INHOUD DM nr. 3 NOVEMBER 2010

Transkript

1 INHOUD DM nr. 3 NOVEMBER 2010 Algemene mededelingen: DPB-nieuws DPB-kalender Buitengewoon Onderwijs Kerngroep Taaldrempels Schoolmediatheek Wie zoekt die vindt Vakoverschrijdende mededelingen: Actief leren Taaldrempels Taaltip Verkeers- en mobiliteitseducatie Vakoverschrijdende eindtermen (VOET) In de kijker Mededelingen vanwege de vakbegeleiding: Biologie, chemie en natuurwetenschappen Economie en handel Frans Fysica, toegepaste fysica, wetenschappelijk werk en natuurwetenschappen Godsdienst Humane wetenschappen Klassieke talen en cultuur Lichamelijke opvoeding Maatschappelijke vorming Mode Muzikale opvoeding Nederlands Project algemene vakken Wiskunde DM november 2010 Inhoud DM nr. 3 november 2010 pagina 1

2 DPB - NIEUWS Marleen Lietaer voor alle directies en personeelsleden HOUFFALIZE - Nieuws DPB Uittreksels uit de toespraak in Houffalize op woensdag 20 oktober 2010 over het jaarlijkse Nieuws uit de pedagogische begeleiding. In samenwerking met de universiteit Gent voeren we momenteel een beknopt verwachtingsonderzoek, gelinkt aan onze decretale opdracht en in het kader van onze interne kwaliteitszorg. Wij hebben gepeild naar het belang dat jullie hechten aan een 14 tal domeinen van ons begeleidingswerk en ook gevraagd in welke mate wij zelf daar reeds werk van maken en voldoende tijd aan besteden. Wij willen jullie hierbij uitdrukkelijk bedanken voor de grote betrokkenheid en medewerking: we kregen een respons van bijna 90 %, wat uitzonderlijk hoog is! Je mag natuurlijk rekenen op feedback over de resultaten en de verdere vertaling hiervan in ons begeleidingsaanbod. Vanaf het tweede semester zullen we hierover communiceren. Vandaag willen we het hebben over wat we willen realiseren het komende jaar, met welke nieuwe accenten en aangepaste initiatieven. 1 Beginnende leraren Ik begin graag met de ondersteuningsinitiatieven voor deze doelgroep, omdat ze behoren tot onze core-business (decretaal: beroepsbekwaamheid van personeelsleden ondersteunen met bijzondere aandacht voor beginnende personeelsleden). De eerste vormingsdag (DBL 1) van de driedaagse cyclus dagen beginnende leraar (DBL) werd heel positief ervaren, de evaluaties van de deelnemers liegen er niet om! Enkele citaten: dank voor de concrete tips en de informatiebronnen. Ik heb nog veel te leren, maar deze dag geeft na 1 maand voldoende vertrouwen. ; zie je leerlingen graag, deze gedachte neem ik zeker mee ; BuO is steeds elke dag anders en dat maakt het zo DM november 2010 DPB - nieuws pagina 2

3 aangenaam ; Nu weten we wat de taak van de pedagogische begeleiding inhoudt ; een goede leerkracht zijn kan je leren...een bemoedigende gedachte... Op de eerste dag beginnende leraren wordt de basis gelegd voor het vertrouwen tussen begeleider en leraar. Het rendement van het begeleidingsproces verhoogt aanzienlijk. De vakbegeleiders maken de deelnemers wegwijs binnen de specifieke aanpak van het vak, het is de start van een vruchtbare vertrouwensrelatie met vakbegeleider en het opzetten van een hulplijn, er is de ontmoeting met vakgenoten die geconfronteerd worden met dezelfde aanvangsproblematieken... Wij hebben een klein kwantitatief onderzoek gedaan op basis van de gegevens van het schooljaar , meten is weten, niet direct onze eerste slogan, maar het kan wel helpen. Vaststellingen Er waren 281 deelnemers aan de DBL, bij 166 van hen hebben begeleiders 1 of meerdere klasbezoeken gedaan; daarnaast waren er nog 169 eerstejaars leraren die niet aanwezig waren op de DBL maar meerdere klasbezoeken kregen... Conclusie: wat we vorig jaar al vermoed hadden is door de cijfers bevestigd. Op de DBL bereiken we slechts 1 op de 2 leraren voor wie een begeleiding met klasbezoek gevraagd wordt... Deze eerste stap in ons begeleidingstraject voor beginnende leraren blijft dus een aandachtspunt en werkpunt! Dag 2 op woensdagen 2 en 9 februari 2011 rond communicatie, is grondig bijgestuurd. We werken met onze eigen begeleiders rond positieve communicatie in de klas en een goed taalbeleid op school, naast het vakgedeelte in de namiddag. Uit ons mini-onderzoekje blijkt dat ook hier nog werk aan de winkel is om de DBL door de deelnemers als traject te laten ervaren, waarbij ze ook tijdens de 2 dagen dezelfde vakgroep volgen...dat is slechts door 62 % opgevolgd. Ook dag 3 voor de tweedejaars ivm het schooleigen opvoedingspoject zit in een nieuw kleedje. Er is maar één datum: woensdag 2 maart In de namiddag wordt gewerkt met de vakbegeleider rond actieve werkvormen, met een duidelijke link naar het opvoedingsproject: het respect voor de leerstijl van elke jongere. 2 School- en klasbezoeken + beschikbaarheid van begeleiders voor scholen Vorig jaar hebben we jullie de suggestie gedaan om in de mate van het mogelijke de begeleiders uit te nodigen voor schoolbezoeken. Op die manier is er naast de klasbezoeken bij beginnende leraren ook ruimte voor vakvergaderingen, voor overleg met mentoren, met vakgroepcoördinatoren, voor hospiteerbezoeken bij ervaren leraren...wij blijven sterk geloven in de meerwaarde van een schoolbezoek dat soms ook met een team van begeleiders kan gebeuren. Dat vraagt meer tijdsinvestering en beschikbaarheid van de begeleiders. Vanaf dit schooljaar zijn bijna alle vakbegeleiders vrijgeroosterd op dinsdagnamiddag, naast de gemeenschappelijke vrije donderdag, omdat begeleiders zo een tweede mogelijkheid hebben om gezamenlijk in scholen aanwezig te zijn. Veel van onze trajecten voor scholen, zoals actief leren, vakgroepwerking, evaluatie, onderzoekscompetentie,...vragen immers de gelijktijdige aanwezigheid van een grote groep begeleiders. We hopen dat we hiermee DM november 2010 DPB - nieuws pagina 3

4 de kwaliteit van onze ondersteuning kunnen verbeteren. Dank ook aan de collega s directeurs die dit mogelijk gemaakt hebben binnen het lessenrooster van hun school! 3 BSO ondersteuning We ervaren dat de specifieke werking voor het BSO binnen de DPB aan herziening toe is omdat de context geëvolueerd is. Dus zouden we de doelgroep beter willen omschrijven als BSOnetwerking want enerzijds zijn de specifieke IPB ers van vroeger er niet meer en heeft niet elke school een BSO-coördinator. Een deel van de noden wordt ook opgevangen door de GOK werking in de scholen en de GOKnetwerkdagen. Langs de andere kant zien we dat scholen wel nood hebben aan specifieke begeleiding voor leraren BSO op het pedagogisch en didactisch vlak. De nieuwe geïntegreerde leerplannen, het competentie ontwikkelend leren, activerende werkvormen, de specifieke evaluatie van attitudes en vaardigheden zijn enkele voorbeelden. Daarnaast evolueert ook het profiel van leerlingen in de B-stroom en is binnenklasdifferentiatie ook in BSO aan de orde. Daarom zijn we ons aan het bezinnen over een vernieuwd aanbod. Er zijn meerdere opties. Bv. de bestaande netwerken op elkaar afstemmen: GOK en BSOcoördinatoren. Een andere optie is om scholen of scholengemeenschappen trajectmatig te begeleiden voor hun BSO-werking. Vanuit deze trajecten zouden later scholengemeenschapoverstijgende netwerken kunnen opgezet worden. Ook de vakbegeleiders van studiegebieden personenzorg, voeding, nijverheid, lichaamsverzorging, land- en tuinbouw...brengen hun leraren of TA s reeds in netwerken samen. Ervaring leert dat dit heel nuttige leerplatforms zijn. Wij zijn benieuwd naar uw mening en suggesties om de BSO-werking beter af te stemmen op de noden die leven bij de leraren in jullie scholen en hun draagkracht niet overschrijden. Daarom zullen we binnenkort een kleine bevraging doen via de bestaande diocesane adviesgroepen. Wij zijn overtuigd dat onze gezamenlijke inspanningen de doelgroep van BSO-leerlingen zeker ten goede komt. 4 Mentorenwerking Dit schooljaar is voor de mentoren onder een minder goed gesternte gestart. Wij betreuren dat bij de besparingsmaatregelen in onderwijs die de overheid absoluut wilde doorvoeren, de indruk gewekt is dat die éénzijdig op de kap van de mentoren is doorgevoerd. En daar is de Minister zelf met zijn bijzonder ongelukkige uitspraken over het rendement van die mentoruren de eerste verantwoordelijke voor. Wij hopen dat de mentoren even enthousiast blijven en dat hun werking onverminderd doorgaat. DM november 2010 DPB - nieuws pagina 4

5 Wij blijven hetzelfde ondersteuningsaanbod doen: vraaggestuurd ondersteunen wij de intervisiegroepen van mentoren per SG, waar collega s leren van elkaar. Op donderdag 25 november gaat voor de derde keer de dag van de mentor door. Het thema is Kiezen voor talent, een pleidooi om te focussen op de eigen talenten en die van de ander (Luc De Wulf, auteur van ik kies voor mijn talent ). In het tweede deel van de voormiddag heeft een panelgesprek plaats met vertegenwoordigers uit de SLO (specifieke opleidingen) en met collega s vanuit scholen. We kijken samen naar de uitdagingen en kansen die de komst van een LIOcollega meebrengt. Wij willen jullie graag informeren over een overleg met de SLO s. De SLO s zijn vragende partij aan de pedagogische begeleidingsdiensten om hun studenten mee op te nemen in de aanvangsbegeleiding van beginnende leraren. Zo zouden zij bv. vragen aan hun studenten om de reflectieverslagen mee op te nemen in hun portfolio. Een derde aanbod voor mentoren gaat over een samenwerkingsinitiatief tussen Arteveldehogeschool en de DPB: leraren begeleiden in mijn katholiek-christelijke school: een uitdaging! In een drietal sessies wordt ingegaan op de wijze waarop je als mentor een jonge leraar kan ondersteunen in zijn groei in het eigen schoolproject: de manier waarop zij het katholiek-christelijk opvoedingsproject ondersteunen en in hun professioneel leven integreren. Welke taal kunnen kunnen wij als mentor hanteren bij het voeren van deze gesprekken en op welke achtergronden kunnen wij ons baseren? Er volgt nog informatie over dit vormingsaanbod. DM november 2010 DPB - nieuws pagina 5

