Jordbruksforhandlingane 2010 Finn fram AVTALEGUIDEN!!

Transkript

1 Til lokallaga Jordbruksforhandlingane 2010 Finn fram AVTALEGUIDEN!! Det er nok dessverre slik at det ikkje er så svært mange politiske signal som tyder på at jordbruksforhandlingane 2010 vert lette. Tvert i mot er det mykje som tyder på at dette vert ein tøff batalje. Sigbjørn Johnsen er finansminister og har som oppgåve å sørgje for at regjeringa nærmar seg ein pengebruk som er i tråd med handlingsregelen. Det betyr at pengebruken generelt vert mykje strammare enn i 2009, som var valår og år med finanskrise. Jamfør dette sitatet henta frå Nationen sine nettsider : - Vi må stramme inn, samtidig som vi skal finne rom til våre prioriteringer, sier finansminister Sigbjørn Johnsen (Ap) til VG. Han har varslet at oljepengebruken skal ned fra og med neste års budsjett, og for å få til det, har de rødgrønne stortingspolitikerne fått et krystallklart oppdrag: Gå gjennom budsjettet for 2010 og finn ut hvordan det kan slankes med minimum 4 prosent i Deretter skal kuttforslagene presenteres for de enkelte fagstatsrådene. Statsbudsjettet for neste år er på over 900 milliarder kroner. Dermed tilsvarer 4 prosent et kutt på 36 milliarder kroner. Dette er helt nødvendig fordi regjeringen på den ene siden må begynne å nærme seg sin egen handlingsregel for oljepengebruken, som de siste par årene er blitt tøyet til bristepunktet. Dessuten har regjeringen noen valgløfter som skal innfris, blant annet på eldreomsorgen. Men å kutte er noe de rødgrønne har lite trening i. Siden 2007 har pengebruken økt med hele 200 milliarder kroner, melder NTB. I dette notatet vil vi frå fylkeslaget si side trekke fram nokon av punkta som vil verte drøfta framover vinteren når det gjeld prioriteringar fram for årets jordbruksforhandlingar. Inntektselementa Pris på produkta Målprisar har vore sett i jordbruksforhandlingane. Marknaden og foredlingsverksemdene har i varierande grad greidd å ta ut denne. Dei siste åra har målprisen stige mykje samanlikna med perioden før. Spørsmålet er i kva grad det vil vere rom for å auke målprisen ytterlegare for i det minste å kunne dekke dei auka kostnadene i foredlingsledda? Kva vert verknadene av den nye marknadsordninga på kjøt? Kva kjem ut av det arbeidet som vert gjort for å granske kjedemakta? Korleis konkurrere med butikkane sine eigne merkevarer der råstoffet i mange høve er importert? Storleiken på produksjonen. Dei siste åra har bonden i mange høve vore avhengig av å auke produksjonen for å kunne ha ei positiv inntektsutvikling. Kor stor kan bonden i Sogn og Fjordane bli? Tilskota over jordbruksavtala. Desse er avgjerande for gjennomsnittsbonden i Sogn og Fjordane. 1

2 Tilskota har ulik verknad: A) Tilskot pr. produsert eining med geografisk verknad Distriktstilskot kjøt, mjølk, Distrikts- og kvalitetstillegg frukt og bær B) Tilskot pr. produsert eining utan geografisk verknad - Grunntilskot C) Tilskot pr driftseining Driftstilskot i mjølkeproduksjonen og driftstilskot i ammekuproduksjonen. Strukturverknad betyr relativt mest for dei mindre einingane D) Tilskot som reduserer kostnad pr. brukt innsatsfaktor Prisnedskriving, frakttilskot E) Tilskot pr. dyr med strukturverknad Husdyrtilskot. Får mest for dei første dyra F) Tilskot pr. dyr utan strukturverknad Beitetilskot likt for alle G) Arealtilskot utan strukturverknad