Styreleders tale Årsmøte i Norges Skogeierforbund 2016

Transkript

1 Styreleders tale Årsmøte i Norges Skogeierforbund 2016 Gardermoen 1. juni 2016 Kjære alle sammen! Velkommen til årsmøte i Norges Skogeierforbund. Årsmøtet er ein viktig møtestad for organisasjonen. Både for å oppsummere året som har gått og gje tida framover retning. Eg opplever vi er ein vital organisasjon i ei utviklingsorientert næring. Skogeigarsamvirket står sterkt, og har styrka seg i året som har gått. Vi opplever imidlertid sterke motkrefter. Det pregar vår kvardag! Så kva er status for ein skogeigar anno juni Kva tenker ein skogeigar om oss og næringa ein vårdag i mai 2016? Eg får ta på meg skogeigarhatten Når eg sit på stubben min heime i Fyresdal så kan eg sjå tilbake på eit år der skog har blitt litt viktigare. Eg har fått litt meir gjennomslag for mine interesser. Ei sak som eg har lagt merke til er den endelege avklaringa i Tomtefestesaka. Eg har ikkje festetomter sjølv, men eg ser at grunneigarane har fått medhold og lova er endra. Det blir meg fortalt at dette er ein kamp som har pågått sidan Det virkar utruleg at ting skal ta så lang tid. Så registrerar eg at store samfunnsgrupper karakteriserar oss som grådige grunneigerar. Som skal ha store inntekter frå tomter vi har leigd bort i mange år. Det er ikkje mange som som tar fram at det var ein stor utrett i utgangspunktet då lova vart innført. Politikerane seier at dette er noko dei må gjere, ikkje noko dei gjerne vil. Vi er ei lita gruppe, og mange ser på det å eige skog mest som eit privilegie. Ikkje som eit forvaltaransvar og bidragsytar til klimasak og verdiskaping i samfunnet. Ugreit tenker eg. Eg tenker vidare på året som gjekk og minnest mykje snakk om eigedomsstruktur. Regjeringa sitt ønske om større og færre eigedommar. Skogbrukets dødslinjer snakka ein tidlegare statssekretær i Finansdepartementet om. Når skogbruk bare blir hobby. Resultatet vart ei ganske omfattande omlegging av både regelverk og skattesystem. Vi er ikkje endeleg i mål. Ordninga om priskontroll på kombinerte jord- og skogeigedommar skal utredast. Men vi har fått betydelege endringar som vil skape meir dynamikk i omsetninga av eigedommar. Det trur eg er bra. Eg ser at mange skogeigarar er lite interessert i å drive skogen sin. Dei får god hjelp av sitt lokale andelslag, men det kan vere ein fordel at fleire som er interessert i å drive med skogbruk kan få større tilgang til å kjøpe skog. Tilsvarande er det positivt at denne skogen kan omsettast meir fritt med lågare beskatning. Det vil gjere det litt meir interessant for fleire å vurdere å selge. Når ein i tillegg kan dele frå hus og jord på ein enklare måte, vil dette kunne sikre meir skog på salg. Men eg tvilar vel på at naboen vil selge likevel, han er jo så glad i jakta Ein tredje ting eg legg merke til her eg sit, ikkje så langt frå min nye skogsbilveg, er at tømmerbilane har blitt mykje lenger. Vi har fått gjennomslag for å nytte større og tyngre vogntog til tømmertransport. Ikkje heilt uproblematisk. Vegane ute i skogen må rustas opp og eg må lage større snuplassar, men totalt sett er det bra for alle at vi klarer å spare pengar. Eg har vel ikkje sett det direkte igjen på tømmerprisen, men eg registrerar at alt går fortare og meir effektivt.

