SV Samfunnsfag 1: Innføring i samfunnskunnskap og fagdidaktikk, trinn 1-7

Transkript

1 KANDIDAT 4693 PRØVE SV Samfunnsfag 1: Innføring i samfunnskunnskap og fagdidaktikk, trinn 1-7 Emnekode SV-142 Vurderingsform Skriftlig eksamen Starttid :00 Sluttid :00 Sensurfrist :00 PDF opprettet :03 Opprettet av Digital Eksamen 1/13

2 SV-142 generell informasjon Emnekode: SV-142 Emnenavn: Samfunnsfag 1: Innføring i samfunnskunnskap og fagdidaktikk, trinn 1-7 Dato: Varighet: 4 timer Tillatte hjelpemidler: Ingen. Merknader: Alle oppgavene må besvares til bestått for å bestå eksamen Det forekommer av og til spørsmål om bruk av eksamensbesvarelser til undervisnings- og læringsformål. Universitetet trenger kandidatens tillatelse til at besvarelsen kan benyttes til dette. Besvarelsen vil være anonym. Tillater du at din eksamensbesvarelse blir brukt til slikt formål? Velg et alternativ Ja Nei Besvart. 1 Oppgave 1 (teller 50 prosent) Etter 7. trinn skal elevene kunne gjere greie for dei viktigste maktinstitusjonane i Noreg og deira hovudoppgåver, og diskutere skilnader mellom å leve i eit demokrati og i eit samfunn ut an demokrat i. a. Gjør rede for de viktigste maktinstitusjonene i Norge og deres hovedoppgaver. Forklar så forskjeller mellom å leve i et demokrati og i et samfunn uten demokrati. b. Drøft hvordan du kan arbeide med dette kompetansemålet i skolen. Skriv ditt svar her... Oppgåve A: Maktinstitusjonane i Norge og deira hovudoppgåver I Noreg har me tre maktinstitusjoner. Desse tre maktinstitusjonane er grunnlagt ut frå Montesquieu sin tanke om at det er bedre å ha fleire institusjoner med makt som kan utfylle kvarandre i staden for ei makt som skal styre alt. Montesquieu valgte å dele maktinstitusjonene inn slik: 1 - Lovgivende makt (Stortinget) 2/13

3 2 - Utøvende makt (Regjeringen) 3 - Dømmende makt (Domstolene) Lovgivende makt Lovgivende makt er Stortinget. Innanfor Stortinget har me eit presidentskap som består av ein president og 4 andre "visepresidenter" som utgjør presidentskapet vårt på Stortinget. Desse er utvalgt av Kongen. Stortinget er valgt av folket. Me har 169 plassar på Stortinget der 150 av dei blir direkte valgt inn medan 19 resterande er utjevningsmandat. Stortinget skal representera heile Noreg. Dette vert gjort at kvart fylke får 1,8 poeng per kvadratkilometer og 1 poeng for antall innbyggarar i fylket. Folkerike Oslo vil ofte få mange mandat inn på Stortinget sjølv om dei er eit lite fylke, medan store fylke som Sogn og fjordane med færre innbyggarar vil få færre mandat på Stortinget. No når Sogn og Fjordane er blitt ein del av det større fylket Vestland vil dette endre seg, og tilsaman vil dei få fleire mandat på Stortinget. Utjevningsmandata, dei 19 resterande vert valgt gjennom ein matematisk rettferdig metode som me kallar St. Lagues metode. Denne metoden foregår ved at ein først deler på 1,4 og finn ut kven som har det første utjevningsmandatet på Stortinget. Ser ein for seg partia frå venstre til høgre og deler på 1,4 vil det største partiet få sin første mandat på Stortinget. Vidare deler ein på for å få inn resterande mandat som skal sitte i Stortinget frå ulike parti. Denne metoden saman med ei sperregrense på 4% hindrar ein at dei minste partia får mandat på Stortinget. Eksempelvis Venstre som er eit lite parti, i forhold til at dei er saman med blå regjering, får ikkje inn mange mandat på grunn av sin oppslutning. Oppgåva til Lovgivende makt (Stortinget) vert i hovudsak delt inn i 3: 1: Vedta lover 2: Vedta statsbudsjettet 3: Kontrollere regjeringa - om dei ikkje er fornøyd med regjeringa, kan 3/13

