastsettelse av minsteareal for elg, hjort og rådyr: Kommunen fastsetter minstearealet for elg, hjort og rådyr i forskrift. Det kan fastsettes ulikt minsteareal for ulike deler av en kommune. Forslag om endring av minsteareal skal fremmes innen 15. januar. En eventuell forskriftsendring fastsettes av kommunen innen 15. mars.» Før fastsetting av minstearealet skal kommunen vurdere følgjande: Kommunen sine målsettingar for utvikling av bestandane Bestandane sin tettleik/storleik og samansetning, hovudsakleg basert på jaktstatistikk, sett hjort/(sett elg) og andre tilgjengelege opplysningar om bestandsutviklinga for vedkomande art i kommunen. Beitetilhøva og arten sitt livsvilkår elles, her under sesongtrekk. Eventuelle konfliktar i høve til jord-, hage- og skogbruk. Viltpåkjørsler langs veg og annan irregulær avgang Andre moglege konfliktpunkt Fastsetting av minstearealet er det viktigaste verkemiddelet i reguleringa av bestandsstorleiken. Minstearealet bør samordnas med dei andre verkemidla for å nå målet i hjorteviltforvaltninga. Andre virkemiddel er fråvik av minstearealet ( 7) og bestandsplan ( 15). I nokre få tilfelle der andre verkemidla er forsøkt, eller der akutte situasjonar oppstår, kan kommunen vurdere skadefelling, jf. Naturmangfaldlova 18 4.ledd. Osterøy kommune har i samsvar med 6 fastsett ulikt minsteareal for ulike deler av ein kommune på grunnlag av forskjell på produksjonsgrunnlag, bestandstettheit eller skadepress m.m. Differensiert minsteareal for hjort i Osterøy kommune frå og med Soneinndeling: Tabell 1 Sone Vald Minsteareal Sone 1 Vald nr , Sone 2 Vald nr. 6-7, 9, 13-15, 40, 43, 45, Sone 3 Vald nr. 1, 5, 8, 18, 25-26, 42-44_1 (eks.*) 450 Sone 4 Vald nr. 2-4, 11, 24, 30-35, Sone 5 Vald nr Sone 6 Vald nr , 44_2 *) 1250 *) 44_2 er jaktfeltet Mjelde Skipsreie i Vaksdal kommune Teljande areal I samsvar med «Forskrift om forvaltning av hjortevilt», 9 Krav til vald for jakt på.. hjort.. skal valdet være samanhengande og ha ei avgrensing og ei form som gjer det eigna til jakt på vedkomande 7

29 viltart eller viltartar, og som gjer det sikkerheits messig forsvarlig å utøve jakt og fangst. Eit vald må ha teljande areal som minst svarer til gjeldande minsteareal i vedkomande område. Innan det enkelte vald skal kommunen godkjenne teljande areal slik: For elg, hjort og rådyr skal kommunen rekne som teljande areal: Skogareal og myr under skoggrensa. Med skogareal blir det meint både produktiv og uproduktiv skog, og både lauvskog og barskog. Kommunen kan godkjenne andre areal typar som teljande areal, der desse er av stor tyding for vedkomande art. Vidare kan kommunen bestemme at områder som er omdisponert slik at arealet ikkje naturlig blir nytta av vedkomande viltart, ikkje skal takast med som teljande areal. 2.4 Vald struktur og lokal organisering Det er i dag 38 vald i kommunen. Av desse er det 6 større vald/bestandsplanområde med godkjent bestandsplan. Desse har til saman 60 % av dei tildelte fellingsløyva i kommunen. Det totale gjeldande jaktarealet er pr.1.4 i 2016 på daa. Dette gjev valda ein gjennomsnitt storleik på daa. Det største valdet i kommunen er Sørfjorden Hjortevald (HV) med daa ( i Vaksdal kommune). Deretter kjem Lonevåg HV med 20910, Haugegrend HV med og Åsen HV med daa. I den andre enden av skalaen finn vi Austre Kleppe 3 med 909 daa, Løtveit Nord 1012 og Bernes med 1045 daa. Per 2015 er minstearealet i Osterøy kommune differensiert i soner i frå 300 til 1250 daa/dyr. I 2015 vart det gjeve 492 hjorteløyve i Osterøy kommune. Det vert gjeve ekstra løyve til fråvik frå minsteareal, 50 % regelen, etter søknader i område med t.d. store beiteskader. Dette svarer til eit gjennomsnitt på 300 daa/dyr for 2015 for Osterøy kommune Vald og jaktfelt Per 2015 er det 38 vald og godt over 100 jaktfelt i Osterøy kommune. Så mange vald gjev ikkje ei optimal utnytting av jaktinnsats og har liten fleksibilitet i høve til endringar i hjorten sin arealbruk og påverknad m.a. på landbruket. Det er derfor ønskjeleg med fleire større vald einingar og / bestandsplanområde i kommunen. I dette arbeidet må både kommunen og rettshavarane engasjere seg. Det er generelt ikkje ein fasit på kor stor valda bør vere, men skal ein ha ein målstyrt og planbasert forvaltning bør det vere ein viss storleik på valda og desse bør forvalte eit visst tal løyve. I Forskrift om forvaltning av hjortevilt (2016) skal kommunen fastsette/godkjenne teljande areal jf. 8. Kommunen kan etter 8 1. ledd godkjenne andre arealtypar som teljande areal enn skogareal og myr. 2.5 Bestandsplanbasert forvaltning Hjortejakta i Osterøy er pr. våren 2016 organisert i 38 vald. Dei aller fleste av desse valda er små og har ein årleg felling på under 10 dyr (kvart enkelt vald er nærmare skildra i vedlagte fakta arka). Valda må framover organiserast på ein meir hensiktsmessig måte som i større grad kan bidra til å oppfylle målsetningane i bestandsplanane. Det er mest hensiktsmessig at viltområda er organisert i 8

30 større vald framfor mange små. Ein kan dermed lettare konsentrere jakta til områder som hjorten opphelde seg og områder som det er mykje beiteskader, eller som ein av andre årsaker ynskjer ein mindre bestand. Det vil såleis vere naudsynt at talet på vald i kommunen blir redusert ved at mindre vald slår seg saman til større einingar. Eventuelle samanslåingar av vald bør oppnåas gjennom ein frivillig avtale mellom dei jaktrettshavarane i dei aktuelle valda. Ved å jakte etter bestandsplan kan grunneigarane i større grad påverke forvaltinga. Gjennom bestandsplanen legg grunneigarane føringar for korleis ein vil forvalte hjorten i eit område. Det vil vere rom for at ulike vald har noko ulike målsetjingar for bestanden i sitt område. For å kunne styre utviklinga i bestandane i samsvar med forvaltningsmåla er det viktig at ein størst mogleg del av tildelt kvote blir felt. For vald utan godkjende bestandsplanar, skal avskytinga vere basert på målretta avskyting ved å fordele fellingskvoten på eit bestemt tal av definerte kjønns- og aldersgrupper. Bestandsplanar har ein klar fordel ved at dei gjev ein større fleksibilitet og presisjon i forvaltninga enn målretta avskyting og fordi rettshavarrane ideelt sett skal få ein meir aktiv forvaltarrolle Bestandsplanar innhald og prosess Innhald i ein bestandsplan 1. Målsetjing og tiltak Målsetjingane må vere i samsvar med kommunen sine overordna mål. Kva er målsetjinga med planen? Korleis skal ein oppnå denne målsetjing? Døme: Målsetjing: Å få fleire store bukkar. Tiltak: Skyte meir spissbukk, koller og kalv, frede alle bukkar med meir enn 4 taggar. Målsetjing: Redusere skade på innmark og skog. Tiltak: Uttak av leiarkoller med kalvar før trekket. 2. Bestandsutvikling Ei skildring av bestanden som er i valdet/bestandsplanområdet og eventuelle endringar i denne. Døme: Kva veit ein om endringar i bestanden? Er det særskilde trekkruter som hjorten nyttar? Er det områder som er særskilt attraktive for hjorten? 3. Plan for årleg avskyting Ein plan for kor mange dyr valdet/bestandsplanområdet skal felle, fordelt på kjønn og alder. Den avskytinga ein planlegg må vere i samsvar med målsetjinga og tiltaka. For eit bestandsplanområde må ein i tillegg ha ein plan for korleis dyra skal verte fordelt mellom valda. 4. Vurdering av førre plan Om valdet/bestandsplanområdet har hatt ein bestandsplan tidlegare bør ein vurdere korleis denne har verka. Døme: Har ein oppnådd målsetjingane? Kvifor har ein/ har ein ikkje oppnådd dei? Kva må ein gjere annleis for å unngå at dei same problema oppstår? Kva har fungert godt i førre planperiode? 5. Eigedomsliste og kart Liste over dei gards- og bruksnummera som inngår i valdet/bestandsplanområdet. Eit oversiktskart som viser grensene til valdet. 9

31 2.5.2 Andre tilhøve som er viktige for planarbeidet Grunneigarane som har jaktrett har ansvaret med å utarbeide bestandsplanen for valdet. Dei har og ansvar for å følgje opp målsetjingane i planen. Det er og viktig å utarbeide reglar som handterer at tettleiken med hjort kan variere i valdet, førebygge at hjorten gjer skade, vurdere tiltak for felle kvoten, fordeling av kjøt og organisering av jakta Tildeling av fellingsløyve med godkjende bestandsplanar Godkjente bestandsplanområde får tildelt samla fellingsløyve for heile planperioden jf. 18. For bestandsplanområde blir fellingsløyve gjeve for kvart vald. Fellingsprosenten for Osterøy har de siste 10 åra vore på 76,4%. Dei siste fire årene, med unntak av 2015, har fellingsprosenten vore rundt 80%. Det er ein målsetning at denne høge fellingsprosenten blir oppretthalde. Planområde får tildelt kvote etter følgjande kriteria: 1. Kommunale målsetjingar 2. Storleiken på valdet 3. Fellingsprosent 4. Bestandsvurderingar (Sett-Hjort, teljingar osb.) 5. Beiteskadar Kommunen sitt ansvar i hjorteviltforvaltninga Kommunen sitt hovudansvar i hjorteviltforvaltninga er kanskje å gje råd og rettleiing til grunneigarane om korleis dei kan gå fram for å organisere seg og utarbeide ein bestandsplan. Men ein sentral oppgåve er å handsame søknadar om godkjenning av vald og bestandsplanar. Med lovendringar i 2012 vart det innført strengare reglar for jakt etter bestandsplan. Det er kome krav om at valdet/bestandsplanområdet må ha eit areal på minimum 20 gongar kommunen sitt minsteareal for å jakte etter bestandsplan. Samtidig blei det stramma inn litt i vilkåra for tildelingar som fråvik for regel om minsteareal. Det blei også presisert at om eit vald/bestandsplanområde avvik meir enn 10% frå sin eigen plan for årleg avskyting har kommunen grunn til å trekke godkjenninga av planen. Desse reglane er ei klar innskjerping av lovverket. På den andre sida må ein sjå desse reglane i forhold til intensjonane i lovverket. Ein bestandsplan skal i utgangspunktet gjelde for ein heil bestand. Det vil seie for heile hjortebestanden sitt leveområde Samarbeid med andre kommunar om hjorteviltforvaltninga 4 Interkommunalt samarbeid (Hjorteviltforskrifta) Kommunane bør samarbeide om felles mål for hjorteviltbestandene når det er hensiktsmessig å samordne planlegginga over kommunegrenser. Merking av hjort har vist at hjort gjennom året brukar eit område som tilsvarar minst ein kommune. Merkeprosjektet i Hordaland viste at hjort som blei merka på Litun trekte heilt til Gammersvik i 10

