Volda kommune. Prosjektrapport. Seksuell helse. Fokus på prevensjon og famileplanlegging for personar med innvandrarbakgrunn i Volda

Transkript

1 Prosjektrapport Seksuell helse Fokus på prevensjon og famileplanlegging for personar med innvandrarbakgrunn i Volda 2016

2 1

3 Forord Volda er ein internasjonal kommune med ca innbyggjarar. Av desse var det pr. januar 2016 registrert 893 personar med innvandrarbakgrunn. Dette er flyktningar, einslege mindreårige og familiegjenforeinte. I tillegg kjem asylsøkjarar, arbeidsinnvandrarar og ca studentar der 100 er NIS studentar og erasmusstudentar. Helsestasjonen har samtale med alle innvandrarar som kjem til Volda, samt mor/barn grupper med undervisning om ulike tema. Eit av tema er seksuell helse med fokus på prevensjon og familieplanlegging. Ein ser eit stort behov for å kunne gje dei med minoritetsbakgrunn meir opplysing om seksuell helse, men er usikker på om kunnskapen vert formidla på ein måte som når målgruppa. Ein kjenner for lite til deira kunnskap og tankar om seksuell helse. Det var derfor eit ynskje om å gjennomføre eit prosjekt der ein først gjennomførte ei undersøking hos Volda sine asylsøkjarar, flykningar og familiegjenforeinte om deira behov. På bakgrunn av dette var målet å kunne formidle tilpassa kunnskap på ein måte som når målgruppa. Målet var og å lage informasjonsmateriell, inkludert ein PowerPoint presentasjon, som kan kome til nytte for Volda kommune og andre som arbeider med minoritetshelse. Om det vert økonomisk mogleg vil PowerPoint presentasjon og brosjyre bli omsett til tigrinja, arabisk og somali. Prosjektet kunne gjennomførast då ein fekk midlar frå Fylkesmannen gjennom «Førebygging av uønskte svangerskap og abort strategiar for betre seksuell helse». Prosjektet skulle gjennomførast i 2015, men på grunn av stort arbeidspress med eit stort tal asylsøkjarar til Norge vart store delar av prosjektet gjennomført i På bakgrunn av tid og ressursar blei det valt ein kvalitativ studie. Spørsmåla som vart utarbeidd skulle gje oss kunnskap om personane sine behov, men dei gav også rom for at personane kunne formidle det dei var opptekne av. I Volda bur det mange frå Somalia og Eritrea. I studien blei desse nasjonalitetane vald på bakgrunn av ulik etnisitet, mellom anna i tradisjonar og religion. Både kvinner og menn vart intervjua. Takk til Volda læringssenter for hjelp til organisering og Møre forsking ved Randi Bergem for kvalitetssikring av spørsmåla. For styringsgruppa Anne Årsnes Skrede Leiar helsestasjonen i Volda 2

4 Samandrag Prosjektet seksuell helse med fokus på prevensjon og familieplanlegging for personar med innvandrarbakgrunn i Volda er ein del av helsestasjon i Volda sitt førebyggjande og helsefremjande arbeid. Målet er auka kunnskap blant helsestasjonen sine tilsette om kva innvandrarar har av kunnskap og ynskjer i høve til prevensjon og familieplanlegging. Med dette ynskjer vi å kunne målrette informasjon og rettleiing til denne gruppa betre. Overordna mål er å førebyggje uønskt svangerskap og seksuelt overførbare sjukdomar. Vi har intervjua 16 personar, fire menn og fire kvinner frå Somalia og Eritrea. Intervjuforma har vore semistrukturert med fastlagte spørsmål, men med moglegheit for utdjupande spørsmål eller svar undervegs. Det er brukt telefontolk under intervjua. Vi finn at intervjugruppa generelt har konkrete ynskjer for familieplanlegging. God kjennskap til og rett bruk av prevensjon vil for dei fleste vere naudsynt for å kunne oppnå sine ynskjer. Deltakarane ynskjer moglegheit for å kunne få personleg prevensjonsrettleiing på helsestasjonen. Fleire ynskjer også moglegheit for å kunne finne informasjon om prevensjon på internett. Fleire svarer at dei har fått deler av sin kunnskap om prevensjon frå undervisning i Norge. Nokre har ikkje kjennskap til prevensjon frå heimlandet. Andre har kjennskap til prevensjon frå heimlandet, men har styrka sin kjennskap til prevensjon etter undervisning dei har mottatt i Norge. Vi ser difor ein tydeleg positiv effekt av undervisning ved helsesøster på Volda Læringssenter og ved Volda Statlige Mottak. Vi ynskjer å betre tilbodet om eit likeverdig helsetilbod for innvandrarar, flyktningar og familiegjenforeinte ved å informere grundig om kva moglegheiter for prevensjonsrettleiing som finst i Volda, både hos helsesøster, jordmor og lege. Dessutan er det på bakgrunn av svar i intervjua utarbeidd ein PowerPoint presentasjon med informasjon om ulike prevensjonsformer, målretta til personar med innvandrarbakgrunn. PowerPointen vil ligge på heimesida til Volda kommune. 3

5 Innhald Forord... 2 Samandrag... 3 Prosjektbeskrivelse... 5 Organisering av prosjektet... 6 Intervju og svar 8 Gjennomføring av intervju... 8 Deltakarane... 8 Bakgrunnskunnskap og ynskjer for familieplanlegging... 9 Prevensjon Abort Tradisjonar Ynskjer for prevensjonsveiledning Konklusjon Sluttord Litteraturliste Vedlegg Spørsmål angåande familieplanlegging og prevensjon Vedlegg 2.22 PowerPoint presentasjon

