Tilskot frå regionalt miljøprogram i Hordaland: kommentarar til reglane og rutiner for sakshandsaming- søknadsomgangen september 2014

Transkript

1 Sakshandsamar, innvalstelefon Åshild Hjørnevik, Vår dato Dykkar dato «REFDATO» Vår referanse 2012/8430 Dykkar referanse «REF» Kommunane i Hordaland Kontaktpersonar: Steinar Sørli (RMP, SMIL), tlf , fmhosgs@fylkesmannen.no Svanhild Aksnes (organisert beitebruk, investeringsstøtte), tlf , fmhosak@fylkesmannen.no Rundskrivet erstattar rundskriv 1/2013 Rundskriv 1/2014: Tilskot frå regionalt miljøprogram i Hordaland: kommentarar til reglane og rutiner for sakshandsaming- søknadsomgangen september Innleiing Fristar for søknadsomgangen august 2014 ny søknadsfrist Levering av søknad Dokumentasjonskrav Miljøplan trinn Skjøtselsplan Miljøavtale Kommentarar til tilskotsordningane Mottak av søknader Kontroll av søknaden Retting av søknader Godkjenning for vidare sakshandsaming Avvising av søknader Avslag på søknader Dispensasjon Stikkprøvekontroll Når skal kontrollen gjennomførast? Gjennomføring av kontrollen Avkorting Maskinelle kontrollar Statens hus Kaigaten 9, 5020 Bergen Telefon: Telefaks: Landbruksavdelinga Postboks 7310, 5020 Bergen Telefaks: Org.nr: E-post: postmottak@fmho.no Internett:

2 19 Utbetaling Stoppa søknader, manuell utbetaling Klage Innleiing Vilkåra for å motta tilskot frå regionalt miljøprogram står i forskrift om tilskot frå regionalt miljøprogram i Hordaland av 1. juli Forskrifta er lagt ut på og Regionalt miljøprogram for Hordaland er vedtatt i samråd med Hordaland Bondelag og Hordaland Bonde- og Småbrukarlag. I prosessen fram til endeleg program og forskrift har Hordaland fylkeskommune ved kulturavdelinga, Norsk landbruksrådgiving Hordaland, Universitetet i Bergen og ein representant frå kommunane i Hordaland delteke (kulturlandskapsgruppa). Regionalt miljøprogram for Hordaland byggjer på strategiane i det Regionale programmet og er godkjent av Statens landbruksforvaltning (SLF). Dette rundskrivet omhandlar rutinar for sakshandsaming og kommentarar til reglane for tilskot frå regionalt miljøprogram i Hordaland ved søknadsomgangen september Nytt i 2014 Ny søknadsfrist er satt til 20. september Ny ordning om tilskot til vassdrag elvemusling/miljøavtale Tidlegare kartgrunnlag kan nyttast ved søknad i estil. Hentast fram ved opning av søknad i estil/altin Det vert ikkje sendt ut søknadsmateriell i posten, alt kan hentast fram på FMLA si heimeside eller gjennom Altin. Link til heimesida til FMLA: Nytt i Altin, sjå eige skriv frå SLF. 2 Fristar for søknadsomgangen august 2014 ny søknadsfrist Det er svært viktig at alle fristar blir haldne for at vi skal få gjennomført dei nødvendige maskinelle kontrollane og utrekningane før utbetalinga. Vi tek atterhald om at enkelte fristar kan bli endra. Oppsummering av fristar for søknadsomgangen august 2014: Søkjarane Teljedato. Merk at beite av kystlynghei og verdifulle husdyrrasar har teljedato Søknadsomgangen opnast Søknadsfrist for alle ordningar unntatt drift av beitelag Søknadsfrist for tilskot til drift av beitelag 2

3 Fristar for sakshandsaminga blir fastsett av Landbruksdirektoratet. Utbetaling av tilskot blir i mars Levering av søknad Søknaden skal leverast elektronisk via Altinn. Det er òg mogleg å levere søknaden på papir. Søknadsskjema ligg på nettsida til Fylkesmannen. Søknaden skal vere levert elektronisk eller på papir innan 20. september. Med levert søknad meiner vi at søknaden er levert elektronisk via Altinn eller at papirsøknad er levert på kommunehuset eller postlagt seinast 20. september. Søkjar er sjølv ansvarleg for at søknaden blir levert i tide. Søknader som blir leverte etter søknadsfristen, får eit trekk i tilskotet på kr 1000,- pr arbeidsdag levert etter søknadsfristen. 4 Dokumentasjonskrav Alle som søkjer om miljøtilskot må ha miljøplan trinn 1. For nokre ordningar er det òg krav om annan dokumentasjon: Ordning Miljøplan trinn 2 Veglause områder Areal med spesielle verdiar Bygdenært X (landskapsparken må ha frå 2014) Skjøtsel av bratt areal Drift av beitelag Beite i utmark Skjøtsel av slåttemark X X Skjøtselsplan Miljøavtale Annan dokumentasjon Skjøtsel av kystlynghei X X Beite av kystlynghei Skjøtsel av styvingstre Beite av biologisk verdifulle X areal Bevaringsverdige husdyrrasar Støling Skjøtsel av gravminne X Skjøtsel av gravfelt X Andre automatisk freda X kulturminne Skjøtsel av bakkemurar, X trekker, skigardar Skjøtsel av viktige X kulturhistoriske område Miljøavtale x X Tiltak mot utslepp til luft X (kun ved foredling) X 3