6 5 Samenwerking met de lerarenopleidingen Reeds vele jaren hebben wij als pedagogische begeleidingsdienst een geregeld overleg met de lerarenopleiders. Daar zoeken we naar een goede afstemming van de opleiding, de begeleiding en de noden van de scholen. Op dit ogenblik is een hot item de wijze waarop stagiairs kunnen terechtkomen in een aangepaste stageplaats, met aangepaste opdrachten binnen de draagkracht van de secundaire scholen. Daarvoor hebben de SG n van het Waasland een gemeenschappelijk afsprakenkader ontwikkeld: hun stagecode, gekoppeld aan een zeer gebruiksvriendelijk digitaal aanmeldingssysteem. Het zou een grote meerwaarde zijn voor alle betrokkenen, scholen en opleidingen, als we zouden komen tot een uniform systeem voor heel Vlaanderen. Daarover gebeurt nu overleg in de SG n en in de verschillende Bisdommen. Wij hopen dat op die manier de gedeelde maatschappelijke verantwoordelijkheid van opleidingsinstituten en stagescholen voor de vorming van goede leerkrachten een haalbare kaart wordt! 6 Commentaar bij begeleidingsaanbodbrochure Elk directieteam heeft in de loop van het derde trimester van het vorig schooljaar bezoek gekregen van de eigen schoolbegeleider met een kadootje: de nieuwe begeleidingsbrochure én de mondelinge toelichting daarbij. Veel moet ik zeker niet toevoegen! Wel enkele accenten ondersteunen. Wij willen in al onze initiatieven echt wel het procesmatig karakter bewaken en realiseren. Wij geloven dat aan veranderingsprocessen, zowel bij individuen als bij organisaties, op een gestructureerde, in de tijd gespreide manier moet gewerkt worden. Dat betekent dat er voor ons vakoverschrijdend aanbod, zoals actief leren, vakgroepwerking, evaluatie, taalbeleid..en alles wat je in de brochure vindt, trajecten uitgetekend worden. In een intakegesprek krijgt dit een schooleigen vertaling. Een aantal thema s komen dit jaar uitgebreider aan bod, zoals de onderzoekscompetentie, VOET, schoolpastoraal en opvoedingsproject, maximale ontplooiingskansen (interne kwaliteitszorg na GOK), BVV.. Het aanbod voor diverse doelgroepen is een constante en krijgt vorm in de bekende dagen van.... Daarbij maakt de school best de keuze op basis van de inhouden van de werkwinkels van welk personeelslid best naar welke dag gaat en niet op basis van de titel van de dag. Dan zijn er ook nog onze diocesane netwerken: per SG, per studiegebied, per thema... Eén van de netwerken op niveau SG n is deze van de ankerfiguren voor christelijke spiritualiteit voor leidinggevenden. Ik doe een warme oproep vanuit deze werkgroep om vanaf dit schooljaar hiervoor 2 personen per SG af te vaardigen. Zo kunnen deze collega s mekaar versterken in het doorgeven van de spiritualiteit en is de betrokkenheid en gedragenheid vanuit de SG groter. Wij vragen aan alle directiecomités om 2 collega s te mandateren voor dit netwerk en na Houffalize zal Bellinda Staelens hiervoor met elke CODI contact nemen. Ik wil ook nog eens vermelden dat in het kader van de voorbereiding van de doorlichting van de GOK scholen Martine Van Overmeiren bereid is om de GOK- DM november 2010 DPB - nieuws pagina 6

7 coördinatoren per SG hierrond samen te brengen. Misschien een suggestie om in de loop van deze dagen verder afspraken te maken. 7 Samenwerking Pedic De samenwerking met de Pedagogische Begeleidingsdienst SO is sedert vorig schooljaar een stuk intenser geworden. Dit schooljaar kregen jullie voor de tweede keer de nascholingsbrochure voor het SO aangeboden. Daar vind je ook het nieuwe vormingstraject voor beginnende leerlingbegeleiders: 5 vormingsdagen als een soort starterskit. De eerste dag is ondertussen voorbij, tot grote tevredenheid van de deelnemers. Ik heb begrepen dat er mits goede afspraken nog zou kunnen aangesloten worden... Vrijdag kreeg je ook de eerste digitale nieuwsbrief binnen : de PEDIClicks, die je ook rechtstreeks kan doormailen aan de betrokken leraren of doelgroep en waar je via het doorclicken alle informatie vindt van een bepaald initiatief. Een handig systeem wat ook vermijdt dat er geregeld herinneringsmails in de school binnenvallen! 8 VOET Vanaf 1 september 2010 is de tweede generatie vakoverschrijdende eindtermen ingevoerd. Zij moeten een antwoord zijn op een aantal fundamentele verzuchtingen van leraren en scholen ten opzichte van de eerste generatie VOET. Heel veel scholen hebben vorig jaar reeds beroep gedaan op hun schoolbegeleider voor een toelichting van het concept, het ordeningskader van de nieuwe VOET. Daar hebben scholen ervaren hoe dit decretale kader toch de mogelijkheid biedt om vanuit het eigen opvoedingsproject hun ambities voor de opvoeding van jonge mensen waar te maken. Je kan nog steeds een beroep doen op jullie schoolbegeleider om het concept van de nieuwe VOET toe te lichten en een werkbare methodiek aan te leren. Scholen werken aan VOET in vakoverschrijdende activiteiten maar ook tijdens de reguliere lessen. Om dit laatste te ondersteunen is door het VVKSO enkele maanden geleden een servicedocument op hun website geplaatst. Dat is een dynamisch document dat de bijdragen bevat van een groot aantal leerplancommissies en dat voor de vakwerkgroepen in scholen een informatie- en inspiratiebron moet zijn om aan de slag te gaan met de VOET binnen de vakcontext. De DPB heeft met alle begeleiders uitgewerkt hoe scholen op een zinvolle manier gebruik kunnen maken van dit servicedocument. We vertrekken van een aantal uitgangspunten: Vakoverschrijdende eindtermen zijn in alle leerplannen zeer ruim aanwezig. Door het leerplan te realiseren (op leerplannen rust een realisatieverplichting) werk je dus automatisch en organisch aan VOET. We gebruiken het woordje organisch om aan te geven dat het niet gaat om VOET die er zomaar bij gesleurd zijn, maar om VOET inherent aan de inhoud of de methodiek van het vak. Het komt er op aan om die VOET in beeld te brengen => dat is een service van het servicedocument. - Sleutelvaardigheden van de stam vinden we terug in alle leerplannen - Eindtermen Leren Leren zijn aanwezig in zeer veel leerplannen - Eindtermen van de contexten zijn meer inhoudelijk verweven, die vinden we vooral terug bv in de studierichtingen Hieruit volgt dat het daarom zinloos is dat leraren nog eens bij iedere lesvoorbereiding iedere VOET noteren die conform het leerplan in beeld komt. (Wil de leraar doelbewust een thema behandelen dat aanleunt bij het leerplan, zonder DM november 2010 DPB - nieuws pagina 7

8 dat het er expliciet deel van uitmaakt, dan kunnen de daarin toepasselijke VOET wel aangegeven worden). We mogen bovendien niet uit het oog verliezen dat de VOET er gekomen zijn om inhouden die niet of te weinig aan bod kwamen binnen de vakcontext toch een plaats te geven! Het is dus zeker niet de bedoeling om een resem VOET op een artificiële manier in de vakken binnen te smokkelen. Neen, binnen de vakcontext moeten de leerplandoelen centraal staan. Vandaar kunnen we de initiële vraag van de Dienst leren en onderwijzen aan de leerplancommissies zeer goed begrijpen; die vraag luidde: Waaraan kan - vanuit de algemene doelstellingen van het vak/de studierichting - worden gewerkt! De vakbegeleiders ondersteunen de vakgroep door toelichting te geven bij de bijdrage van het eigen vak, de kansen aan te tonen die het vak biedt om aan VOET te werken, de link te leggen tussen de jaarprioriteiten binnen de vakwerking en de VOET werking in de school, mee te werken aan een lange termijnvisie op de doelen die men wenst te bereiken Tot slot: het servicedocument is nu nog niet volledig, maar op termijn zou het de bedoeling moeten zijn dat het aangeeft aan welke VOET er bij de realisatie van een leerplan sowieso gewerkt wordt. VB 1. studiegebied personenzorg: alle eindtermen van de drie eerste contexten worden voldoende grondig benaderd, VB 2. de studierichtingen met de stam economie en de studierichting Handel: de context socio-economische samenleving is voldoende grondig behandeld Dat is een vertaling van de VOET naar het eigen onderwijsaanbod. Tijdens dit eerste schooljaar van de nieuwe VOET is er tijdens de doorlichtingen nog geen controle op de VOET, maar het inspectieteam zal de school wel vragen naar haar visie op VOET en hoe ze VOET opbouwt over de drie graden heen (ook een nulmeting in functie van de Onderwijsspiegel). Een belangrijke boodschap: je staat er niet alleen voor, alle scholen kunnen beroep doen op de ondersteuning van de pedagogische begeleiding. Ik koppel hier graag ook het aanbod vanuit de begeleiders VME aan: verkeers- en mobiliteitseducatie. Deze thematiek sluit rechtstreeks aan bij een aantal contexten van de VOET! Via de CODI s is al informatie doorgegeven, de collega s zijn hier ook aanwezig en straks is er een werkwinkel risicogedrag in het verkeer 9 Diocesane Mededelingen Ik wil deze communicatie eindigen met ons communicatiemedium bij uitstek : de gekende DM! In een notendop: wat willen de DM zijn? via dit kanaal maakt de DPB haar werking, initiatieven en activiteiten kenbaar: het is telkens een update van wat in grote lijnen in de brochure staat vanuit de vakgebieden wordt actuele informatie doorgegeven over pedagogischdidactische inzichten, wenken, vernieuwingen...aan de vakleraren in de scholen via het doorgeven van goede praktijkvoorbeelden in diverse rubrieken, zoals in de kijker, die zoekt, die vindt, schoolpastoraal, e.a.kunnen scholen inspirerend werken voor mekaar! DM november 2010 DPB - nieuws pagina 8

9 De DM verschijnen maandelijks op de eerste donderdag van de maand of eventueel de tweede donderdag (na een schoolvakantie) (niet in Paasvakantie en grote vakantie): concreet betekent dit 9 edities per schooljaar. Maar, natuurlijk om onze doelstellingen te bereiken moeten de DM bij de betrokken leraren geraken! Ook hier hebben we de voorbije jaren allerlei voorbeelden van good practice doorgegeven aan de scholen, zowel voor de digitale verspreiding als voor de verspreiding van een papieren versie.., een versie waarin wij blijven geloven! Daarom geven we vandaag aan elke school een geschenkje mee: een dikke map reeds gevuld met de DM van september en oktober. Het is de bedoeling dat je deze map maandelijks kan aanvullen en permanent in de leraarskamer laat staan. Een fysieke aanwezigheid in de studio kan aanleiding zijn voor de leraren om meer in de DM te bladeren, te lezen, mee te werken... We nodigen jullie nog eens hartelijk uit om ons zoveel mogelijk inspirerende voorbeelden uit de schoolpraktijk te bezorgen. Ook goede voorbeelden uit de lespraktijk bv. rond taalbeleid, GOK, BSO- werking enz. zijn zeer welkom bij de vakbegeleiders. Ziehier een overzichtje van het begeleidingswerk dit jaar. DM november 2010 DPB - nieuws pagina 9