4 dei stille eit mistillitsforslag, dette kjem eg tilbake til. Som det ligg i ordet "Lovgivende" står stortinget for all avgjersle. Alt regjeringa kjem av med forslag, må godkjennast på Stortinget med eit fleirtal. Utøvende makt Den utøvende makta er regjeringa. Regjeringa består av Statsministeren vår, som i dag er Erna Solberg, som sitt i sin andre periode som statsminister. Saman med statsministeren skal det vere minst 7 statsråd. I dag har me 19 statsråd som har ansvar for ulike departement. Regjeringa i dag er det me kallar ei blå regjering. Det vil sei at me har ei borgarleg regjering. Denne regjeringa består av Høgre, Venstre og FRP. I Noreg har me ingen parti som er store nok til å stå åleina om å utfylle rolla til regjeringa. Derfor går partia saman og dannar ei regjering. Den utøvende makta, Regjeringa, sine hovudoppgåver kan også delast i 3: 1: Komme med forslag og utøve lover 2: Føreslå/skrive statsbudsjettet 3: Styre politikken Samme som med lovgivende, så ligg mykje av oppgåvene til regjeringa i ordet "utøvende". Regjeringa er den utøvende makta, som vil sei at dei skal foreslå og gjennomføre - utøve. På same måte som lovgivende kan stille mistillitsforslag til regjeringa, kan også regjeringa stille kabinettspørsmål til stortinget. Regjeringa kan "true" med å få gjennom noko ved å stille kabinettspørsmål til stortinget. Dømmende makt Dømmende makt er domstolene. Domstolene bygger og handler ut i frå lover som er satt av den lovgivende makta. Dei har også lover frå andre "makter" som dei må handle ut frå. Eksempel på dette er FN sine 4/13

5 menneskerettigheter. Sidan Noreg er med i FN har me reglar utanfor maktinstitusjonane i Noreg å fylgje. Domstolen kan delast inn i 3 ulike instansar; 1 - Tingretten, 2 - Lagmannsretten og 3 - Høyesterett. Om ein vert dømt for noko skjer dette først og fremst i tingretten, men med fleire instansar har ein moglegheit til å anke. På denne måten kan ein nytte dei andre instansane til å prøve å få rettferd. Jo høgare opp i systemet ein kjem jo meir ressursar ift saken vert det lagt. Demokrati og ikkje demokrati Fylgjer me Weber sin definisjon på makt seier han at makt er noe ein får gjennom tross motstand. I Noreg er me heldige og lev i eit demokrati. Det vil sei at me har eit folkestyre. Som nemnt har me 3 ulike maktinstitusjonar som saman med forvaltningen og folket utgjer parlamentarismen. Parlamentarismen foregår slik at f.eks Stortinget eller folket ikkje er fornøgd med regjeringen kan me stille eit mistillitsforslag til regjeringen. Dette skjedde i vår då det vart stilt mistillitsforslag til Sylvi Listhaug. Hadde ikkje Sylvi sjøl gått av då, måtte heile regjeringen gått av. Dette viser til at me har eit velfungerande demokrati der urett kan bli slått ned på, sjølv i politikken. Det suverene folk har fire ulike påvirkningskanalar som me kan nytte for å seie vår meining for landet. 1. Valgkanalen, me kan stemme ved val. 2. Organisasjonskanalen, me kan vere organisert. Gjennom å vere organisert kan me presse i ulike retningar for å få gjennom ulike tiltak. 3. Aksjonkanalen, me kan aksjonere for å få gjennom noko me tenkjer er viktig. 4. Direkte kontakt, ein kan sende brev eller drive lobbyvirksomhet. Påvirkningskanal 3 og 4 er mykje styrt av media i dag, me kan i dag nytte oss av ulike aksjonar gjennom underskriftskampanje på "facebook" for eksempel. Dette syner til media som ei stor makt, mange diskuterer om media har 5/13