32 Vaksdal kommune. Ein vil og naturleg kunne ha ein viss inn og utvandring frå nabokommunane Vaksdal, Bergen og Lindås. Det er difor hensiktsmessig med interkommunalt samarbeid. Men små faglege miljø er det ynskjeleg med eit interkommunalt kunnskapsutveksling i viltforvaltninga og samarbeid om kurs og seminar for å auke kompetanse og halde seg oppdatert i nye lover og forskrifter. Det vil vere aktuelt og ynskjeleg å koordinere og tilpasse hjorteviltforvaltninga til nabokommunane. 3. Statistikk 3.1 Fellingsstatistikk Hjortebestanden i Osterøy kommune har som for resten av Vestlandet auka kraftig sidan 1980 talet. Som det går fram av tabellen nedanfor så har avskytinga auka jamt og trutt frå 76 felte dyr i 1990 til 422 felte dyr i Etter dette har talet felte dyr gått noko ned slik at det blei felt 420 i 2011, 401 i 2013, 392 i 2014, 367 i 2015 og 359 i Fiolett serie syner total felte hjort for Raud serie viser felte hodyr i same periode og blå serie hanndyr Hjort felt tot. Hanndyr Hodyr Utviklingstrend Felte hjort Figur 1 I 2011 vart det felt 422 dyr og i 2015 var talet 367 dyr og i dyr. Det er no rimeleg å tru at ein har ein reell nedgang i bestanden. Fellingsprosenten som lenge har vore høg i kommunen har på trass av utvida jakttid gått ned i frå 85 % i toppåret 2011 til 74 % i 2015 er med på å underbygge dette. I 2016 steig fellingsprosenten igjen litt til 76,7. 11

33 3.2 Fordeling av avskytinga Tabellen under syner den fordelinga av avskytinga etter 2006 fordelt på alder og kjønn og fellingsprosent. Tabell 2 År Tildelt totalt Hannkalv Ho kalv 1 ½ å hanndyr 1 ½ år hodyr Eldre bukkar Eldre koller Felt totalt Felling % , , , , , , , , , , ,7 I dei seinare åra har avskytinga av ho- og hanndyr nærma seg 50 % av kvar. Tidlegare vart det prosentvis felt mange fleire vaksne hanndyr enn i dag - sjølv om det kanskje ikkje viser att i statistikken. Ei slik avskyting vil naturleg nok bidra til vekst, lite gamle hanndyr og ei skeiv kjønnssamansetjing i hjortestamma slik som ein har sett. Andelen av kalv i uttaket har og vist ein aukande tendens, opp til rundt 30%. Fjorårskoller og koller kan vere vanskeleg å skilje og det er nok ein del feilrapportering av desse dyra. Det kan ligge fleire fjorårskoller i kolleinnmeldinga og koller i smådyrkategorien. Gledeleg nok har prosentvis uttak av vaksne dyr (bukk/kolle) gått sterkt ned og uttaket av kalv/ungdyr sterkt opp. I 2016 blei det felt 38 % vaksne dyr og 62 % ungdyr/kalv. 3.3 Indikatorar i hjorteviltforvaltninga Hjorteviltforvaltninga skal vere kunnskapsbasert. I samband med utarbeiding og gjennomføring av bestandsplanar i privat regi er det derfor ein føresetnad at dei mål og virkemidlar som blir utforma, er basert på eksisterande kunnskap. Dette gjelder både kunnskap om hjorteviltbestandane, leveområdet og korleis hjorteviltet påverkar andre samfunnsinteresser lokalt. Nokre av dagens viktigaste kunnskapskjelder i samband med planlegging av bestandsutvikling er: Fellingsstatistikk Bestandsstruktur (kjønns- og aldersfordeling) Slaktevekter Kjeveanalysar Sett hjort registreringar Statistikk, irregulær avgang Vårteljing 12

34 3.3.1 Sett Hjort: Dette går ut på at jegerane under jakta registrerar tidsforbruk og det dei ser og feller av hjort. Utifrå dette vert det rekna ut ulike indeksar som skal sei noko om bestandsutviklinga både i høve bestandsstorleik, kjønnsfordeling, reproduksjon og jakttrykk. Sett Hjort er meint å vere eit viktig verkty i bestandsforvaltninga og kvaliteten på dette aukar med auka datamengd/registreringar. Tilfeldige avvik og feilregistreringar vil og gjere mindre utslag di større datamengd som ligg bak. Av dei over 100 jaktfelt i kommunen leverte 79 jaktfelt skjema i 2016 mot 70 i 2015 og 76 i Grunna årlege variasjonar, tilfeldige avvik og at hjorten har store leveområde kan ikkje resultatet herifrå nyttast på små einingar som mindre vald og jaktfelt. Data vert registrert særskilt for innmark og utmark. Sett hjort data frå innmarksjakt syner seg å variere mykje einskilde år utan at det kan forklarast utifrå bestandsmessige tilhøve. Ein reknar difor med at tala frå utmarksjakt gjev sikraste indikatorar på bestandsvariasjonar. Diverre har vi ikkje sett hjort registreringa blitt gjort systematisk i Osterøy kommune. Me har resultat for dei fire siste åra. Tabellen nedanfor syner utviklinga i Sett Hjort for perioden Talgrunnlaget er for lite og usikkert for å trekke bastante konklusjonar. Sett Hjort: bestandsutvikling - utmark: Tabell 3 År Gj.sn. Sett hjort pr. jegerdagsverk 1,7 2,1 1,8 2,27 1,96 Sett hjort pr. jegertime 0,41 0,59 0,48 0,58 0,52 Sett kolle pr. bukk 1,81 1,69 2,12 2,12 1,94 Sett kalv pr. kolle 0,64 0,69 0,64 0,68 0,66 Sett spissbukk pr. bukk 0,91 1,14 1,01 0,72 0,95 % bukk felt av sette bukkar 21,15 12,86 19,14 14,9 17,02 % koller felt av sette koller 13,25 11,61 10,87 9,00 11,29 % kalvar felt av sette kalvar 13,30 11,09 11,42 9,00 11,20 Tal jegerdagar Jaktfelt som har levert skjema ,75 Sett hjort pr. jegerdagsverk Indeksen for Sett Hjort pr. jegerdagsverk og pr. jegertime skal utrykkje endringar i bestandstettleiken. Sjølv om dei til dels samsvarar bra vil Sett Hjort pr. jegertime vere meir presis enn pr. jegerdagsverk dersom rapporteringa er utført korrekt. Desse indeksane kan nok variere noko frå år til år utan at ein trur bestanden varierer tilsvarande. Vêrtilhøva under jakta vil truleg og kunne medverke på talet observasjonar, slik at det ved mykje dårleg ver vert færre observasjonar. Vêrtilhøve vil og påverke korleis dyra brukar terrenget, tidspunkt for lauvfall og snø vil kunne påverke kor mykje av dyra i terrenget ein ser. Sett Hjort er difor ikkje presist nok til å kunne utrykkje bestandsendringar frå år til år, men må sjåast i eit litt lengre perspektiv. Den lineære trendkurva for både sett Hjort pr. dagsverk og pr. time tilseier ein svak nedgang i bestandstettleik. 13

35 Sett kolle pr. bukk Sett kolle pr. bukk skal gje uttrykk for kjønnsfordelinga i bestanden denne har og variert noko, men trenden er tydeleg og gjev utrykk for at skeivfordelinga ein har hatt med for lite vaksne hanndyr i bestanden er i betring. Den optimale kjønnssamansetjinga for ein hjortebestand er mellom 1,5 2 koller pr. bukk (Meisingset 2003). Sett kalv pr. kolle Fortel korleis noko om tilveksten (reproduksjonen) er området. Denne avheng av kondisjonen og aldersfordelinga blant dei vaksne hodyra i bestanden. I dei fleste tilfella vil det vera ynskjeleg med høg og stabil produksjon av kalvar i bestanden. Viktigaste kriteriet til å få til det er høg gjennomsnittsalder hjå dei vaksne dyra i bestanden. Beste måten å sikre dette på er at kalv og ungdyr utgjer ein stor del av jaktuttaket og vaksne dyr ein tilsvarande mindre del. Andel (%) felte dyr av sette dyr Dette gjev uttrykk for jakttrykket på dei ulike kategoriane, men kan og gje indikasjonar på bestandstettleik om indeksane aukar eller minkar vesentleg over tid. Om indeksane endrar seg vesentleg over tid kan det vera med på å underbyggje t.d. auke eller reduksjon i indeksane for bestandstettleik. Som ein ser så er det langt større sjanse for ein bukk som vert sett å bli felt enn det er for koller og kalvar. Sett hjort Tala i tabellen under syner kor mange dyr i dei ulike kategoriane som er observert under ordinær jakt. Tala i tabellen til høgre syner i % av kjend kjønn og alder (av kjende observasjonar). Tabell 4 År År Tal jegerdagsverk % % % Spissbukk Spissbukk Bukk Bukk Kolle Kolle Kalv Kalv Ukjent Sum sett hjort Sum % Vår teljing Metoden for bruk av vår teljing går ut på å telje dei dyra som viser seg på innmarka på våren, fordelt på alder og kjønn. Teljinga går føre seg ved at ein eller fleire personar frå jaktfelta køyrer langs ei bestemt rute på natta og registrerer dyra dei ser ved hjelp av kikkert og lys. Innsamlinga av data er ikkje nasjonal og går ikkje etter ein felles metode. Vår teljinga er organiserast lokalt, og kommunane har eigne retningsliner for teljinga. Fram til og med år 2012 blei vår teljinga utført 2 dagar i april, alt etter når våren kom. 14