10 DPB - KALENDER Marleen Lietaer voor alle directies Chronologisch overzicht van het ondersteuningsaanbod van de DPB November 2010 woensdag 10 november Diocesane mededelingen donderdag 25 november Dag van de Mentor dinsdag 30 november CAIM (1) CODI (2) December 2010 donderdag 2 december Diocesane mededelingen dinsdag 7 december Adviesgroep CODI-CAIM (2) woensdag 8 december Dag van de nijverheid Januari 2011 donderdag 13 januari Diocesane mededelingen donderdag 20 januari Terugkomdag nieuwe directies 2de jaar dinsdag 25 januari Nieuwe directies (2) donderdag 27 januari Stafmedewerkers SG n (2) Februari 2011 woensdag 2 februari Beginnende leraren, dag 2A donderdag 3 februari Diocesane mededelingen donderdag 3 februari Dag van het ondersteunend personeel dinsdag 8 februari CODI (3) woensdag 9 februari Beginnende leraren, dag 2B Maart 2011 dinsdag 1 maart VVKSO-info woensdag 2 maart Beginnende leraren, 2de jaars donderdag 3 maart Diocesane mededelingen dinsdag 15 maart Dag van de leerlingbegeleider donderdag 17 maart CODI (4) CAIM (2) donderdag 24 maart Dag van de coördinator DM november 2010 DPB - Kalender pagina 10

11 April 2011 dinsdag 5 april Diocesane mededelingen donderdag 7 april Adviegroep CODI-CAIM (3) Mei 2011 dinsdag 3 mei Stafmedewerkers (3) dinsdag 10 mei CODI (5) donderdag 12 mei Nieuwe directies (3) dinsdag 24 mei CAIM (3) Juni 2011 dinsdag 7 juni Adviesgroep CODI CAIM (4) donderdag 9 juni Diocesane mededelingen dinsdag 14 juni VVKSO-info Thematisch overzicht van het ondersteuningsaanbod van de DPB DIOCESANE MEDEDELINGEN Woensdag 10 november 2010 Donderdag 2 december 2010 Donderdag 13 januari 2011 Donderdag 3 februari 2011 Donderdag 3 maart 2011 Dinsdag 5 april 2011 Donderdag 9 juni 2011 SCHOLENGEMEENSCHAPPEN CAIM Dinsdag 30 november 2010 Donderdag 17 maart 2011 Dinsdag 24 mei 2011 Adviesgroep CODI CAIM Dinsdag 7 december 2010 Donderdag 7 april 2011 Dinsdag 7 juni 2011 CODI Dinsdag 30 november 2010 Dinsdag 8 februari 2011 DM november 2010 DPB - Kalender pagina 11

12 Donderdag 17 maart 2011 Dinsdag 10 mei 2011 Stafmedewerkers Donderdag 27 januari 2011 Dinsdag 3 mei 2011 BEGINNENDE LERAREN Dag 2 (1ste jaars): woensdag 2 februari - 9 februari 2011 Dag 1(2de jaars): woensdag 2 maart 2011 AANBOD VOOR ONDERSTEUNEND PERSONEEL EN MIDDENKADER: Dag van de Mentor Datum: donderdag 25 november 2010 Dag van de nijverheid Datum: woensdag 8 december 2010 Dag van het Ondersteunend Personeel Datum: donderdag 3 februari 2011 Dag van de Leerlingbegeleider Datum: dinsdag 15 maart 2011 Dag van de Coördinator Datum: donderdag 24 maart 2011 AANBOD VOOR DIRECTIES Vormingsaanbod Beginnende directies Datum: dinsdag 25 januari 2011 Programma: Spiritualiteit voor leidinggevenden Datum: donderdag 12 mei 2011 Programma: Delibererende klassenraad: regelgeving en visie DM november 2010 DPB - Kalender pagina 12

13 Terugkomdag nieuwe directies 2de jaar Datum: donderdag 20 januari 2011 VVKSO-vormingsaanbod over bepaalde aspecten van de personeels- en leerlingenreglementering - Dinsdagnamiddag 1 maart 2011 Info vanuit de dienst Dienst Leerlingen en schoolorganisatie - Dinsdagvoormiddag 14 juni 2011 Nieuwe beleidslijnen en/of reglementering voor het schooljaar door Chris Smits en collega s DM november 2010 DPB - Kalender pagina 13

14 BUITENGEWOON ONDERWIJS Marco Malego voor directies en personeelsleden De GregoXpress, een schoolkrant met X-factor Het Flankerend Onderwijsbeleid Tijdens een info-dag 'Flankerend Onderwijsbeleid' van de provincie Oost-Vlaanderen maakten we kennis met diverse subsidiemogelijkheden van de provinciale overheid. Zo was er de subsidie voor een project ter bevordering van gelijke onderwijskansen. Dit bracht een medewerker op een idee: In een paar opleidingsvormen bestonden er reeds gekopieerde krantjes waarin leerlingen hun eigen inbreng hadden. Waarom geen overkoepelend krantje opstarten waar alle opleidingsvormen en het GON aan bod zouden komen? En dit in een nieuw en aantrekkelijk jasje. Een schoolkrant Na de nodige brainstormmomenten kwam men tot een projectopzet met uiteenlopende en vakoverschrijdende doelen: alle leerlingen uit de verschillende opleidingsvormen en doelgroepen werken samen aan één project onder begeleiding van de leerkrachten. alle leerlingen en leerkrachten meer kennis verschaffen over de andere opleidingsvormen en op die manier dichter bij elkaar brengen waardoor ook de solidariteit en verbondenheid groter wordt. een gezamenlijk project creëren als uithangbord voor de school. de buurt van de school kennis laten maken met onze school. ontwikkelingsdoelen als burgerzin, media, actief burgerschap en besluitvorming, lezen, informatieverwerking en probleemoplossing, sociale vorming,... ruimschoots aan bod laten komen. DM november 2010 Buitengewoon onderwijs pagina 14

15 GregoXpress Het eerste 'euvel' dat men diende te overwinnen was de naam. De namen van de vroegere schoolkrantjes waren nauw verbonden met de opleidingsvorm. Men zocht een naam die de volledige lading dekte. Er werd een wedstrijd georganiseerd. Uit de talrijke inzendingen werd de naam GregoXpress gekozen, met hoofdletter X. Een werkgroep werd opgestart, leerkrachten en leerlingen werden actief betrokken. De redactieraad had zijn handen vol met het verzamelen van artikels en foto's. Ook het zoeken naar sponsors nam de nodige tijd in beslag. Er was door de provincie weliswaar een subsidie van euro toegewezen, maar de GregoXpress zou op langere termijn zelfbedruipend moeten worden. Het is immers niet de bedoeling dat, als de subsidie wordt stopgezet, ook het krantje zou verdwijnen. Anderzijds wilde men het contactblad niet alleen in de school, maar ook in de buurt verdelen. Dit betekent een oplage van 1500 exemplaren en dit tweemaal per jaar, wat uiteraard de nodige kosten meebrengt. 2de jaargang De eerste GregoXpress verscheen in december 2009, de tweede in juni Het bleek een schot in de roos. De uiteenlopende artikels brengen echt een goed beeld van wat er allemaal leeft in de school en op de campus. Er zijn reportages over diverse uitstappen, lessen, activiteiten, interviews. Er werd ook ruimte gelaten voor recepten en sudoku's. Niet alleen leerkrachten en opvoeders leverden een bijdrage. Vele artikels vloeiden uit de pen van de leerlingen, wat dit gezamenlijke project alleen maar onderstreept. Het krantje werd positief ontvangen op school. Maar er liggen nog wat uitdagingen in het verschiet. Zo is het bijvoorbeeld interessant om na te gaan of de buurt via de GregoXpress daadwerkelijk meer betrokken raakt bij de werking van de school. Toekomst De provincie was in ieder geval heel enthousiast over het project: Voor dit schooljaar kende men een nieuwe subsidie van 4000 euro toe. Meteen een extra stimulans om ook dit schooljaar een grandioze GregoXpress van de persen te laten rollen. (David Dewaele) DM november 2010 Buitengewoon onderwijs pagina 15

16 TAALDREMPELS OP SCHOOL André Fruithof, Marijke Decavel, Martine Gillis, Paul Raes, Bellinda Staelens, Martine Van Overmeiren en Riet De Vos voor leraren zaak- en praktijkvakken, leraren talen, coördinatoren, technisch adviseurs, directieteams Functioneel schrijven. Zinvolle taken op een strategische manier aanpakken, ondersteunen en evalueren. In het EE-Cahier Functioneel schrijven reiken de auteurs een aantal mogelijkheden aan om zinvolle schrijftaken op een strategische manier aan te pakken, te ondersteunen en te evalueren. Schrijven is geen eenvoudige opgave voor kinderen en onderwijs in schrijven is dat evenmin voor de leraar. Veel ouders en leraren maken zich bovendien zorgen over de toenemende slordige taal van jongeren. We stellen echter vast dat heel wat jongeren wel zeer gedreven tientallen sms-berichten per dag versturen. Blijkbaar voelen ze zich dus erg aangesproken door zulke schrijftaken. Anderzijds zien we dat kinderen vaak ontmoedigd raken bij het schrijven van een klassiek opstel. De auteurs van dit EE-Cahier willen dan ook een antwoord geven op de vraag Hoe leerlingen liever en beter leren schrijven?. In een aantal hoofdstukken belichten de auteurs een brede waaier van onderwerpen en invalshoeken, die stuk voor stuk illustratief zijn voor hun pleidooi voor functioneel strategisch schrijfonderwijs. FUNCTIONEEL SCHRIJVEN Zinvolle taken op een strategische manier aanpakken, ondersteunen en evalueren Auteurs: Trees Vanhoutte (Red.), Ides Callebaut, Martien Geerts, Henri Janssens, Michel Vanhee 76 pagina's - ISBN ,00 Woordvolgorde maakt het Nederlands moeilijk Uit Taalblad, donderdag, 12 augustus 2010 Het Nederlands is een vrij moeilijke taal om te leren. Dat weten de lezers van taalblad.be natuurlijk maar al te goed. Maar waarom is Nederlands zo moeilijk voor mensen die een andere moedertaal hebben? Adriaan D'Haens, een germanist aan de Universiteit van Gent, zocht een wetenschappelijk antwoord op die vraag. Zijn conclusie: de ingewikkelde regels die de woordvolgorde in het Nederlands bepalen, zijn het struikelblok. Lees het volledige artikel op DM november 2010 Taaldrempels op school pagina 16

17 In de grammaticagids van taalblad.be kun je de regels rond woordvolgorde nog eens extra bestuderen: kijk naar de pagina's rond inversie, de plaats van het direct object en de conjunctie met bijzin. Klik daar zeker ook op de 'voorbeelden in context', dan zie je de grammaticaregels aan het werk in de recente artikels van taalblad.be. Taalbeleid in Breedbeeld In Breedbeeld, jaargang 3, nr. 1, september-november 2010, vind je een boeiend dossier over taal- en talenbeleid in secundaire scholen. DM november 2010 Taaldrempels op school pagina 17