4 4

5 5 Miljøplan trinn 2 Miljøplan trinn 2 skal dokumentere kva slags skjøtsel som vert gjennomført på det omsøkte arealet eller objektet. Miljøplanen skal oppbevarast på bruket og vere ein del av internkontrollen. For dei tilskotsordningane der det er krav om miljøplan trinn 2, må denne vere på plass på søknadstidspunktet for at føretaket skal har rett på tilskot. Føretak som har vanskar med å lage ein miljøplan trinn 2, må kontakte kommunen. Ein miljøplan trinn 2 for RMP-tiltak skal innehalde: Målsetjing for drifta Planar for tiltak Dokumentasjon på gjennomføring av tiltak: notert dato for ferdig tiltak Døme ligg på heimesida til Norsk landbruksrådgiving Hordaland (LR) for døme: 6 Skjøtselsplan Ein skjøtselsplan inneheldt meir informasjon om drifta enn miljøplan trinn 2. Det er krav om skjøtselsplan i tillegg til miljøplan trinn 2 for to ordningar: skjøtsel av slåttemark og skjøtsel av kystlynghei. Det er laga døme og ein mal for skjøtselsplan for dei to ordningane, desse er tilgjengelege på nettsida til Fylkesmannen. For utfyllande informasjon om kva skjøtselsplanane skal innehalde, sjå kapittel 8 under kvar enkelt ordning. 7 Miljøavtale Det er kun krav om miljøavtale for ei ordning: miljøavtale. Ordninga gjelde frå Ein miljøavtale er ein avtale om spesielle tiltak i drifta. Avtalen er mellom føretaket og kommunen. 8 Kommentarar til tilskotsordningane Dette kapittelet bør sjåast i samanheng med kap 16.2 om gjennomføring av stikkprøvekontroll. Bakgrunn Målet med tilskota i RMP er at dei skal vere med på å betale for arbeidet med å drive landskapsskjøtsel og hindre forureining og utslepp av klimagassar til luft. Ved tolking av forskrifta skal ein legge vekt på at tilskota er eit årleg skjøtselstilskot til areal eller objekt som er i årleg drift. Søkjar må i tillegg til å disponere det omsøkte arealet/elementet, drive arealet og utføre jamleg skjøtsel på elementet. Tilskotsordninga spesielle miljøtiltak i jordbruket (SMIL) skal prioriterast til planlegging av fellestiltak, restaurering av kulturlandskap, kulturminne og areal for ivaretaking av biologisk mangfald eller tilrettelegging for friluftsliv. 5

6 Kap. 2 Tilskotsordningar som gjeld kulturlandskapstiltak 4. Miljøtilskot til veglause områder Bakgrunnen for å etablere ordninga er å stimulere til fortsatt drift av areal som er vanskeleg å skjøtte. Frå søknadsomgangen august 2013 er det tidlegare kravet om at en skal vere bufast på garden, oppheva. Arealet skal haustast ved slått. Det er ikkje nok å køyre over med beitepussar eller å beite areala. Miljøplan trinn 2 skal vere ein dokumentasjon på korleis areala vert skjøtta. Det skal leggjast vekt på heilskapen av skjøtsel av jordbruksareala. 5 Miljøtilskot til areal med spesielle verdiar Dette er ei vidareføring av den tidlegare ordninga tilskot til bratt areal 1:3 frukt. Det er ikkje teknisk mogleg å ha fleire enn to ulike tiltak under bratt areal, difor er det oppretta eit eige tilleggstilskot til bratt fruktareal. Tilskotet skal gå til fruktareal som er i aktiv drift til næringsformål.arealet må vere brattare enn 1:5 og søkjar må har rett på tilskot til bratt areal etter 7. Ved utfylling av søknaden, må søkjar først registrere bratt areal på kartet før fruktarealet vert teikna inn. 6. Miljøtilskot til lokalt verdifulle jordbrukslandskap «landskapsparkar» I arbeidet med etablering av landskapsparkar i , har målet vore å kople saman tradisjonell jordbruksdrift med stimulering av prosessar for etablering av næringsklyngar, der lokal verdiskaping tek utgangspunkt i stadeigne ressursar. Ved å etablere ei ny ordning med tilskot til landskapsskjøtsel med beitedyr i landskapsparkane, er målet å auke fokuset på tradisjonell jordbruksdrift og beitedyra si rolle som landskapskjøttarar. Frå 2014 er det sett krav om at Landskapsparken skal ha utarbeidd ein skjøtselsplan for areala. Kommunale tilskot frå SMIL- ordninga kan nyttast til utarbeiding av ein felles plan. Tilskotet vert utmålt etter antall dyr på beite. Dette er ei endring frå 2013 kor det vart berekna eit forhold mellom antall dyr pr areal innmarksbeite. Kva innhald bør ei Skjøtselsplan for landskapsparken innehalde: Avgrensing av Landskapsparken grenser satt på kart og ei kort skildring av av området Oversikt over tall husdyreigarar med namn og orgnr Oversikt over grovforareal som fulldyrka, overflatedyrka og innmarksbeite innteikna på kart og i tabell Oversikt over kva slag og kor mange husdyr i landskapsparken + dei som disponerer areal i parken Oversikt over kva som er av registreringer i NATURBASE eller i ASKELADDEN. Oversikt over areal som tidligare har vært nytta til beite, anna areal under attgroing Utfordringar for attgroing, godt beitebruk knytt til skjøtsel av areal, gjerdehald Prioritering av tiltak for beitebruk evt skjøtsel av areal knytt til attgroing, ugras, gjerdehald. Tiltaka i planen i tabellform: 6

7 Teig nr/namn på teig Daa Arealtype Tilstad Skjøtselsmål Tiltak Planlagt tidsrom 7 Miljøtilskot til skjøtsel av bratt areal Ordninga er ei vidareføring av tilskot til bratt areal. Kravet om prosentvis bratt areal av totalarealet av overflatedyrka og fulldyrka areal er senka frå 40 % til 30 % frå Ordninga er kopla saman med 5. Tilskotet skal gå til areal i drift, det vil seie at det ikkje er nok å køyre over grasareal med beitepussar. 8. Miljøtilskot til drift av beitelag Dette er ei vidareføring av tidlegare ordninga organisert beitebruk og er eit tilskot til dei organiserte beitelaga. Søknadsfrist er 15.november. 9. Miljøtilskot til beite i utmark Ordninga vart etablert ny i 2013 og skal stimulere føretaka til bruk av fjellbeita og til deltaking i organisert beitebruk. I det regionale bygdeutviklingsprogrammet er eit av måla å stimulere til auka avdrått på beitedyra gjennom auka fokus på beitebruk og utmarksressursane i fjellet. Dyr i organisert beitebruk i låglandet, har ikkje rett på tilskot. Det er medlemmene i beitelaga som kan søkje på dette tilskotet, ikkje beitelaga. 7