6 blitt den fjerde statsmakt, men dette skal eg ikkje gå noko nærare inn på no. Om ein ikkje har demokrati, kan ein i verste tilfelle ha eit anarki. Eit anarki er at det er ingen som styrer. Eit anarki har me i det internasjonale samfunnet. Den største forskjellen mellom eit nasjonalt og eit internasjonalt samfunn er at det ikkje er nokon som har styringa. Det nærmaste ein kjem eit styre i eit internasjonalt samfunn er kanskje FN. Når eg no snakkar om det internasjonale samfunnet tenkjer eg på heile verden under eitt. Felles for verden er det ikkje nokon fastsatte reglar og verdiar som alle må fylje. Alle nasjonar har sine ulike verdiar, normer og reglar og ikkje minst kultur å leve etter. Då det ikkje er relevant at nokon lev under eit slikt samfunn må ein sjå på eit anna samfunn som ikkje har demokrati, men som til dømes har eit styresett med ein som innehar all makt. I ein god del u-land har dei ikkje dei same maktinstitusjonane å leve etter. Eit anna eksempel kan vere når Hitler regjerte, han tok all makt og styrte utan at andre ikkje fekk seie noko. Dette er det motsatte av demokrati, når ein eller ei gruppe åleine sitt med makta og styrer folket. Når ein har slik makt er den ofte bygd på ideologiar som står i store kontrastar til kva heile folket tenker. Med andre ord er den store forskjellen å leve i eit demokrati vs ikkje demokrati at ein kan vere med, som det suverene folk å indirekte styre landet gjennom den politikken ein har tru på. Ein kan også i eit demokrati direkte vere med å styre, ved f.eks folkeavstemninger. I eit land utan demokrati vil folket føle på at dei ikkje har retten til å vere med å bestemme korleis landet dei bur i skal fungere, dei kan føle ein maktesløhset mot den eller dei som sitt på toppen og styrer alt. Oppgåve B: Korleis arbeide med kompetansemålet i skulen For å arbeide med dette kompetansemålet i skulen er det mykje ein kan gjere. For det første ville eg delt opp kompetansemålet i to: gjere greie 6/13

7 for dei viktigste maktinstitusjonane i Noreg og deira hovudoppgåver" og "diskutere skilnader mellom å leve i eit demokrati og i eit samfunn utan demokrati. Maktinstitusjonane Fyrste del av kompetansemålet er ein del som eg ville brukt mykje tid på. Dette er heilt sentralt for å forstå politikk. Når ein del av læreplanen seier at ein skal ruste barn og unge til samfunnet tenkjer eg at dette er viktig å bruke tid på. Ei innledning til dette temaet kan vere, uansett klasse, å stille presise spørsmål, for så at elevane må stille seg i ytterkantane som er "ja" eller "nei". Eit eksempel kan vere: "Vil du at det skal vere meir penger til skulen?" Ut i frå dette hadde nok mange stilt seg i "ja" kroken. Vidare ut i frå dette kan det bli gjort mye. Ein kan spørre elevane, kven bestemmer dette? Med gode opne spørsmål, kan ein få gode diskusjonar som kan gje mykje læring om kven som bestemmer og ikkje i Norge. På denne måten er ein raskt innom politikken, og derfrå kan ein vidare nytte seg av entreprenørskap, rollespel eller berre gode oppgåver som stiller krav til samarbeid. Med entreprenørskap som har som baktanke å gjere elevane nysgjerrige kan ein nytte andre læringsarenaer. Skal ein lære om maktinstitusjonane og er så heldig å bur nærme Stortinget kan ein spørre om å kome på besøk der, eller nærme ein domstol som kan vise rundt i tingretten f.eks. Dette er spanande for elevane, og etter eit slikt besøk må det leggast av tid til å svare på spørsmål omkring det elevane fekk sjå, lære og oppleve. Med rollespel kan ein gjere det enkelt å dele inn i ulike parti, og kome fram til løysningar om eit "statsbudsjett" for skulen. Dette krev at elevane les seg opp på det partiet som dei skal representere i rollespelet. Demokrati vs ikkje demokrati For å svare på neste del av kompetansemålet: "diskutere skilnader mellom å leve i eit demokrati og i eit samfunn utan demokrati er det mykje ein kan gjere. 7/13