2 Så har eg lært meg eit nytt ord i løpet av året. Det grønne skiftet. Først tenkte eg at det måtte vere det som skjer når eg skal ut å jobbe og tar på meg felleskjøpsdressen. Men det var det ikkje. Det er den store omstillinga vi skal ha av verdiskapinga her i landet. Vi skal vri vår produksjon og verdiskaping over mot nye berekraftige løysningar. Eg ser ikkje så mykje av dette i praksis endå. Riktignok har eg registrert at skogplanting blir anerkjent som klimatiltak og at ein har innført betre rammevilkår for produksjon av biodrivstoff. Men eg har ikkje lest ein einaste artikkel om at nokon faktisk startar storskala investering. Men eg blir veldig optimistisk av alle visjonane og planane. Ein tankevekkar er det likevel å høyre at den store veksten vi har i avvirkning kjem på grunn av sterk auke i eksport av tømmer. Blir det grønne skiftet noko meir enn eit ordskifte her i lande?. Eg håpar det. Sist i min betraktning frå stubben registrerar eg at det stadig er fleire som vil inn i skogen min og tilby seg å selge tømmeret mitt. Her om dagen dukka det jammen meg opp ein kar med dialekt frå Østerdalen. Underleg. Og sørlandsdialekten har eg høyrd lenge. Det samme gjeld spissformulerte tilbod frå han som seier han jobbar for dei største og mest proffesjonelle skogeigarane. I det heile stadig fleir som vil omsette tømmeret for meg. Eg undrar meg likevel over at dei alle stort sett sel dette til samme kjøparen. Blir det noko betre pris av det då? Eller blir det bare meir kostnader når mange skal rundt å sjå på den samme drifta. Eg held meg sjølvsagt til andelslaget mitt og min faste entreprenør, og håpar at desse gutane som flyg rundt start finn ut av det Ja slik kan ein filosofere frå ein stubbe langt ute i Telemarksskogen. Eg trur det er viktig at vi som medlemssorganisasjon tenker gjennom kva våre medlemmar faktisk er opptatt av og kva vi klarer å kommunisere av resultat og utvikling. Vi kan ikkje forvente at alle er like oppdatert på alle våre saker, men eg trur mange har eit inntrykk av ei generell utvikling. La meg så ta på styreledarhatten igjen og vere litt konkret på kva vi står ovanfor. I 2015 vart arbeidet med SKOG 22 ferdigstilt. Dåverande Landbruksminister Sylvi Listhaug fekk ein omfattande rapport overlevert frå ei samla næring. Ein ambisiøs strategi peika på potensiale og utfordringar. Bygd opp med 4 fagrapportar om skog, energi, bygg og treforedling. Potensialet var estimert til ein firedobling av omsetningsverdien basert på skogråstoff, opp mot 18 millionar kubikkmeter i årleg berekraftig avvirkning og meir enn 10 mill tonn CO2 i årleg nettoeffekt på klimarekneskapen. Over ein 20 års periode anslår ein omsetningsverdien av eit skogbruk som foredlar virket nasjonalt til 3600 milliardar, mot 80 milliardar utan foredling. Det er eit stort tall i alle samanhengar. Strategien omtalar ei rekkje områder der ein bør sette inn tiltak. Vi treng eit samla innovasjonssystem for vår næring. Skal vi realisere målet om større foredlingsgrad i Norge må alle delar av systemet vere på plass. Vi treng rammevilkår for transport, vi treng eit betre system for skatt på eigedom og arbeidande kapital. Vi treng stor innsats på FoU, vi treng politiske rammevilkår som sikrar auka bruk av tre og biobaserte produkt som kan erstatte fossile. Ikkje minst treng vi eit bredt spekter av økonomiske virkemiddel for å sikre forskning, pilotering, oppskalering og investering. Eg har høyrd at enkelte politikerar i ettertid har karakterisert SKOG 22 som ein orgie i krav. Vi må prioritere dei 2-3 viktigaste tiltaka seier dei. Det blir for enkelt. Det er ikkje slik at