8 Kap. 3 Tilskotsordningar som gjeld biologisk mangfald 10. Miljøtilskot til skjøtsel av slåttemark Berre registreringskartlegging til Naturbase kan avgjere om areal er artsrik eng. Areal som ikkje allereie er registrert i Naturbase må først bli kartlagt og registrert før det kan vere mogleg å betale ut tilskot til dette. I nokre tilfelle vil ein ikkje rekke registrering før søknadsfristen, og ein kan då ikkje gi tilskot til arealet. Det er positivt at det kjem inn tips til kommunen om artsrik eng som ikkje enno er registrert. Vanleg gamal eng med til dømes mykje løvetann, krypsoleie og engkarse blir ikkje rekna som artsrik. Artsrik slåttemark er ugjødsla og oftast prega av mykje urter / blomstrar. Blomstrane treng mykje lys og lite næring, til dømes prestekrage, blåklokke og kystmaure. Areala er oftast skrinne og med glissen vekst, gjerne kantar og bratte bakkar som har blitt ståande att utan å bli dyrka opp. For å få arealet registrert kan ein melde frå til Fylkesmannens miljøvernavdeling. Retningsliner for skjøtsel Tilskotet blir gitt når det blir utført nødvendig skjøtsel for å ta vare på naturtypen. Slått kan bli utført med lett slåtteutstyr, avhengig av kva arealet toler. Pussing med beitepussar blir ikkje rekna som slått. Arealet må bli slått seint kvart år. Blomstrane er avhengig av sein slått, til dømes i løpet av juli eller tidleg august. Dersom slåtten blir for tidleg rekk ikkje blomstrane å setje modne frø som kan spire neste år. Graset må ikkje bli liggande igjen på arealet sidan dette vil gjødsle arealet. Jordarbeiding, gjødsling, kalking eller isåing er ikkje aktuelt i ein artsrik eng, då dette vil endre vegetasjonen. Særs sur eng med ph lågare enn 4,0 kan likevel bli kalka med skjelsand med berekna mengd for å nå ph 4,0. Eit anna unntak kan vere der det er tradisjon for bruk av små mengder fast sauegjødsel med erfaringar om at dette ikkje har skada enga. Her kan ein etter nærare vurdering drive vidare på same måten. Dette skal vere diskutert med Fylkesmannen på førehand, med skriftleg avklaring. Ein bør ha beiting vår og haust med sau eller lett storfe. Beiting gjer at blomsterfrøa blir tråkka ned i jorda og spirer. Beitinga fjernar òg graset slik at blomstrane kan vekse opp. Elles vil gamalt gras etter kvart gi gjødslingseffekt, gradvis meir grasvekst og vil «kvele» blomstrane. Beiting med NRF og andre moderne storferasar er ueigna grunna tråkkskadar. Vårbeitinga bør vere ferdig innan utgangen av mai, slik at blomstrane rekk å bli modne før slåtten. Dersom praktiske tilhøve gjer at det berre er mogleg med beiting anten vår eller haust kan dette vurderast til å vere tilstrekkeleg dersom veksten på arealet ikkje er for kraftig. Areal som ikkje blir beita i det heile kan ein normalt ikkje få tilskot til. Unntak kan vere skrinne areal med ekstra lite vekst og der praktiske tilhøve gjer at det er vanskeleg å få til beiting, så sant dette ikkje skadar lokaliteten. Skjøtselsplan kan bli laga med mal frå Fylkesmannen i Hordaland. Dersom ein ikkje brukar malen, skal skjøtselsplanen innehalde informasjon om slåttetidspunkt, beiteperiode, beitetrykk og eventuelle utfordringar i drifta. 8

9 11. Miljøtilskot til skjøtsel av kystlynghei Areal som ikkje er registrert som kystlynghei i Fylkesmannen sine kart over kystlyngheiområda i Hordaland kan bli godkjent av kommunen. Med vinterbeite meiner ein beiting i vinterhalvåret september til februar. Det er ikkje krav om beiting heile døgnet, men beitinga kan bli kombinert med innefôring. Det må likevel vere reell beiting i kystlyngheia. Full fôring av sau inne og kort tid i lyngheia slik at dyra ikkje rekk å beite på heile arealet blir ikkje definert som vinterbeiting. Det er ikkje krav om kva dyreslag som skal beite i kystlyngheia. Beiting med ulike sauerasar og storfe kan ha god skjøtselseffekt, men berre dersom det er eit reelt fôropptak av lyng. Det er krav om tilleggsfôring til dyr som ikkje klarar å skaffe nok næring frå lyngen. Det skal vere god dyrevelferd og drifta skal vere i tråd med Mattilsynet sine tilrådingar. Ein kan berre få tilskot til areal der beitepresset er høgt nok. For gamalnorsk sau / villsau med utegangardrift kan ein maksimalt ha 40 daa per sau. Når beitepresset er lågare enn dette, det vil seie meir enn 40 daa per sau, kan ein ikkje få tilskot for noko av arealet. For lågt beitepress vil ikkje gi ønska skjøtselseffekt i kystlyngheia. For sau med mykje vinterfôring og for storfe må det vurderast i kvart tilfelle om beitetrykket er stort nok til å kunne få tilskot for arealet. Det er viktig at beitepresset er tilpassa kvaliteten på lyngen. Alderen på lyngen avgjer kor mykje areal ein treng for kvar sau på vinterbeite, til dømes: Grov lyng, større delar av arealet har ikkje vore svidd dei siste 20 åra: daa vegetasjon per sau. Mykje ung lyng og noko gamal og grov lyng: daa vegetasjon per sau. Ekstra mykje ung og grøn lyng etter jamleg sviing: daa vegetasjonper sau. Dersom det berre er gamal lyng er det ikkje vinterbeite, og kystlyngheia er i ferd med å forsvinne. Ein har ikkje tilsvarande retningsliner for sau med mykje tilleggsfôring og for storfe. Dersom det gradvis blir mindre lyng og meir gras, er det for mykje dyr på arealet. Når det berre er små område med ung lyng, kan desse lett bli overbeita slik at lyngen går ut. Særleg med storfe må ein sjå til at det ikkje blir overbeiting. Lyng som er høgare enn cm har lite beiteverdi. Når røsslyngen er om lag 20 år gamal er han grov og glissen, med lite grønt å beite på gjennom vinteren. Der det er gamal lyng må ein svi lyngen for å få beiteverdi. Sviing vil òg hindre attgroing. På vindutsette plassar ut mot havet og der beitepresset er høgt kan lyngen halde seg frisk noko lenger. På kystlynghei i drift bør alt arealet vere svidd i løpet av ein 20-årsperiode. Ein bør svi mindre område kvar gong slik at ein alltid har lyng av ulik alder. Dette svarar til at ein optimalt sett i snitt bør svi 5 % av arealet kvart år. I nokre år er det dårlege tilhøve for sviing, men 5 % av arealet bør likevel vere svidd i løpet av dei tre siste åra. Sidan sviinga er krevjande å få til, er det førebels ikkje noko absolutt krav for kor mykje som må vere svidd for å kunne få tilskot. Ein må jobbe for å løyse utfordringar i høve til lokal forståing og samarbeid slik at ein finn praktiske løysingar som sikrar gode rutinar for sviing. Restaureringsbrenning av attgroande kystlynghei er ekstra krevjande. 9