6 Prosjektbeskriving Volda er ei internasjonal kommune med stort kulturelt mangfald. Pr. januar 2016 var det 230 asylsøkjarar ved Volda Statlige Mottak, derav 40 einslege mindreårige. Kommuna busette 40 flyktningar i 2015 og pr utløyste 151 flyktningar og familiegjenforeinte integreringstilskot til kommuna. I tillegg var 105 Erasmus og NIS (norsk for internasjonale studentar) studentar knytt til Høgskulen i Volda. Tal frå Statistisk sentralbyrå viser at det pr. 1. januar 2016 var 893 innvandrarar og norskfødde med innvandrarforeldre i Volda kommune. Samla folketal i kommuna var 9037 personar pr. 1. januar 2016, så innvandrargruppa utgjer ca. 10% av befolkninga i vår kommune. Helsesøstre og jordmødre ved helsestasjonen i Volda har ansvar for kartlegging av helsesituasjonen til alle asylsøkjarar, flyktningar og familiegjenforeinte. I tillegg vert det gitt informasjon om norsk helsevesen og korleis dei skaffar seg naudsynt helsehjelp. Med dette prosjektet retter ein fokus på familieplanlegging blant asylsøkjarar, flyktningar og familiegjenforeinte. Prosjektet er utarbeidd for å kunne målrette informasjon betre, med særleg fokus på informasjon om prevensjon. I «Veileder for helsetjenestetilbudet til asylsøkere, flyktninger og familiegjenforente» anbefaler Helsedirektoratet at det vert etablert tverrfaglege team i kommunane med tanke på å opparbeide kompetanse på feltet. Dette for å sikre kvalitativt gode og likeverdige helsetenester til denne gruppa. Prosjektet er ein del av helsestasjonen i Volda sitt bidrag i dette arbeidet. Med prosjektet ynskjer vi å lære meir om kva tankar og ynskjer denne gruppa har om familieplanlegging og prevensjon. Dessutan ynskjer vi å få kunnskap om kulturelle normer og tradisjonar som vil vere nyttige for oss å kjenne til for å informere og rettleie på ein best mogleg måte. Auka kunnskap gjer det lettare for den einskilde å ta eit sjølvstendig og informert val vedrørande fertilitet og seksuell helse. Helsesøstre og jordmødre som jobbar med etniske minoritetar i Volda har erfart at forståing for brukaren sin kultur er naudsynt for å kunne formidle informasjon på ein god måte. Kultursensitivitet er eit viktig ledd i integreringa av etniske minoritetar. Ved å gi brukarane kjennskap til kva helsestasjonen kan tilby, og ved å gi tilpassa informasjon ynskjer vi å støtte opp under rettigheitene til eit likeverdig helsetilbod. Gjennom tilpassa informasjon om prevensjon ynskjer vi ikkje å forandre dei etniske minoritetane sine normer, kultur og tradisjon i høve til talet på barn og tidspunktet for når ein vel å få barn. Målet er ei betre forståing, for å kunne tilpasse informasjon og dermed betre den einskilde si moglegheit for å nytte seg av det helsetilbodet vi har i Volda. Kunnskap om prevensjon er viktig for å unngå uønskt graviditet og for å redusere talet på provoserte abortar, samt for å styrke den einskilde person sin eigenkontroll over fertilitet og seksuell helse. På bakgrunn av kva etniske minoritetar som budde i Volda då vi planla prosjektet valde vi å inkludere personar frå Somalia og Eritrea. Det har blitt gjennomført intervju med både menn og kvinner frå kvar nasjonalitet. Val av nasjonalitetar er gjort på bakgrunn av at dei er sterkt 5

7 representerte etnisitetar i Volda. Dessutan har dei to landa forskjellig religion og kultur, og representerer dermed ei brei gruppe. Ein ser også ei auke av flyktningar og asylsøkjarar frå blant anna Syria og Afghanistan. Vi har likevel valt å avgrense talet på ulike nasjonalitetar som vert inkludert i prosjektet, for å kunne oppnå eit brukbart resultat ut i frå dei midlar vi har til rådigheit. Datainnsamlinga vår er utført via semistrukturerte intervju. Intervjua er gjennomført med ferdig utarbeidde spørsmål, med moglegheit for at intervjupersonane kan svare opent dersom dei vil. Det har også blitt stilt utdjupande spørsmål undervegs i tillegg til dei utarbeidde spørsmåla. I etterkant har vi lest systematisk gjennom intervjua og kategorisert svara. Deretter har arbeidsgruppa konkludert med korleis vi kan nå ut med informasjon og tilpasse formidlingsform til målgruppa. Vi vil takke dei 16 kvinnene og mennene som har latt seg intervjue, og som har svart med stor openheit på alle våre spørsmål. Organisering av prosjektet Styringsgruppe Helsestasjonsleiar Rektor ved Volda læringssenter Helsestasjonslege i Volda Randi Bergem ved Møreforsking Tolk via Tolkenett Prosjektgruppe Helsesøster Ann-Elin Overvoll Lillebø Jordmor Ellen Mundbjerg Synnes Jordmor Mari Heltne 6

8 Styringsgruppa består av Anne Skrede, leiar og kommunejordmor ved helsestasjonen i Volda, rektor ved Volda læringssenter Stian Bjerkvik, samt helsestasjonslege Sigurd Holen. Leiar ved helsestasjonen har søkt om midlar frå Fylkesmannen, som har tildelt kr. til gjennomføring av prosjektet. Volda læringssenter har gitt oss god hjelp til rekruttering av personar til intervju i prosjektet. Dei har også stilt lokale til rådigheit og sikra at personane møtte til avtalar. Helsestasjonslege Sigurd Holen har vore knytt til prosjektet ved å vere backup for intervju av menn, om desse ikkje ynskja å la seg intervjue av kvinner. Randi Bergem frå Møreforskning har vore vår støttespelar i form av gjennomlesing og tilbakemelding på utarbeiding av spørsmål. Alle intervju er gjennomført med telefontolk via Tolkenett. Arbeidsgruppa består av helsesøster Ann-Elin Overvoll Lillebø, jordmor Ellen Mundbjerg Synnes, og jordmor Mari Heltne. Arbeidsgruppa har tatt del i planlegginga av prosjektet, gjennomført intervju, omarbeidd svara, samt utarbeidd prosjektrapport og PowerPoint. Ann-Elin Overvoll Lillebø er utdanna sjukepleiar frå Haukeland sjukepleiarhøgskule (1993) og har vidareutdanning innan Administrasjon og leiing (1999), Helsesøsterutdanning (2006) og Flerkulturell forståelse (2013) frå Høgskulen i Ålesund. Ho har arbeidd som helsesøster ved helsestasjonen i Volda sidan 2009, der ho blant anna har hatt ansvar for helsesøsterteneste til asylsøkjarane ved Volda Statlege Mottak. Ellen Mundbjerg Synnes er utdanna jordmor ved Professionshøjskolen Metropol i Kjøbenhavn (2012). Ho har jobba ved føde-barselavdelinga i Volda sidan Ved sidan av jobben på føde-barselavdelinga i Volda har ho dessutan i ein periode hatt svangerskapskontrollar ved Ørsta Helsestasjon ( ). Fotocredit: Bastian Fjeld Mari Heltne er utdanna jordmor ved Høgskolen i Bergen (1993). Ho jobbar no både som jordmor på helsestasjonen i Volda med svangerskapskontrollar og heimebesøk og på fødeavdelinga i Volda. 7