3 dersom vi bare får 60 tonn totalvekt, eller eit eige forskningsprogram for skog så ordnar resten seg. Samfunnet Norge må forstå at skognæringa representerar eit verdiskapingssystem som kan bidra vesentlege til velferdsstaten og sysselsetting basert på berekraftige ressursar. Det er ikkje snakk om solnedgangsindustri. Etterspørselen etter produkt basert på fornybare klimavennlege råstoff vil auke. Det finnast både eksisterande og nye trebaserte produkt med marknadsvekst og god prisutvikling. I siste nummer av Skog & Ekonomi frå Danske Bank er situasjonen i Norden omtalt. Hovudoverskrifta er Fiberjakten har begynt rekker skogen? Her omtalast den enorme utviklinga i nordisk skogindustri, med alle investeringsplanane vi ser i særlig ny cellulosekapasitet. Eller som Sødra sa det når dei valgte å legge ned Tofte i 2013 Verden vil ha cellulose men ikkje med norske rammevilkår. Skogeierforbundets styre var nettopp i Finland. Vi besøkte det finske landbruksdepartementet, finsk skogeigareid industri, den finske søsterorganisasjonen vår MTK og eit forskningssenter for utvikling og pilotering. Eg sit att med tre sterke intrykk. For det første møtte vi eit myndighetsapparat som hadde ein omfattande og klar politikk fulspekka med tiltak og strategiar for korleis skognæringa skulle utvikle seg. Dei skulle auke avvirkninga frå 65 til 80 mill kubikk. Gjennom investeringar i skogproduksjon og infrastruktur. Dei hadde program for forskning og utvikling, dei hadde ordningar for investeringar. Dernest møtte vi det finske Metsä Group det skogeigareigde industrikooperativet som er eit av verdens største skogindustrikonsern med ei omsetning på 5 milliardar euro i Vi fekk presentert deira planar for Äänekoski der dei bygger ny fabrikk som totalt sett skal forbruke 6,5 mill kubikk tømmer. I eit kombinat der dei ser hovudproduksjon av cellulose og sidestraumar av mellom anna drivstoff under eit. Sist møtte vil VTT det finske forskningsinstituttet som forskar og piloterar ei rekkje nye trebaserte produksjonsprosessar. Store framskritt og ambisjonar om internasjonale patentar og produksjonar. Summen av desse inntrykka fortel om ein heliskapleg og omfattande skogpolitikk. Der målekriteriet er om det faktisk blir bygd ny industri. Der ein supplerar system som har manglar. Ein spør ikkje om 3 prioriterte tiltak men om kva som skal til. I Finland fører det til oppbygging av ein av verdens mest konkurransedyktige industriar. I Norge er dette vesentleg vansklegare. Vi har heller ikkje i samme grad dei industrielle lokomotiva med tilstrekkelege finansielle musklar for å dra utviklinga. Kanskje er svaret rett og slett at skogeigarane i Norge får satse på at markedet som veks fram i Sverige og Finland også blir vårt heimemarked. At vi ikkje kan klare å ta igjen det tapte og etablere ny industri. At skog, som fisk og olje, i stor grad blir ein råstoffeksport. At verdien blir 80 mrd i staden for 3600 mrd over ein 20 års periode. Det er dit vi er på veg nå.

4 Eg meiner dette er skogbrukets verkelege dødslinje i Norge. Vi kan ha ei viss lønsemd som skogeigarar, i hvert fall så lenge vi kan vere ein marginalleverandør. Men det vil skape store utfordringar for sagbruka i Norge, og vår betydning som næring vil gå ned. Ikkje minst vil vi som skogeigerar få mindre innverknad på andre prosessar som påverkar oss. Det er lett å foreslå vern av 10 % når dette bare går ut over nokre skogeigerar. Skal vi lykkast med å oppretthalde og styrke grunneigarretten må det henge saman med at vi også fyler ei samfunnsrolle. SKOG 22 er ennå ikkje følgd opp og handsama. Oppdragsgjevaren, Landbruks- og matdepartementet, har sagt at dette skal kome i seinare prosessar. Det kom ingen konkret oppfølging i statsbudsjettet for Den varsla skogmeldinga som skulle omhandle ei oppfølging er utsett til hausten Det er ikkje etablert noko forum eller fast kontakt mellom næring og styresmakter for oppfølging, sjølv om initiativa har vore mange. Litt av skulda må vi ta sjølv som næring