Kulturlandskapstilskotet H) Arealtilskot med strukturverknad og geografisk verknad Arealtilskot grovfor skilje på 200 dekar, og mellom soner. Arealtilskot korn skilje på 800 dekar og mellom soner. Arealtilskot grønsaker opp til 60 dekar, arealtilskot frukt og bær opp til 40 dekar. I) Tilskot utan direkte inntektsverknad: Investeringsverkemiddel, fellestiltak, velferdsordningar Spørsmål vi stiller oss og dykk når det gjeld tilskot kan mellom andre vere desse: - Kor mykje friske pengar trengst for å løfte inntekta i landbruket? - Kor mykje pengar trengst for å løfte inntekta i vestlandsjordbruket opp på same nivå som landsgjennomsnittet? - Kor mykje pengar vil det vere politisk realistisk å få ut? I 2009 vart det løyvd 570 millionar i friske kroner. - Vi kjenner til at omfordeling vert drøfta, særleg mellom politikarar. Dette vert gjort med bakgrunn i at dei ikkje ser det som mogleg å løyve tilstrekkeleg med friske pengar. I kva grad må det ei omfordeling til for å kunne løfte vestlandsbonden si inntekt? I 2000 vart det i praksis gjort ei omfordeling av budsjettmidlar som gjekk frå grasdistrikta på Vestlandet til regionar med større bruk ved at det vart reduserte løyvingar i dei lågaste strukturintervalla. - Kva tilskot er mest målretta for vestlandsbonden? - Kva tre konkrete prioriteringar vil ditt lokallag tilrå? Kva vil prioriteringane som de tilrår kreve av friske budsjettmidlar Kostnadsutvikling. Korleis vil rentekostnadene utvikle seg? Kva med prisen på kraftfor? Gjødselprisen? Prisen på energi? Skattar og avgifter? Dei siste åra har kostnadane vore vanskelege å stipulere. Dei har svinga mykje, og det er ei utfordring for Budsjettnemnda som skal utarbeide talmaterialet i førekant av jordbruksforhandlingane. Jamfør det som har skjedd med gjødselprisar til dømes. 2

3 Vi må prioritere og vere konkrete noko må prioriterast opp! Når det gjeld fråsegnene fram for jordbruksforhandlingane, har det gjerne vore slik at ein har prioritert alle gode ynskje og kome med eit krav som i kronebeløp ligg på mellom 4-5 milliardar. Sett med våre auge er det eit rettvist krav som synleggjer trongen for eit løft, men innerst inne veit vi at det er politisk urealistisk. Å prioritere er svært vanskeleg, særleg fordi alle produksjonar og mange område i landet kan trenge eit økonomisk løft. Vi vil utfordre dykk i lokallaga til å vere med og prioritere. Vestlandsjordbruket har fått følgjande utfordring frå leiar i Norges Bondelag Nils T. Bjørke etter at han og fleire i leiinga i Norges Bondelag var på Vestlandstur i slutten av september: - Hadde Vestlandsbøndene prioritert et par viktige saker og stått sammen om dem - da ville det vært lettere å få sakene igjennom. Den utfordringen kom fra lederen i Norges Bondelag, Nils T. Bjørke, da han kom "til sine egne" på et landbrukspolitisk kveldsmøte på Voss i forbindelse med at ledelsen i Bondelaget svarte på utfordringen som kom under årsmøtet i Bondelaget om å dra vestover "for å lære".. - Det er ingen tvil om at avgangen i antall bruk har vært høyere på vestlandet enn i resten av landet. Det er driftsulemper, slo Bondelagslederen fast på møtet der han etterlyste en felles strategi fra bøndene i de tre vestlandsfylkene, for eksempel i form av et ti punkts program med sterke prioriteringer. Som fylkesledd må vi arbeide inn mot eigen organisasjon, og vi må arbeide mot politikarar. Med ei