9 Intervju og svar Gjennomføring av intervju I avsnittet som fylgjer utdjupar vi korleis intervjua er gjennomført. Alle dei 19 spørsmåla vi nytta ved intervjua er lagt ved som vedlegg. Desse kan eventuelt lesast på førehand, for å vere budd på innhaldet i det komande avsnittet. Alle intervjua er gjennomført som semistrukturerte intervju. Telefontolk har vore brukt med unntak av eit intervju, der deltakaren vart forsinka og tolketida hadde gått ut. Denne personen beherska godt norsk, og intervjuet vart gjennomført utan tolk. Tolkane fekk tilsendt spørsmåla i forkant av intervjua. På den måten kunne dei førebu seg, og vi meiner at dette kan ha bidrege til ein meir sikker kommunikasjon via tolkane. Likevel har vi fleire gongar vore naudsynt å endre spørsmåla for å auke forståinga, enten hos tolken, eller hos deltakaren. Dessutan bør ein ta høgde for at det på tross av oppleving av god forståing, kan gleppe detaljar frå enten spørsmål eller svar når ein nyttar tolk ved intervju. Vi bestilte kvinneleg tolk til kvinner og mannleg tolk til menn. Vi starta intervjua med å informere om teieplikt for både intervjuar og tolk, samt informasjon om målet med prosjektet. Alle vart også på førehand informert om at personsensitive opplysningar ville bli destruert etter at intervjusvara var omarbeidd. Intervjudeltakarane har møtt punktlig til avtalt tidspunkt, med unntak av ein avtale som vart gløymt. Deltakaren kom så fort som mogleg etter å ha blitt gjort merksam på avtalen pr. telefon. Under planlegging av intervjua sikra vi oss ein avtale med helsestasjonslege Sigurd Holen, som ville intervjue menn, dersom nokon ikkje ynskja å bli intervjua av ei kvinne. Dei tre som er i arbeidsgruppa er alle kvinner. Ingen av deltakarane hadde noko imot å bli intervjua om prevensjon av ei kvinne, og vi fekk ikkje bruk for ekstern hjelp til å gjennomføre intervjua. Deltakarane Deltakarane i undersøkinga vår er 16 personar, fire menn og fire kvinner frå Somalia samt fire menn og fire kvinner frå Eritrea. Deltakarane har vore i alderen år, men hovudtyngda i alderen år. Fem personar er gift, medan fire har sambuar, ein har kjæraste og seks er single. Sju av deltakarane har eit eller fleire barn. Deltakarane har budd i Norge mellom fire månader og ti år, men dei fleste i tre år eller mindre. Intervjugruppa er kort sagt ganske heterogen, både i høve til alder, sivilstatus og om dei har barn eller ikkje. Dette er ein praktisk konsekvens av talet på personar som var tilgjengeleg for å bli spurt om deltaking i prosjektet. Vi ser på mangfaldet som positivt, då vi ynskte vi å dekke fleire aldersgrupper og begge kjønn gjennom svara. 8

10 Bakgrunnskunnskap og ynskjer for familieplanlegging Berre to av intervjupersonane svarte at dei ikkje veit kva prevensjon er. Utover dei to som ikkje veit kva prevensjon er, er det i tillegg ein person som ikkje har kjennskap til konkrete prevensjonsmiddel. Dei prevensjonsmidla som flest kjenner til er p-piller (13 svar), kondom (10 svar) og p-sprøyte (10 svar). Ut over dette vert det nemnt spiral, p-stav og amming. Fleire av deltakarane utdjupar at dei har fått kjennskap til prevensjon generelt eller konkrete prevensjonsmidlar etter at dei kom til Norge, via asylmottak eller undervisning i samband med norskopplæring. Alle svarer at prevensjon er tillat for dei å bruke, med unntak av dei to som ikkje veit kva prevensjon er. Fleire svarer at dei kan vere interessert i å bruke prevensjon eller allereie brukar det. P-piller og kondom er mest brukt. Ei kvinne frå Eritrea tok p-sprøyte før flukt frå heimlandet. Ein somalisk mann svarer at han helst ikkje vil bruke prevensjon, men at han likevel kan gjere det viss det er nødvendig for å oppnå passe aldersforskjell mellom barna. På spørsmålet om ideell alder for å få sitt første barn, vert det svart alt frå år. Svaret med 15 år for første barn er frå ei somalisk kvinne som svarte på kva alder som var ideell i heimlandet. Ein oppnår ikkje svar på kva ho tenkjer ville vere ideell alder å få sitt første barn no når ho bur i Norge. Det kan nemnast at ho er over 15 år og ikkje har barn. Fleire av deltakarane tek utgangspunkt i når dei sjølv reknar med å få sitt første barn. Ei kvinne svarer at ho ideelt sett får sitt første barn når ho er år, fordi ho då er ferdig med utdanninga si. Ei kvinne frå Eritrea svarer ingen konkret alder, men at ein bør vente med å få barn til ein er ferdig med utdanning. Gjennomsnittleg alder for når ein ynskte å få sitt fyrste barn var 23,5 år. Deltakarane ynskjer seg mellom to og seks barn. Størsteparten av svara fordeler seg ganske likt mellom to, tre eller fire barn. Fleire deltakarar frå Somalia fortel at dei ville ha ynskja seg fleire barn i Somalia enn no når dei bur i Norge. Ei somalisk kvinne fortel at ho kunne ha ynskja seg opp til 15 barn i Somalia. Det syner seg at dei frå Somalia ynskjer seg fleire barn enn dei frå Eritrea, også etter flytting til Norge. Likevel er det somaliske deltakarar i undersøkinga som ynskjer seg to til tre barn og eritreiske deltakarar som ynskjer seg fire til fem barn. Deltakarane frå Eritrea ser ut til å ynskje seg same tal barn no når dei bur i Norge, som dei ville ha gjort om dei budde i Eritrea. Dei fleste av dei frå Somalia har ynskje om færre barn no enn då dei budde i Somalia. Alle deltakarane ynskjer seg to år eller meir i aldersforskjell mellom barna. Ein deltakar ynskjer seg fire til fem år mellom barna. Gjennomsnittleg ynskja aldersforskjell ut i frå alle svara er på 2,7 år. Ni svarer at ynskje deira om talet på barn ikkje har endra seg etter at dei flytta til Norge. Sju personar svarer at ynskje deira har forandra seg sidan dei flytta. Fleire grunngjer dette med at dei i heimlandet ville ha hatt eit større nettverk av familie rundt seg til å hjelpe til med oppseding av barna, medan ein står meir åleine om ansvaret i Norge. Ei kvinne frå Eritrea svarer at planane hennar har endra seg, fordi ho etter at ho flytta til Norge bestemte seg for å ta utdanning. Ho ynskjer no å vente med å få barn til ho er ferdig med utdanning. Ein mann 9