og verdikjede. Vårt verdikjedesamarbeid er ei minimumsløysing med lite prioritering og manglande felles ressursbruk. Vi har etablert eit godt samarbeid på skogsida, men vi kunne gjort meir, særleg på tvers i verdikjeda. Skogeigarforbundet har vore pådrivar for eit meir forpliktande samarbeid der vi brukar meir ressursar i fellesskap. Eg håpar vi som næring skal kome til den konklusjon at vi i lag må tydeleggjere vårt budskap og satse meir enn det vi gjer i dag på å få gjennomslag som næring. Så skal vi ikkje svartmale situasjonen sjølv om konkret oppfølging manglar. Vi har fleire spennande initiativ i Norge på å skape ny norsk foredling. Vi har høg aktivitet i skogbruket, og investeringane til både ny skog og skogsbilvegar aukar. Det er bra. Vi har klart å finne konkurransedyktig avsetning utanfor landets grenser. Eg opplever også at vi møter stor politisk velvilje i ordskiftet om ny grønn vekst og fornybare løysingar. Særleg positivt er det eg vil sei er eit gjennombrudd for bruk av tre i bygg. Nye byggkonsept veks fram, tre er konkurransedyktig. Her ligg det store moglegheitar framover i auka industrialisering og nye konsept. Skogeigarsamvirket Eit felt eg meiner vi har levert bra på som bransje er utvikling i eigen organisasjon I løpet av 2015 skjedde det mykje på strukturfronten i SkogNorge. Den allerede nevnte nasjonale skogstrategien Skog 22 peika nettopp på behovet for ei strukturrasjonalisering i vårt ledd, og skogeigarsamvirket har verkeleg følgd opp. Vi har fått ein fusjon på Vestlandet til nye Vestskog. Havass og Glommen har fusjonert til Glommen. Viken og AT Skog har etablert eit felles salgsselskap for utanrikshandel Viken AT Market. AT Skog har kjøpt NEG, Viken har kjøpt SB Skog frå Statskog, med påfølgande videresalg av 34 % til AT Skog. Sist har Mjøsen og Glommen vedtatt å etablere felles salgsselskap for utanrikshandel. Eg vil påstå at skogeigarsamvirket er offensive og handlekraftige. Dessverre har vi eit konkurransetilsyn som ikkje ser det heilt på samme vis. AT Skog har nyleg fått avslag frå Konkurransetilsynet på kjøpet av NEG. Dette vil bli anka. Viken er i tillegg pålagt å varsle AT

5 sitt innkjøp i SB Skog som betyr at også dette drar ut i tid. Sist er det planlagde samarbeidet mellom Mjøsen og Glommen pålagt full meldingsrunde frå konkurransetilsynet. Vårt statlege kontrollorgan for konkurranse oppfattar ikkje at marknaden for tømmer er internasjonal i den utstrekning vi opplever det. Det er heilt utruleg nå vi ser korleis dette fungerar i praksis. At vi som næring og dei norske skogeigarsamvirka som relativt små aktørar i eit nordisk marked, ikkje skal få lov til å utvikle vår verdikjede for å drive meir rasjonelt og spare kostnader, er oppsiktsvekkande. Sjå kva for eksempel norsk daglegvarehandel har fått lov å gjere dei siste åra. Ein ting er det å ikkje legge til rette for ny verdiskaping, det tapar samfunnet på. Men det er også viktig at staten ikkje legg hindringar i vegen for utvikling som er samfunnsøkonomisk lønsam. Eg har også registrert at nokre av industriens representantar applauderar konkurransetilsynets konklusjonar. Det er oppsiktsvekkande. Industrien var med på å tilrå nettopp ei sturkturrasjonalisering i SKOG 22 som heile næringa sto samla bak. Alle vil vere tjent med ei effektivisering i vår næring. Sparte kostnader styrker konkurransekrafta til heile verdikjeda. Markedet for tømmer er internasjonalt. Tømmeret vil bli solgt dit det er mest lønsamt. Ein sterkare konsolidering av skogeigarleddet i Norge skaper meir robuste tømmerleverandørar også for den norske industrien. Til trass for at konkurransetilsynet skaper ekstra utfordringar i vårt forsøk på å utvikle næringa, ser vi at det på sett og vis har utkrystallisert seg nokre klare blokkar i skogeigarsamvirket det siste året. Ikkje