36 Ei rekkje vêrtilhøve vil påverke resultatet og dette må det takast høgde for når data vert brukt. For eksempel vil seint snøfall verke negativt på teljinga. Det same vil gylling, då dette vil få hjorten til å halde seg vekke frå bøane ei stund. Hjorten si åtferd gjer dessutan at bukken sjeldnare vert observert på vår teljingane enn koller og kalvar. Resultata må difor tolkast med forsiktigheit. Likevel gjev vår teljingane ein indikator for vinterdødelegheita og ein meir langsiktig utvikling i bestanden. Det har blitt gjennomført vår teljing i Osterøy kommune sidan Ein skal vera forsiktig med å bruke desse tala når det er fleire faktorar som kan påverke resultat, tildøme vêrtilhøve, om det er spreidd møkk like før teljingane, og kva tidspunkt våren kjem på. Men om ein ser på desse tala i saman med sett hjort og fellingsresultat så kan dei visa indikasjonar på utviklinga i hjortestamma. 450,00 400,00 Tal hjort 350,00 300,00 250,00 200,00 Tal hjort Utviklingstrend Figur Bestandstettleik og struktur Bestandsstorleik og kondisjon I Norge er det mest vanleg å nytte endringar i jaktuttak og tal hjort sett pr. jegerdagsverk (observasjonsrata) som mål på endringar i bestandtettleiken. Av desse er endringar i observasjonsrata rekna som det mest presise målet på endringar i tettleik, då denne er uavhengig av jaktkvote og i tillegg vert avpassa i høve til innsatsen (tal jegerdagsverk). Ein føresetnad er at talet på observasjonar (> 500) og talet på jaktdagsverk er relativt høgt (> 1000). Jaktuttaket gjev dessutan ofte eit forsinka spegelbilete av bestandstettleiken fordi det er jakta som skaper bestandsendringane. Det tyder på at jaktuttaket vil for bli høgt i eitt til to år etter at bestanden har teke til å sige (det er difor bestanden sig) og tilsvarande for bli lågt i eitt til to år etter at bestanden har teke til å auke (det er difor bestanden aukar). Ein annan måte å få eit grovt mål på vinterbestanden (VB) er å nytte følgjande formelen: VB = JU/KA- NDR/(1-KA), kor JU er jaktuttaket, KA er den observerte kalveandelen og NDR er den naturlege døds raten i bestanden. JU 367 KA 0,25 VB 367 ((0,25-0,10)/(1-0,25)) NDR 0,10 VB =

37 Sistnemnde er i snitt ikring 5-10 % i norske bestander, men kan vere høgare i områder med høg trafikkbelasting og rovdyrpredasjon. VB vil gje eit rimeleg estimat på vinterbestanden så lenge bestanden ved estimeringstidpunktet er relativt stabil (sett hjort pr. jegerdagsverk endrar seg lite mellom år) og andelen kalv som vert observert ikkje avvik mykje frå andelen kalv som vert felt. For å redusere tilfeldig påverking bør JU og NDR vere snittet frå dei siste tre åra. Hjortebestanden bør generelt ikkje overstige bæreevne for leveområdet. Eit område si bæreevne blir bestemt blant anna av beitetilbod og andre faktorar som tilgang på skjul og ly plassar, omfanget av beiteskadar og talet på trafikkpåkjørslar. Overstiger bestanden bæreevna vil dette resultere i høgare konkurranse om tilgjengelege næringsressursar, og individa i bestanden kan få dårlegare kondisjon. Beiteskadar og andre konfliktar med menneskelige interesser vil i en slik situasjon auka dersom hjortebestanden ikkje blir redusert. Gjennom over beiting kan hjorten ha en negativ verknad på det biologiske mangfaldet, ved at mindre beitesterke planteartar fort blir utbeita. Auka innmarksbeiting er også ein negativ konsekvens av store hjortebestandar. Beiting på innmark utgjer et betydelig økonomisk tap for aktive gardsbruk i Osterøy kommune Endring i hjortestamma Dei viktigaste som påverkar tilveksten i hjortebestanden er produktiviteten av hodyra, kjønstilhøva blant eldre dyr, nivået på ut/innvandring og naturleg dødelegheit. Men jakta er den desidert viktigaste reguleringsfaktoren som påverkar hjortestamma. Ein har difor store moglegheiter til å forme bestandssamansetjinga og til å regulere bestandsnivået i tråd med klart definerte forvaltningsmål. For å kunne nå måla er det viktig at valda og jegerane føl måla og retningslinene. Det er mange argument for at kalvar bør utgjere ein vesentleg del av jaktuttaket. Det overordna målet er å sikre kvaliteten på dei dyra som går igjen etter jakta. Det betyr at dei mest produktive dyra av begge kjønn skal leve vidare for å utgjere ein robust og produktiv bestand. Ein bestand som skal vere best mogleg tilpassa naturgrunnlaget, konkurrerande arealbehov og evnene til å tilpasse seg langsiktige endringar i miljøet. Mykje av årsaken til den raske veksten i hjortebestanden skuldast for stort uttak av hanndyr og for lite uttak av unge hodyr. Hjorten er naturleg tilpassa ein høg kalvedødelegheit, og slik sett vil ein større grad av kalveskyting vere ein naturlig tilnærming i jaktuttaket. Hjorten er en planteetar og før eller sidan vil bestanden seg større enn det det er beitegrunnlag for. Vinterbeiteområda har vore rekna som flaskehals for hjorten. Men ein ser no at sommarbeita er overbebeita. Det er fleire område blitt påvist tettleikssavhengige effektar målt som reduksjon av kroppsvekt for kalv og ungdyr. Det er særleg ungdyra som er taparane i konkurransen om dei beste beiteplantene i vekstperioden. Kolla skal ikkje berre sikre årskalven optimale tilhøve gjennom sumaren, men må også trekke med seg fjorårsdyret til dei same beiteområda. Ein har dermed sett at ved høge bestandstettheiter får det størst negativ effekt for fjorårsdyra som taper i beitekonkurransen som oppstår. Derfor er uttak av ungdyr også viktig i hjorteviltforvaltninga, og spesielt med fokus på å ta ut fleire unge hodyr. Den negative vektutviklinga ein har sett mange stedar medfører ikkje berre at færre og færre av desse blir bedekka som 1,5 år gamle, men at dei faktisk ikkje klarer å oppnå tilstrekkelig vekt til å bli drektige før de er om lag 3 år gamle. 16

38 Det er dramatisk for hjortebestanden sin reproduksjonsevne at eit fleire dyr bruker fleire år på å oppnå optimal vekt. Denne effekten blir forsterka av ein låg snittalder i bestanden, og at delen av bukk per kolle er låg. (Norsk hjortesenter, Johan Trygve Solheim) Kjønn og aldersstruktur i hjortestamma Kjønn I dei seinare åra har avskytinga av ho- og hanndyr nærma seg 50 % av kvar kjønn (figur 3). Tidlegare var det prosentvis felt mange fleire hanndyr enn i dag. Fleire år på slutten av 80 talet og i på 90-talet blei det felt over 60 % hanndyr. Ei slik avskyting vil naturleg nok bidra til vekst, lite gamle hanndyr og ei skeiv kjønnssamansetjing i hjortestamma. Dei siste åra har ein forsøkt å retta opp i denne skeive kjønnsfordelinga og ein har ein del år hatt eit overvekt av felte hodyr. Denne nådde ein topp i 2011 med 62% hodyr. 70,0 % 60,0 % 50,0 % 40,0 % 30,0 % 20,0 % hanndyr hodyr Figur 3 Dersom ein aukar avskytinga med sikte på å redusere bestandstettleiken og opprettheld ei kjønnsmessig 1:1 for-deling i uttaket, vil dette resultere i at bukkedelen i bestanden vert ytterlegare redusert. Resultatet blir tilsvarande sjølv ved eit jaktuttak som er tilpassa å stabilisere bestandsnivået (balansere tilveksten av hodyr). Dette skuldast at hanndyra jamt over har høgare naturleg dødelegheit enn hodyra. Men store endringar kan skje raskt og med enkle tiltak dersom ein ønskjer å motverke ei slik utvikling. Med den kunnskapen som etter kvart finst omkring bestandsmessige konsekvensar av låg bestandsdel av hanndyr generelt og låg hanndyralder spesielt, bør ein oppmode til ei sterkare forankring av definerte målsetjingar for bestandsstruktur innan framtidige rammeverk for forvaltninga. (NINA Rapport 571) Alder Delen av kalv i uttaket har vist ein aukande tendens, opp til rundt 25 %, men gikk ned siste år. Det same gjeld kolleuttaket (Tabell 2). Prosentvis uttak av vaksne dyr (bukk/kolle) og kalv/ungdyr har nærma seg tilrådd uttak (40/60). I 2015 blei det felt 38,7 % vaksne dyr og 61,3 % ungdyr/kalv. Tilsvarande tal for 2016 var 38,2 % og 61,8 %. 17

39 70,0 % 60,0 % 50,0 % 40,0 % Eldre Kalv og ungd 30,0 % Figur 4 Men kronhjorten blir fortsett sett på som det gjævaste jakttrofeet blant hjortejegerane. Dette har ført til at eldre hannar i mange områder er blitt alt for hardt utnytta. Det er derimot viktig å behalde bukkar som re produktivt er på topp, då desse er gode avlsdyr. Store, eldre bukkar i bestanden fører til at brunsten kjem tidlegare. Dermed tidligare paring og tidlegare fødslar. Hodyr som føder tidlig på våren har tilgang på næringsrikt, friskt beite i dieperioden, og kan gje kalven den mjølka den treng for å oppnå god kondisjon. Ettersom kalven blir født tidligare på våren, har den også ein lengre periode til disposisjon til å bygge opp næringsreservar slik at den blir betre rusta til vinteren. Det er derfor eit mål å auka delen av eldre bukkar i bestanden. Dette forvaltningsmålet kan nås ved å auka det totale jaktuttaket, samtidig som uttaket av yngre bukkar blir halden på eit moderat nivå, og eldre bukkar heilt eller delvis blir freda. Hovudtyngda av jaktuttaket blir dermed lagt på kalvar og koller i alle alderstrinn (Knutsen et. al. 2003). Teoretiske modellar har vist at ein kjønnsfordeling som er svært skeiv kan påverka den «genetiske drifta» og føre til et tap av biologisk mangfald (DN-rapport ). Ut frå at ein ynskjer seg ein reduksjon i hjortebestandane er det derimot fornuftig med ein noko høgare uttak av hodyr enn hanndyr. Skal ein nå målsetjinga om ein reduksjon i hjortebestanden er det naudsynt med uttak av ein del kalv. På denne måten blir vinterbestanden halde nede og konkurransen om dei knappe vinterbeiteresursane blir mindre. For å sikre uttak av ein tilstrekkeleg høg del kalv, bør kalv være ein eigen av skytnings-kategori i bestandsplanen og ikkje slåas saman med ungdyr. Eit minimum av kalv i jaktuttaket bør ligge på rundt 20-30% (Knutsen et. al 2003). «Sett-Hjort» registreringer er et viktig informasjonsverktøy for å sjå endringar i alders og kjønnssamansetning i bestanden over tid. For å få så god informasjon om bestanden som mogleg, er det avgjerande at jegerane følgjer opp «sett-hjort» registreringen under hjortejakta Reproduksjonsemna i bestanden Ein kan rekne med at ein del av 1,5 årige hodyr «tek kalv». Kor stor del veit ein ikkje sikkert. Ein del hodyr med særs låg vekt/dårleg kondisjon tek heller ikkje kalv som 2,5 åringar. Ungdyra utgjer ein stor del av bestanden og dette påverkar såleis den totale produksjonsemna i bestanden negativt då ein må ha fleire dyr for å produsere ei viss mengde kalvar samanlikna med ein bestand der ein større del av hodyra produserer kalv. 18