11 frå Eritrea som svarer at planane hans ikkje har endra seg etter at han kom til Norge, utdjupar svaret sitt med at han har fått forsterka bevisstheit om kor vanskeleg det kan vere å oppdra barn etter at han kom til Norge. Dette har gjort han meir sikker på at han ikkje ynskjer seg meir enn 3-4 barn. Ein annan eritreisk mann utdjupar at sjølv om ein har mindre hjelp frå familie og nettverk når du bur i eit nytt land, vil barna få det betre når dei veks opp i Norge. Han fortel at dei i Eritrea ville ha vore dårlegare stilt ved å ha færre rettigheiter enn dei får i Norge. Sju personar, fordelt mellom begge kjønn og nasjonalitetar, svarer at ynskje deira om når dei planlegg å få barn ikkje vert endra av livssituasjon. To personar er usikre på om ynskje deira vert påverka av livssituasjon og ytre omgjevnader. Sju personar svarer ja på spørsmålet: «Vil livssituasjonen din påverke planane dine for når du ynskjer å få barn?». Fellestrekk blant sistnemnte svar, er at det er viktig å ha stabil økonomi og gi barna ein god oppvekst, samt å kunne språket i det landet ein bur i. Vi merkar oss at mange av personane har eit spesifikt ynskje for kva alder dei ynskjer å ha når dei blir foreldre og kva aldersforskjell dei ynskjer mellom barna. Fleire ynskjer også å kunne tilpasse tidspunktet for når dei får barn utifrå sin livssituasjon. Som tidlegare nemnt ser vi at eit par av dei intervjua ikkje har kjennskap til prevensjon. Dessutan vert amming nemnt, noko som for oss er kjent som ein usikker metode. Størsteparten hadde kjennskap til prevensjon og ein eller fleire konkrete prevensjonsmetodar. I våre intervju har vi ikkje spurt vidare om kjennskap til korrekt bruk av dei enkelte prevensjonsmidlar som har blitt nemnt. Prevensjon Alle deltakarane, med unntak av to, svarar at dei kan snakke opent om prevensjon med sin partnar eller eventuell kjæraste. Av dei som svarte nei på dette hadde den eine ikkje kjennskap til kva prevensjon er, den andre er ung og singel og hadde ikkje vore i ein situasjon der samtale om prevensjon var aktuelt. Fleire supplerer svaret med at det er viktig å kunne snakke opent med sin partnar om prevensjon, men at ein bør være gift før ein snakkar om dette. Andre har sambuar eller kjæraste og er vant med å snakke opent med sin partnar om prevensjon. Prevensjon vert sett på som eit felles ansvar for mannen og kvinna. Alle svarer at mannen og kvinna må bli einige om prevensjonsmiddel og at ikkje den eine parten skal bestemme meir enn den andre. Ein somalisk mann utdjupar at prevensjon og prevensjonsform er viktigare for kvinna då det er ho som får mest arbeid med graviditeten og barna. Ein anna somalisk mann 10

12 svarer at det er mannen som tek initiativ til samtale om prevensjon, men at kvinna skal vere einig før ein kan velje om ein vil bruke prevensjon og kva prevensjonsform ein vil bruke. Deltakarane svarer hovudsakleg at kunnskap om prevensjon ikkje vil påverke planane deira om barn. Åtte svarer at kunnskap om prevensjon ikkje vil ha innverknad på deira planar. Fem personar veit ikkje og berre tre personar svarer at kunnskap om prevensjon vil påverke planane deira ved til dømes å utsette tidspunktet for når dei vil ha barn. I prosjektgruppa har vi diskutert om dette spørsmålet ikkje har vore konkret nok. Fleire av deltakarane har svart nei, sjølv om dei samtidig svarer at dei nytter prevensjon og med det utsett tidspunktet for når dei har lyst til å få barn. Fleire svarer at kunnskap om prevensjon ikkje vil ha betyding for deira planar om barn, då dei allereie har kjennskap til prevensjon. Ein kan då tolke det slik at kunnskap om prevensjon likevel har hatt betyding for deira familieplanlegging, men at det ikkje vil ha betyding om dei får enda meir informasjon. Utifrå deltakarane sine ynskjer rundt tidspunkt for barn og aldersforskjell mellom barna, ser vi at prevensjon vil vere naudsynt for å oppnå eigne ynskjer. Abort Alle deltakarane veit kva abort er. Under intervjuet har vi på dette tidspunktet forklart forskjellen på spontan abort og provosert abort, for å vere sikre på at alle deltakarane har vore bevisst på forskjellen. Deltakarane har også blitt informert om at provosert abort er lovlig i Norge og kan gjennomførast etter kvinna sitt eige val fram til graviditetsveke 12. Alle deltakarane svarer at dei ikkje vil ta provosert abort, eller ynskjer at deira partner tar provosert abort. Dette gjeld sjølv om graviditeten ikkje var planlagt. Fleire av deltakarane svarer at provosert abort likevel ville ha vore eit alternativ for dei dersom mor sitt liv er i fare, eller dersom barnet er alvorlig sjukt. Fleire menn frå Eritrea utdjupar deira nei med at dei vil gjere sitt beste for å tilpasse seg situasjonen, sjølv om graviditeten ikkje var planlagt eller dersom partnaren vart gravid før dei var gift. For personar som i utgangspunktet er imot provosert abort, vil det vere ei tilleggsbelastning å måtte ta stilling til dette. Derfor meiner vi at kunnskap om prevensjon vert spesielt viktig i lys av intervjudeltakarane si haldning til abort. Bruk av prevensjon vil alltid vere ei betre løysing enn provosert abort, uansett haldninga til den personen som må ta stilling til dette. Asylsøkjarar og flyktningar er i eit nytt land og har ofte ei krevjande flukt bak seg. I tillegg skal dei lære eit nytt språk og tilpasse seg ein ny kvardag i ein ny kultur. Svara frå undersøkinga gir belegg for å presisere at det for desse vil vere særleg viktig å unngå den 11

13 psykiske belastninga som kan kome i tillegg ved å måtte ta stilling til ein eventuell provosert abort. Tradisjonar Deltakarane vert spurt om det er tradisjonar eller skikkar i heimlandet vi bør ha kjennskap til for å kunne leggje til rette for informasjon om prevensjon på ein god måte. Nokre av dei svara vi utdjupar er nemnt av fleire deltakarar, medan andre er nemnt av einskild personar. Når ei somalisk kvinne skal gifte seg møtast kvinnelege familiemedlemmar, slik som mor og tanter, og har ein samtale om ekteskap, sex og prevensjon. Kvinna som fortalte dette visste ikkje om somaliske menn får ein tilsvarande samtale før ekteskap. Ein deltakar fortel at dei fleste får ca. sju barn i Somalia, og at det ikkje er normalt å planlegge kor mange barn ein vil ha. Dei tek imot dei barna dei får. Dessutan er det normalt å gifte seg tidlegare i Somalia enn i Norge. Deltakaren fortel at normal alder for å gifte seg er ca år for kvinner og ca. 20 år for menn. Provosert abort er som utgangspunkt ikkje tillat verken i Somalia eller Eritrea. I Somalia er provosert abort tillat dersom graviditeten er livstruande for kvinna. I Eritrea er provosert abort tillat dersom mors liv eller helse er i fare. Det vert også gitt seksualundervisning på skulane i Eritrea, slik som i Norge. Ein deltakar meiner at informasjonen i Eritrea ikkje er like grundig som i Norge, men at alle i Eritrea likevel har kjennskap til prevensjon i ganske ung alder. Ein svarer at det i Somalia ikkje er tilrettelagt seksualundervisning på skulane og at det heller ikkje er så stor openheit rundt emnet som i Norge. Deltakarane frå både Somalia og Eritrea påpeiker at dei ynskjer informasjon og fakta, og at dei ikkje reknar med at vi tek omsyn til deira tradisjonar i vår informasjon. Dei er berre interessert i å få kunnskap slik at dei sjølv kan bestemme korleis dei best kan bruke denne kunnskapen for sin eigen del. Under våre intervju opplevde vi stor openheit blant deltakarane. Dette til tross for at det for fleire av dei vil vere tabu å snakke om seksualitet og prevensjon. Vi har ikkje fått nokre svar som tyder på at det er tradisjon for å kunne oppsøke rådgiving hos helsestasjon eller fastlege. Utifrå svara som kom inn, får ein kunnskap om prevensjon gjennom undervisning i Eritrea, medan ein i Somalia får det primært frå familie og slektningar. Ei viktig oppgåve her vil då vere å formidle informasjon om eksisterande helsetilbod ved helsestasjon og fastlege i Volda, der rettleiing om prevensjon inngår. 12