tydeleg prioritering vil dette arbeidet bli betre å få meir tyngde bak. Sist veke hadde Arbeidsutvala i Møre og Romsdal, Hordaland og Sogn og Fjordane eit felles møte på Stend der ei konkretisering av prioriteringar vart vidare drøfta utan at det vart konkludert. Det vart i dette møtet vedteke at ein skal ha eit felles styremøte i Ålesund i februar for å komme nærmare heilt konkrete prioriteringar framfor årets jordbruksforhandlingar samt legge ein lest for arbeidet med den nye Stortingsmeldinga og felles innspel til den. Fylkesstyret ber om konkrete prioriteringar frå lokallaga De i lokallaga har fått tilsendt materiell fram for jordbruksforhandlingane frå Norges Bondelag sentralt. I dette brevet vil de få konkrete utfordringar frå fylkesstyret i Sogn og Fjordane Bondelag. Utfordringane har også vore drøfta i dei felles møta med Hordaland og Møre og Romsdal. Fylkesstyret ynskjer eit stort engasjement i denne saka og tek gjerne imot telefonar frå lokallaga for å drøfte problemstillingane. Dei vil bli tekne opp i regionsamlingane, og ved ynskje kan fylkesstyret og Merete ved kontoret stille opp på medlemsmøte for å innleie på tema til debatt. Nedanfor vil vi problematisere nokon av vala for dykk. Når vi bed dykk prioritere på det nivået vi legg opp til her, så veit vi at det vert vanskeleg, men vi ber dykk gjere den vanskelege øvinga med å prioritere i lokallagsstyra og gjerne på medlemsmøte dersom de finn det tenleg. 3

4 Prioritering mellom produksjonar Skal vi kome ned på konkrete prioriteringar må ein produksjon prioriterast fram om andre produksjonar. NILF har nyleg gjeve ut ein rapport der dei synleggjer verdiskapinga frå landbruket i fylket. Tala fordeler seg slik: Mjølkeproduksjonen 54 % Sauehald 20 % Frukt og bær 8 % Mjølk og svin 7 % Geitemjølk 5 % Kjøtproduksjon ammekyr 3 % Egg 1,5 % Grønsaker, poteter, korn 0,7 % Pelsdyr 0,5 % Birøkt 0,2 % Det vil seie at for fylket samla så er det ikkje tvil om at mjølkeproduksjonen på ku er den største verdiskaparen med sauehaldet som ein god nummer to. NILF presenterte tala for driftsgranskingane for Dei syner følgjande inntektsfordeling for ulike produksjonar når det gjeld Vestlandet: 4

5 Med bakgrunn i informasjonen som er gjeven ovanfor. Kva produksjon vil ditt lokallag prioritere ved jordbruksforhandlingane 2010? Når de har valt kva produksjon de vil prioritere, kan de halde fram arbeidet med å konkretisere kva verkemiddel de meiner er viktig for å sikre inntektsvekst i den produksjonen de har prioritert. Areal Areal har eit sterkt fokus i dei drøftingane som føregår. Ei eiga arbeidsgruppe oppnemnt med bakgrunn i jordbruksoppgjeret 2009 arbeider med ulike problemstillingar knytt til handtering av areal. Denne skal legge fram ein rapport før årets forhandlingar. Det vil i seg sjølv medføre at areal får fokus. Alle medieoppslaga i Nationen kring leigejord, tal bønder m.m. medverkar også til at areal vil få eit fokus ved jordbruksforhandlingane I Nord-Trøndelag ynskjer ein eit likt AK tillegg for korn og grovfor. I mange fylke går det føre seg ein diskusjon om utflating av tilskot for alt areal. I dag er det berre Finnmark og Jæren som har flat sats. I vårt fylke kjem presset om utflating frå større samdrifter som driv felles fòrproduksjon og større einskildbruk. Arealgrunnlaget er noko som vestlandsjordbruket kan bruke som ein legitimitet for å sikre