40 3.4.5 Årsaker og verknadane av vektreduksjon Ein aukande bestandstettleik fører til auka belastning på sommar- og vinterbeita, som igjen fører til vektreduksjon. Reduserte vekter fører til redusert produktivitet hos yngre dyr. Forsking viser at halvparten av års kollene blir drektig dersom slaktevekta er 50 kilo. Nokre av desse kollene blir verande små. Og det er slik at små koller føder større del med hokalv enn større koller. Små koller er derfor med på å forsterke den allereie skeive kjønns-samansetninga. Når det gjeld kalvevektene så er det ikkje berre bestandstettleiken som verkar inn, men kalvingstidspunktet kan og vere avgjerande for vektutviklinga til kalvane. Relativ tidleg kalving vert rekna som ein stor fordel då kalvane får med seg meir av den produktive tida tidleg på sumaren med høgt proteininnhald i vegetasjonen. Når det gjeld tidspunktet for paring, som avgjer kor tid kalvinga skjer, så reknar ein med at eldre bukkar spelar ei rolle då brøleaktiviteten kan vere med å framskunde kor tid kollene går i brunst. Vaksne hanndyr har lenge vore overutnytta og det har no i ein del år vore eit ynskje å auke andelen eldre bukk i bestanden. Dei siste 5 åra har andelen vaksne hanndyr i uttaket vore redusert til omlag 12 % medan det tidlegare låg godt over 25 %. Det maksimale som blir tilrådd å ta ut av vaksne hanndyr, dersom ein skal ha ei balansert kjønns og aldersfordeling i bestanden, er 20%. 3.5 Skader på jordbruksareal, skog, hagar m.v Beiteskader på jordbruksareal Beiteskader på innmark femner om beiting i åker og på eng, beiting på tre, grønsaker og frukttre, og i den seinare tid også gras i rundballar. Hjorten beiter selektivt og føretrekk og vel kvalitet framfor kvantitet. Dette betyr at den føretrekk å beite på utvalte planter som ofte har høgt proteininnhald. Gras er en viktig næringskjelde for hjorten. Når snøen smelter vandrar gjerne hjorten etter, slik får den tilgang til nye plantespirer over en lengre periode, noe som gjev ein energi messig gevinst. Om vinteren et den meir blåbærlyng, røsslyng og gjerne bark, knoppar og kvist av rogn, osp og ulike vierarter. Det er funne at elg og hjort har 32 prosent av same beiteval om vinteren. Når hjorten beiter på eng, kan det i avlingstapet i verste fall utgjere opp til %, og i tillegg til avlingstapet blir også kvaliteten redusert ved at det beste graset, raigras og særleg timotei, blir beita bort, mens andelen av engsvingel, som er ein gras-sort med lågare kvalitet, aukar. Skadeomfanget på avlingstap avhenger også om kor mykje hjorten oppheld seg i området, beitetrykket, og når i sesongen det blir beita. Beiting frå hjort på jordbruksareal og skog kan medføre økonomiske tap for brukarane av betydeleg omfang. Omfanget av dette avheng av det lokale beitepresset, avlingstype og alder på skogen. 19

41 I Osterøy kommune består jordbruksproduksjonen i hovudsak av gras til husdyrfôr. Særskilt der hjorten beitar på innmarksareala gjennom heile vekstsesongen kan avlingstapet verte stort. Innmarksareala utgjer mange stader viktige beiteområder for hjorten særskilt vår og haust. Beitepresset er oftast størst i typisk vinterbeitområde der det står mykje dyr frå hausten av og til vårtrekket startar gjerne rundt 1 mai. I slike område med lite snø der hjorten kjem til enga gjennom vinteren kan tapet bli særskilt stort då den beitar graset så hardt nedåt at mykje av det beste graset går ut. Dette vert erstatta av meir beitesterke artar med lågare fôrverdi og produksjon noko som medfører at enga må fornyast oftare om ein skal oppretthalde ein høg fôrproduksjon. I slike område kan det dersom det og vert beita gjennom vekstsesongen vere snakk om eit avlingstap på opptil 40 % av totalavlinga. Forureining av hausta fôr med hjorteavføring som vert med i fôret under haustinga kan og vere eit problem der hjorten beitar på innmark om sumaren. Effektiv førebygging av beiteskadar på innmark føreset kunnskap både om vegetasjon og dyr i utsette områder. Ein må fortsette med å sette i verk tiltak. Slike tiltak må femner både fysiske stengsel for hjortens tilgang til innmark og bestandsregulering i utsette områder. For å avgrense skadane på jordbruksareal der hjorten beitar gjennom heile sumaren har det vore gjeve ein del skadefellingsløyve i hovudsak på koller og kalvar på ettersumaren tidleg haust før trekkdyra kjem. Utover hausten vil det ofte vere mykje dyr på innmarka i vinterbeiteområda, og her er det lite ein kan gjere for å avverje skadane anna enn å gjerde inn jordbruksareala Beiteskadar på skog På Vestlandet kan hjorten gjere betydelige skader på barskogen, særleg gran. Grana blir først og fremst skada av barkgnaging på i alderen år. Skaden sluttar så snart trea utviklar skorpebark. Ein kjenner ikkje den næringsfysiologiske årsaka til barkgnaginga. Det er særlig tre på høg bonitet med tynn bark som er utsett, barkgnaginga aukar ut over vinteren. Det største økonomiske tapet på Osterøy kjem nok av borkgnag på planta gran i hogstklasse 3 og 4. Dette borkgnaget fører med seg råteproblem som kan spreie seg i heile stammen frå beitesåret. Undersøkingar tyder på at skadeproblematikken er størst i nærleiken av innmark, i snøvintrar, og dersom det er lite alternativ mat i gran-plantingane. Eit anna problem er feieskader som oppstår når hjortedyra feiar horna under brunstperioden. Dette fører til at bark blir av flenga, og at greiner eller i enkelte tilfelle kan heile toppen av treet, bli sund av horna. Borkgnaging på gran medfører ofte roteskadar i områda med gnag og rotstokken ver øydelagt som sagtømmer. Trea vert og svekka av råteangrepet noko som ofte kan medfører stammebrekk. Skotbeitinga på ungskog i hogstklasse 2 medfører sterkt redusert vekst og ved gjenteken hard skotbeiting kan det medføre at trea døyr. På furu kan borkgnag og vere eit problem i hogstklasse 2 då det kan medføre at nedste delen av treet vert øydelagt. Også når det gjeld skadar på skog er det vinterbeitelokalitetane som er mest utsett, og ein del stader er det vanskeleg å få etablert ny skog med brukande tettleik og kvalitet. Det er ikkje gjort systematiske kartlegging av beiteskadar på skog. Men i enkelte område med tett hjortebestand er skadane betydelege. 20

42 3.5.3 Skadar i hagar m.v. I periodar av året då beitetilbodet i utmarka er dårlegast (primært vinter og vår), kan hjorten sin søk etter mat resultere i besøk i hagar o.l. Slikt kan ofte resultere både i stor irritasjon hjå grunneigarane men også auka trafikkfare i dei aktuelle områda. Hagehjort er eit spesialtilfelle som har mange fellestrekk med konflikten mellom hjort og jordbruksinteresser og på tiltakssida gjeld difor mykje av det same som ved vern av ulike jord- og hagebruksproduksjonar Felling av vilt som gjer skade. Dersom hjortevilt gjer vesentleg skade på skog eller innmark kan grunneigar søke om skadefellingsløyve. Dette kan vere skade på frukttre, innmark og skogbruk. Når, eller fortrinnsvis før, disse skadane fører til et økonomisk tap må det i enkelte tilfelle gjerast tiltak for å redusere eller forhindre skadane. I første omgang må det gjerast førebyggande og avverjande tiltak, som for eksempel auka uttak av arten gjennom ordinær jakt. Dette kan for eksempel skje gjennom regulering av minsteareal (inntil 50 % fråvik av minstearealet, jf. forskrift om forvaltning av hjortevilt 9) og andre førebyggande tiltak som er relevante og rimelege for den aktuelle saka. Naturmangfaldlova 18 a) er heimelsgrunnlaget for felling av skadegjerande hjortevilt «Kongen kan ved forskrift eller enkeltvedtak tillate uttak av vilt og lakse- og innlandsfisk a) for å beskytte naturleg førekomande planter, dyr og økosystem,» Kommunen kan gje løyve til uttak av hjortevilt for å avverje skade på avling, husdyr, tamrein, skog eller annan eigedom. Hjort som blir felt som skadedyr fell utanfor den ordinære jaktkvoten skal tilfalla viltfondet. Sjølve fellinga av skadegjerande vilt er det kommunen som tek seg av. Med dei nye jakttidene for hjort som blei innført i 2012 og redusert bestand, vil trongen skadefellingsløyve forhåpentlegvis bli redusert, og vere aktuelt i heilt spesielle tilfelle. Det er fleire tiltak ein kan nytte for å førebygge skade, men kanskje ikkje alle vil vere like veleigna overalt. Ein kan til dømes: 1. Felle flest mogleg av dei dyra ein kan ta ut i ordinær jakt i område der hjorten gjer skade. Valda bør prioritere dette ved ei intern fordeling av fellingskvota. 2. Gjerde inne rundballar. 3. Opprette og vedlikehalde beite/viltåker som er særskilt tilrettelagt for hjorten. Ein kan søke støtte frå kommunen sitt viltfond til tiltak som førebygg skade på landbruksnæringa, men viltfondet kan ikkje verte nytta til å gje erstatning for påført skade. 3.6 Påkøyringar Kollisjonar mellom køyrety og hjort har i lengre tid vore eit problem på einskilde vegstrekningar i kommunen Den mest belasta vegstrekninga ligg i eit viktig vinterbeitområde der det står mykje dyr gjennom vinteren. Dyra kryssar vegen morgon og kveld til og frå beiteområda. Som det går fram av 21