14 Ynskjer for prevensjonsrettleiing Alle svarer at dei gjerne vil ha moglegheit for å oppsøke informasjon om prevensjon via helsestasjonen, unntatt ein somalisk mann og ei somalisk kvinne. Begge føler at dei veit det dei har bruk for om prevensjon frå før. Av dei deltakarane som svarer ja på at dei ynskjer informasjon og prevensjonsrettleiing frå helsestasjonen, utdjupar to somaliske kvinner samt ein eritreisk mann, at dei gjerne vil kunne oppsøke denne informasjonen når dei skal gifte seg. Deltakarane vart spurt om korleis dei ynskjer at informasjon om prevensjon skal formidlast. Nokre svarte fleire alternativ. Den mest ynskja formidlingsmetoden er munnleg informasjon (10 svar), der ein gjerne kan kome saman med sin partnar til personleg samtale og få svar på konkrete spørsmål. Dessutan var data/film eit ynskja medium (6 svar), medan brosjyre var mindre ynskjeleg (3 svar). Ingen kom med konkrete ynskjer til formidlingsform ut over våre forslag. Dei fleste deltakarane synest ikkje det er viktig om prevensjonsrettleiing vert gitt av ei kvinne eller ein mann. Likevel sa tre av dei fire somaliske kvinnene at dei helst ville snakke med ei kvinne. Den fjerde somaliske kvinna samt ei kvinne frå Eritrea ville helst snakke med ei kvinne, men seier at det ikkje er av avgjerande betyding. Ein somalisk mann vil helst ha rettleiing frå ein mann, men utover dette svarer alle mannlege, samt tre eritreiske kvinner at kjønnet på den som gir prevensjonsrettleiing ikkje er viktig for dei. Vi ser ei generell interesse for å ta imot prevensjonsrettleiing frå dei fleste deltakarane. Vi ynskjer å kunne imøtekome flest mogleg for å gjere rettleiinga relevant og tilgjengeleg for mottakaren. Flest ynskjer munnleg informasjon, som allereie er ei moglegheit både via helsestasjon og fastlege. Moglegheita for dette kan formidlast tydlegare, eventuelt med fokus på at dei sjølve kan oppsøkje rettleiing når dei har bruk for det. Etter munnleg informasjon var data/film eit ynskja medium. Prosjektgruppa har bestemt seg for å utarbeide ein PowerPoint som skal leggast ut på heimesida til Volda Kommune. Denne PowerPoint en skal fungere som grunnleggande informasjonsmateriell, lett tilgjengeleg, slik at ein kan tileigne seg og repetere informasjon heimanfrå. Målet er å oversette PowerPointen til somalisk, tigrinja og arabisk. Dessutan ynskjer vi at materialet skal kunne brukast som utgangspunkt for individuell rettleiing, samt når helsesøster gir gruppeundervisning ved Volda Statlege Mottak og Volda læringssenter. 13

15 Konklusjon Deltakarane i undersøkinga vår har vore 16 personar, fire menn og fire kvinner, frå høvesvis Somalia og Eritrea. Alderen på deltakarane har vore år, med fleirtalet i aldersgruppa år. Deltakarane har budd i Norge mellom fire månader og ti år, dei fleste i tre år eller mindre. Med prosjektet vil vi oppnå betre kjennskap til tankar og ynskjer rundt prevensjon og familieplanlegging. Deltakarane ynskjer seg 2-6 barn og ynskjer gjennomsnittleg å bli foreldre når dei er 23,5 år gamle. Alle ynskjer seg to år eller meir mellom barna, gjennomsnittleg 2,7 år. Fleire av intervjupersonane nemner ingen spesifikk alder, men har konkrete tankar for livssituasjon, som til dømes at dei vil kunne det norske språket eller fullføre utdanning før dei vert foreldre. Ni av seksten svarer at ynsket deira om talet barn ikkje har forandra seg etter at dei flytta til Norge. Med unntak av to personar kjenner alle til kva prevensjon er, men kunnskapsnivået er varierande. Av dei som veit kva prevensjon er, svarer alle at det er lov å bruke prevensjon. Fleire gir uttrykk for at dei har tileigna seg deler av den kunnskapen dei har om prevensjon etter at dei kom til Norge. P-pille, kondom og p-sprøyte er dei prevensjonsmidlane som flest kjenner til. Vi meiner det vil vere viktig å auke kjennskapen til spiral som eit sikkert og langtidsverkande prevensjonsmiddel utan brukarfeil. Alle vi intervjua meiner at prevensjon er eit felles ansvar som mannen og kvinna deler. Av dei som er i eit forhold, svarer alle at dei kan snakke opent med sin partnar om prevensjon. Vi opplevde eit likestilt ansvar for prevensjon for menn og kvinner, noko vi ser på som eit positivt funn. Alle vi intervjua svarte nei på spørsmålet: «Vil provosert abort vere ei løysing for deg dersom du/partnaren din vart gravid utan at det var planlagt?» Nokre nemner at det likevel kan aksepterast ved grunnar som fare for mor sitt liv eller helse eller at barnet er alvorlig sjukt. Vi konkluderer med at kunnskap om prevensjon vert spesielt viktig i lys av intervjudeltakarane si haldning til abort. Utifrå svara som kom fram i intervjua ynskjer vi å understreke betydinga av å hjelpe asylsøkjarar, flyktningar og familiegjenforeinte med å unngå uønskt graviditet. Denne gruppa er midt i ein integreringsprosess og det er eit viktig mål å unngå den 14