8 Det ligg mykje demokrati i skulen og integrert i borna som elevane ikkje tenkjer over. Noko av det første elevane gjer når dei startar eit nytt skuleår er å lage felles klassereglar. Allereie her har me eit demokrati. Det vert stemt over forslag, og det blir vedtatt kva reglar som skal gjelde. Her også er rollespel ein fin læringsmetode. Med ulike oppgåver, for eksempel å stemme over eit "statsbudsjett" viser til å leve i eit demokrati. Her kan ein vri være at alle elevane kan få avlagt ei hemmeleg stemme. Ved å stemme får dei også innsikt i korleis ein kan vere med å påvirke politikken gjennom å bruke ein påvirkningskanal. Dei kan også nytte seg av andre påvirkningskanaler, dei kan skrive eit brev til regjeringa eller stortinget om dei har noko på hjarta eller ei sak dei verkeleg brenn for. På denne måten får elevane føle på kroppen at dei kan vere med å sei sin meining. Dette er stas for elevar i grunnskulen, og om dei er så heldig å får svar er dette noko elevane kjem til å huske. Ein kan også snu det heilt på hovudet, ein kan ha ein dag på skulen der ein skal leve i eit anarki (om læraren orkar å stå i det). Då kan alt vere lov, det er ikkje fastsatt nokon reglar. Elevane vil nok etter ein slik dag sjå at det er godt å leve i eit skule/klassesamfunn med nokon reglar, der nokon held styringa. Besvart. 2 Ny oppgave Oppgave 2 (teller 25 prosent) Gjør rede for minoritetshierarkiet i Norge, legg særlig vekt på nyere innvandring. Skriv ditt svar her... Minoritetshierarkiet og nyare innvandring i Norge Minoriteter er folk som innvandrar til Noreg og er i undertall av resterande befolkning, som vert kalla "majoriteten". Hierarki er korleis ein plasseserer andre eller seg sjølv på ein rangstige ut i frå korleis ein står i forhold til andre. Slike rangstigar vert ofte basert på økonomisk, sosial og kulturell kapital som vert gjort greie for i oppgåve 3. 8/13

9 Minoritetshierarkiet er dermed fordelinga av minoritetar på ein rangstige som fortel noko om korleis minoritetane står i forhold til kvarandre. Nyare innvandring Etter 1960 opna Noreg for innvandring. Med nyare innvandring meiner ein innvandring dei seinaste åra, og grunnen for dette. Dei seinaste åra har det vore mykje uro i andre land, som gjer at me har fått mange flyktningar som vil sei at dei må flykte frå landet sitt i fare for eget liv. Me har også hatt flyktningstrømmer som har ført til flyktningkrise. Flyktningkrisa har kome som følge av mykje uro i Syria og landa rundt. Flyktningkrisa betegner at det er kome så mange flyktningar at landa utenfor der det oppstår uro ikkje har moglegheit til å ta imot så mange flyktningar som kjem. Flyktningane må derfor fordele seg mellom landa. Nokon land tek inn fleire enn andre, Noreg har vore opne og tatt i mot mange, men nokon meiner me tek i mot for mange, mens andre meiner me bør hjelpe endå meir til. Me kan derfor sei at den nyare innvandringa består av mange flyktningsmigrantar, i tillegg har me også mange som kjem på grunn av arbeid, desse vert kalla arbeidsmigrantar. Arbeidsmigrantar kjem ofte frå andre land enn flyktningar. Eksempelvis har me mange arbeidsmigrantar frå Sverige og Polen som søker til Noreg for å få seg arbeid, og ofte betre betalte jobbar. Minoritetshierarkiet Minoritetshierarkiet i Norge har fått ein voldsom oppslutning nederst på rangstigen då mange flyktningar, ofte unge gutar kjem til Norge åleine. Dei kjem utan peng, familie og nokon kjem også utan tillat opphald. Dette fører ofte med seg kriminalitet som einaste veg til å leve. Mange som migrerer bur på asylmottak, der er ofte tilboda dårleg og det kan ta lang tid før ein får vite om ein får opphald eller ikkje. Å bu på ein slik plass, vert ikkje sett på som morro - det einaste som er positivt for mange er at dei får ein plass å bu. 9/13