43 tabellen nedanfor er oktober den månaden med desidert flest påkøyringar. Dyra er då tilbake i vinterbeiteområda. Osterøy kommune har i lengre tid registrert ulykkes punkta med ei målsetjing om at det skal vera eit godt grunnlag for å sette i verk effektive tiltak som kan redusere talet påkøyringar. Tabell 5 År Påkjørt Felt Felt som Sjukdom, skade Sum av bil ulovlig skadedyr eller andre årsaker Fallvilt fordelt på type. Tabell 6 Månad/år Sum Hjortepåkjørslar fordelt på månad. Det er særleg periodane på hausten, når det første snøfallet kjem som er utsatt og på ettervinteren når dyra trekker ned mot innmark for å finne mat og dermed kryssar vegane, at det er mest påkjørslar. Samanstøytane ender med forskjellige utfall. I tilfelle dyra blir drepen på staden, er det Vegvesenet som grunneigar som får kostnadene ved å fjerne desse. Dersom dyra ikkje blir drepe på staden er det kommunen sin plikt etter viltloven å gjennomføre ettersøk for å slå fast om dyret er skada og må avlivast. Dersom åtferdene ser normal ut blir dyret friskmeldt. I en del tilfelle blir ikkje dyret funnet, og da må ein forut sette at det har kome frå saman støyta utan alvorlege skadar. Utgifter i samband med ettersøk av trafikkskadd vilt er ein stor post for det kommunale viltfondet. 22

44 Uttak av hjort med låge slaktevekter Hjorten er blitt klart redusert i storleik og vekt dei siste åra. Dette har nok samanheng med auka bestandstettheit og konkurranse mellom individa om dei mest næringsrike og vekstfremjande beita. Med aukande bestandstettheit og næringskonkurranse utgjer små og svakt utvikla individ ein stadig større del av bestandane. Dermed aukar og sjansane for at små individ parar seg med kvarandre, noko som over tid forsterkar utviklinga i retning av fleire og mindre dyr i bestandene. Når jegerane får sjansen til å selektere på storleik innan kjønns- og aldersgrupper vil dei gjerne skyte store individ. Dette vil ha uheldige følgjer for bestanden sin utvikling på sikt. Det er derfor ynskjeleg med tiltak som får jegerar til å ta ut små og dårleg utvikla individ i større grad enn tilfellet er i dag. Med bestandsplanbasert forvaltning og samarbeid innan vald er dette mogleg. Forslag til ordning for auka felling av små og svake individ av hjort. Døme: Medlemmer i et vald kan einast om å sette av eksempelvis 5-8 % av årets kvote til ein bufferkvote som kompensasjon for små og svake dyr som blir felt (dyr med låg kondisjon). Dyr med låg kondisjon er uvanlig små dyr i en bestemt kategori og gjeld berre kalvar og 1-års dyr. "bufferkvoten kan også nyttast til å førebygge lokale problem og kompensere beiteskade. Etter 1. november blir "bufferkvoten fordelt på vanleg måte. Dyr med låg kondisjon skal rapporterast på ordinært måte. Sjuke eller skadde dyr som kan etter avtale overlatast til kommunen under visning til human avliving (går ikkje av kvoten), - eller kan takast av «bufferkvoten». 4. Organisering valdstruktur 4.1 Organisering og valdstruktur Valda må organiserast på ein hensiktsmessig måte som bidreg til å oppfylle målsetningane i bestandsplanane. Det er mest hensiktsmessig dersom viltområda er organisert i store vald framfor mange små. Ein kan dermed lettare konsentrere jakta til områder som hjorten opphelde seg og områder som det er mykje beiteskader, eller som ein av andre årsaker ynskjer ein mindre bestand. Hjortejakta i Osterøy er pr. våren 2016 organisert i 38 vald. Mange av desse valda er små og har ein årleg avskytning på under 10 dyr samla. Det kan vere hensiktsmessig at talet på vald i kommunen blir redusert ved at mindre vald slår seg saman til større einingar. Eventuelle samanslåingar av vald bør oppnåas gjennom ein frivillig avtale mellom dei jaktrettshavarane i dei aktuelle valda. Men for å stimulere til større forvaltningseiningar bør 50% regelen prioriterast for vald med godkjende bestandsplanar. For å kunne styre utviklinga i bestandane i samsvar med forvaltningsmåla er det viktig at ein størst mogleg del av tildelt kvote blir felt. Fellingsprosenten for Osterøy har dei siste 8 åra vore på 79,4%. For 2015 falt den med 6% til 74%, men auka litt igjen i 2016 til 76,7. Det er ei langsiktig målsetning at fellingsprosenten skal vere min. 80%. For vald som er for små til at det er hensiktsmessig med eigne bestandsplanar, skal avskytinga vere basert på målretta avskyting ved å fordele fellingskvoten på eit bestemt tal av definerte kjønns- og 23

45 aldersgrupper. Bestandsplanar har ein klar fordel ved at dei gjev ein større fleksibilitet og presisjon i forvaltninga enn målretta avskyting og fordi rettshavarane ideelt sett skal få ein meir aktiv forvaltarrolle. 4.2 Hjorten sin områdebruk, resultat frå Merkjeprosjektet I perioden vart det gjennomført eit større merkjeprosjekt for hjort i Hordaland og Sogn. Hovudmålet for prosjektet var å auke kunnskapen om hjorten sin områdebruk gjennom året for å kunne drive ei bestands messig og målretta forvaltning. Det blei merka 117 dyr i 30 kommunar i Hordaland og Sogn der 111 dyr med tilstrekkeleg data. Hodyra hjå hjorten held ofte saman i familiegrupper med fleire generasjonar og ein reknar at ei merka kolle såleis representerer ofte fleire dyr som har eit mykje godt tilsvarande trekkmønster. Hovudtrekka for ei slik familiegruppe vil vere likt og dei vil vere samla på vinterlokalitetane. I sumarområda der dei og oftast kalvar vil dei fordele seg over større område. Dataa frå halsbanda lagra kontinuerlig dyra sine posisjonar og GPS halsbanda vart tekne av dyra når dei var tilbake på vinterbeitelokaliteten. Deretter vart data om dyra sine posisjonar og bevegelsar gjennom året henta ut. Ein del av dei siste halsbanda som vart nytta sendte posisjonsdata via mobilnettet slik at ein fekk inn posisjonsdata fortløpande når dyra var i område med mobildekning Hovudkonklusjonane frå Merkjeprosjektet i Hordaland og Sogn 51 % av dei merka kollene i Hordaland vart klassifisert som trekkdyr dvs. ulike leveområde sommar og vinter. Andelen trekkande bukkar var 68%. Trekkdyra forflytta seg i gj.sn 13 km for koller 16 km for bukkar. Kollene trekk tidlegare enn bukkane. Hjorten har trekk til høgareliggande område. Snittdato for vårtrekket var for kollene 4.5 og 17 5 for bukkane. Snittdato for hausttrekket for koller var 13.9 og 15.9koller Hjorten trekk kortare og mindre i mindre variert topografi Bukkane har langt større leveområde enn kollene. Ein hjort brukar i gjennomsnitt 2 kommunar gjennom året. Optimal vald/bestandsplanområde bør vere minst 100 km2. Geografiske tilhøve som dalføre /fjellkjeder og fjordsystem spelar og inn på avgrensing av leveområda Hjort merka i Osterøy kommune

46 I Osterøy kommune vart det i alt merka 5 dyr, 4 koller og 1 bukk. Registreringa viste at ein del av kollene ikkje vandra i det heile, men blei stort sett verande i same område (Sjå kart.). Ei kolle som blei merka på Rolland hadde sumarområdet i området mellom Skår og Hamre. Kolla som blei merka i Mjeldalen vandra om våren til Myking og vidare til Kleiveland. Bukken som blei merka på Lidtun starta vårtrekket tidleg i mai og trekte langs høgfjella til Gammersvik i nord og brukte bere nokre dagar på trekket. Ein markert observasjon for fleire av dei merka dyra var at dei i liten grad vandra over sterkt trafikkerte hovudvegar. Ei kan sjå dette for kolla som blei merkt på Fitje. 4.3 Viltfond og fellingsavgift Kvar søknad til viltfondet i Osterøy kommune vert vurdert og avgjort av Osterøy kommune etter kvart som dei kjem inn. Søknadene vert handsama etter «Forskrift om kommunale og fylkeskommunale viltfond og fellingsavgift for elg og hjort». Vald som utarbeider bestandsplan for første gong vert løyvd eit tilskot på inn til kr 5000 etter søknad. Vald som søkjer om tilskot til arbeid med revisjon av bestandsplan vert løyvd eit tilskot på inn til kr Valda må oppfylle krava som er sett i Hjorteviltforskrifta om minimum 20x minstearealet. Viltnemnda set følgjande vilkår ved løyving av tilskot til revidering av bestandsplaner: - Osterøy kommune skal ha evalueringsrapport frå føregåande bestandsplanperiode. - Osterøy kommune skal ha eit rekneskap over kva tilskotet vert nytta til. 5. Forvaltningsmål og tiltak i planperioden 5.1 Hovudmål for hjorteforvaltninga i Osterøy kommune Forvaltninga av hjortebestanden i Osterøy kommune skal vera økosystembasert og forvaltast slik at naturen sin produktivitet og artsrikdom blir teke vare på. Forvaltninga 25

47 skal sikre ei livskraftig hjortestamme, eit rikt biologisk mangfald og ein hjortestamme til gode for samfunnet og landbruksnæringa. 5.2 Delmål for hjorteforvaltninga i Osterøy kommune Ein del av tiltaka kan gå igjen for fleire mål og kan såleis vere eit viktig tiltak for å nå måla Bestandsstettleik Mål: Hjortetettleiken skal stabiliserast på til ei kvar tid blir vurdert som bærekraftig nivå og høveleg med omsyn til beitegrunnlaget, skadeomfanget i jord- og skogbruk, trafikkskadar og biologisk mangfald. Bestandstettleiken skal haldast innanfor bæreevna til hjorten sitt naturlege / føretrekte leveområde (habitat). Bestanden av hjort skal ikkje fôringa det biologiske mangfaldet. Hjorteforvaltninga skal ta omsyn til jordbruk- og skogbruksinteresser og bønder og skogbrukarar skal ikkje lide betydelige økonomiske tap som følgje av beiteskader på skog og innmark. Bakgrunn for målet: Hjortetettleiken i store deler av kommunen har i lengre tid vor for høg og har ført til for store skadar på jord og skogbruk, men og trafikkskadar og skadar på biologisk mangfald. Samtidig er hjortejakta er ein viktig utmarksressurs for grunneigarane i Osterøy kommune, og har stor rekreasjonsverdi for jegerar både innanfor, men også utanfor kommunen. Det er difor viktig å finne eit nivå på hjortestamma er av ein slik storleik at skadeomfanget blir akseptabelt for landbruket og andre samfunnsinteresser. Veksten i hjorteviltbestandane som ein har hatt dei siste 30 åra skyldast blant anna over-uttak av hanndyr og for lite uttak av unge hodyr. Tiltak i planperioden: Sikre høgt nok uttak av tal hjort og rett uttak av unge dyr og produksjonsdyr. Det bør vere eit overvekt av yngre hodyr (1 ½ år). Tilpasse fellingsløyva etter tilgjengeleg kunnskap om bestandsutvikling Gode samarbeidsrutinar mellom offentlege og private aktørar i lokal forvaltning Sett Hjort må nyttast for å korrigere tildeling/totaluttak. Aktiv bruk av differensiert minsteareal i kommunen Kontroll med faktisk jaktuttak. Kartlegging av beiteskader og konsekvensar av over-beiting. Mål: Fellingsprosent 26