16 tilleggsbelastninga det vil vere å måtte ta stilling til ein eventuell provosert abort eller å bere fram eit barn under andre føresetnader enn ein hadde ynskja. Deltakarane viste stor openheit rundt temaet prevensjon og familieplanlegging. Dette vert beskrive som eit område ein ikkje er vant til å snakke opent om, særleg gjeld dette intervjudeltakarane frå Somalia. Deltakarar fortalte at i Somalia vil informasjon om prevensjon og seksualitet ofte bli gitt av kvinnelige familiemedlemmar, medan ein i Eritrea får seksualundervisning i skulen, men ikkje like grundig som i Norge. Deltakarane ynskjer å kunne oppsøke munnleg, individuell rettleiing når dei sjølv har behov for det. Ingen av deltakarane nemner moglegheit for individuell prevensjonsrettleiing med helsesøster, jordmor eller lege i deira heimland. For å kunne tilby likeverdige helsetenester til denne gruppa konkluderer vi med at det er avgjerande med god informasjon om eksisterande helsetenester. Ein kan gjerne framheve helsestasjonen sitt tilbod, då dette er eit lavterskeltilbod som er gratis. Deltakarane forventar ikkje at det vert teke omsyn til deira kultur i rettleiinga, men vi meiner likevel at kjennskap til kulturen og kunnskapsnivået til brukaren vil vere nyttig for å rettleie på ein relevant og forståeleg måte. Fem av åtte kvinner ytra ynskje om prevensjonsrettleiing av fagperson med same kjønn. Kjønn på rettleiar bør kunne tilpassast, dersom det er avgjerande for om brukaren ynskjer informasjon. Ein bør spørje brukaren om dette når ein planlegg prevensjonsrettleiinga. Vi meiner at helsepersonell som skal rettleie bør vere kultursensitiv og lydhør overfor brukarane for å kome i dialog og nå fram med informasjon på ein måte som er til nytte for brukaren. God kommunikasjon og tid er viktig for å oppnå gjensidig forståing. Ein vil i stor grad vere avhengig av tolk når informasjon og rettleiing vert gitt. Ein må sette av ekstra tid til tolking og berekne at nokre detaljer kan gleppe i kommunikasjonsprosessen. Ein vil råde til oppfølgjande spørsmål for å forsikre seg om at bodskapen er motteken. Vi tilrår mannleg tolk til menn, og kvinneleg tolk til kvinner. Vi har laga ein PowerPoint med tittelen: «Prevensjon og familieplanlegging», som eit ledd i prosjektet. Nettbasert informasjon er meint å representere ein ekstra informasjonskanal, og skal leggjast lett tilgjengeleg på heimesida til Volda Kommune. Målet er å få oversett PowerPointen til somalisk, tigrinja og arabisk. Same informasjonsmateriell vert vurdert utgitt som informasjonshefte. Dette vil kunne delast ut på til dømes fødeavdelinga i Volda samt helsestasjon, legesenter, Volda læringssenter, Volda Statlege Mottak og frivillige samarbeidspartnarar som til dømes Saniteten. Intervjupersonane representerer viktige grupper av minoritetar som bur i vår kommune. Arbeidet med prosjektet har gitt oss verdifull kunnskap og innblikk i kva tankar og ynskjer intervjupersonane har rundt fertilitet og seksuell helse. Det har vore verdifullt og lærerikt å arbeide med prosjektet, og deltakarane fortener stor takk for samarbeidsvilje og openheit. Vi håper å kunne arbeide vidare med informasjonsformidling og rettleiing, der det overordna målet er å førebyggje uønskt svangerskap og seksuelt overførbare sjukdomar. Asylsøkjarar, flyktningar og familiegjenforeinte har krav på eit likeverdig helsetilbod, noko som krev 15

17 kjennskap til eksisterande helsetilbod, tilpassa informasjon og moglegheit for gjentatt rettleiing både i grupper og individuelt. 16

18 Sluttord Etter utarbeiding av prosjektet er det eit ynskje at prosjektet vil føre til betre tilrettelegging av informasjon og rettleiing til etniske minoritetar i Volda. Til dømes: «Korleis når vi dei heilt unge?» Vi har også einslege mindreårige asylsøkjarar og flyktningar i Volda, og vi ynskjer å førebu dei på korleis ein unngår graviditet og seksuelt overførbare sjukdomar. Vi tenkjer også at grensesetting og rettigheiter er viktige tema for denne gruppa. Vi tilbyr i dag undervisning om temaet i samband med norskopplæring. Ein lett tilgjengeleg PowerPoint som kan lesast heimanfrå håper vi kan bidra til at vi når ut til fleire med informasjon. Fleire av intervjudeltakarane ynskjer å vente med å få barn til dei har lært norsk eller har fullført utdanning. Dette er gledeleg, sidan desse faktorane er viktig for vidare integrering av den einskilde og for familien som heilheit. Vi meiner at helsepersonell som underviser om prevensjon og seksuell helse må tørre å vere tydelege på betydinga av å kunne forsørgje barn og ta del i samfunnet når ein dannar ein familie. Alle asylsøkjarar, flyktningar og familiegjenforeinte vert kalla inn til helsesamtale på helsestasjonen, der det mellom anna vert informert om norsk helsevesen og korleis ein skaffar seg naudsynt helsehjelp. Vi tenkjer at det i denne samtalen bør presiserast at helsestasjonen tilbyr gratis prevensjonsrettleiing individuelt og til par. Etter at helsesøstre og jordmødre fekk utvida føreskrivingsrett pr. 1. januar 2016, tenkjer vi at temaet prevensjon og seksuell helse bør få ein større plass i helsesamtalen. «Helsesøstre og jordmødre fekk frå 1. januar 2016 rekvireringsrett for alle prevensjonsmidlar til alle kvinner over 16 år. Helsesøster og jordmor som har fått opplæring i dette kan i tillegg sette inn p-stav og spiral.» Her er moglegheiter for framtidige prosjekt, og ein drøm hadde vore eit styrka lavterskeltilbod innan prevensjon og seksuell helse, der ein også kunne få satt inn p-stav og spiral på helsestasjonen. Eit slikt tilbod er ikkje tilgjengeleg i vår kommune i dag. Vi ser også moglegheiter i eit tettare samarbeid med legetenesta. Alle som har født får tilbod om prevensjon på 6 vekers kontroll etter fødsel, men praktisk erfaring tilsei at mange ikkje hentar ut eventuell resept som dei får på dette tidspunktet. Av ulike årsaker ser vi at det ikkje alltid vert bestilt ny time til lege eller jordmor. Vi tenkjer at helsesøster bør fylgje opp temaet prevensjon i samband med helsestasjonskontrollar for babyen for å sikre at planlagt prevensjon vert brukt og gjerne stille oppfølgjande spørsmål om ein er fornøgd med valt prevensjonsmiddel. 17

19 18

20 Litteraturliste Helse- og omsorgsdepartementet (2013): Likeverdige helse- og omsorgtjenester god helse for alle. Nasjonal strategi om innvandreres helse Helse- og omsorgsdepartementet (2016): Forskrift og rekvirering og utlevering av legemidler fra apotek. Helsedirektoratet (2016): Veileder for helsetjenestetilbudet til asylansøkere, flyktninger, og familiegjenforente. IS-1022 Helsedirektoratet (2010): Forebygging av uønsket svangerskap og abort strategier for bedre seksuell helse. IS-1813 Omland, G., Ruth, S., Diaz, E (2014): Use of contraceptives among immigrant and native women in Norway: data from the Norwegian Prescription Database. British Journal of Obstetrics and Gynecology 2014 sept; 121 (10): Seksjon for likeverdig helsetjeneste, Oslo Universitetssykehus (2016): Familieplanlegging og forebygging av uønsket svangerskap og abort blant innvandrerkvinner Håndbok i hvordan starte et tilpasset tilbud Vangen, S., Eskild, A., Forsen, L. (2008): Termination of pregnancy according to immigration status: a population-based registry linkage study. British Journal of Obstetrics and Gynecology 115, for-bedre seksuell helse