seg betre ordningar enn elles i landet. Vi har Bratt, Blautt og Brokete som politiske argument vi kan bruke. Ei utflating i seg sjølv vil ikkje gje som resultat meir pengar til Vestlandet. Relativt sett vil det verke tvert imot. Skal Vestlandet vinne på ei utflating må distriktsprofilen i storleiken på tilskota endrast mykje, eller det må samstundes med utflatinga skje ei omfordeling til andre tilskot som verkar positivt for gjennomsnittsbruket på Vestlandet. Informasjonen nedanfor er henta frå eit notat som er utarbeidd av Norges Bondelag sentralt: Døme: Utflate med friske midlar Sats Endring Ny sats Kostnad Ant. daa kr/daa Mill.kr Sone dekar over 200 dekar ,2 Sone dekar over 200 dekar Sone dekar over 200 dekar ,8 Sone dekar over 200 dekar ,7 Sone dekar over 200 dekar ,4 Sone dekar over 200 dekar ,2 Sone dekar over 200 dekar Sum grovfôr alle soner ,4 5

6 Ved å tilføre 155 mill. kroner vil ingen produsenter komme dårlegare økonomisk ut enn i dag. Mange vil få like mykje i tilskot som før, mens nokon som i dag har søkt om mykje grovfôrareal vil tene mykje på utflatinga. Døme: Utflate i eit null-sum-spel innan kvar sone Sats Endring Ny sats Kostnad Ant. daa kr/daa Mill.kr Sone dekar ,6 over 200 dekar ,7 Sone dekar over 200 dekar Sone dekar ,2 over 200 dekar ,2 Sone dekar ,7 over 200 dekar ,9 Sone dekar ,9 over 200 dekar ,0 Sone dekar ,8 over 200 dekar ,3 Sone dekar over 200 dekar Sum grovfôr alle soner ,1 Tabellen viser ein flat sats der det i sum vert betalt ut like mykje i tilskot frå kvar sone som i dag. Utflatinga medfører ei omfordeling frå føretak med grovfôrareal under 200 dekar til produsentar som i dag søkjer på eit grovfôrareal over 200 dekar. Det maksimale tapet vil vere for føretak som i dag søkjer om 200 dekar grovfôrareal. Maksimalt tap, dvs ved eit omsøkt grovfôrareal på 200 dekar: Sone 1: kr/føretak, Sone 3: kr/føretak, Sone 4: kr/føretak, Sone 5: kr/føretak og Sone 6: kr/føretak Kor stort grovfôrareal må ein ha før ein tener på utflatinga: Sone 1: over 263 dekar, Sone 3: over 265 dekar, Sone 4: over 272 dekar, Sone 5: over 245 dekar, Sone 6: over 278 dekar Hadde ein føreteke ei køyring på referansebruka, er det referansebruk 12, mjølkeproduksjon 12 årskyr landet, med 200,9 dekar grovfôrareal som hadde komme dårlegast ut. Referansebruket har 1,58 årsverk og vederlaget til arbeid og eigenkapital pr årsverk ville blitt redusert med 3600 kr/årsverk (føresett plassert i sone 5). Størst gevinst ville referansebruk 14 (dei 40 største mjølkebruka) 37 årskyr landet, hatt, med 431 dekar grovfôr hatt. Referansebruket har 2,4 årsverk og vederlaget til arbeid og eigenkapital pr årsverk ville auka med kroner (føresett plassert i sone 5). Gjennomsnittsstorleiken på bruka i Sogn og Fjordane er 135 dekar. Minst i Leikanger med 67 dekar og høgst i Selje med 176 dekar, Gulen med 167 dekar og Vågsøy med 156 dekar. I kva grad vil det vere rett å gå for ei utflating av satsen for alt areal for grovfor? Dersom de meiner at utflating skal skje. På kva måte skal ei utflating finansierast? Dersom de går for ei utflating vil det tene dei større driftseiningane i fylket. I kva grad det vil tene desse avheng av om utflating vert gjeve med friske pengar eller 6