18 SCHOOLMEDIATHEEK André Fruithof voor alle directies, mediathecarissen en leraren Een nauwelijks bekende bijbel uit de Leuvense universiteitsbibliotheek krijgt de volle aandacht in het museum M van Leuven. Het is een koninklijk handschrift uit de veertiende eeuw verlucht met meer dan honderd schitterende miniaturen. Het werd gemaakt voor het hof van Robert van Anjou in Napels. De tentoonstelling loopt van 17 september tot 5 december. Info: Van 28 oktober tot 30 januari 2011 kan men in het Groeningemuseum in Brugge de tentoonstelling Van Eyck tot Dürer bezoeken. Deze tentoonstelling over de Vlaamse primitieven focust op hun uitstraling in Centraal- en Oost-Europa. Info: Volgens DsLetteren ( ) is Spiegeljongen van Floortje Zwigtman een huzarenstukje zoals er in dit taalgebied maar weinig worden geschreven. Volgens dezelfde bron gaat het verhaal (662 blz.) over een homojongen uit het victoriaanse Londen die uit de goot tracht recht te krabbelen. Doelgroep: jongeren en volwassenen. Leo Blokhuis schreef City to city, een boek in het Nederlands: een tocht langs steden die een rol speelden voor de muziek in de jaren 50 en 60. Uitgegeven bij Ambo. Van Fats Domino tot deus, van Edith Piaf tot The Eagles: als Leo Blokhuis zijn mond opent, rollen er interessante anekdotes uit. In City to city beschrijft hij hoe pop- en rockartiesten voortgebracht worden door de lokale scenes. (Steven de Foer) Het veelvuldig bekroond Allemaal willen we de hemel (2008), dat in 2009 ook de Gouden Uil Prijs van de Jonge Lezer binnenrijfde, vertelt het verhaal van Jef. Hij droomt ervan een held te worden, liefst met zijn beste vriend Ward. Voor zijn zus René hoeft dat heldendom niet zo. Maar in 1943, midden in de Tweede Wereldoorlog, kunnen ze de lokroep niet weerstaan van het Oostfront, waar de Duitsers dringend dappere jongemannen nodig hebben. Het is een heel mooi boek over keuzes maken en over de manier waarop individuen het slachtoffer worden van de geschiedenis en de politiek. aldus De Weert. [Tuur De Weert, acteur in De Kampioenen, bekend van het personage met de nietszeggende oneliners die steevast beginnen met Ik zeg altijd (Uitgelezen, ) Het boek is een typische adolescentenroman die ook volwassenen kan bekoren. Wat ben je: een vegetariër, een veganist of een flexitariër? Alle drie zijn ze bekommerd om het milieu en hun gezondheid. De laatste eet bij speciale gelegenheden wel een stukje biologisch vlees. DM november 2010 Schoolmediatheek pagina 18

19 De effecten van vlees eten op het milieu zijn gigantisch. De veehouderij veroorzaakt 18 procent van de wereldwijde uitstoot van broeikasgassen. Dat is meer dan het aandeel van verkeer en vervoer! (Anick de Witt (1978), flexitariër, doet aan de Vrije Universiteit in Amsterdam, promotieonderzoek naar de relatie tussen wereldbeelden en duurzame ontwikkeling). Volgende week dat was in komt het boek Le pique-assiette et autres récits uit. Het is de bundeling van de naar het Frans vertaalde novelles De uitvreter, Titaantjes, Dichtertje en Mene Tekel. In het Frans wordt dit Le piqueassiette, Titans en herbe, P tit poète en Mene Tekel. Op de website van Fnac kun je de volgende beschrijving lezen (en natuurlijk het boek kopen): Le pique-assiette, Titans en herbe, P tit poète, Mene Tekel: quatre récits d un auteur-culte des lettres néerlandaises, paradoxalement totalement inconnu et inédit en France jusqu à ce jour. Chez Nescio, il ne se passe rien ou presque, sauf l essentiel. De récit en récit, nous retrouvons les mêmes personnages, et les mêmes problématiques. La nostalgie d une innocence perdue, un désenchantement devant la vie et ses contraintes, tout cela est dit avec une légèreté, une ironie et une acuité extraordinaires. Faisant le plus souvent partie de la bohême néerlandaise au début du XXe siècle, les anti-héros de Nescio baignent dans une mélancolie dont les décors sont les cafés d Amsterdam, les magnifiques paysages de Zélande, la mer, les polders et les canaux sous les couchers de soleil, et qui sourd d un sentiment d absurdité existentielle ainsi de Japi, le héros du Piqueassiette, qui regarde l eau pendant des heures, puis un jour, se laisse tomber d un pont: un pas de côté plus qu un suicide, un départ sans bruit ni violence: il est mort et c est tout. Nescio (en latin, «Je ne sais pas») n a pas choisi son pseudonyme par hasard: en effet, il ne sait pas, il s interroge, la vie reste un mystère. En cela, Nescio nous est merveilleusement contemporain, et sa littérature, certainement universelle. La découverte de son œuvre en France constitue un événement. Het Institut Néerlandais, opgericht in 1957, is één van de oudste buitenlandse culturele centra van Parijs. Het organiseert tentoonstellingen, concerten, filmvoorstellingen, colloquia, lezingen, debatten en cursussen Nederlands. Jaarlijks leren er meer dan 500 Fransen de Nederlandse taal. Het is tegelijkertijd podium voor de Nederlandse cultuur in Frankrijk en ontmoetingsplaats voor de Nederlands-Franse dialoog. Daarnaast speelt het Institut een bemiddelende rol tussen Franse en Nederlandse culturele instellingen en kunstenaars. In een boekrecensie in The New York Times ( ) over een nieuwe Engelse grammatica (THE GLAMOUR OF GRAMMAR. A Guide to the Magic and Mystery of Practical English; by Roy Peter Clark) lazen we iets wat we graag met jullie delen: Clark spends a good deal of time exhorting his readers to become more intimate and friendly with their language ( Adopt a favorite letter of the alphabet, he advises, and Consult a thesaurus to remind yourself of words you already know ). He also has a flair for description: the letter O, he writes, suggests an alluring or erotic roundness, while two O s together resemble two fat men fighting for a seat on the bus. [ ] Clark also has odd notions about the Oxford English Dictionary, calling it a schoolmarmish and Victorian work, one with no room for the naughty parts of English. DM november 2010 Schoolmediatheek pagina 19

20 Citations dénichées, sélectionnées, et mises en espace par 'SO Foot', le magazine qui parle de foot comme tout le monde, mais qui le traite comme personne. 'Certaines personnes pensent que le football est une histoire de vie ou de mort. Je peux leur assurer que c'est bien plus important que ça'. Ainsi parlait Bill Shankly, mythique coach de Liverpool, époque Et c'est parce que Bill Shankly voyait juste que, depuis des décennies, footballeurs, politiciens et artistes s'accaparent les micros pour proposer leur vision très personnelle du football. 'De hemel van Heivisj' gaat niet over Heivisj. Niet echt, niet helemaal. Wat ik wil zeggen, is: hoe verzint iemand het om van zo n trekpaard zo n magistraal personage te maken? En wat nog geweldiger is: in De hemel van Heivisj ziet het zwart van dergelijke personages. Het verhaal gaat over de zusjes Fing, Muulke en Jes Boon. En dan vooral over Fing, de oudste, meest norse, meest torsende van de drie. Ze wonen in een gammel huis dat Negen Open Armen heet, waarin oma Mei het leven bestiert en hun vader-van-13- ongelukken samen met hun vier broers sigaren maakt. Vanzelf gaat er niets in het gezin Boon en al helemaal niet wanneer de Tweede Wereldoorlog uitbreekt. Fing ziet de oorlog alsmaar dichterbij komen, tot ze er niet meer naast kan kijken. Dan blijkt hoe complex een oorlog is en hoe volwassen worden minstens even ingewikkeld is. (An Stessens. Dood. Heb geen angst. Talm niet voor mijn deur. Kom binnen. Lees mijn boeken. In negen van de tien kom je voor. Je bent geen onbekende. (Eddy Van Vliet) Dulce et decorum est pro patria mori Deze Latijnse spreuk van Horatius betekent: het is zoet en gepast om voor het vaderland te sterven. Nu nog vindt men op monumenten voor gesneuvelden het opschrift Pro Patria De Engelse dichter Wilfred Owen ( ) dacht er het zijne van in zijn gedicht Dulce et decorum est dat hij beëindigde met: My friend, you would not tell with such high zest To children ardent for some desperate glory, The old lie: Dulce et decorum est Pro patria mori. Wie Arles in de Provence bezocht, zal zeker speciale herinneringen hebben aan de necropool Alyscamps, een van de oudste begraafplaatsen in West-Europa, met aan weerszijden de eeuwenoude stenen sarcofagen. Hier situeert zich volgend gedicht, En Arles, van Paul-Jean Toulet ( ). Dans Arle, où sont les Aliscams, (we namen de spelling over) Quand l ombre est rouge, sous les roses; Et clair le temps, DM november 2010 Schoolmediatheek pagina 20

21 Prends garde à la douceur des choses Lorsque tu sens battre sans cause Ton cœur trop lourd; Et que se taisent les colombes : Parle tout bas, si c est d amour, Au bord des tombes. Voor wie wil reageren: andre.fruithof@vsko.be DM november 2010 Schoolmediatheek pagina 21

22 WIE ZOEKT DIE VINDT Bellinda Staelens & Martine Van Overmeiren voor alle directies en personeelsleden PING (Poverty is not a game) PING is een online spel voor gebruik in secundaire scholen, dat een basis moet bieden om met leerlingen van de 2de en 3de graad secundair onderwijs een gesprek aan te gaan over armoede en wat het betekent om arm te zijn. Je kruipt in de huid van Jim of Sofia, die door omstandigheden op straat belanden en hun eigen weg moeten vinden. Met PING wordt aangetoond dat met de hulp van games ook complexere maatschappelijke thema s, zoals armoede, in de klas kunnen aangekaart worden. Zo willen de partners van het PING project zowel bijdragen aan het maatschappelijk debat over het gebruik van computergames op school als een concrete tool aanreiken aan het onderwijs om het moeilijke thema armoede bespreekbaar te maken. : via deze link kan de leerling PING online spelen of het spel downloaden. Ook de handleiding voor de leerkracht kan je hier downloaden. : hier kan je gratis de toolkit voor leraren bestellen. In Klasse voor leraren, de editie van oktober 2010, kan je een artikel lezen over PING onder de titel: Games: geen kinderspel ( Ook op de website voor schoolpastoraal & opvoedingsproject vind je in het dossier over Kansarmoede meer informatie over dit spel en ook toelichting bij andere aspecten van deze thematiek ( In de bijdrage van collega Katrien Van Daele voor economie handel is er eveneens een toelichting en verwijzing te vinden over PING. DM november 10 Wie zoekt die vindt pagina 22

23 VAKOVERSCHRIJDEND: ACTIEF LEREN Kernteam Actief Leren voor alle leraren De moeilijkste opgave voor de leraar is de leerling het plezier in het leren niet te bederven. Bertrand Russell Engels filosoof en wiskundige ( ) 1 Welke werkvormen kun je toepassen bij actief en coöperatief leren? Er is een grote verscheidenheid aan werkvormen waarvan hierna een lijst is opgenomen. Alle opgesomde werkvormen zijn in de lijst alfabetisch gerangschikt. Noteer het volgende: Sommige werkvormen zijn erg beperkt in tijd terwijl andere een hele hap uit de lestijd vergen. Als leraar beslis je zelf over je tijdbeheer, rekening houdend met de veronderstelling dat je het graadplan ook moet realiseren. In de lijst zijn een aantal werkvormen eerder geschikt voor complexere opdrachten. Kies die werkvormen waar zowel de leerlingen en jijzelf als leraar zich fijn voelen. De namen zijn niet het belangrijkst; wel wat je met de werkvorm bereikt bij de leerlingen. Struikel dus niet over de soms wel erg vreemd klinkende woorden. 1 Actie ondernemen = een onderwerp dat in de klas ontwikkeld werd, kan aanleiding geven tot een onderneming van de leerlingen. Dat is een vorm van authentiek leren. Zo kan een les biologie waarin afvalverwerking aan bod is geweest, leiden tot allerlei acties om afval in de school te sorteren. 2 A/B-activiteiten = de leraar laat de leerlingen bij deze werkvorm in groep werken. Binnen de groep krijgt elke leerling een andere rol. (Indien nodig lezen de leerlingen de beschrijving van de rollen en de afspraken voor het groepswerk aanvangt.) De leerkracht deelt aan de tijdbewaker/planner mee hoeveel tijd er voor de verschillende opdrachten is. De leerlingen krijgen eerst een uitgeschreven A-opdracht die voor alle leerlingen gelijk is. Bij deze opdracht is het verwerken van informatie belangrijk (bv. het lezen van bronnenkaarten). De leerlingen vervullen bij deze opdracht hun rol. Nadien voeren de leerlingen een B-opdracht uit. Die is voor alle groepen anders. Ze belicht immers het centrale thema vanuit een andere hoek. (En verwerkt tegelijk info uit de A-opdracht op een andere manier). Bij voorkeur wordt in deze B-opdracht een vaardigheid aangesproken die anders is dan de gewone kennisvergaring. Bv. een rapsong maken over milieuvervuiling (muzisch-creatieve vaardigheden als zingen, tekenen), een gedicht maken of een spreekopgave (verbale intelligentie), construeren, kaartlezen bij het ontwerpen van een maquette (ruimtelijke intelligentie). Tijdens dit lesgedeelte DM november 2010 Vakoverschrijdend: Actief leren pagina 23