48 Fellingsprosenten skal på kort sikt vere på minimum 80 % i kommunen og minimum 75% i alle vald. På lengre sikt bør fellingsprosenten vere minimum 85%. Bakgrunn for målet: For å kunne nå måla er det viktig med ein høg fellingsprosent. Etter at Osterøy kommunen la om viltforvaltninga i 2006 har fellingsprosent vore høg. Men det er viktig at fellingsprosenten blir liggande på eit høgt nivå. Det er naudsynt for å få god styring med alders og kjønnssamansetninga i hjortebestanden. For at ein skal kunne gjennomføre ei målretta forvaltning bør fellingsprosenten vere minimum 85% (Meisingset, 2008). Ein vil med ein høg fellingsprosent og oppnå ein betre samsvar med bestandsplanen. Ein høg fellingsprosent vil kunne bidra til ein høgare del ungdyr og dess lågare del hanndyr i fellinga. For å kunne gjennomføre ei målretta forvaltning bør fellingsprosenten ligge på minimum 85 (Meisingset 2003). I Osterøy kommune har den samla fellingsprosenten den siste 8 års perioden vore mellom %. Men fellingsprosenten varierer sterkt i kommunen. Mange vald feller ikkje hjort i det heile eller har under 50% felling. Dessverre har fellingsprosenten i kommunen ein nedgåande trend, men nedgangen har flata ut. Tiltak i planperioden: Justere minsteareal for tildeling av fellingsløyve etter endringar i hjortestamma. Justere tildeling av løyve gjennom tilpasse av bruk av 50% regelen ( 7). Ekstradyr skal i hovudsak berre tildelast når valda/(jaktfelta) har oppfyller krava om minimum fellings% på 80%. På lengre sikt bør den opp på minimum 85%. Arbeide for større og meir rasjonelle vald som er betre tilpassa hjorten sin levesett / leveområde gjennom informasjonsarbeid og tett dialog med grunneigarane, valda og jegerane. Bidra med kunnskap i prosessane med å få til ei bestandsplanbasert forvaltning Forvaltninga skal vere kunnskapsbasert Mål: Kommunen og valda skal til kvar tid ha best mogleg oversyn over hjortebestanden. Bakgrunn for mål: Datainnsamlinga i samband med jakta er det beste forvaltningsverktøyet som finast per dags dato, og er det middelet som gjev høve til å ha oversyn over hjortebestanden. Sett-hjort er det viktigaste registeret, men vårteljing er eit nyttig supplement. For å få best mogleg kvalitet på data som vert samla, er det ynskjeleg at flest mogleg leverer inn sett-hjort og deltek i vårteljinga. Vald med godkjend bestandsplan skal bli honorert økonomisk for deira innsats. Tiltak i planperioden: Alle vald/jaktfelt skal registrere Sett Hjort data. Registreringa skal skje direkte i Settogskutt.no. Alle valda skal registrere slaktevekter som helst bør gjerast direkte i Settogskutt.no. Minst 75 % av valda skal levere «sett hjort» elektronisk før utløp av denne planperioden 27

49 Gje tilskot til valda/bestandsplanområda som registrerer «Sett hjort data» elektronisk. Sikre at alle vald leverer fellingsrapport seinast 14 dagar etter at jakta er avslutta gjennom tett oppfølging av valda. Sette i gang kontrolltiltak for å få rettast mogleg rapportering. Minst 10% av felte dyr skal kontrollerast. Nyttiggjere seg kunnskap om hjorten sin områdebruk m.v. avdekka gjennom merkjeprosjekta samt søkje å bidra til å få enno meir kunnskap ut av dei data som er samla inn gjennom dette/desse. Auka kunnskapen om forvaltninga, beitegrunnlaget, trekkvegar o.l. og bruke dette i forvaltninga. Fortsette med vårteljing helst som eit samarbeid med valda Helsetilstand og produksjonsevne Mål: Bestanden skal ikkje overstige beitegrunnlaget forvaltninga skal være bærekraftig. Morlause kalvar som følgje av at kollene blir felt frå kalven skal ikkje skje. Gjennomsnittlig slaktevekt skal aukast. Auka fokus på å ta ut små og reduserte dyr. Helsetilstanden hos hjorten skal generelt haldast på eit høgt nivå. Det skal være en stabil og god produksjonsevne i hjortebestanden. Bakgrunn for mål: Den nasjonale målsetjinga for hjorteviltforvaltning seier at hjorteviltet sin helsetilstand skal haldast på eit høgt nivå. Dette inneber at forvaltninga skal utøvast på ein måte som fører til god kondisjon hos hjorten og avgrensar omfanget av sjukdomar og parasitter. Ved en jaktseleksjon der ein tek ut dei minste dyra i bestanden, vil ein få ein bestand beståande av større dyr med god kondisjon. Store, kondisjonssterke produksjonsdyr gjev opphav til større kalvar. Ein får dermed ein høgare gjennomsnittlig slaktevekt i hjortebestanden. Det er derfor ei målsetning at svake, små dyr, såkalla skrapdyr, blir felt ut av bestanden. Slike dyr har dårlig kondisjon og mindre sjanse til å overleve ein hard vinter. Ein kan derfor sjå på jaktuttaket av desse dyra som kompenserande tiltak mot den naturlige vinterdødelegheita. Små fjorkoller blir forsinka kjønnsmodne. Kalvar med låg fødselsvekt veks gjennomgåande saktare enn store kalvar og små kalvar har høgare (vinter) dødelegheit enn større kalvar. Tiltak i planperioden: Halde hjortebestanden på eit berekraftig nivå slik at det blir for stor konkurranse om beitegrunnlaget. Uttak av ungdyr framfor eldre dyr. Maks 40 % felte eldre dyr. Og minimum 25 % kalvar i avskytinga. Produksjonsdyra av begge kjønn er like viktige og det er behov for å auke snittalder i bestandane. Tildeling av fellingsløyve for koller og kalv samla. Følgje opp valda og jegerane med informasjon og haldningsskapande arbeid for å unngå morlause kalvar. Informasjon og haldningsskapande tiltak for bevisstgjere jegerane om sikker, human, jakt. 28

50 Informasjon til valda og jaktfelta om viktigheita av at lover, forskrifter, retningsliner og avskytingsplan blir følgd. Valda skal registrere slaktevekter Ha fokus på å ta ut små dyr då desse kjem seint i brunst og kjem seint i produksjon og produserer små dyr, men og overvekt av hodyr. Uttak av svake dyr (skrapdyr) gjennom haldningsskapande arbeid gjennom informasjonsutveksling og samarbeid med valda. Inngå skriftlege samarbeidsavtalar mellom kommunen og valda der resultata er etterprøvbare. Bestandsplanane skal innehalde konkrete tiltak for uttak av skadedyr. Overvaking av kondisjon og helsetilstand, bl.a. ved å studere utvikling i slaktevekter og ved inn rapportering av sjukdomstilfelle Skadar på innmark og skog Mål: Redusere omfanget av beiteskadar på jordbruksareal og skog Bakgrunn: I område med aktiv jordbruksdrift er det med tett hjortebestand store skadar på jordbruksareal/avlingar og skog. Det er og mykje av dei same områda som har størst problem med påkøyringar/kollisjonar mellom hjort og køyrety. Enkelte område kan og ha problem med skadar i privathagar og gravplassar. Tiltak i planperioden: Uttaket av hjort skal vera høg i område med store beiteskadar. Kommunen skal bruke 50% regelen aktivt for tildeling av tilleggsdyr i område med mykje beiteskadar. I områder med beiteskader skal ein foreta eit uttak av leiarkoller med kalvar. Valda må sørgje for å ta omsyn til at aktive gardbrukarar har større belastning med hjorteskadar enn ikkje aktive ved fordeling av hjorteløyve Bestandssamansetning alder og kjønn Mål: Forvalte hjortebestaden slik at det vert ført vidare ei balansert bestandssamansetjing med omsyn til både kjønn og alder. Hjortebestanden skal bestå av ein større del eldre dyr. Produksjonsdyra av begge kjønn er like viktige og det er behov for å auke snittalder i bestandane. Store, eldre bukkar skal i større grad enn i dag sparast. Jakta skal baseras på ein avskytingsplanar der prosentvis målsetning for kjønns- og aldersfordeling er gjeve og følgje målsetjinga for kommunen. Auka kunnskap om kjønns- og alderssamansetning i hjortebestanden. Bakgrunn for målet: Gjennom lang tid har det vore eit relativt høgt uttak av eldre dyr, særleg eldre bukkar. Dett har ført til 29

51 ein relativt låg snittalder. I dei seinare åra har uttaket blitt meir balansert, men framleis er uttak av eldre dyr og hanndyr for høgt. Ei skeiv bestandssamansetting med låg del eldre bukkar påverkar ikkje direkte vekstraten i bestanden, men vil føre til seinare brunst for kollene og dermed seinare kalvefødsel. Dette vil igjen føre til kalvar som er mindre og dårlegare rusta til vinteren. På sikt vil det gje ein bestand med dårleg gjennomsnittleg kondisjon. Tiltak i planperioden: Kjønns-balansert uttak av vaksne dyr (1,5 år og eldre). Inn til 5% avvik kan godkjennast. Maks. 40 % eldre dyr i avskytinga Delen kalv skal utgjere 25-30% kalv og % ungdyr og skal til saman utgjere minst 60 % av det samla jaktuttaket. Lågare uttak av eldre bukkar enn det som har vore vanleg historisk og maksimum 20 %. Kommunen skal formidle årlege statistikkar som syner utviklinga Arealbruk og trekkmønster Mål: Viktige trekkveier og leveområder for hjorten skal i størst mogleg grad blir ivareteken i kommunen sin arealplanlegging og utbygging. Kunnskapen om hjorten sin områdebruk samt beiteskadar forårsaka av hjort skal aukast. Konfliktar mellom hjorten sin arealbruk og andre samfunnsinteresser skal minimerast, her under redusere omfanget av skader på skog og innmark. Bakgrunn: Det skal tas omsyn til hjorten sin arealbruk og trekkveier i kommunen sine planar og arealdisponering. Eit viktig reiskap for å sikre trekkveier og viktige viltområder er Osterøy kommune sin kommuneplan. For alle planer som involverer naturområder skal viktige trekkveier leggast til grunn for å vurdere planen sin innverknad på hjortebestanden. I områder med særleg store beiteskadar på innmark og produksjonsskog, kan kommunen nytte 50% regelen for å auke uttaket av hjort. 50% regelen ( 7) kan ikkje nyttast for å godkjenne eit vald som ikkje oppnår minstearealet etter 6. Tiltak i planperioden: Datainnsamling og overvaking av hjortens områdebruk. Bruk av opplysningar om hjorten sine trekkveier i kommunen sin arealplanlegging. Reduksjon av bestanden og eventuelt bruk av 50% regelen i områder med mykje beiteskadar. Kartlegging av beiteskader på skog og innmark. Vurdere å etablere beitefelt i utvalde skogsområder for å lette beitetrykket på innmark. Bruk av viltfondsmidlar til skadeførebyggande og konfliktdempande tiltak i områder med mykje beiteskadar. Skadefelling av problemdyr (om alt anna er prøvd). 30