10 Skjøtselsplan kan bli laga med mal frå Fylkesmannen i Hordaland. Dersom ein ikkje brukar malen, skal skjøtselsplanen innehalde informasjon om beiteperiode, tal dekar per dyr, når lyngen sist blei svidd (ulikt for ulike område), plan for sviing og eventuelle utfordringar i drifta. 12. Miljøtilskot til beite av kystlynghei Ordninga skal stimulere til skjøtsel av dei areala med kystlynghei som er best eigna til utegangardrift gjennom vinteren. Der ein ikkje kan kombinere lyngbeiting med jamleg fôring og med grasdominert beite om sommaren, må ein bruke ekstensive rasar med låg produksjon. Det er ikkje krav om kva sauerase ein har i utegangardrifta, men gamalnorsk sau / «villsau» vil i dei fleste tilfella vere mest eigna. Det kan vere krevjande å få tilfredsstillande økonomi i denne driftsforma. Det er eit ønskje at kvaliteten på produkta ved utegangardrift på kystlynghei skal kunne gi grunnlag for merkevarebygging, til dømes «Villsau frå norskekysten» og dermed ekstra inntening. Gamalnorsk sau / «villsau» på lynghei gir gjerne ikkje slaktemodne lam til hausten. Slike lam må overvintre. Små sauelam må ikkje gå saman med vêr. Dersom dei lammar årsgamle kan ein komme inn i vond sirkel med seinare lamming og små lam om hausten. Det er nødvendig å gi medisin mot snyltarar og å klippe dei som ikkje feller ulla naturleg før sommaren. Villsau er ikkje ville dyr, og skal ha like mykje oppfølging som andre husdyr. Drifta skal vere i tråd med Mattilsynet sine tilrådingar. Lyngheidrift i kombinasjon med gode grasbeite og/eller jamleg vinterfôring gir meir slaktemodne lam og større produksjon. Slik drift gjer det òg mogleg å bruke meir produktive sauerasar. 13. Miljøtilskot til skjøtsel av styvingstre Styving er hausting av yngre greinar på tre, tradisjonelt brukt til mellom anna fôr, brensel og emneved. Styving av nye tre må vere i same høgd som tradisjonell styving. For å unngå at husdyra beita dei nye skota var treet kutta eit stykke over bakken, oftast i brysthøgd eller høgare. Ein kan styve enda høgare i dag dersom dette er nødvendig for å unngå at hjorten beiter dei nye skota og øydelegg treet. Lågare kutting av tre enn tradisjonelt blir ikkje godkjent som styving. Trea må bli styva kvart femte til sjuande år, avhengig av kva som er praktisk. Dersom det er meir enn 7 år sidan eit tre er styvd, kan ein ikkje få tilskot for dette. Tre som ikkje har vore styvd på lang tid må setjast i stand før ein kan få RMP-tilskot til vidare skjøtsel. Istandsetjing kan finansierast med SMIL-tilskot, jmf kommunale retningsliner. Styvinga må bli utført på ein slik måte at treet ikkje blir skadd: For å få gode skot på styvingstreet bør ein kappe greinene nokre cm utanfor greinkragen (den synlege overgangen mellom stamme og grein), slik at noko av stubben står att. Dersom ein kappar for langt inn, kjem dei nye greinene dårlegare ut og får dårleg feste. Der ein ikkje vil ha ny vekst, bør ein legge snittet ved kapping nær inntil greinkragen. Då gror såret godt. Sjølve greinkragen og gammal bark må ikkje skadast. 10

11 Det er praktisk å styve treet seinhaustes eller om vinteren før sevja stig, dersom lauvet ikkje skal nyttast til fôr. Unngå sterk skjering om hausten, då dette kan forsinke vekstavslutninga og auke risikoen for frostskadar. Unngå styving ved temperaturar under -10 C. (Eventuell styving til fôr bør utførast kring jonsok og utover sommaren, når fôrverdien er høgast.) Bjørk må styvast før mars på grunn av kraftig og tidleg sevjeoppgang og ho må ikkje skjerast på ettersommaren. Bjørk toler berre moderat styving og nokre friske greiner bør stå att som livkvister. 14. Miljøtilskot til beite av biologisk verdifulle areal Fylkesmannen gir ein generell dispensasjon frå kravet om skjøtselsplan for biologisk verdifulle areal. Søkjar skal ha miljøplan trinn 2 for tiltaket. Berre registreringskartlegging til Naturbase kan avgjere om areal er artsrik beitemark. Areal som ikkje allereie er registrert i Naturbase må først bli kartlagt og registrert før det kan vere mogleg å betale ut tilskot til dette. I nokre tilfelle vil ein ikkje rekke registrering før søknadsfristen, og ein kan då ikkje gi tilskot til arealet. Det er positivt at det kjem inn tips til kommunen om artsrik beitemark som ikkje enno er registrert. Aktuelle område kan vere haugar, tørrbakkar eller andre stader der det har vore lite gjødsling. For å få arealet registrert kan ein melde frå til Fylkesmannens miljøvernavdeling. Artsrik beitemark er viktig leveområde for ei rekkje sjeldne og trua beitemarkssopp. Det blir ikkje gitt tilskot til andre naturtypar enn naturbeitemark, hagemark og strandeng, som alle krev beiting for å ta vare på dei verdifulle artane. Retningsliner for skjøtsel Tilskotet blir gitt når det blir utført nødvendig skjøtsel for å ta vare på naturtypen. Arealet må bli beita, helst med same type beitedyr og same beitetid som i den tradisjonelle drifta. Planteartar kan forsvinne dersom ein skiftar dyreslag eller endrar beiteperioden. Tidleg beiteslepp er normalt gunstig. Beitet bør vere godt nedbeita på slutten av sesongen, sidan beitemarkssoppane krev mykje lys og lite oppsamling av næring. Det kan ikkje bli utbetalt tilskot til areal som er tilgrodd eller har så lågt beitepress at mykje daudgras blir liggande att. Arealet må ikkje vere dominert av tre og buskar som gir mykje skugge. I hagemarker bør ein ta vare på trea, og helst halde fram med hausting av trea for å unngå for mykje skugge og rotvelt. Jordarbeiding, gjødsling, kalking og isåing er ikkje aktuelt i eit artsrikt beite. Ein gongs gjødsling med gylle eller kunstgjødsel kan til dømes utrydde fleire artar av beitemarksopp, utan at det er mogleg å få dei tilbake. Det kan likevel vere nokre mindre område innimellom som har vore gjødsla tidlegare, og som ein dermed kan halde fram med å gjødsle på same måten. Ein må ikkje gjødsle område som ikkje har vore gjødsla tidlegare, og ein må ikkje auke gjødselmengda. 11