24 observeert de leraar en laat hij leerlingen zo autonoom mogelijk werken. Tenslotte is er een presentatie van het werk. 3 ABC-schrift = dit is een schrift waarin bij elke letter van het alfabet over een bepaald thema of onderwerp een begrip dat met dat thema te maken heeft, wordt uitgewerkt. Bij het woord (passend bij de letter van het alfabet wordt dan meer info opgezocht, documentatie, foto s en tekeningen verzameld, Per letter wordt er op max één A4 gewerkt. De taak kan individueel door de leerling worden uitgewerkt of door de hele klas. In dat laatste geval wordt het schrift doorgegeven en om beurt werkt een leerling een letter uit. 4 Bekend benieuwd bewaard = voorafgaand aan bv. een film vatten leerlingen in groepjes van drie samen wat ze van het onderwerp weten (bekend). Dan formuleren ze vragen over wat ze niet weten (benieuwd). Na afloop van de film doen ze dat weer, maar nu stellen ze samen vast wat ze te weten zijn gekomen (bewaard). 5 Beleving = vaak worden jongeren via de media geconfronteerd met erg aangrijpende zaken (de moord op Julie en Melissa, An en Eefje, de aanslag op 11 september op de Twin Towers, ). Daarover kan een klasgesprek worden gehouden waarin allerlei bedenkingen aan de orde zijn. De leraar vat samen wat de aandachtspunten zijn waaraan verder gewerkt kan worden. Deze authentieke instapmogelijkheid kan aanleiding zijn tot sterke inleeflessen. 6 Beschrijving = de bedoeling van deze werkvorm is dat leerlingen (bv. in de les moderne talen) een voorstelling geven van iets in woorden bv. een beschrijving van het weer, van een parcours, van een dier, 7 Boekverslag = leerling A interviewt leerling B over een boek dat ze beiden gelezen hebben. Daarna vertelt leerling A aan B wat hij uit het interview geleerd heeft over het onderwerp. Dan wisselen de rollen. 8 Bord vol ideeën/woorden = de leerlingen worden gevraagd om te noteren wat er in hun hoofd opkomt over een bepaald lesonderwerp. De woorden worden door de leraar op het bord genoteerd. Zo hebben alle leerlingen de kans om aan bod te komen. De leraar geeft structuur aan de verzamelde woorden bv. herhaling wordt vermeden, soms wordt een idee anders geformuleerd. Uit die veelheid van informatie zal nadien een keuze worden gemaakt waarmee de les verder wordt gezet. 9 Brainstorm = is de eerste fase van een grotere, complexere opdracht. Een voorbeeld is het aanbrengen van ideeën voor een schrijfopdracht. Leerlingen leveren om de beurt een creatieve bijdrage. Om zeker te zijn van ieders participatie kan de regel gelden dat je pas weer iets mag zeggen nadat alle anderen aan beurt zijn geweest. Leerlingen kunnen ook worden verplicht om voort te borduren op het idee van een ander. 10 Briefwisseling/ uitwisseling = op afstand communiceren (per brief of via ) met bv. een andere school kan een interessante werkvorm zijn om informatie uit te wisselen. DM november 2010 Vakoverschrijdend: Actief leren pagina 24

25 11 Carrousel = de leerlingen leren met deze werkvorm informatie met veel partners delen. Leerlingen gaan in twee kringen zitten/staan met het gezicht naar elkaar. Ze worden zo geplaatst dat ze per twee zitten/staan. Ze delen informatie met elkaar gedurende een afgesproken tijd. De buitenste kring schuift dan één plaats door (of 2,3, ) in dezelfde richting zodat ze een nieuwe partner hebben. Opnieuw wordt informatie gedeeld. Dit herhaalt zich tot de meeste vragen/problemen/opdrachten ongeveer opgelost zijn. 12 Cartoons = via spotprenten of karikaturen kunnen leerlingen zaken verduidelijken. Deze werkvorm leert waarnemen, herkennen, reproduceren, uitleggen. (Indien leerlingen zelf cartoons aanmaken, spreekt dat hun creativiteit erg aan maar voorziet de leraar best meer tijd.) 13 Charade = met deze werkvorm wordt een actie of begrip uitgedrukt niet met woorden maar door ze uit te beelden. De toeschouwers raden de uitgebeelde handelingen of begrippen. Het is niet de bedoeling dat er veel gesproken wordt tijdens de charade en dat is goed zowel voor de sociale ontwikkeling. Jongeren vinden het plezierig om in samenwerkend verband iets uit te beelden. Met deze speelse vorm leren ze ook overleggen en op elkaar inspelen. 14 Check-in duo s = oefeningen waarbij eerst individueel een vraag wordt beantwoord of een opdracht wordt gemaakt. Nadien vergelijken ze in duo hun antwoorden. Wanneer er verschillen zijn, wordt er overlegd. De leraar bespreekt alleen vragen waarover geen overeenstemming is bereikt. Deze werkvorm is zeer bruikbaar bij het nabespreken van oefeningen, maar ook als kort intermezzo tijdens een instructie. De leraar kan heel snel en efficiënt weten of de leerlingen de kennis hebben verworven. 15 Collage maken = een collage is een uitstekend middel om op creatieve wijze ideeën samen te brengen over een bepaald thema. Foto s en tekst worden geschikt en gekleefd. Zo n collage kan een afsluitstuk zijn van een behandeld thema in de voorafgaande les(sen). Bij een presentatie kan een collage een creatief presentatie-instrument zijn. 16 Computergroepjes = leerlingen werken samen aan een computer. Ze moeten het eens worden voor iets getypt wordt. Mogelijke taken zijn: het toetsenbord bedienen, de monitor aflezen, de besluiten nemen, de ideeën verzamelen en meedelen. De rolverdeling is best afwisselend. 17 Contractwerk = is een organisatievorm waarbij voor de individuele leerling een activiteitenpakket voor een bepaalde periode formeel wordt vastgelegd. Voor de afwerking van het pakket krijgt hij/zij een bepaald deel van de klastijd (contractwerktijd) ter beschikking, waarbij hij/zij relatief zelfstandig over de duur én de volgorde van de onderscheiden activiteiten kan beslissen. (Uit: F. Laevers, Ervaringsgericht werken in de basisschool, Centrum voor Ervaringsgericht Onderwijs V.Z.W. ). Randvoorwaarden: het is geen huiswerk, maar het gebeurt tijdens de klastijd - er zitten minimum twee opdrachten in het pakket zodat de leerling kan kiezen waarmee hij begint - sommige leerlingen moeten geholpen worden bij het plannen het vraagt wat ervaring om een goede afwisseling te maken van moet- en magtaken - contractwerk is niet alleen DM november 2010 Vakoverschrijdend: Actief leren pagina 25

26 papierwerk voor de leerling. Het moet er in de klas meer aan toegaan zoals in een laboratorium, met proefjes, vergelijkend onderzoek, het uitproberen van iets en het noteren van resultaten. Het takenpakket is dus een activiteitenpakket. 18 Dobbelen = een werkvorm voor groepjes van 2 tot 4 en kan gebruikt worden voor het verwerken van gelezen teksten maar er kan ook gedobbeld worden rond nieuw geleerde woorden. De leerlingen maken dan zinnen met woorden die ze dobbelden. Algemeen gezien verloopt de oefening als volgt. De leerlingen lezen zelf een verhaal of beluisteren het. Ze zitten in groepjes bij elkaar. Ieder groepje heeft een dobbelsteen en een papier met daarop de verklaring van de stippen van de dobbelsteen. Bij ieder vlak van de dobbelsteen (1 tot en met 6) hoort een vraag: wie? wat? waar? wanneer? hoe? waarom?. De eerste leerling gooit een dobbelsteen en kijkt welke vraag hoort bij het gegooide aantal stippen. De leerling formuleert met de woorden een vraag over het verhaal. De leerling naast de vraagsteller moet de vraag beantwoorden. Als de vraag te moeilijk is, mag de groep helpen. Nu mag de volgende leerling de dobbelsteen gooien en een vraag formuleren. Dit gaat zo verder tot ieder een bepaald aantal beurten heeft gehad of tot de tijd om is. 19 Denken delen uitwisselen = is een werkvorm waarbij de leraar met vragen tijdens de les wil nagaan of de leerlingen alles voldoende begrepen hebben of waarbij hij wil peilen of ze de stof kunnen toepassen. Eerst stelt de leraar een vraag en verzoekt iedereen om erover na te denken (gedurende een korte, afgesproken tijd). De leraar zorgt ervoor dat er in stilte wordt gewerkt. Nadien geven de leerlingen in duo hun antwoord aan elkaar. Deze stap kan erg gestructureerd verlopen bv. eerst antwoorden de leerlingen aan de raamzijde en pas nadien de andere. Ze mogen hun antwoord nog bijstellen. Tenslotte wijst de leraar willekeurig leerlingen aan om antwoord te geven. Ze mogen inhoudelijk geen commentaar geven op elkaars antwoord. Dat is de taak van de leraar. 20 Documentatie raadplegen = de tijd dat de leraar de enige documentatiebron voor de leerlingen was, is stilaan voorbij. Door de werkvorm documentatie raadplegen in te lassen in de les, wordt de leraar losgekoppeld van die haast niet uit te voeren taak, namelijk de allures aannemen van een wandelende encyclopedie, een allesweter. Doet hij dat toch, dan ontneemt hij leerlingen veel kansen om zelfstandig hun leerverantwoordelijkheid te ontwikkelen. Leerinhoud verwijst immers niet enkel naar kennis maar ook naar het beheersen van onderzoeksvaardigheden. Daarom kan aan de leerlingen in groep bij het aansnijden van een nieuw onderzoeksgegeven eerst gevraagd worden welke kanalen ze zullen inschakelen om info te verzamelen. Hoe meer kanalen, hoe meer invalshoeken en hoe meer kans om met de kenmerken van iedere bron kennis te maken. Leerlingen maken dus eerst een lijst van mogelijke bronnen bv. eigen voorkennis, kennis van derden (interview, enquête), kranten, tijdschriften, catalogi, encyclopedieën, elektronische bronnen (internet, cd-rom), atlassen, Dan selecteren ze de bronnen die ze daadwerkelijk kunnen gebruiken en verdelen ze taken voor het opzoekwerk. Als dan ook nog een aantal richtlijnen vastgelegd worden voor het opzoekwerk zelf dan zijn ze echt goed bezig bv. naam bronmateriaal noteren, samenvatten wat belangrijk is, 21 Drie-stappen-interview = is een werkvorm waarbij er gelijke deelname van de leerlingen is. Alle leerlingen doen mee omdat er weinig mogelijkheden zijn om te ontsnappen. 50 % van de klas praat op hetzelfde moment. De werkvorm verloopt als volgt: leerlingen worden in duo s opgedeeld. In een eerste fase interviewen de A-leerlingen de B-leerlingen over DM november 2010 Vakoverschrijdend: Actief leren pagina 26