52 5.2.8 Trafikkpåkjøringar Mål: Halde nivået for tal påkøyringar på under 2,5 % av tal felte dyr. Trafikkskada hjort skal handterast på ein dyre etisk og profesjonell måte. Bakgrunn for målet: Talet trafikkpåkøyringar i Osterøy kommune ligg på eit for høgt nivå sett i høve til storleiken på hjortebestanden og vegtrafikken. Det er eit mål å redusere talet på påkjøringar. Då det er ein lineær samanheng mellom bestandsstorleik og tal trafikkpåkøyringar. % påkjørte hjort av fellingsresultat vil difor vere ein brukbar indikator for bestandsstorleiken. Tiltak i planperioden: Reduksjon av hjortebestanden. Registrere fallvilt i hjorteviltregisteret og bruke registringane aktivt Arbeide for at valda tek ansvar for å ta ut "stasjonære" dyr i problemområde. Samarbeid med vegmyndigheitene for om mogleg å få sett i verk tiltak på utsette strekningar. Rydding av kantvegetasjon langs utsette strekningar. Andre avbøtande tiltak som skilting, viltovergangar/undergangar og viltgjerder på vegstrekningar som er spesielt utsette Organisering og jaktinnsats Mål: Det er eit mål at hjorteviltforvaltninga i størst mogleg grad skal vere basert på bestandsplanar for større vald jf. 12 i forskrift om forvaltning av hjortevilt. Etablering av større vald eller bestandsplanområde, primært gjennom frivillige avtaler om samanslåing. Forvaltninga skal i hovudsak være basert på bestandsplanar. Felling% skal vera minimum 80% på kort sikt og minimum 85% på lengre sikt. Fellingsstatistikk skal rapporterast i den nasjonale Hjorteviltregisteret. «Sett-hjort» registreringar skal bli ein naturleg del av hjortejakta. Bakgrunn for målet: Valda må organiserast på ein hensiktsmessig måte som bidreg til å oppfylle målsetningane i bestandsplanane. Det er mest hensiktsmessig dersom viltområda er organisert i store vald framfor mange små. Ein kan dermed lettare konsentrere jakta til område som hjorten opphelde seg og områder som det er mykje beiteskader, eller som ein av andre årsaker ynskjer ein mindre bestand. 31

53 For å kunne styre utviklinga i bestandane i samsvar med forvaltningsmåla er det viktig at ein størst mogleg del av tildelt kvote blir felt. Tiltak i planperioden: Samanslåing av mindre vald til større valdeiningar/bestandsplanområde gjennom frivillige avtalar om samanslåing. Kommunen skal vere ein aktiv medspelar i prosessane. Evaluering av bestandsplanane og måloppnåing. God dialog med jaktrettshavarane og jegerar, f. eks gjennom årlige møter mellom forvaltningsmyndigheter og valdsansvarlige/jaktleiarane. Vald som vel å stå utanfor bestandsplansamarbeid får tildelt fellingsløyve i samsvar med teljande areal og fordeling som tilgrensande/kringliggjande vald/bestandsplanområde med godkjend bestandsplan. Avvik mellom planlagt avskyting og faktisk felling i alder og kjønn skal vere maks 10%, men bør vere nærmare 0 på valdnivå og bestandsplannivå i planperioden. 32

54 6. Vedlegg 1: 6.1 Krav til bestandsplan For å få til best mogleg forvaltning av hjorten i Eid kommune er det viktig å få fram god nok dokumentasjon på det arbeidet storvaldet har gjort i perioden som har gått og kunne grunngje dei val som vert teke for perioden som kjem. Det er derfor sett opp sams krav til bestandsplan. Med bakgrunn i at endringane i hjortestamma skjer relativt rask er ei varigheit på bestandsplanane på tre år lenge nok for å få ein så god plan som mogleg. Ei har då ein viss fleksibilitet ved å kunne godkjenne forlenging inn til 2 år. Innhald 1) Planområdet si avgrensing og jaktfelt. a) Kvar valdet er, utbreiing og grenser (kart) b) Arealopplysning c) Organisering av valdet i jaktfelt 2) Planperiode 3) Korleis valdet er organisert i styre, samarbeid med andre vald m.m 4) Statistikk (min. siste 5 år) a) Fellingsdata b) Sett hjort c) Beiteskadar på innmark og skog d) Utbreiing og trekktilhøve e) Irregulær avgang (funne døde hjort i og utanom jakta 5) Oppsummering og evaluering av førre planperiode 6) Målsetting for komande periode. a) Hovudmål b) Delmål (Fellingsprosent, 7) Avskytingsplan med totalt tal fellingsløyve fordelt på minst fire kategoriar. 8) Tiltak (Sjå Forvaltningsplan for hjort for Osterøy kommune) a) Felling av skadedyr / Fallvilt b) Tiltak mot skade på innmark og skog c) Skjøtselstiltak i planområde for å redusere beiteskadeproblem og trafikkpåkjøringar Vedlegg til bestandsplan A. Avskyting fordelt på alder og kjønn: a) Hokalv, hannkalv; 1,5 års hodyr; 1,5 års hanndyr; vaksen ho; vaksen hann b) Totalt felt c) Fellingsprosent d) Vektstatistikk B. Oversikt over trafikkdrepte dyr og kreperte av andre årsaker. F. Kart som viser: a) Jaktfelt b) Brunstområde. c) Vinterbeiteområde. d) Påkøyrslestadar. e) Trekkvegar 33

55 7. Vedlegg 2. Målsetjingar og avskytingstrategiar 7.1 Målsetjing Å halde eit bestandsnivå stabilt slik målet har vore i mange av bestandsplanane er ikkje enkelt for å ikkje sei umogeleg, det er langt enklare å redusere eller auke bestanden. Stabilisering krev særs gode styringsverkty og presis rapportering. Likevel vil ein måtte leve med mindre variasjonar då ein ofte vil kome litt på etterskot med å fange opp endringane. Ein reknar at % av hjorten døyr etter jakt. Jakta har såleis stor verknad på bestandsutvikling, men det vil likevel vere naturlege variasjonar grunna variasjonar i vêrtilhøve frå år til år som igjen påverkar beitekvalitet, vektutvikling og vinteroverleving fyrst og fremst for kalvar men og vaksne dyr. Dette kan medføre lokale bestandsendringar som ein ikkje lett fangar opp. Endringa av hjorteviltbestanden skjer raskt. For eksempel vil 90 % av hjorten i ein bestand blir skifta ut på 7 år. 7.2 Avskytingsstrategiar For kalv bør ein ha eit samla uttak på minimum 25 %, men dette uttrykkjer minimum og bør vera nærare 35% av totaluttaket. Andelen kalv og ungdyr i uttaket har utgjort under 60 % av totaluttaket i lengre tid medan andelen eldre hodyr i same tidsperioden har lege godt over 20 %. Det er særskilt andelen 1,5 årige hodyr som har vore lågare enn ynskjeleg. Dette har vore med å svekka reproduksjonsemna i bestanden. Dersom ein ynskjer å oppretthalde eit høgt uttak utan å måtte auke totalbestanden vesentleg må ein snu på dette slik at kalv og ungdyr utgjer ein større del og eldre dyr ein mindre del. Med gode styringsverkty vil ein kunne sjå endringane tidlegare og kunne korrigere avskytinga raskare. Sett Hjort registreringar er det verktyet ein i dag meiner er det beste ein har. Kor godt det er avheng av mengda og kvaliteten på registreringane. Men dette er heller ikkje eigna til å fange opp brå og lokale endringar, men meir å sjå trendar i bestandsutviklinga for større område over tid. Bestandsplanane bør ha fokus på å auke andel kalv i uttaka. Vidare at dei balanserer uttak mellom hann og hodyr slik at det på botnlinja blir teke ut noko fleire hodyr enn hanndyr årleg. Om ikkje vil bestandane berre fortsette å vekse. Flest mogleg av dei dyra som går igjen etter jakta skal vere dyr i sin beste og mest produktive alder, og då er bukkane like viktige som de såkalla «stamkollene» Tilrådd prosentvis fordeling av uttaket (Hjortestamme i ballanse) Kjønn/alder, % Kalv Ho 1½ år Hann 1½ år Eldre ho Eldre hann Alder/kjønn Alder >=60 <=40 34

56 Årskalender Hjort: Rapportering/ tidsfristar vald kommune (Forskrift: Forvaltning av hjortevilt, FOR ) Månad Dato Hending Merknad Januar 12 Siste frist for valdansvarleg til å sende ein samla fellingsrapport for valdet til kommunen, (jf. Rapport-plikta i 25 i Hjorteviltforskrifta). Januar 15 Frist for å fremme forslag om nytt minsteareal Januar 20 Siste frist! Levering av Sett-Hjort og slaktevektskjema, (godkjenn evt. Setthjort skjema reg. på SettogSkutt) Januar 22 Kommunen skal rapportere felling til SSB innan 22.1 Februar Valda skal halde årsmøtet innan utgangen av februar. Faktura for fellingsavgift vert utsendt frå kommunen til valdet på grunnlag av samla innrapportert felling i valdet. Mars 15 Frist for kommunen til å fastsette endringar i minstearealet April 1 Start nytt jakt-år! Siste frist for å melde inn eventuelle endringar i valdet/ bestandsplanområdet til kommunen. Mai 1 Frist for søknad om godkjenning av vald/ bestandsplanområde. Frist for å melde endringar i vald/ bestandsplanområde. Frist for å søke om godkjenning eller endring av bestandsplan Juni 15 Godkjenning av eventuelt nye vald/ bestand-planområde. Tildeling av løyve frå kommunen til valda. Utsending av fellingsløyve. Sept 1 Jaktstart 1.9. Hugs å føre Sett-Hjort og slaktevektskjema kontinuerlig! Helst via Des 23 Siste jaktdag. Rapportere fellingsresultat, slaktevekt og SETThjort til kommunen innan 14 dagar. Jaktfeltleiarar rapporterer til valdleiar, -> valdleiar sender samla rapport til kommunen. Fellinga skal rapporterast i hann og hodyr for kategoriane; kalv, ungdyr og eldre dyr! (totalt 6 kategoriar). Parter med interesse, vald/ grunneigar Kommunen skal ha inn data for å registrere data i hjorteviltregisteret i førekant av årsmøter, viktig for å seie noko om bestandsutviklinga. Siste Frist, kommunen rapporterer fellingsdata til SSB. Alle grunneigarar skal etter avslutta jakt betale inn fellingsavgift for felte dyr til jaktfeltleiar. Jaktfeltleiar betalar inn til valdet. Valdet betaler inn samla til viltfondet/ kommunen jamfør tilsendt faktura. Forskriftsendring etter høyringsrundar, og politisk vedtak. Trekke eigedom ut av godkjent vald (ansvarleg jaktrettshavar) Trekke tilbake godkjenning av eit vald/ bestandsplanområde ( kom.) Trekke eit vald ut av godkjent bestandsplanområde (valdansvarleg) Trekke tilbake godkjenning av bestandsplan ( kommunen) Melde endring i vald/ planområde til kommunen (ansv. representant) Søke om godkjenning av vald/ planområde til kom. (ansv represent.) Søke om godkjenning/ endring av bestandsplan (ansv. representant) Ansvarleg representant= vald leiar, planomr. sin representant Behandle søknad om vald/ bestandsplanområde (kommunen). Behandle søknad om bestandsplan (kommunen) Hugs avtale om tilgang på godkjent ettersøksekvipasje før jaktstart, og Innbetaling av hundeavgift (eks. ettersøksring). Innlogging med jegernr. + fødselsdato Lever Sett-hjort, slaktevektskjema og fellingsrapport til jaktfeltleiar. Grunneigar>jaktfeltleiar>vald leiar>kommune. 35