minst er situasjonen prega av intern konkurranse mellom andelslaga. Eg trur dette er lite framtidsretta, sjølv om konkurransen har bidratt til skjerping og kostnadsreduskjonar. Men det skapar friksjon i samarbeidet oss i mellom, og vår evne til å finne gode løysingar og skape utvikling. Eg vil likevel minne om at vi er relativt ferske som konkurrentar og at dette vil måtte finne si form etterkvart. Vi ser mange konkurrentar innafor andre bransjer som samarbeider godt i næringspolitiske saker. Eg er heilt klart av den oppfatning at vi som skogeigarar er best tent med å stå saman å bygge gjennomslagskraft i fellesskap. Skogbruk er ei relativt lita næring i Norge. Då er ikkje vegen for større forståing og betre tilrettelegging for vår næring ei oppsplitting og fragmentering. Eg opplever at det er ein vilje til å oppretthalde eit godt samarbeid og finne løysingar. Råderett Eg har til nå snakka mykje om marknad og verdiskaping. Det er opplagt viktig at vi som felles interesseorganisasjon også har eit stort fokus på grunneigars råderett over eigne areal. Vi har i løpet av det siste året hatt ein viktig meiningsutveksling i organisasjonen. Glommen tok rett på nyåret til orde for ei sterkare prioritering av grunneigarrettslige spørsmål. Det visa seg at dette like mykje har handla om prioritering av knappe midlar som vilje til å fremme saker. Men det er eit uttrykk for at det ulmar i grasrota vår.

6 Vi opplever eit sterkt press frå samfunnet og ulike interessegrupper på korleis vi driv vår verksemd. Mange har meiningar. Skogbruk påvirkar naturen. Noko anna ville vere heilt feil å hevde. Det skjer ei stor endring i eit område når skog som kanskje har stått på ein plass i år vert avvirka. Det påvirkar livsmiljøet for planter og dyr og det fører til endringar i landskapet. Vår aktivitet er likevel godt forankra. Vi forvaltar våre skogar etter prinsippet om frihet under ansvar. Skognæringa har tatt store grep dei siste åra for å sikre omsynet til biologisk mangfald, friluftsliv, sosiale forhold etc. Norge er eit av dei landa i verden med høgast andel sertifisert skogareal. Vi skal vere stolte av denne utviklinga. Men det er ikkje til å legge skjul på at vi stadig får fleire restriksjonar vi må forhalde oss til. Rovdyrpolitikk, friluftslov, melding om biomangfald, naturindeks er nokre eksempel. Her må vi kjempe ein kamp i fellesskap for å sikre grunneigars råderett. Eg meiner vi har gode faglege argument for at skogbruk anno 2016 vert drive på ein miljømessig svært god måte. I tillegg bidreg vår aktivitet svært positivt til klimautfordringa. Det er derfor nærmast sjokkerande når eit fleirtal på Stortinget i si handsaming av stortingsmeldinga Natur for livet kjem med forslag om å verne 10 % av skogarealet i Norge. Det skal rett nok berre skje gjennom frivillig vern og ved at staten vernar den skogen staten sjølv eig, men signalet er sterkt. Dette er ein ressurs som skal settast til side, og ikkje brukast til å skape næring og aktivitet utover bygdene eller til å få fram meir av det råstoffet vi treng for erstatte dei fossile alternativa. Det ligg ingen faglege vurderingar til grunn for vernet, og det er ikkje gjort nokon vurderingar av konsekvensane. Omtrent samtidig legg fagmiljøa i Miljødepartementet, Landbruksdepartementet og NIBIO fram ein rapport som konkluderar med at auka skogvern på sikt vil medføre meir CO2 i atmosfæra. Logisk tenker dei fleste som kan fotosyntesa, men likevel kjem forslaget. Saka er eit skremmande døme på kva vi som grunneigerar får av rådighetsinnskrenkingar. Eit stort inngrep i råderett over eigne areal, eit tiltak som kjem i tillegg til dei restriksjonane vi sjølv har lagt på næringa gjennom sertifiseringssystemet PEFC. Hadde dette skjedd dersom eit vernemål på 10 % hadde medført nedlegging av hundrevis av