27 het onderwerp (bv. voor economie Wat zijn de voor- en de nadelen van de markteconomie?). Vervolgens worden de rollen omgedraaid en interviewen de B- leerlingen de A-leerlingen. In een laatste fase wordt er gewerkt in groepjes van vier waarin leerlingen één voor één aan elkaar uitwisselen wat ze van de geïnterviewden gehoord hebben. 22 Dubbel kringgesprek = dit is een variant op het kringgesprek (zie 32). De klas werkt in twee groepen. Eén groep voert in een binnenkring het kringgesprek uit, terwijl de andere groep in de buitenkring er rond zit en een opdracht krijgt bv. als observator, als notulist. Na afgesproken tijd kunnen de rollen wisselen. 23 Experts = per groep wordt een aantal taken verdeeld. Leerlingen uit de verschillende groepen die dezelfde taak gekregen hebben, gaan bij elkaar zitten om die taak samen voor te bereiden. Daarna gaan ze terug naar hun eigen groep om de andere leerlingen te onderwijzen. Na afloop van de informatieronde ondervraagt ieder groepslid de verschillende experts tot iedereen alle antwoorden kan geven. 24 Formaties vormen = de leraar noemt een formatie (bv. een wijze van samenstelling zoals de spijsvertering, chemische reacties) en de leerlingen moeten samenwerken om deze formatie gedramatiseerd weer te geven. 25 Gasten in de klas = expertise van buitenaf naar de klas halen is erg waardevol want heel wat doelstellingen kunnen nagestreefd worden met deze werkvorm: de betrokkenheid van leerlingen wordt vergroot, de deskundigheid wordt aangesproken, jongeren komen in contact met een persoon of met een maatschappelijke situatie waar ze normaal gezien niet direct mee te maken hebben. Een gast in de klas uitnodigen zorgt ook voor een enorme afwisseling van het onderwijslandschap. Het bezoek van een deskundige vergt goede afspraken (bv. onderwerp) en voorbereiding (bv. interview, kringgesprek). 26 Groepsverslagen = leerlingen onderzoeken samen een onderwerp. Ieder lid van de groep is verantwoordelijk voor het aanboren van ten minste één nieuwe bron en het schrijven van minstens drie korte samenvattingen met nieuwe info over (een deel van) het onderwerp. Leerlingen schrijven het eindverslag samen en iedere leerling is ervoor verantwoordelijk dat zijn/haar informatie in het verslag wordt meegenomen. Bij mondeling verslag neemt iedere leerling een deel daarvan op zich en is iedereen er bovendien voor verantwoordelijk dat elk groepslid zoveel kan oefenen als nodig is om goed te kunnen rapporteren. 27 Groepsonderzoek groepsproject = wil een diepgaand onderzoek rond een thema nastreven en bevordert het zelfstandig werken bij leerlingen. Deze werkvorm biedt heel wat mogelijkheden om vakoverschrijdend te werken en leerlingen meer verantwoordelijk te maken voor het eigen leren. Een stappenplan voor deze werkvorm is: Stap 1: groepsindeling en voorstelling thema( s), subthema( s). Leerlingen kiezen het onderwerp Stap 2: elke groep bepaalt welk subthema hij gaat onderzoeken en welke onderzoeksvraag zij wil beantwoorden. De groep maakt een planning op, verdeelt de rollen en taken. DM november 2010 Vakoverschrijdend: Actief leren pagina 27

28 Stap 3: leerlingen verzamelen informatie, analyseren en bewerken die. Ze evalueren zowel de resultaten als het groepsproces en komen tot conclusies. Stap 4: de voorbereiding van de verslaggeving bv. klassieke presentatie, verslagen die worden afgegeven aan de leraar Stap 5: evaluatie (zowel proces als product) 28 Het snelst, het meest = Oefeningen gebaseerd op competitie tussen groepen. De kans op succes stimuleert om zo snel en juist een taak te maken of zoveel mogelijk oplossingen of voorbeelden te bedenken. Leerlingen krijgen eerst tijd om in hun groepje zoekstrategieën te bedenken en ze te oefenen. Daarna krijgen ze vragen waar ze zo snel mogelijk een antwoord bij moeten zoeken. 29 Hoekenwerk = is een vorm van interne differentiatie, waarbij de leerlingen aan de hand van opdrachtkaarten, fiches en instructieve spelen individueel of in kleine groepjes in hoeken werken om zo op eigen ritme en op eigen niveau verschillende stappen van het leerproces te verwerken. Voorbeelden: - de computerhoek voor opzoekwerk in een digitale encyclopedie of op het web of voor gebruik van educatieve programma s - de luisterhoek voor het afwerken van een luisteropgave - de docuhoek voor het zelfstandig opzoeken in naslagwerken - de ontdekhoek voor het uitvoeren van een proef - de diahoek voor het bekijken van een dia met een diakijkertje - de werk- en overleghoek waar in kleine groep opgaven worden afgewerkt vooraleer er met een carrousel- of doorschuifsysteem op afgesproken tijd naar een volgende hoek (opdracht) wordt overgegaan - de moet- en maghoek waar de leerling die het wat moeilijker heeft met de leerstof een moetopdracht krijgt zodat hij het leerstofonderdeel op eigen ritme kan herhalen. In de maghoek worden keuzeopdrachten gemaakt. 30 (Huis)werkcontrole = leerlingen vergelijken de uitkomsten van hun (huis)werk met elkaar. Als ze verschillende antwoorden hebben, bespreken ze deze tot ze het eens zijn over de juiste versie. Als ze het niet eens zijn, roepen ze de hulp van de leraar in. 31 Interview = met deze werkvorm gaat de leerling op zoek naar informatie die hij nodig heeft voor het probleem dat hij moet onderzoeken. Best is om deze werkvorm goed voor te bereiden. Een paar praktische tips: bereid de vragen goed voor begin met je voor te stellen vraag beleefd of de geïnterviewde wil meewerken leg kort uit wat de bedoeling is van het interview (zeg waarvoor de gegevens worden gebruikt) reageer niet verbaasd op bepaalde antwoorden suggereer geen antwoorden aan de ondervraagde controleer of je goed begreep wat er is geantwoord vergeet bij de afsluiting de ondervraagde niet te danken 32 Klaskrant = een klaskrant is een goed instrument waarmee leerlingen naar buiten komen met wat er bij hen (in de les) leeft. Zo n krant kan een papieren of een elektronisch instrument zijn. Belangrijk is dat leerlingen er zelf door aan bod komen. Ofwel kan de DM november 2010 Vakoverschrijdend: Actief leren pagina 28

29 leraar het hele proces van het maken van een krant begeleiden, maar er kan ook gedacht worden aan verantwoordelijkheid van leerlingen in samenwerkend verband. Bij het waken over de aanmaak van zo n krant dienen verschillende zaken in het oog te worden gehouden: het verzamelen van nieuws, rubrieken kiezen, het nieuws kiezen, artikels schrijven en de lay-out van de krant verzorgen. 33 Kringgesprek = een kringgesprek is een werkvorm waarbij zowel de leerlingen als de leraar in een kring plaatsnemen. Het is belangrijk dat de deelnemers elkaar kunnen zien om zo vlot mogelijk te communiceren. De bedoeling van deze werkvorm is dubbel. Er is allereerst de sociaal-emotionele component. Leerlingen worden gestimuleerd om hun gedachten te durven zeggen, maar ze leren ook luisteren naar anderen en elkaars mening respecteren. Anderzijds is de werkvorm erg goed om leerlingen te bevragen over wat ze al weten over een onderwerp (de beginsituatie peilen) en wat ze er nog graag over willen weten. 34 Kwartet = net als bij een gewoon kwartetspel moeten de leerlingen door vragen (en ook door te onthouden) een viertal kaarten (een kwartet) proberen te verzamelen die bij elkaar horen. Dit kan over allerlei onderwerpen gaan bv. bloemen en planten, landen en steden, verkleinwoorden, meervoudsvormen, Een variant op het kwartetspel is door de leerlingen een omslag te geven met 10 kaarten erin. Dan moeten ze er vier uithalen die bij elkaar horen. Als die gevonden zijn, dan worden ze op een flap gekleefd. Natuurlijk werken ze in dat laatste geval rond een specifiek gegeven. 35 Ladderklassement = 8 tot 10 stellingen over een bepaald onderwerp worden op kaarten geschreven. De leerlingen werken samen in kleine groepen en moeten de stellingen verticaal klasseren in volgorde van belangrijkheid. De belangrijkste stelling komt boven te liggen, de tweede daaronder, Na het groepswerk gaat één groepslid per groep in een cirkel zitten, samen met iemand van de andere groepen om zo de volgorde van de groep voor te leggen en toe te lichten. 36 Leesmaatjes = leerlingen lezen elkaar een tekst (bv. verhaal, krant- of tijdschriftartikel) voor in het Nederlands of een moderne taal. De ene leerling leest, de andere leerling luistert, vraagt door bij bepaalde woorden en controleert de uitspraak. Daarna wisselen de rollen. 37 Legpuzzel (basis- en expertengroepen) = een variant van 'experts' = heeft als doel dat leerlingen zelf informatie opdoen, die verwerken en doorgeven aan elkaar. De begeleider vormt basisgroepen van bv. 4 leerlingen. Hij nummert de deelnemers per groep. Alle gelijke nummers in de verschillende groepen krijgen dezelfde informatie en opdrachten (= verdeelde informatie per groep). De deelnemers werken zich individueel door hun opdracht en informatie heen. Nadien gaan de deelnemers met dezelfde opdracht samenzitten, leggen hun bevindingen en oplossingen samen en bevragen elkaar over hun opdracht (= expertengroep). Ze noteren want ze moeten straks naar hun basisgroep terug om verslag uit te brengen. In de basisgroep brengt elke expert verslag uit over de deelopdracht. Als slottaak kan in die groep een verslag worden gemaakt of een affiche worden ontworpen. 38 Levend hoekje = een levend hoekje kan in of buiten de klas worden gemaakt. In de klas kan dat een terrarium, aquarium, insectarium, bloempotten met allerlei wilde planten of DM november 2010 Vakoverschrijdend: Actief leren pagina 29