57 Meir informasjon På finn ein meir informasjon om jakt og forvalting av hjort. På kan ein finne statistikk over felling, tildeling og sett hjort. Statistisk sentralbyrå har fellingsstatistikkar heilt tilbake til slutten av 1980 talet desse er tilgjengelege på 8. Referansar Direktoratet for naturforvaltning Strategi for forvaltning av hjortevilt. DN-rapport Direktoratet for naturforvaltning Moderne Hjorteviltforvaltning med ny virkemiddelbruk mot Utredning Hjeljord, O. (2008): Viltet Biologi og forvaltning. Tun forlag: Oslo Knutsen, S., Samdal, B. og Veiberg, V Målrettet hjorteforvaltning betre ressursutnytting. Landbruksforlaget Meisingset, E. L. (2003): Hjort og hjortejakt i Norge. Naturforlaget. Norsk hjortesenter (2008): Hjorten i Gloppen kommune; Analyse av bestanden og vurdering av Forvaltninga. Fagrapport 1/2008 Solberg, E. J., Strand, O., Veiberg, V., Andersen, R., Heim, M., Rolandsen, C. M., Langvatn, R., Holmstrøm, F., Solern, M. I., Eriksen, R., Astrup, R. & Ueno, M. (2012): Hjortevilt Oppsummeringsrapport fra overvåkningsprogrammet for hjortevilt. NINA rapport 885 Norsk hjortesenter, Johan Trygve Solheim -Viltseminar

58 Fra: Lars Rune Teigland Sendt: 16. juni :07 Til: Lars Johan Fjelde Emne: Re: 16/9641 Forvaltningsplan for hjort i Osterøy kommune Høyring. Kommentar til forvaltningsplan for hjort i Osterøy kommune Planen er eit godt verktøy for vidare arbeid med hjorteforvaltninga på Osterøy. Det er alltid detaljar å diskutera, men ser ut til at planen har dei nødvendige føringar for å løysa problem som fortløpande dukkar opp. Vil understreka at vald med minst dyr og bestandsplan, vil arbeida mykje lettare enn dei minste gjer i dag. Lars Rune Teigland, leiar Osterøy skogeigarlag Den :47, skrev Lars Johan Fjelde: Sjå vedlegg

59 Fra: Jomar Ragnhildstveit Sendt: 16. juni :27 Til: Post Osterøy Emne: Forvaltningsplan for hjort i Osterøy kommune høyringsuttale Vedlegg: Forvaltningsplan for hjort i Osterøy kommune høyringsuttale.docx Hei, Vedlagte høyringsuttale vert berre sendt som e-post her. Venleg helsing Jomar Ragnhildstveit Seniorrådgjevar Regionalavdelinga klima- og naturressursseksjonen Tlf: Mob:

60 REGIONALAVDELINGA Seksjon for klima- og naturressursforvaltn - REG AVD Osterøy kommune Hatland 5282 LONEVÅG Dato: Vår ref.: 2016/ Saksbehandlar: jomragn Dykkar ref.: 16/ /9641 Att. Lars Johan Fjelde Forvaltningsplan for hjort i Osterøy kommune høyringsuttale I brev datert 25. mai fekk vi på høyring ovannemnde forvaltningsplan, med høyringsfrist 15. juni. Planen skal vere eit styringsdokument for hjorteforvaltninga i kommunen. Den skal blant anna leggjast til grunn ved utarbeiding av bestandsplanar. Vi har sett på planen ut frå fylkeskommunen sitt hovudansvar for hjort på regionalt nivå. Innleiande kommentarar Generelt vil utarbeiding av ein forvaltingsplan vere den beste framgangsmåten når kommunen skal vedta mål for hjorteviltforvaltinga. Forvaltningsplanen er grundig og gir god oversikt over situasjon og utfordringar i kommunen, og viser kva vurderingar og resonnement som ligg til grunn for føreslåtte mål og tiltak. Det var frå 2012 det kom inn ei føresegn i hjorteviltforskrifta som påla kommunane å vedta mål for utviklinga av bestandene av elg, hjort, og rådyr der det er opna for jakt på arten/artane. Kommunane fekk dermed ansvar for ei meir planstyrt hjorteforvaltning. Som det står i Miljødirektoratet sin rettleiar M-478/2016 til den reviderte hjorteviltforskrifta frå , skal bruk av bestandsplan vere hovudregelen ved forvaltning av elg og hjort. Ei av kommunen sine oppgåver er å stimulere til etablering av føremålstenlege vald, bestandsplanområde og bestandsplanar, utan omsyn til kommune- eller fylkesgrenser. I kommentarane til hjorteviltforskrifta 15 står det: Kommunen skal legge til rette for og stimulere jaktrettshaverne til å planlegge en god, målrettet bestandsforvaltning gjennom utarbeiding av en bestandsplan. I prosjektet «Hordahjort» ( ) vart det føreslått kva som kunne vere eigna bestandsplanområde for hjort i Hordaland og tilgrensande område. Der vart heile øya Osterøy føreslått som eitt bestandsplanområde. I det oppfølgjande prosjektet «Forvaltning av hjortebestand », er det ei målsetjing å få etablert slike føremålstenlege bestandsplanområde. Dei to prosjekta har vore dei største hjorteprosjekta i fylket dei seinare åra, og begge har vore finansiert med vilttilskot frå kommunane og fylkeskommunen. Mange av kommentarane til forvaltningsplanen her er med bakgrunn i resultat frå desse to prosjekta. Kommentarane her er vurdert å vere i samsvar med Miljødirektoratet sin rettleiar M-478/2016 til hjorteviltforskrifta. Vi ser at utkastet til forvaltningsplan vart utarbeidd rett før kommunen den 29. april i år fekk søknad om godkjenning av Osterøy bestandsplanområde og bestandsplan for heile øya Osterøy for perioden Bestandsplanbasert forvaltning (kap. 3.3, side 7) og Organisering - valdstruktur (kap. 4, side 21-22) I høyringsutkastet til forvaltningsplanen er det vurdert at dei fleste av dei 38 hjortevalda i kommunen er for små, og at valda må organiserast på ein meir føremålstenleg måte for lettare å kunne konsentrere jakta til Hordaland fylkeskommune REGIONALAVDELINGA Agnes Mowinckels gate 5 PB Bergen Tlf: e-post: hfk@hfk.no Foretaksnr. NO mva. Kontonr

61 Side 2/3 område der hjorten held seg og til område med mykje beiteskade eller anna som gjer at ein ønskjer ein mindre bestand lokalt. Vi er samd i at mange av valda bør bli større. Osterøy er ein av kommunane i fylket med minst gjennomsnittleg storleik på hjortevalda. I rettleiaren (M-478/2016) til hjorteviltforskrifta står det at det som hovudregel er forvaltningsmessige fordelar med større einingar, og at kommunen i samarbeid med jaktrettshavarane bør arbeide for å få ein storleik på valda som gir ei rasjonell og effektiv viltforvaltning. «Bestandsplanområde» kome inn som ei ny forvaltningseining i hjorteviltforskrifta frå Ein kan vise til kommentarane til hjorteviltforskrifta 12, der det står: Kommunen bør samarbeide med jaktrettshaverne for å oppnå en struktur på bestandsplanområdene som er hensiktsmessig for forvaltning av vedkommende art. Spesielt bør det arbeides for at alle vald som naturlig tilhører same bestandsplanområde, blir med i samarbeidet. På figur 1 nedanfor er trekkmønsteret til ei kolle som vart merka i Hordahjort prosjektet vist. Figur 1: Trekkrute til «Osterøykolle green2» i Sporingsdata frå GPS-halsband på kolla viser at ho to år på rad hadde omtrent same områdebruk gjennom året. Ho trekte frå vinterområde i sør til sommarområde i nord. I forvaltningsplanen (kap ) står det: «Kolla som blei merka i Mjeldalen vandra om våren til Myking og vidare til Kleiveland». Kjelde: Hordahjort prosjektet. Gjennom prosjektet «Forvaltning av hjortebestand » er det alt i år søkt kommunen om godkjenning av «Osterøy Bestandsplanområde» og godkjenning av ein bestandsplan for heile øya for perioden Det er vel mykje som talar for at heile øya Osterøy bør vere eitt bestandsplanområde med éin bestandsplan, og det er truleg realistisk å få til dette, om ikkje i år så kanskje til neste år. Hjorteviltforskrifta 4 (Interkommunalt samarbeid), seier at kommunane bør samarbeide om felles mål for hjorteviltbestandane når det er føremålstenleg å samordne bestandsplanlegginga over kommunegrenser. I kapittel 3.3, side 8 står det: «For å stimulere til større forvaltningseiningar bør 50% regelen prioriterast for vald med godkjende bestandsplanar». Det vert føreslått å stryke den setninga, fordi det kan innebere forskjellsbehandling. Ein bør heller prøve på andre måtar å motivere til etablering av større forvaltningseiningar. I kommentarane til hjorteviltforskrifta står det t.d. (under 16): «Videre bør godkjente bestandsplaner være førende for tildeling av fellingstillatelser til nærliggende vald uten bestandsplan». Kommunen sitt ansvar i hjorteviltforvaltninga (kap , side 9) I forvaltningsplanen er det blant anna nemnt at ei sentral oppgåve for kommunen er å handsame søknader om godkjenning av vald og bestandsplanar. Det er også ei sentral oppgåve for kommunen og jaktrettshavarane sjølve å sørgje for ei løpande vurdering av bestandsplanen i forhold til måla. Det er Hordaland fylkeskommune Agnes Mowinckels gate 5 PB Bergen Tlf: e-post: hfk@hfk.no Foretaksnr. NO mva. Kontonr. [xxxx xx xxxxxx]