7 ved hjelp av å omfordele frå dei første 200 dekar. Korleis vil de sikre inntektsvekst for gjennomsnittsbruket i Sogn og Fjordane? Omfordeling er ingen veg og gå, men Dette er ikkje noko vi i næringa ynskjer å gjere, men stadig fleire politikarar snakkar i desse ordelaga. Korleis stiller vi oss med dette som ein mogleg utveg dersom det er politisk vilje til å bruke pengar til å tilgodesjå vestlandsjordbruket? Dersom regjeringa set seg på bakføtene og ikkje set av tilstrekkeleg med budsjettmidlar, kan det vere aktuelt å omfordele midlar for å sikre vestlandsbonden eit løft. Ved til dømes å kutte 20 kroner i kulturlandskapstillegget (alt areal) frigjev ein omtrent 190 millionar kroner. Vestlandsfylka har samla sett relativt lite areal bak kvar eining. Det vil seie at mykje av tilskota vil kome frå andre stader i landet. I kva grad vil det vere rett å ha ein strategi B som vedkjem omfordeling med sikte på å sikre vestlandet ein større del av kaka? På arealsida har Vestlandet ulemper både i høve arrondering av arealet og vanskar med køyreskadar i periodar med mykje nedbør. Når det gjeld Areal- og kulturlandskapstilskot ligg Vestlandet i sone 5 som er ei stor sone. Det medfører at 190 millionar brukt berre på sone 5 vil gje kring 54 kroner pr. dekar. Det vil seie ein netto effekt på 34 kroner pr. dekar føresett at vi har omfordelt ved å ta 20 kroner i botnen. I sum vert ikkje dette eit stor beløp i tillegg for gjennomsnittsbonden på Vestlandet. I kva grad skal ein gå inn for å splitte opp sone 5 og få ei eiga Vestlandssone? Kan det vere ei løysing, føresett betre styring med bruken, at midlane vert ført over til regionalt Miljøprogram som er ei ordning som vedkjem fylka direkte. Det kan til dømes nyttast til nye ordningar som: - Kantsonetillegg? - Tilskot pr. landbrukseigedom som vert slegen og halden i hevd av driftseininga? - Medverke til at alt bratt areal kan få tilskot? RMP er målretta geografisk, men vi kjenner til at mange meiner at ordningane som ligg der ikkje treff dei ekspansive bøndene. Det er også eit spørsmål om næringa har nok styring med bruken av midlane. Distriktstilskota Dette er dei verkemidlane som er geografisk målretta. Utfordringa når ein skal heve Vestlandsjordbruket er at det ligg i soner saman med det store volumet av produksjon. Heile Sogn og Fjordane og stort sett heile Hordaland og Møre og Romsdal ligg i sone D på mjølk saman med kommunar i andre fylkes med liknande driftsvilkår og utfordringar. Til saman vert det produsert kring 530 millionar liter mjølk i sine D. Mjølkeproduksjonen i Sogn og Fjordane, Hordaland og Møre og Romsdal utgjer 324 millionar liter. 7

8 10 øre auke i distriktstilskotet på mjølk i sone D utgjer 53 millionar kroner. Kjøt todeling mellom sone 2 og sone 3 Vi registrerer at det internt i eige fylke vert sett fokus på skilnaden i distriktstilskot på kjøt mellom sone 2 og 3. Skilnaden er 2,50 kroner. Tabell: Tilskotsberettiga slaktemengde eksklusiv momsfri retur/leigeslakt i 2008 (Kjelde:SLF) Storfe Kalv Gris Sau Lam Villsau Geit Hest Total Gulen 195, ,8 56,7 1,1 1,1 311,3 Solund 4,8 1,1 16,5 19,3 1,9 43,6 Hyllestad 64 10,4 11,8 0,3 86,5 Askvoll 302 2,5 179,8 79,8 2,8 0,3 567,2 Fjaler 218,2 7,9 80,7 56,1 0,1 3,2 1,4 367,6 Flora 165,9 11,1 105,8 70,2 0,5 0,2 0,3 354 Bremanger 58,5 1,8 52,5 0,4 0,2 113,4 Vågsøy 31,2 0,1 17,7 49 * Luster (Veitastrond og Jostedalen) 219,9 23,2 64,9 233,5 2, ,9 Totalt i sone 3 i Sogn og Fjordane 1260,1 70,1 492,5 597,6 4,3 9, ,5 Totalt sone 2 i SoFJ 3618,7 220,1 1376,9 1510,4 2,8 