30 sierplanten zijn. Op de speelplaats kan dat een vijver, plantenhoek zijn. Een levende hoek bevat levende wezens maar er kunnen ook grondsoorten, ertsen, stenen in voorkomen. Levend betekent ook dat de hoek in de loop van het jaar verandert. Het is een goede werkvorm om leerlingen actief te betrekken en te motiveren maar ook om hun gedeelde verantwoordelijkheid te geven. 39 Lijn = een werkvorm waarmee leerlingen leren om zich te verduidelijken, om een plaats op een continuüm te rechtvaardigen. Leerlingen krijgen een opdracht (taakkaart) waarbij ze bij de uitvoering ervan een lijn moeten opstellen bv. volgens grootte van massa, volgens snelheid van dieren, uitvindingen in chronologische volgorde, positie van steden volgens de breedtegraad, 40 Luciferdiscussie = leerlingen zitten in een kring en moeten discussiëren over een aantal stellingen. Iedere leerling krijgt drie lucifers en elke keer als de leerling iets zegt of tussenkomt, moet hij een lucifer inleveren. Zo overwegen de leerlingen goed wanneer ze iets inbrengen. 41 Mindmapping = alle leerlingen krijgen een pen/stift van een verschillende kleur en per groep wordt een groot vel papier gegeven. Het lesthema dat ze moeten uitwerken, schrijven ze in het midden. Elk om (afgesproken) beurt noteert de belangrijkste ideeën die horen bij het thema. Nadien mag ieder (individueel) andere ideeën toevoegen of verbindingslijnen trekken. De werkvorm is bruikbaar als een nieuw lesonderwerp wordt ingevoerd (Wat weten ze al?) of na het onderwijzen ervan (Wat weten ze erover en zetten ze in de verf? Welke relaties leggen ze?) De werkvorm helpt leerlingen om begrippen te verhelderen en laat hen relaties tussen begrippen ontdekken. 42 Muurkrant = de krant aan de muur geeft een bepaald, afgebakend probleem of thema weer. (Indien leerlingen een eigen thema mogen kiezen, is de motivatie erg groot.) Het creatieve eindresultaat wordt nadien klassikaal besproken. 43 Numbered heads (genummerde hoofden tezamen) = is een manier om ervoor te zorgen dat alle leerlingen deelnemen aan het gesprek in de groep en dat moeilijke dingen aan zwakkere leerlingen worden uitgelegd tot ze het snappen. Dit effect wordt bereikt door leerlingen in de groep te nummeren. Na overleg wordt aan een willekeurig nummer het antwoord gevraagd. De hele groep wordt beoordeeld op het antwoord van deze leerling. Het genummerde hoofd kan ook worden gevraagd om een presentatie te geven. 44 Oefenpartners = leerlingen stellen elkaar vragen over de geleerde stof (bv. hoofdsteden, definities, formules ). Leerlingen krijgen vijf minuten om dit te doen. De oefenpartners stoppen wanneer ze elkaars vragen foutloos kunnen beantwoorden. Toetsresultaten worden achteraf onderling besproken. Heeft het samen oefenen geholpen? Wat kan er de volgende keer verbeterd worden? 45 Ontdekdozen = wat hier gebruikt wordt, zijn ofwel kant-en-klare experimenteersets die in de handel verkrijgbaar zijn of dozen die door leraren zelf zijn samengesteld. Het is belangrijk om jongeren zelf te laten ontdekken. DM november 2010 Vakoverschrijdend: Actief leren pagina 30

31 46 Opstelduo s = leerling A vertelt leerling B wat hij van plan is in een opstel te schrijven, terwijl leerling B aantekeningen maakt of de grote lijnen samenvat. Dan vertelt leerling B aan leerling A wat hij van plan is om te schrijven. Leerling A noteert. Dan wisselen ze hun aantekeningen uit. 47 Pars pro toto = bij deze vorm van samenwerkend leren bij complexere taken leveren groepsdeelnemers elk een deel van een totaalproduct. Er wordt bijvoorbeeld door ieder groepslid een deel van een artikel, een samenvatting, krant of brochure geschreven. Het kan ook dat elk groepslid zich specialist maakt van een bepaald kennisgebied en die kennis overbrengt aan de andere groepsleden. 48 Passen en meten = leersituatie waarbij de juiste combinatie moet worden gemaakt, of waarbij de juiste volgorde moet worden gevonden. De leerlingen krijgen slechts een deel van de info en kunnen alleen door overleg de juiste combinatie vinden. Voorbeeld: zo kunnen bij woorden de juiste betekenissen worden gezocht, bij zinsdelen hun functie, bij personages hun karakterbeschrijving. 49 Poppenspel = met een poppenspel krijgen leerlingen de gelegenheid om een verhaal uit de doeken te doen zodat de communicatieve vaardigheden worden geoefend. Leerlingen die zelf niet graag acteren, kunnen met deze werkvorm de drempel van puberale schroom overschrijden. (Variaties zijn handpantomime, vingerpoppenspel, maskerspel, schaduwspel met de hand, ) 50 Quiz = met een quiz wordt de (voor)kennis van leerlingen getest. Deze werkvorm motiveert leerlingen erg (mentaliteit van de winnaar). Eigenlijk is het een werkvorm waarmee ze spelenderwijze leren. Houd er echter rekening mee dat er sterke leiding moet zijn want anders kan het verkeerd lopen in grotere klassen. Zorg er ook voor dat zwakkere, stillere leerlingen niet uit de boot vallen. 51 Raadsels = oefeningen gebaseerd op een bewust kennisverschil tussen leerlingen en waarbij één of meer leerlingen raadselbedenkers zijn en de andere(n) oplosser(s). Voorbeeld: één leerling beschrijft een ruimte of personage uit een verhaal, de andere raadt om wat of wie het gaat. 52 Richt je op je partner = leerlingen richten zich tot hun buurman of vrouw en stellen hem of haar een vraag over de les. Zo n vraag kan zijn om in eigen woorden het concept van de les uit te leggen, of om na te doen wat de leraar (bv. op kaart, tijdens een experiment) heeft voorgedaan of om de belangrijkste punten uit de les samen te vatten. Duur van deze oefening is erg kort: 3 tot 5 minuten. 53 Rollenspel = De spelers van een rollenspel leven zich in de rol van iemand anders in en laten hun verbeelding daarbij de vrije loop. 54 Ronde tafel (schrijfronde) = om in een groep verantwoordelijkheid te leren opnemen of om binnen korte tijd zoveel mogelijk dingen te laten opsommen en uitgebreid in te gaan op elkaars DM november 2010 Vakoverschrijdend: Actief leren pagina 31

32 argumenten is ronde tafel een geschikte werkvorm. De groep krijgt een opdracht bv. een stelling met verschillende antwoordmogelijkheden of een vraag. (Op welke wijze kan het werkloosheidsvraagstuk worden aangepakt? Hoe kun je onderzoeken of een plant op licht reageert?) Elke leerling zal met een andere kleur schrijven en noteert op een blad zijn eigen reactie. Het blad schuift nadien één plaats op. De leerlingen reageren nu met aanvullingen, bemerkingen. 55 Rondje = om te vermijden dat niet iedereen aan bod komt bij groepsgesprekken, kan de leraar een gespreksstructuur gebruiken. De groep krijgt een vraag. Van ieder groepslid wordt daarover een bijdrage gevraagd. Er wordt individuele bedenktijd afgesproken. Elke leerling legt een klein voorwerp in het midden van de tafel. Eén leerling start met het geven van zijn ideeën en mag dan zijn voorwerp terugnemen. Zo gaat het rondje verder tot ieder zijn voorwerp heeft. Nadien volgt een nabespreking. 56 Samenvatters = leerling A leest een paragraaf uit een tekst en vat de gelezen tekst samen. Leerling B leest mee en voegt toe wat in de samenvatting is overgeslagen. Na elke paragraaf wisselen ze van rol. 57 Simulatiespel = dit is een actieve werkvorm waarin de werkelijkheid wordt nagebootst. Veelal is een maatschappelijk probleem het onderwerp. Elke deelnemer vervult een duidelijk afgesproken rol. 58 Spin = een ideale werkvorm om bij het aansnijden van een nieuw concept leerlingen te stimuleren creatief te zijn. Met deze werkvorm maken leerlingen (vb. 2 tot 4 in een groepje) een soort woordenweb. De leraar legt in het midden van de groep een groot blad met daarop een begrip of een naam. Vanuit dit centrale woord (het lijf van de spin) lopen acht draden (de poten van de spin). Bij iedere lijn komt er een associatie bij het centrale begrip vb. een zin, een woord, een tekening. Leerlingen denken daarbij voor zichzelf en pas als ieder in de groep het eens is over de associatie schrijft of tekent de leerling het geassocieerde bij de poot van de spin. Eventueel kan iedere leerling met een eigen kleur werken. Als nabespreking kunnen de spinnen aan de klas worden voorgesteld. Er kan ook gepraat worden over hoe de samenwerking in de groep verliep. Deze werkvorm is geschikt voor het activeren van voorkennis maar kan ook worden gebruikt bij de verwerking na het lezen van een tekst. Bv. de naam van de hoofdpersoon is het lijfje van de spin en leerlingen vormen dan poten met woorden of gebeurtenissen in het verhaal die met de hoofdpersoon te maken hebben. 59 Stellingenspel = een stellingenspel biedt leerlingen de mogelijkheid om een eigen mening te vormen en die te verdedigen. Ze ervaren dat mensen over eenzelfde onderwerp zeer uiteenlopende meningen kunnen hebben. Om deze werkvorm in goede banen te leiden wordt de klas in twee helften verdeeld. De klas wordt zo geschikt dat beide helften mekaar bekijken in het aangezicht. In het midden bevindt zich de moderator die het spel in goede banen leidt. Hij kondigt het onderwerp aan dat al of niet een keuze van de leerlingen zelf is. Hij duidt de spreker aan. (Er kan afgesproken worden dat wie het woord wenst, rechtop staat. Dat is dan een duidelijk signaal voor de moderator.) Ook andere afspraken zijn belangrijk bv. worden de belangrijkste uitspraken beknopt genoteerd op het bord. Met behulp van die uitspraken kan een nieuw lesonderwerp aangesneden of uitgediept worden. DM november 2010 Vakoverschrijdend: Actief leren pagina 32

33 60 Stripverhaal = via groepswerk (3 of 4 leerlingen) wordt een stripverhaal ontworpen (tekening en bijbehorende tekst). De stripverhalen worden aan de wand gehangen en door de verschillende groepjes aan elkaar voorgesteld. 61 Telefoongesprek = door deze werkvorm in de les toe te passen krijgen leerlingen de kans om een vaardigheid te oefenen die in het dagelijks leven erg belangrijk is. Daarbij kunnen allerlei soorten gesprekken aan bod komen bv. een dringende oproep, een vraag om info, een mededeling, 62 Tentoonstelling = een tentoonstelling kan bezocht worden (en daaraan kunnen dan andere werkvormen worden gekoppeld). Het is anderzijds ook mogelijk dat een tentoonstelling door de leerlingen zelf opgezet wordt in de school. Doel is dat op die manier een uitwisseling komt van wat er in de verschillende klassen aan bod is gekomen. Bv. een tentoonstelling kan een afsluitstuk zijn van een leerproces waaruit producten (zoals posters, collages, gedichten, tekeningen, ) zijn ontstaan. Die zaken kunnen samengebracht worden aan een prikwand, in een klaslokaal, de schoolhal, 63 Toetsvoorbereiders = leerlingen werken samen aan een toets voor de volgende les. Ze spreken ook samen de toets door en geven advies hoe ze het leren voor de toets kunnen verbeteren. De leraar kan begeleiden door met de leerlingen een aantal vragen over de af te nemen toets te ontwikkelen. 64 Verslag uitbrengen = kan schriftelijk of mondeling gebeuren. Het komt erop neer dat de leerling de boodschap weergeeft op zijn eigen manier (bv. rapporteren van voortgang en/of resultaat van groepswerk) 65 Wat-zou-jij-doen-spel = de klasgroep wordt opgedeeld in verschillende groepjes (van een viertal leerlingen). Elke leerling van het groepje krijgt een lijst met probleemsituaties en mogelijke oplossingen voor het probleem. Eerst kiest en verantwoordt iedere leerling zelf een oplossing. Daarna bespreekt de groep de gekozen oplossing. Ten slotte volgt er klassikaal een nabespreking. (Met dank aan Hilde Doms, medewerker VVKSO, voor deze bijdrage). 2 Actief leren Aandacht voor participerend en interactief leren grijpt in op alle aspecten van het onderwijsgebeuren. Het kernteam Actief Leren heeft dit gevisualiseerd in de volgende mindmap: DM november 2010 Vakoverschrijdend: Actief leren pagina 33