12 Det må takast omsyn til eventuelle tilrådingar for området gitt i Naturbase. Ein må kontakte fagfolk dersom ein er i tvil om korleis beitemarka skal skjøttast. 15. Miljøtilskot til bevaringsverdige husdyrraser Nytt frå 2013 er at fjordhest er komen med i ordninga. Ordninga er retta mot truga husdyrrasar som har spesiell tilknyting til vestlandet og Hordaland. Kap. 4 Tilskotsordningar som gjeld kulturminne og kulturmiljø 16. Miljøtilskot til støling Tilskotet blir gitt som eit tilskot til enkelt- eller fellesstøl, med eit tillegg til stølar med foredling. Under felles støl skal det førast opp tal deltakarar som deltek i stølinga. Fagsystemet delar tilskotet på talet medlemmar. Føretaket må ha hovudproduksjonen av mjølk på stølen i stølingstida for å ha rett på tilskot. Føretak som søkjer om tilleggsordninga støl med foredling, må levere dokumentasjon på omsetning frå stølen innan 15. oktober for å ha rett på tilskot. 17. Miljøtilskot til skjøtsel av gravminne 18. Miljøtilskot til skjøtsel av gravfelt 19. Miljøtilskot til skjøtsel av andre automatisk freda kulturminne Ordninga med tilskot til automatisk freda kulturminne er frå 2013 delt i tre ulike ordningar, 17, 18 og 19. Kulturminna skal liggje på jordbruksareal eller like i nærleiken av jordbruksareal. Til dømes kan kulturminne i overgangen til utmarksbeite eller strandsone, reknast med. Gravminne er markering av ein gravstad, til dømes ein gravhaug, gravrøys eller flatmarksgrav. Gravfelt er eit område der fleire førhistoriske graver er samla. Automatisk freda kulturminne er faste kulturminne som er eldre enn reformasjonen i Tilskotet blir gitt når det blir utført nødvendig skjøtsel for å ta vare på kulturminnet, inkludert sikringssona på minimum 5 meter i alle retningar rundt det freda objektet. Vegetasjon på og ved kulturminnet skal vere skjøtta ved slått eller beiting. Slått bør gjerast med lett slåmaskin eller kantklippar. Slått med tyngre maskinar må vere avklart med kulturminneforvaltinga hos Fylkeskommunen på førehand. Beiting med småfe gir god vegetasjonsskjøtsel og har minst fare for å skade kulturminnet. Oppslag av nye tre og buskar skal fjernast. Hogst av eldre tre kan vere ønskjeleg, men inneber òg ein risiko for å skade kulturminnet. Alle tiltak på og ved automatisk freda kulturminne er søknadspliktige og må godkjennast av kulturminneforvaltinga i Hordaland før arbeidet vert starta opp. Informasjonsark frå Riksantikvaren om vegetasjonsskjøtsel ved arkeologiske kulturminne: (under revidering) 11

13 20. Miljøtilskot til skjøtsel av steingardar Tilskotet skal gå til steingardar som vert skjøtta, ikkje til steingardar generelt. Steingardar som ikkje blir haldne ved like, har ikkje rett på tilskot. 21. Miljøtilskot til skjøtsel av viktige kulturhistoriske område Ordninga gjeld no kulturmiljø som er freda etter kulturminnelova eller omsynssone kulturmiljø etter plan- og bygningslova. Tidlegare gjaldt ordninga også enkeltbygg, men frå 2013 er det berre kulturmiljø som er med i ordninga. Det kan kun løyvast eitt tilskot pr kulturmiljø, sjølv om det er fleire grunneigarar. Kap. 5 Tilskotsordningar som gjeld forureining og utslepp til luft 22. Miljøtilskot til miljøavtale Tilskot til miljøavtale vil tre i kraft frå og med søknadsomgangen Føretaket må halde sin del av miljøavtalen for at det skal ha rett på tilskot. Fylkesmannen vil i løpet av ta kontakt med aktuelle kandidatar for ordninga Miljøavtale. Miljøavtalen vil vere ein avtale mellom føretaket og kommunen. Fylkesmannen vil hjelpe til med å utarbeide avtalen. 23. Miljøtilskot til tiltak mot utslepp til luft I forskrifta er fristen for å tømme gjødsellagar sett til 1. august. Grunna den kalde sommaren og seine veksten, gir Fylkesmannen ein generell dispensasjon frå fristen fram til 15. august. All husdyrgjødsla på det omsøkte arealet må spreiast med nedleggingsutstyr. Det er ikkje mogleg å få tilskot ved bruk av andre spreiemetodar, sjølv om det blir brukt tilførselsslange. Føretaket som spreier gjødsel fleire gonger på det same arealet i løpet av sommaren, kan likevel få tildelt tilskotet kun ein gong pr daa. 9 Mottak av søknader Søknad om tilskot frå regionalt miljøprogram skal leverast til kommunen. Dersom søkjaren driv verksemd som gjev rett på tilskot i fleire kommunar, skal søknaden handsamast av den kommunen der driftssenteret til føretaket ligg og søknad om produksjonstilskot er levert. Om søknaden ikkje er levert elektronisk, skal søknaden leggjast inn i sakshandsamingssystemet estil. 13