21 Vedlegg 1 Spørsmål angåande familieplanlegging og prevensjon Vi startar med litt «small talk», tilbyr ein kopp kaffi/te, presenterer prosjektet og informerer om: Teieplikt Bruk av tolk At vi kjem til å ta opp intervjuet eller ta noter for å kunne gjengi det mest mulig korrekt. Når vi er ferdig med prosjektrapporten vil dette bli sletta. Kjønn: Frå (land): Alder: Sivil status: a) Gift b) Sambuar c) Har kjæraste d) Singel Har du barn frå før? Dersom ja: kor mange? 1) Kor lenge har du budd i Norge? 2) Veit du kva prevensjon er? 3) Kva prevensjonsmiddel kjenner du til? 4) Er det tillat for deg å bruke prevensjon? 5) Ynskjer du å bruke prevensjon? Dersom ja: Kva type prevensjon? 6) Kva alder tenker du er ideell å ha når ein får sitt første barn? 7) Kor mange barn ynskjer du å få? 8) Kva tenker du er god aldersforskjell mellom barna? 9) Kan du snakke opent med partnaren din om prevensjon? 10) Er ansvaret for prevensjon eit ansvar du og partnaren din deler? Om nei: er prevensjon mannen eller kvinna sitt ansvar? 11) Det å flytte til Norge, har det påverka tankane dine om kor mange barn du planlegg å få? 20

22 12) Vil livssituasjonen din påverke planane dine om når du ynskjer å få barn? 13) Ynskjer du informasjon om prevensjon frå helsestasjonen? Dersom nei: kvifor ikkje? 14) Korleis ynskjer du å få informasjon om prevensjon? a) via brosjyre, b) via film/data c) munnleg informasjon når du er hos helsesøster eller jordmor? d) andre forslag? 15) Vil kunnskap om prevensjon påverke planane dine om å få barn? 16) Veit du kva abort er? (Her utdjupar intervjuar at det er vanleg å skilje mellom spontan abort (som skjer ufrivillig og av seg sjølv) og provosert abort (som kvinna sjølv har valt). I Norge har vi sjølvbestemt abort fram til 12. svangerskapsveke). 17) Vil provosert abort vere ei løysing for deg dersom du/partnaren din vart gravid utan at det var planlagt? 18) På helsestasjonen tilbyr vi veiledning om prevensjon og seksuell helse. Er det skikkar/tradisjonar i din kultur vi bør kjenne til, for å tilpasse rettleiinga på ein god måte? 19) Er det viktig for deg om veiledning om prevensjon vert gitt av kvinne eller mann? 21

23 Vedlegg 2 Grenser Prevensjon og familieplanlegging * Det er du som bestemmer over din kropp og eigne grenser. Det er lov å seie nei. * Sex skal vere frivillig. Respekter eigne og andre sine grenser! TIGRINJA/SOMALI/NORSK Volda Forord Ekteskap i Norge 2. * Denne brosjyra gir kort informasjon om dei mest brukte prevensjonsmidla. Ta gjerne kontakt med helsestasjon eller legesenter om du ønskjer rettleiing om prevensjon. * Helsestasjonen i Volda gjennomførte i 2016 eit prosjekt med fokus på prevensjon for personar med innvandrarbakgrunn. Brosjyra er eit ledd i prosjektet. Overordna mål er å førebyggje uønskte svangerskap og seksuelt overførbare sjukdomar. * Brosjyra er utarbeidd og oversett til ulike språk med støtte frå Fylkesmannen gjennom «Førebygging av uønskte svangerskap og abort strategiar for betre seksuell helse" 5. * I Norsk lov står det at ekteskap skal inngåast av eigen fri vilje, og kvinner og menn har same rett til fritt å velje ektefelle. * Dette betyr at du sjølv bestemmer om du vil gifte deg, kven du skal gifte deg med og når du skal gifte deg. * Dei som skal gifte seg må vere over 18 år. * Når ein opplever press eller tvang frå familie om å gifte seg kallar ein det tvangsekteskap. Tvangsekteskap er ikkje lov i Norge. Seksuell lavalder i Norge 16 år Ditt valg * Den seksuelle lågalderen i Norge er 16 år. Dette er lovbestemt i Straffelova, og skal beskytte barn og unge mot overgrep frå vaksne. * Prevensjon skal hindre seksuelt overførbare infeksjonar og at du vert uønskt gravid. * Vi gir her kort informasjon om dei mest brukte prevensjonsmidla, slik at det vert lettare å bestemme kva som passar best for deg

24 Prevensjon Kondom 7. * Vi anbefaler hormonspiral, kobberspiral eller p-stav for best beskyttelse mot graviditet. * P-piller er eit av dei mest populære prevensjonsmidla. * Kondom er det einaste prevensjonsmiddelet som både beskyttar mot graviditet og seksuelt overførbare infeksjonar. 10. Fordelar: * Dersom det vert brukt på rett måte er kondom ein effektiv måte å beskytte seg mot seksuelt overførbare sjukdomar og at du vert uønskt gravid. * Kan brukast av alle menn. Ulemper: * På grunn av feil bruk vert kondom rekna som eit av dei mest usikre prevensjonsmidla. * Nokre synest at det kan vere ei ulempe at ein må «stoppe opp» for å ta på kondomet. Anna informasjon: * Du kan hente gratis kondomar på helsestasjonen, eller bestille gratis på nett: www. gratiskondomer.no A: Hormonfri prevensjon Kobberspiral 8. * Kondom * Kobberspiral * Ved hormonfri prevensjon vert eggløysinga og menstruasjonssyklusen din som vanleg. * Kondom beskyttar i tillegg mot seksuelt overførbare infeksjonar. 11. * Kobberspiralen er laga av plast og har ein mjuk kopartråd rundt ein del av plasten. Spiralen blir plassert i livmora via skjeden. * Eggløysing skjer som normalt, men kobberet i spiralen hindrar sædcellene si evne til å befrukte egget. * Dei som brukar kobberspiral har menstruasjon som vanleg, men nokre blør litt meir og litt lenger enn dei ville ha gjort utan spiral. Kondom Kobberspiral 9. * Einaste prevensjon som mannen kan bruke. * Einaste prevensjon som beskyttar mot seksuelt overførbare sjukdomar. * Sjølv om du brukar eit anna prevensjonsmiddel vert det anbefalt at du brukar kondom i tillegg dersom du har sex med ein ny partnar. 12. Fordelar: * Du kan ha spiralen i 5 år før den må skiftast. Ynskjer du barn kan spiralen takast ut av helsepersonell. Kontakt legesenter eller helsestasjon. * Kobberspiral er eit av dei mest sikre prevensjonsmidla. Du slepp å tenkje på prevensjon meir enn kvart femte år. * Kan brukast av dei fleste kvinner, også dei som ikkje har født. Ulemper: * Kan gi auka menstruasjonsbløding og menstruasjonssmerter. * Du kan ikkje regulere blødingane dine. Anna informasjon: * Du må ha resept frå lege, jordmor eller helsesøster. 23