arbeidsplassar fordi dei ikkje fekk nok råstoff? Eit retorisk spørsmål i dagens situasjon. Like fullt vår råderett er avhengig av at skogen har ein økonomisk verdi for fleire enn oss sjølv. Så er det lyspunkt. Eg har nevnt tomtefeste. Skogeigarsamvirket var einaste organisasjon som sørga for at denne saka vart prøva for menneskerettsdomstolen i Strasbourg, og vi vant. INON omgrepet som hindra tilskot til skogsvegar i randområda for såkalla inngrepsfrie område vart fjerna i Vi har fått inn ei ny ordning for naturkartlegging som erstattar tidlegare og meir tilfeldige registreringar. Alt i sum viktige saker som vi har jobba for i fellesskap med stor fagleg tyngde. Vi skal høyre meir om råderett seinare i dag. Mitt poeng er at vi som skogeigerar må evne å stå saman i fellesskap om desse sakene. Sjølv om det brusar i marknaden for tømmer. Den faktiske grunneigarretten må ikkje svekkast meir enn det vi har sett til nå. Det fordrar også at vi som skogeigarar framleis er ansvarlege i vår forvaltning. Vi må sørge for god foryngelse etter hogst. Vi må følge opp dei miljøkrava vi har sagt vi skal følge. Men når vi gjer det må vi

7 også forvente at vår frihet til å gjere ansvarlege valg på eigne eigedommar fraktisk vert oppretthalden. Så må vi forutsette at den varsla skogmeldinga som nå er utsett, blir ei oppfølging av SKOG 22 med fokus på verdiskaping, og ikkje ei ny bølgje med restriksjonar. Eg skal nærme meg ein konklusjon. Vi har mange utfordringar lista kan gjerast lang. Likevel opplever eg at vi er inne i skogens tid. Vi har svar på mange av vår tids største utfordringar. Vi kan skape nye jobbar og bidra til lavutsleppssamfunnet. Ungdom er langt meir interessert i vår næring enn for kort tid sidan. Kampanjen Velg Skog har vore vellukka. Mange unge talentfulle menneske vil vere ein del av skognæringa. Det er utruleg gledeleg! Vi har hatt og har framleis ein kraftig produktivitetsvekst. Vi kuttar stadig kostnader. I dei tilfella der skogen blir skjøtta bra og ein gjer nødvendige investeringar, opplever skogeigar stor vekst i skogproduksjon per areal. Auka volum bidrar til bedre lønsemd i næringa. Saman med gode skatteordningar for investering sikrar vi framtidsskogen. Vi har evna å omstille oss frå eit innanlandsk tømmermarked til eit internasjonalt. Vi har utvikla nye logistikkløysingar og er ein attraktiv leverandør. Norden opplever ei bølge av nyinvesteringar. I Norge skjer det positive ting i alle regionar. Arena 3 i Hedmark og Oppland, Arbaflame på Treklyngen, Biokarbon i Eydenettverket, verdens høgaste trehus i Bergen, full produksjon på Norske Skog sine anlegg i Skogn og Sarpsborg, investering i robotisering og modernisering i Moleven. Eksempla mange. Alt i alt gode nyhetar for den norske skogeigar. For Skogeierforbundet som organisasjon er det også mykje å vere fornøgd med. Vi har svært dyktige og motiverte medarbeiderar. Vi har fått økonomien på rett kjøl og leverar for fyrste gong på mange år eit positivt driftsresultat. Dette styrkar vårt felles redskap og gir handlekraft. Vi kan igjen tilsette spesialistar som kan utvikle og fremme saker som er viktige for den norske skogeigaren. Evnar vi å halde saman og styrke vår felles innsats har vi alle moglegheitar. Eg vil avslutningsvis takke dykk alle for samarbeidet og innsatsen i året som har gått. Ein særleg takk til Erik og dine medarbeiderar som gjer ein stor innsats. Vi er godt synlege i media, og får gjennomslag i viktige saker. Tusen takk for innsatsen de viser! Heilt til slutt vil eg oppfordre dykk alle til å engasjere seg i ordskiftet. Kva vil vi med Skogeierforbundet? Kva skal vi prioritere? Korleis skal vi i fellesskap utvikle vår næring? Lykke til med årsmøtet og spennande dagar på Skog og Tre! Takk for oppmerksomheten. Olav A. Veum Styreleder, Norges Skogeierforbund.