14 10 Kontroll av søknaden Kommunen går gjennom søknaden, kontrollerer at den er fullstendig utfylt og at det er lagt ved nødvendig dokumentasjon. Det må kontrollerast at alle datafelt er fylt ut med heile tal utan desimalar. Kommunen har ansvar for at saka er tilstrekkeleg opplyst/dokumentert før vedtak vert fatta, jf. forvaltningslova 17 første ledd. Søknadsskjemaet skal vere underteikna av søkjar. Berre personar som har ei rolle i føretaket eller på annan måte har fått skriftleg fullmakt av føretaket, kan underteikne søknaden. Innehavar i føretaket kan delegere oppgåver til andre personar i Altinn. Fanekortet Roller Person under føretaket i Landbruksregisteret, viser kva personar som er registrert i Enhetsregistrert med fullmakt til å forplikte føretaket. Desse opplysningane finn ein òg ved å søkje på føretaket på 11 Retting av søknader Kommunen skal berre rette opplysningar i søknaden etter samråd med søkjaren. Unntak frå dette er klare skrivefeil. Dersom kommunen oppdagar opplysningar i søknaden som ein trur ikkje er korrekte, men som truleg ikkje er skrivefeil, skal søkjaren kontaktast før søknaden vert retta/endra. Det same gjeld dersom opplysningar manglar. Endringar skal kommenterast i estil. Kommentarane vil komme med på tilskotsbrevet til søkjar. 12 Godkjenning for vidare sakshandsaming Det er kommunen som fattar vedtak om tildeling av RMP-tilskot. Under sakshandsaminga må kommunen krysse av på søknaden om den er godkjent, avslått eller avvist. Kommunen skal kontrollere at karta og tala i søknaden verkar korrekte. Søknader som fyller krava som er sett i forskrift om tilskot frå regionalt miljøprogram i Hordaland, rundskriv og rettleiingshefte, skal godkjennast for vidare sakshandsaming. Søknader med status godkjent går vidare til den maskinelle kontrollen. 13 Avvising av søknader Å avvise ein søknad er å la vere å ta saka til handsaming fordi dei formelle vilkåra for å handsame saka ikkje er oppfylte. Søknader som manglar underskrift eller er underteikna av andre enn den som pliktar føretaket, skal avvisast og sendast til retur til søkjar. Søknader frå føretak som ikkje har fylt omsetningskravet eller som ikkje er registrert i Enhetsregisteret innan søknadsfristen, skal avvisast. Før kommunen avviser søknaden, bør ein ta kontakt med søkjar for å opplyse om at det er mogleg å søkje om dispensasjon. Søknader som er levert seinare enn 30 dagar etter søknadsfristen, skal avvisast. Kommunen må sjølv sende brev til søkjar om vedtak om avvising. 14

15 14 Avslag på søknader Søknader som er tatt opp til handsaming, men som ikkje fyller vilkåra for å få tildelt tilskot, skal få avslag på søknaden om tilskot. Det er kommunen som fattar vedtak om avslag og som sender brev til søkjar om vedtaket. 15 Dispensasjon Fylkesmannen kan i særskilte tilfeller gje dispensasjon frå krava i forskrifta, jf. 26 i forskrifta. Det blir ikkje dispensert frå utrekningsreglane eller satsane. Søknad om dispensasjon skal sendast til Fylkesmannen via kommunen. Føretak som treng dispensasjon for både søknad om RMP-tilskot og søknad om produksjonstilskot, kan søkje om dette samla. Det må då opplysast om at dispensasjonssøknaden gjeld begge tilskotsordningane. Fylkesmannen har ansvar for at saka er godt nok opplyst/dokumentert før dispensasjonsvedtak vert fatta, jf. forvaltningslova 17 første ledd, og kan krevje at kommunen innhentar alle dei opplysningane som er nødvendig for å avgjere saka. Prosjekt Friskere geiter Deltaking i prosjekt Friskare geiter og sanering av buskapen er ønskjeleg ut frå dyrehelse og økonomi. Bruk som deltek i «Friskere geiter» og som tidlegare har fått tilskot til stølsdrift, kan få dispensasjon frå krava til ordninga i saneringsperioden. Det er naturleg å følgje kompensasjonsordninga for bortfall av produksjonstilskot når det gjeld dispensasjon for RMP-tilskot i saneringsperioden. Dispensasjon kan ikkje gjevast for meir enn 3 år. 16 Stikkprøvekontroll Føremålet med stikkprøvekontrollen er å undersøkje om data som er gitt i søknaden er rette, slik at rett beløp kan bli utbetalt. Kommunen skal kontrollere 5 % av søkjarane av RMP. Det er mogleg å ta kontroll hjå dei same føretaka som kommunen plukkar ut for stikkprøvekontroll i produksjonstilskot. Dersom utplukket av produksjonstilskotsøknader ikkje fyller kravet om kontroll av 5 % av RMP-søknadene i kommunen, skal kommunen plukke ut fleire RMP- søkjarar for kontroll. Kommunen bør plukke ut kontrollobjekta etter ei risikovurdering, slik at det blir gjennomført kontroll hjå dei føretaka der det er størst risiko for feil Når skal kontrollen gjennomførast? Kontrollen bør utførast snarast mogleg etter 20. august, så snart kommunen gjort eit risikobasert utplukk til kontroll. Søkjaren skal minimum bli varsla om kontrollen over telefon, helst skal kontrollen varslast pr brev. Dersom den foreslåtte datoen ikkje passar for søkjaren, skal kontrollen utsetjast, men ikkje meir enn 5 arbeidsdagar. Søkjaren bør òg bli varsla om at dokumentasjon, td miljøplan trinn 1 og 2 skjøtselsplan og annan påkrevd dokumentasjon skal kunne visast fram under kontrollen. 15