25 B: Prevensjon med hormonet gestagen P-stav * Spiral med hormon * P-stav * Gestagen p-pille * Minipille 13. * Inneheld hormon som liknar på det kvinnelige kjønnshormonet Gestagen. * Gestagen hindrar eggløysing, gjer det vanskelegare for sædceller å kome inn i livmora og gjer slimhinna i livmora tynn slik at befrukta egg ikkje festar seg. * Desse prevensjonsmidlane aukar ikkje risikoen for blodpropp, hjerte- og karsjukdommar eller brystkreft. Kvinner som ikkje bør bruke østrogen kan få prevensjon som berre inneheld gestagen. Dette er noko lege, helsesøster eller jordmor kan hjelpe deg å vurdere. * Gestagenpreparat kan gi ufarlege biverknader som hovudverk, kvalme, humørforandringar, urein hud og nedsett sexlyst. Dei fleste går over etter 2-3 månader. Dersom plagene fortsetter kan du prøve eit anna merke. 16. * P-stav er ein mjuk plastikkpinne som er 4cm lang og 2mm i diameter. Den vert sett inn under huda på overarm. * P-stav verkar ved at hormonet gestagen hindrar eggløysing. * Du kan ha den i 3 år. Spiral med hormon P-stav 14. * Hormonspiralen er laga av mjuk plast og blir plassert i livmora via skjeden. * Hormonet i spiralen gjer at sædcellene ikkje klarer å symje gjennom opninga til livmora og eggcella blir ikkje befrukta. * Hormonet gjer også at slimhinna i livmora ikkje er i stand til å ta imot eit befrukta egg. * Hos nokre kvinner hindrar hormonet også eggløysing. * Du kan velje mellom spiral som varer i 3 eller 5 år. 17. Fordelar: * P-stav er eit av dei mest sikre prevensjonsmidla. Du slepp å tenke på prevensjon meir enn kvart 3 år. * Ynskjer du barn kan spiralen takast ut av helsepersonell. Kontakt legesenter eller helsestasjon. Ulemper: * Blødingsmønsteret ditt kan endre seg. Du kan ha blødingar som ikkje er regelmessige i tre til seks månader. Dette er ikkje menstruasjon, men vert kalla spotting. Blødingane vert mindre eller fråverande etter nokre månader. Anna informasjon: * Du må ha resept frå lege, jordmor eller helsesøster. * Du får bedøving i huda på overarm når p-staven blir satt inn og fjerna. Spiral med hormon Gestagen p-pille og minipille Fordelar: * Hormonspiral er eit av dei mest sikre prevensjonsmidla. Du slepp å tenke på prevensjon meir enn kvart 3-5 år avhengig av kva type spiral du har valt. * Ynskjer du barn kan spiralen takast ut av helsepersonell. Kontakt legesenter eller helsestasjon. * Kan brukast av dei fleste kvinner, også dei som ikkje har født. * Dei fleste som bruker hormonspiral vil etter ei stund ikkje ha blødingar og mange opplever dette som ein fordel. Ulemper: * Du veit ikkje på førehand korleis blødingsmønsteret ditt blir. Blødingane kan opphøyre, men nokre få kan ha småblødingar. Småblødingar vert kalla spotting og er ikkje det same som menstruasjon. * Gestagenpreparat kan gi ufarlege biverknader første månadane. Anna informasjon: * Du må ha resept frå lege, jordmor eller helsesøster. * Gestagen p-pille og minipille inneheld berre hormonet gestagen. * Må takast til omtrent same tidspunkt kvar dag, utan opphald mellom bretta. * Hormonet gjer at sædcellene ikkje klarer å symje gjennom opninga til livmora, og eggcella vert ikkje befrukta. * Hos nokre kvinner hindrar dei også eggløysing

26 Gestagen p-pille og minipille Nødprevensjon 19. Fordelar: * Kan brukast av dei fleste kvinner. * Har ingen farlege biverknader. * Nokre mister blødingane sine. Ulemper: * Du veit ikkje på førehand korleis blødingsmønsteret ditt blir. Du kan ha blødingar som ikkje er regelmessige i tre til seks månader. Dette kan opplevast plagsamt, men er ufarleg. * Du kan ikkje forskyve blødingane dine. Anna informasjon: * Du må huske å ta ein tablett kvar dag. Du kan gløyme gestagen p-pillen opp til 12 timar eller minipillen opp til 3 timar. Dersom du gløymer lenger enn dette, må du bruke kondom i tillegg i 2 dagar for å unngå å bli gravid. * Du må ha resept frå lege, helsesøster eller jordmor. 22. * Nødprevensjon skal hindre svangerskap når du har hatt samleie utan prevensjon. * Ein kan nytte nødprevensjon dersom kondomet sprekk eller glir av og ein ikkje har brukt anna prevensjon. * Ein kan nytte nødprevensjon dersom du har brukt prevensjonen feil, til dømes gløymt å ta fleire pillar på rad. C: Prevensjon med hormona gestagen og østrogen Nødprevensjon * P-pillar (mange ulike typar) * Hindrar eller forsinkar eggløysing. * Har inga effekt om ein alt er gravid. 20. * P-piller inneheld to hormon, østrogen og gestagen. * Hormon hindrar eggløysing og gjer slimet i livmorhalsen mindre gjennomtrengeleg for sædceller og bakteriar. * Kvinner som har brukt kombinasjonspreparat i minst 1 år, oppnår 50 % redusert risiko for kreft i eggstokkar og livmor. Effekten kjem sannsynlegvis av eit redusert tal eggløysingar og menstruasjonar. 23. * 1 tablett som bør takast så raskt som mogleg og innan 72 timar (3 dagar) etter samleie. * Kan kjøpast reseptfritt på apotek og nokre butikkar og bensinstasjonar. * Du bør ta ein graviditetstest tre veker etter det ubeskytta samleiet. Viss du tek den tidlegare kan du ikkje stole på svaret. * Viss det er svært viktig å ikkje bli gravid er det også mogleg å sette inn ein kobberspiral innan 5 døgn etter samleiet. Dette gir nær 100% sikkerheit mot graviditet. P-pille Til deg som har født: Fordelar: * Du får god kontroll på blødingsmønsteret og kan forskyve blødingar. * Nokre får mindre smerte og blødingsmengde ved menstruasjon. 21. Ulemper: * Du må huske å ta pillen kvar dag. * Kombinasjonspreparata er eit godt val for mange. Nokre få kan ikkje nytte slik prevensjon fordi dei har ein auka risiko for blodpropp, hjerte- og karsjukdommar og brystkreft. Dette er noko lege, helsesøster eller jordmor kan hjelpe deg å vurdere. * Du kan få ufarlege biverknader som hovudverk, kvalme, humørforandringar, urein hud og nedsett sexlyst. Dei fleste går over etter 2-3 månader. Dersom plagene fortsett kan du bytte merke. Anna informasjon: * Dersom du vert meir enn 12 timar forsinka med å ta ein pille må du bruke kondom i tillegg i 7 dagar for å vere beskytta mot graviditet. * Ved oppkast/diare i meir enn 24 timar må du nytte anna prevensjon i tillegg i 7 dagar for å vere beskytta mot graviditet. 24. * Husk at amming ikkje beskyttar deg mot graviditet. * Eggløysing skjer to veker før menstruasjon. Det er då graviditeten oppstår. * Start derfor med prevensjon før du har fått menstruasjonen tilbake. * Tenk igjennom kva type prevensjon du ynskjer å bruke. Det er vanleg å starte med prevensjon omlag 6 veker etter fødsel. * Alle som har født får tilbod om etterkontroll hos jordmor eller lege omlag 6 veker etter fødsel, der ein mellom anna snakkar om prevensjon. 25