38,1 9,1 6776,2 Totalt i Sogn og Fjordane 4878,8 290,2 1869, , ,1 9213,7 * Når det gjeld Luster vert tabellen litt feil då det berre er Veitastrond og Jostedalen som ligg i sone 3. I tabellen er alle leveransane sett opp som om heile kommunen er i sone 3. Å løfte all produksjon i Sogn og Fjordane opp i sone 3 vil koste 2,50 kroner x ca 5,5 millionar kg kjøt = 13,75 millionar kroner. Gjer ein same tenkte reknestykket for Hordaland og Møre og Romsdal vil det samla kreve kring 40 millionar kroner. Å heve distriktstilskotet for kjøtproduksjon i Sogn og Fjordane opp til 8 kroner for heile fylket vil koste kring 20 millionar kroner. Tek vi med Hordaland og Møre og Romsdal nærmar vi oss truleg kring 70 millionar kroner. (Noko omtrentleg då vi ikkje har dei relle tala for Møre og Romsdal. Der har dei mange kommunar som er delt slik som Luster) GRIS For gris er det eit eige tilskot på kroner 1,10 på Vestlandet. Slakteleveransen på gris på Vestlandet utgjer kring 6,2 millionar kg. Det vil seie at det kostar kring 6 millionar kroner å heve denne med 1 krone. Kva løysingar ser de føre dykk med sikte på å finne løysingar som målrettar distriktstilskota endå meir inn mot Vestlandet? 8

9 Struktur Når det gjeld verkemiddel med strukturverknad ligg desse i dag først og fremst i driftstilskotet i mjølkeproduksjonen og i ammekuproduksjonen og i dei direkte husdyrtilskota. Driftstilskotet i mjølkeproduksjonen er i dag i sona vår. I kva grad bør ein gå for eit likt driftstillegg i mjølkeproduksjonen over heile landet? I kva grad vil det vere realistisk å kreve eit driftstillegg i mjølkeproduksjonen på kroner for kvar driftseining? (Dette vil kreve kring 200 millionar kroner) I kva grad meiner de at strukturprofilen i husdyrtilskota er korrekt? Kva må ei eventuell endring og ein auke i husdyrtilskota komme? Dersom ein vert nøydd til å prioritere mellom beitetilskot og husdyrtilskot, kva skal ein prioritere? Beitetilskotet er flatt pr. dyr. Husdyrtilskotet har struktur. Investeringar Korleis vil de prioritere midlar til investering opp mot midlar til drift? Kva endringar må gjerast når det vedkjem investeringsverkemidlane? I kva grad er dagens verkemiddel gode nok? Velferd Korleis vil de prioritere midlar til velferd opp mot midlar til drift? Kva endringar er viktige å prioritere når det gjeld velferdsordningane? Konkret prioriteringsutfordring Fylkesstyret vil avslutte med å gje dykk denne konkrete utfordringa. De vil nok meine at tala er langt frå høge nok, men vi ber dykk likevel prioritere innan denne ramma. Bruk avtaleguiden som grunnlag. Der ligg alle tal slik at de kan sjå kva dei ulike prioriteringane kostar. De må prioritere mellom produksjonar, mellom verkemiddel med distriktsverknad og verkemiddel utan distriktsverknad og mellom verkemiddel med og utan strukturverknad. Jordbruksforhandlingane 2010 resulterer i 200 friske budsjettmillionar, 100 millionar som skal omfordelast frå kulturlandskapstillegget og 70 millionar som ikkje var brukt opp frå i fjor. På kva måte vil de fordele desse pengane? Lukke til med utfordringane og drøftingane. Fylkesstyret ynskjer innspel frå lokallaga svært velkomne innan fredag den 5. februar. Det vil også vere rom for innspel heilt fram til den 23. februar, men dei som vil gje innspel før det felles styremøtet med Møre og Romsdal og Hordaland må gjere det innan fredag den 5. februar