16 16.2 Gjennomføring av kontrollen Kommunen skal kontrollere at dei opplysningane som søkjaren har gitt i søknadsskjemaet, er korrekte. Kontrollen skal gjennomførast ved synfaring på det aktuelle bruket. Dyr skal teljast, areal synfarast. Søkjar skal kunne leggje fram miljøplan trinn 1 med kart, eventuelt miljøplan trinn 2, skjøtselsplan, stambok på hestar, gjødslingsjournal mm. Søkjarar som ikkje kan vise fram den dokumentasjonen som er sett som vilkår for tilskotet, fyller ikkje krava og har difor ikkje rett på tilskot for den aktuelle ordninga. Opplysningar i søknaden som ikkje kan kontrollerast ved teljing eller måling, må søkjaren dokumentere eller godgjere på annan måte. Merk at det er tal/tilstanden på registreringstidspunktet 31. juli (1. januar for beite av kystlynghei sau og bevaringsverdige husdyrraser) som skal kontrollerast, ikkje tal/tilstanden på kontrolldatoen. Dersom drifta er for ekstensiv, har ikkje føretaket rett på tilskot. Dersom søkjar nektar kontroll, skal kommunen halde tilskotet attende til kontrollen er gjennomført. Kontrolldata vert lagt til grunn for den vidare handsaminga av søknaden. Ved stikkprøvekontroll bør ein sjå etter/kontrollere følgjande punkt (jf. òg kap 8): Veglause områder: Arealet skal vere slått i løpet av denne sommaren. Graset skal vere fjerna. Det er ikkje nok å slå med beitepussar. Arealet skal fylle krava til vanleg jordbruksproduksjon, dvs ikkje ha for mykje ugras, bere preg av attgroing eller svært ekstensiv drift. Bygdenært: Det bør kontrollerast at landskapsparken har ein skjøtselsplan (frå 2014) og at det omsøkte arealet er dekka av denne. Søkjar skal ha ein miljøplan trinn 2 for beitebruken og denne må sjåast i samanheng med skjøtselsplanen til landskapsparken. På beite bør ein sjå etter om beitetrykket har vore riktig, slik at arealet verken er beita for hardt eller for lite. Areal med spesielle verdiar: Arealet må tilfredsstille krava til bratt areal, jf kartet i RMPsøknaden. Det bør kontrollerast at arealet er i aktiv drift og fyller krava til vanleg jordbruksproduksjon. I aktiv drift skal frukttrea skjerast, det skal utførast planteverntiltakdette gjeld òg ved økologisk drift, undervegetasjon skal slåast og avlinga haustast. Skjøtsel av bratt areal: Arealet må tilfredsstille krava til bratt areal, jf kartet i RMPsøknaden. Det bør kontrollerast at grasareal har vore slått og/eller beita. Graset skal ikkje liggje att på marka. Det er ikkje nok å bruke beitepussar. Arealet skal vere i aktiv drift og fylle krava til vanleg jordbruksproduksjon, dvs ikkje ha for mykje ugras, bere preg av attgroing eller svært ekstensiv drift. For krav til frukthagar, sjå under areal med spesielle verdiar. Beite i utmark: Søkjar skal vere medlem i eit beitelag. Dei omsøkte dyra skal ha vore på utmarksbeite i fjellet i minst 5 veker. Skjøtsel av slåttemark: Arealet skal vere registrert i Naturbase. Ei registrering i Naturbase er likevel ingen garanti for at arealet har blitt skjøtta riktig og dermed tilfredsstiller krava til ei registrering i naturbase pr dd. Arealet skal bere preg av mykje urter/blomstrar av artar som krev mykje lys og lite næring, td prestekrage, blåklokke og kystmaure. Slåttemarker er ofte skrinne og med glissen vekst. 16

17 Det skal vere slått med lett utstyr. Slåtten skal ha vore sein. Graset skal ikkje liggje att på arealet. Slått med beitepussar øydelegg slåttemarka og kan ikkje godkjennast. Enga skal ikkje ha vore jordarbeida, gjødsla, kalka eller sådd i. Enga skal ikkje vere prega av attgroing. Marka bør beitast vår og haust i tillegg til sein slått om sommaren. Moderne storferasar som NRF ol skal ikkje brukast som beitedyr. Areal som ikkje er beita, har ikkje rett på tilskot. Unntaket er skrinne areal med lite vekst og som det er praktisk vanskeleg å få beita. Desse kan få tilskot så sant mangelen på beiting ikkje skadar slåttemarka. Søkjar skal ha miljøplan trinn 2 for skjøtselen av slåttemarka, samt ein skjøtselsplan. Det må kontrollerast at desse tilfredsstiller krava, jf kap 5, 6 og 8. Skjøtsel av kystlynghei: Arealet skal vere registrert på kystlyngheikarta for Hordaland. Nytt areal kan godkjennast av kommunen. Fylkesmannen må bli informert, slik at karta over kystlynghei i Hordaland kan bli oppdatert. Dersom kommunen oppdagar areal som ikkje lenger kan reknast som kystlynghei, må Fylkesmannen bli informert, slik at karta blir oppdaterte. Lyngheia skal vere beita om vinteren. Beitepresset må vere høgt nok. Beitepresset skal gå fram av skjøtselsplanen til føretaket. Sjå etter om arealet er overbeita.. Lyngheia bør ikkje vere dominert av lyng høgare enn Det skal vere planlagt og forsøkt utført sviing av lyngheia. Om lag 5 % av arealet bør vere svidd i løpet av dei siste 3 åra. Beite av kystlynghei: Dyra skal vere ført som kode 133- utegangarsau i produksjonstilskot. Husdyrrom skal tilfredsstille krava til desse, jf. forskrift om velferd for småfe. Føretak som ikkje har tilfredsstillande husdyrrom, må ha løyve til utegangardrift frå Mattilsynet. Dyrehaldet skal tilfredsstille krava til merking og til god dyrevelferd, jf forskrift om velferd for småfe av 18. februar Til dømes skal dyra vere klipte på forsommaren dersom dei ikkje har felt ulla naturleg og alle dyr skal ha øyremerker. Dyra skal vere relativt tamme. Utegangarsau er husdyr og ikkje ville dyr og skal handsamast deretter. Det skal vere jamleg uttak av dyr for slakt og sal av livdyr, jf. kravet om normal landbruksproduksjon. Flokkar der naturleg avgang og årleg tilvekst veg opp kvarandre, kan ikkje reknast for vanleg landbruksproduksjon. Skjøtsel av styvingstre: Trea skal vere styva om lag i brysthøgde eller høgare. Lågare styving enn dette blir ikkje godkjent. Greinene skal vere kappa nokre cm utanfor greinkragen. Trea skal styvast kvart femte til sjuande år. Tre som det er lengre enn 7 år sidan førre styving, kan ikkje godkjennast. Trea skal vere frittståande, dvs ikkje vere omkransa av krattvekst. Dei skal stå på innmarksareal eller utmarksbeite som er i aktiv drift og dermed ikkje prega av attgroing. Nye styvingstre kan godkjennast når dei har vore styva i minst to syklusar. Dei må inngå i eit miljø av eldre styvingstre for å ha rett på tilskot. Beite av biologisk verdifulle areal: Arealet skal vere registrert i Naturbase før søknadsfristen. Ei registrering i Naturbase er likevel ingen garanti for at arealet har blitt skjøtta riktig og dermed tilfredsstiller krava til ei registrering i naturbase pr dd. Arealet skal vere beita årleg. Beite skal vere godt nedbeita på slutten av sesongen. Tilgrodde areal eller areal der beitepresset er så lågt at mykje døydt gras blir liggjande att, skal ikkje godkjennast. 17