10 Enkelt inndelt kan ein dele inn i arbeidsmigrantar og flytkningsmigrantar, dette er to store grupper med mennesker som kjem til Norge. Som nemnt kjem flykntingsmigrantane med lite og ingenting til Noreg, medan arbeidsmigrantar kjem med ein baktanke om å slå seg til ro, dei har ofte utdanning og dei er villig til å arbeide - også skatte for eit opphold og eit godt liv i Noreg. Ut frå dette kan ein knytte dette til økonomisk kapital. Har ein dette som tanke når ein rangerer minoritetane i eit hierarki er det lite tvil om korleis denne ragnstigen ser ut. Innad i minoritetshierarkiet er det også mange hierarki. Om ein er kriminell og tjener gode penger på dette, er ein ikkje høgt på rangstigen i forhold til det "offisielle minoritetshierarkiet", men ein kan vere høgt rangert i forhold til andre i samfunnet som dei lev i. Eit eksempel på dette kan vere gutta på Løkka og langs Akerselva, som kan opparbeide seg i hierarkiet innad i samfunnet dei lev i, med å være kriminiell og tjene gode pengar på narkotika. I dette miljøet er dette status, ein vil derfor vere høgt på rangstigen i dette miljøet. Avslutningsvis kan ein seie at minoritetane i Noreg skal bli tatt vare på. Ein har gått vekk frå ein assimilasjonstankegang, der ein prøver å få mennesker som kjem til oss til å "bli som oss". Altså at dei må integrerast i vår kultur, snakke vårt språk osv. I dag har me ein integreringspolitikk som er tovegs, som vil seie at dei som kjem til Noreg skal integrerast i vårt samfunn, men dei skal også få behalde sin kultur, sine verdiar og normer. Politikken i Norge seier at me skal legge til rette for arbeid, men det krev også at dei som skal integrerast bidrar til samfunnet vårt. Dette er viktig, også for minoritetshierarkiet. Når innvandrar kjem, skal dei integrerast. Dette hjelper dei på vegen opp i hierarkiet, legg me til rette for at dei skal arbeide må dei også bidra. Med at dei bidrar, får dei også ein samhørighetsfølelse som kan bidra til betre sosial kapital. Dette er med på å få dei minoritetane høgare opp på rangstigen. 10/13

11 Besvart. 3 Ny oppgave Oppgave 3 (teller 25 prosent) Gjør rede for hva som ligger i sosial kapital og hvordan en persons sosiale kapital kan påvirkes ved migrasjon. Skriv ditt svar her... Sosial kapital Bourdieu seier sosial kapital er summen av nettverk, normer og verdier. Økonomisk kapital og kulturell kapital er også viktige omgrep for å forstå heile samanhengen med sosial kapital då dei ulike kapitala ofte henger saman. Ein person med høg sosial kapital er ofte ein person som også har økonomisk kapital. Økonomisk kapital er ressurser i form av god økonomi og goder. Med sosial kapital kan ein også ha god kulturell kapital. Kulturell kapital er summen av dei kulturelle goder, som for eksempel at ein er godt integrert i eit trossamfunn eller er særleg opptatt av kunst og er ein del av den kulturen. For å vise til motsetnadar kan ein skille mellom klassar, som både Bourdieu og også Marx var opptatt av. I forskjellige klassar er det også forskjell innad i sosial, økonomisk og kulturell kapital. Marx som var opptatt av kapitalistane og arbeiderklassen, syner til forskjeller i økonomisk kapital der kapitalistane satt på produksjonsmidlane medan arbeidarklassen arbeida og hadde mindre økonomisk kapital. Den sosiale kapitalen viser då også forskjellar innad i klassen, arbeidarklassen hadde sin klasse der dei var med samme type folk under samme sosiale relasjonar og motsatt. Migrasjon For migrantar som kjem til landet kan den sosiale kapitalen påvirkast - ofte mykje. Ein innvandrar kan komme frå eit land der han eller ho har høg status. Eit eksempel kan vere at ein er høgt utdanna, har ein god jobb og tjener gode penger i heimlandet. Av ulike grunnar må nokon flytte. Ved å komme til Norge kan det oppstå problemer, ofte i form av språk. Med høg sosial kapital i heimlandet er det ikkje sikkert personen greier å halde på denne kapitalen når personen migrerer. Det kan kome av 11/13