18 Arealet skal ikkje vere dominert av tre og buskar som gir mykje skugge.. I hagemarker må ikkje trea ha blitt for tette. Det skal ikkje ha vore jordarbeiding, gjødsling, kalking eller isåing på beitemarka. Søkjar må ha ta omsyn til eventuelle tilrådingar for området i Naturbase. Søkjar skal ha miljøplan trinn 2 for skjøtselen av slåttemarka. Bevaringsverdige husdyrrasar: Dyra skal vere over 1 år. For fjordhest skal søkjar kunne vise fram stambok. Storfe skal vere registrert i registeret ved Landbruksmuseet. Støling: Hovuddelen av mjølkeproduksjonen skal i stølingstida foregå på stølen. Mjølkeproduksjonen skal vere innanfor normalen. Føretak som har støl med foredling, må levere dokumentasjon på omsetning frå stølen innan 15. oktober. Skjøtsel av gravminne, skjøtsel av gravfelt og andre automatisk freda kulturminne: Vegetasjonen rundt skal vere slått og/eller beita. Dette inkluderer sikringssona rundt kulturminnet, sikringssona går minimum 5 meter rundt på alle kantar. Slått bør vere gjort med lett slåmaskin eller kantklipper. Dersom området er brukt til storfebeite, bør ein sjå om det har ført til tråkkskader og slitasje på kulturminnet. Tunge maskiner kan skade og må vere avklart med kulturminneforvaltninga hjå Fylkeskommunen. Oppslag av busk og kratt skal fjernast jamleg. Fjerning av større tre må vere avklart med Fylkeskommunen på førehand. Søkjar bør kunne leggje fram dokumentasjon på kontakt med Fylkeskommunen i samband med avklaringar om skjøtsel. Skjøtsel av bakkemurar, trerekker, skigardar: Denne ordninga er vanskeleg å kontrollere på anna vis enn ved synfaring og det er difor viktig at kontrollen vert utført grundig nok. Det bør målast lengde og høgde på steingarden. Steingarden skal vere minst 75 cm høg. Samanraste deler kan ikkje reknast med i lengda. Det bør ikkje vere for mykje tre og krattvekst inntil steingarden, steingarden skal vere synleg. Dette gjeld begge sider av steingarden. Steingarden må vere i såpass stand at den fungerer og ser ut som eit gjerde. Steingarden skal gå over eller i kanten av innmark. Føretaket må gjere jevnleg vedlikehald på steingarden for at det skal ha rett på tilskot. I tilfeller der det er to naboar som søkjer om tilskot til den same steingarden, er det det føretaket som har gjerdeplikta som har rett på tilskotet. Skjøtsel av viktige kulturhistoriske område: Kulturmiljøet skal bere preg av jamleg vedlikehald. Hovudinntrykket av kulturmiljøet må ikkje vere sterkt forfall og eller attgroing. Tiltak mot utslepp til luft: Søkjar må kunne vise fram gjødslingslogg. Dersom søkjar sjølv ikkje har det nødvendige utstyret, må han/ho kunne gjere greie for kvar utstyret er leigd eller kven som har utført gjødslinga. Gjødsellagra skal vere tømt innan 1. august. Areala skal vere hausta ved slått eller beite etter gjødsling. 18

19 17 Avkorting Kommunen skal vurdere om det er grunnlag for avkorting av tilskotet i dei tilfella det er avvik mellom søknadsskjemaet og kontrollskjemaet, jf. 20 i forskrifta. Kommunen fastset kor stort trekk som eventuelt skal gjerast. Jf. rundskriv 19/13 frå Statens landbruksforvaltning. 18 Maskinelle kontrollar Alle søknader som er godkjente for vidare sakshandsaming og alle kontrollskjema blir kontrollerte maskinelt. Det blir utført kontrollar internt i den enkelte søknaden og eksternt mot søknad om produksjonstilskot. Alle registrerte opplysningar blir kontrollerte mot registreringsdato 31. juli (1. januar for beite av kystlyngei og bevaringsverdige husdyrrasar). 19 Utbetaling Etter den siste runden med retting av feil, fastset Fylkesmannen dei endelege satsane. Satsane er avhengige av tildelt ramme og totalt tal søknader. Når satsane er endeleg fastsett, blir det laga utbetalingslister. Dersom kommunen oppdagar feil på denne lista, må ein raskt gje beskjed til Fylkesmannen. Søkjar får melding om vedtak gjennom tilskotsbrev som Statens landbruksforvaltning sender ut i samband med utbetaling av tilskotet. Det er kommunen som gjer formelt vedtak om tilskot, slik at dei sentralt utsendte tilskotsbreva blir produsert og sendt ut på vegne av kommunen. Søkjar vil i dette brevet bli gjort kjent med kva det er gitt tilskot til og kva tilskot som eventuelt ikkje er godkjent. 20 Stoppa søknader, manuell utbetaling Søknader som blir feilmeldte i dei maskinelle kontrollane og som ikkje blir retta, avslått eller avvist, blir stoppa frå vidare maskinell handsaming. Desse vil stå på feillista. Kommunen må gå gjennom søknadene til føretaka på stopplista og fatte vedtak om søknaden skal bli avslått eller godkjennast. Dersom kommunen fattar vedtak om tilskotsutbetaling, må kommunen sende kopi av vedtaket til Fylkesmannen. Fylkesmannen står for utbetalinga av tilskotet på bakgrunn av kommunen sitt vedtak. Ved retting av feil- og/eller stoppliste er det viktig at endringane kan dokumenterast, slik at rettinga kan bli spora ved eventuelle spørsmål seinare. 21 Klage Klagefristen er tre veker frå søkjar mottek vedtaket, jf. Forvaltningslova 29. Ved klage på vedtaket om tilskot kan kommunen enten fatte nytt vedtak om tilskot eller oppretthalde det påklaga vedtaket. Dersom kommunen vel å endre tilskotsvedtaket, må det sendast kopi til 19

20 Fylkesmannen som eventuelt utfører manuell utbetaling. Dersom kommunen opprettheld det påklaga vedtaket, skal saka sendast vidare til Fylkesmannen for endeleg avgjerd. Kommunen må sende med ei tilråding til endeleg vedtak. Fylkesmannen sitt vedtak i ei klagesak er endeleg og kan ikkje påklagast vidare, jf. forvaltninglova 28. Klage på avslag om dispensasjon skal stilast til Statens landbruksforvaltning, men sendast til Fylkesmannen, jf. forvaltningslova 32. Dersom Fylkesmannen ikkje tek klagen til følgje, blir saka sendt vidare til Statens landbruksforvaltning for endeleg avgjerd. Med helsing Åse Vaag e.f. ass. landbruksdirektør Steinar Sørli seniorrådgjevar Brevet er godkjent elektronisk og har derfor inga underskrift. 20