12 mykje. Først og fremst når ein flyttar må ein ha ein plass å bu. Å kome inn på bustadmarknaden i byar, der ein tenkjer det er enklast å få seg jobb, er ikkje rimeleg. Då kan det ende opp med at personen må leige. For nokon er det å leige i stadenfor å eige allereie eit hakk ned, og kan påverke den sosiale kapitalen til personen. Å kome inn på arbeidsmarknaden er heller ikkje alltid like lett. Når ein kjem frå eit anna land kan språk verte eit problem. Ein kan ikkje få seg kva som helst jobb om ein ikkje pratar norsk. Ofte blir då høgt utdanna personar frå andre land, satt i andre og mindre lønna jobbar enn dei vil - og er van med. Dette kjenner personen på kroppen, og det påverker den økonomiske kapitalen som igjen kan påverke på den sosiale kapitalen. Når ein ikkje får den jobben ein er van med å ha, sei for eksempel som lege kan dette også kjennast på ut frå det nettverket ein er van med frå heimlandet. Kanskje er dei van med å ha venner frå arbeidsmiljøet, der dei kan snakke samme type "klassespråk". Dette er for nokon ein bivirkning av å ikkje få seg den jobben dei i utgangspunktet er utdanna for. Ein høyrer ofte om familiar som velgjer å flytte heim igjen, bu i sin bolig som dei eig i heimlandet medan ofte mannen vert igjen å arbeider. Dette påverkar også den sosiale kapitalen til personen som vert igjen. Familien som også bærer med seg eit fellesskap vert langt vekke. Å kome til eit land, utan familie og venner er vanskelig. Nettverk, normer og verdier vert vekke. Hadde personen kome inn på bustadmarknaden og arbeidsmarkedet og fått den stillinga personen ynskjer, kunne ein begynt å bygd nettverk som støttar opp om den sosiale kapitalen. Om familien og slekta vert igjen, er det større sjanse for å bygge opp og utvide nettverk, og ein har også større mulighet til å behalde normer og verdier innad i familien som kan vere hjelpemiddel til å møte andre i samme posisjon før dei vidare kan bygge opp igjen den sosiale kapitalen. Med språk er mykje gjort, om ein kan kommunisere, kanskje på engelsk, er arbeidsmarknaden enklare og den sosiale kapitalen vil dermed ha større grobunn i eit nytt land. Sosial mobilitet og klassereise 12/13

13 Summen av migrasjonen, der bustad og arbeid er vanskeleg er med på å påverke den sosiale kapitalen. Å gå frå heimlandet med god økonomisk kapital, kulturell kapital og dermed sosial kapital til eit land der ein ikkje får igjen det ein er god for er vanskeleg. Dette kan også knyttast til forståelsen av sosial mobilitet og klassereise. Ein går frå ein klasse i landet sitt, til ein anna klasse i landet ein flyttar til. Kjensla av dette er sosial mobilitet. Her har ein negativ vertikal mobilitet, som vil seie at ein kjenner det godt på kroppen, og følelsen av å mislykkes er der. Besvart. 13/13