34 DM november 2010 Vakoverschrijdend: Actief leren pagina 34

35 3 Nascholingen Overzicht van (niet vakgerichte) nascholingen voor alle leraren secundair onderwijs die in PEDIC in de loop van dit schooljaar worden aangeboden i.v.m. Actief Leren : Datum Onderwerp Lesgever Leer-krachtiger communiceren Griet Vanhooren én Structureel coöperatief leren Koen Mattheeuws De kunst van het coachen Ann Baeyens én Interactieve werkvormen: ook iets voor jou? Jan Gilté én Motiverende leerbegeleiding, theorie en praktijk Marcella Deneve Meer informatie over deze nascholingen kun je vinden in de nascholingsbrochure SO van PEDIC. Zie bij aanbod SO en kies daar de brochure in pdf. 4 Bibliografie 4.1 Voor wie wil lezen over samenwerkend leren? Ebbens, S., Ettekoven,S., Samenwerkend leren, praktijkboek, 2009, Uitgeverij Wolters-Noordhoff, ISBN Een boek voor leerlingen van de derde graad Peeters, L., Deneve,M., Mijn Masterplan, leren leren 16+, 2010, Uitgeverij Altiora, Averbode, ISBN DM november 2010 Vakoverschrijdend: Actief leren pagina 35

36 VAKOVERSCHRIJDEND: TAALDREMPELS André Fruithof, Marijke Decavel, Martine Gillis, Paul Raes, Bellinda Staelens, Martine Van Overmeiren en Riet De Vos voor leraren zaak- en praktijkvakken, leraren talen, coördinatoren, technisch adviseurs, directieteams Functioneel schrijven. Zinvolle taken op een strategische manier aanpakken, ondersteunen en evalueren. In het EE-Cahier Functioneel schrijven reiken de auteurs een aantal mogelijkheden aan om zinvolle schrijftaken op een strategische manier aan te pakken, te ondersteunen en te evalueren. Schrijven is geen eenvoudige opgave voor kinderen en onderwijs in schrijven is dat evenmin voor de leraar. Veel ouders en leraren maken zich bovendien zorgen over de toenemende slordige taal van jongeren. We stellen echter vast dat heel wat jongeren wel zeer gedreven tientallen sms-berichten per dag versturen. Blijkbaar voelen ze zich dus erg aangesproken door zulke schrijftaken. Anderzijds zien we dat kinderen vaak ontmoedigd raken bij het schrijven van een klassiek opstel. De auteurs van dit EE-Cahier willen dan ook een antwoord geven op de vraag Hoe leerlingen liever en beter leren schrijven?. In een aantal hoofdstukken belichten de auteurs een brede waaier van onderwerpen en invalshoeken, die stuk voor stuk illustratief zijn voor hun pleidooi voor functioneel strategisch schrijfonderwijs. FUNCTIONEEL SCHRIJVEN Zinvolle taken op een strategische manier aanpakken, ondersteunen en evalueren Auteurs: Trees Vanhoutte (Red.), Ides Callebaut, Martien Geerts, Henri Janssens, Michel Vanhee 76 pagina's - ISBN ,00 Woordvolgorde maakt het Nederlands moeilijk Uit Taalblad, donderdag, 12 augustus 2010 Het Nederlands is een vrij moeilijke taal om te leren. Dat weten de lezers van taalblad.be natuurlijk maar al te goed. Maar waarom is Nederlands zo moeilijk voor mensen die een andere moedertaal hebben? Adriaan D'Haens, een germanist aan de Universiteit van Gent, zocht een wetenschappelijk antwoord op die vraag. Zijn conclusie: de ingewikkelde regels die de woordvolgorde in het Nederlands bepalen, zijn het struikelblok. Lees het volledige artikel op DM november 2010 Vakoverschrijdend: Taaldrempels pagina 36

37 In de grammaticagids van taalblad.be kun je de regels rond woordvolgorde nog eens extra bestuderen: kijk naar de pagina's rond inversie, de plaats van het direct object en de conjunctie met bijzin. Klik daar zeker ook op de 'voorbeelden in context', dan zie je de grammaticaregels aan het werk in de recente artikels van taalblad.be. Taalbeleid in Breedbeeld In Breedbeeld, jaargang 3, nr. 1, september-november 2010, vind je een boeiend dossier over taal- en talenbeleid in secundaire scholen. DM november 2010 Vakoverschrijdend: Taaldrempels pagina 37

38 TAALTIP Werkgroep Taalbeleid voor directies en leraren Op school zijn de instructies omvangrijk. Aandacht voor instructietaal is dus belangrijk. Deel 3 November Naar Hieronder volgen enkele tips voor het geven van instructies. Hoewel sommige tips erg voor de hand liggen, blijken ze in de praktijk lang niet altijd nageleefd te worden. Bereid de les goed voor Al heb je de instructies helemaal helder in je hoofd, soms gaat het tijdens de les heel anders. Het handigst is om van te voren te bedenken wat je precies wilt gaan zeggen en in welke volgorde. Geef ook duidelijk bij lesovergangen aan dat je iets anders gaat doen en leg verbanden tussen de verschillende lesonderdelen. Vraag aandacht Als je instructies geeft, is het belangrijk dat je de aandacht van alle leerlingen hebt. Met het uitdelen van groepsopdrachten en het samenstellen van groepjes, kun je het best wachten tot je de instructies hebt gegeven. Herhaal de instructie Vertel een instructie meer dan een keer. Het verdient de voorkeur om de instructie de tweede keer op een andere manier te herhalen. Wees kort Luisteraars geven maar een korte tijdsspanne alle aandacht. Bedenk van te voren wat niet zo belangrijk is voor het uitvoeren van de opdracht en wat je absoluut moet vertellen. Illustreer de uitleg met voorbeelden Geef een voorbeeld of speel iets uit met een leerling. Als de leerlingen een keer gezien hebben wat de bedoeling is, kunnen ze de opdracht makkelijker uitvoeren. Controleer begrip Controleer of de leerlingen de instructies bij de opdracht begrepen hebben. Vraag hun de instructie te herhalen of observeer hun gedrag tijdens het uitvoeren van de opdracht. DM november 2010 Vakoverschrijdend: taaltip pagina 38

39 VAKOVERSCHRIJDEND: VERKEERS- EN MOBILITEITSEDUCATIE (VME) Marc De Jonghe en Patrick Verhasselt voor alle leraren Verkeers- en mobiliteitseducatie (VME) Binnen dit project van het Departement Verkeer van de Vlaamse Overheid kunnen scholen een beroep doen op pedagogische begeleiders. Voor DPB Gent zijn dat Patrick Verhasselt en Marc De Jonghe. Voor het opstarten van een VME-werking of gewoon om inspiratie op te doen, kunnen scholen bij hen terecht. Dit geldt ook voor scholen die niet intekenden op het project Slimme Mobiele School. Het VME project krijgt van de minister ook de opdracht om netwerken VME te vormen. Omdat niemand op nog meer vergaderingen of organisaties zit te wachten, zijn we op zoek naar bestaande netwerken waar we kunnen bij aansluiten. We zoeken dus informatie, namen, momenten, van bestaande netwerken. Alle tips zijn welkom. Hierbij een lijstje ter inspiratie. 1 Via VME kunnen ook eindtermen gerealiseerd worden. Bestaan er binnen de school of scholengemeenschappen werkgroepen VOETen? 2 In eventuele scholenoverstijgende vakgerichte werkgroepen kan VME ook een plaats krijgen. Aardrijkskunde 1ste graad: verkenning eigen schoolomgeving. Techniek, 1ste graad: componenten constructie, energie en transport >> fiets en fietsen. LO: fietsen in groep naar zwembad, sporthal, Misschien zijn er nog andere vakken die in aanmerking komen. 3 Ook voor preventieadviseurs kan VME een thema zijn. Bestaat er een overleg van preventieadviseurs binnen Scholengemeenschappen? Bestaat er een regionaal overleg? 4 VME kan ook een zaak voor leerlingenraden zijn. Bestaan er regionale of provinciale koepels van leerlingenraden? 5 Ook waar de scholen samenzitten met externe betrokkenen, komen we graag langs. Waar zitten scholen uit een stad of regio samen met externe betrokkenen zoals de Lokale Politie, de Federale Politie, het gemeentebestuur, de provincie, De Lijn/NMBS? Patrick VERHASSELT Marc DE JONGHE Bosstraat 48 a Koestraat Oosteeklo 9700 Oudenaarde patrick.verhasselt@vsko.be marc.dejonghe@vsko.be DM november 2010 Vakoverschrijdend: VME pagina 39

40 VAKOVERSCHRIJDEND: VAKOVERSCHRIJDENDE EINDTERMEN (VOET) Robrecht Vanden Broeck voor directies en alle leraren De vakoverschrijdende eindtermen: het gebruik van het servicedocument. De scholen hebben een maatschappelijke taak. Elke secundaire school bereidt leerlingen voor op arbeid en/of hoger onderwijs door de daarvoor benodigde kennis en vaardigheden over te dragen. Scholen vervullen daarnaast een opvoedende en socialiserende functie: ze bereiden leerlingen voor op deelname aan de samenleving door hen te vormen in waarden, normen en attitudes die daarvoor nodig zijn. De opdrachtverklaring van het Katholiek Onderwijs in Vlaanderen zegt daarover dat de katholieke school de totale vorming van de persoon nastreeft en dat de ontplooiing van hoofd, hart en handen daarin centraal staat. Binnen elke studierichting verzekeren de leerplannen vooral de ontplooiing van hoofd en handen. Sinds 1997 legt de wetgever de scholen ook de inspanningsverplichting op om binnen een decretaal bepaald kader aan de ontplooiing van het hart te werken. Het is niet alleen de zorg van de wetgever, maar ook onze zorg om elke jongere vertrouwd te maken met de waarden, vaardigheden en contexten die noodzakelijk geacht worden voor een harmonische ontwikkeling. Vanaf 1 september 2010 is de tweede generatie vakoverschrijdende eindtermen ingevoerd. Zij moeten een antwoord zijn op een aantal fundamentele verzuchtingen van leraren en scholen ten opzichte van de 1ste generatie VOET. Onze scholen hebben van oudsher een sterke traditie in de vorming van de persoon. De nieuwe VOET bieden scholen de mogelijkheid om - weliswaar binnen het decretaal kader- op deze weg verder te gaan en vanuit het eigen opvoedingsproject hun ambities voor de opvoeding van jonge mensen waar te maken. Scholen werken aan VOET in vakoverschrijdende activiteiten en tijdens de reguliere lessen. Je kunt nog steeds een beroep doen op jullie schoolbegeleider om het concept van de nieuwe VOET toe te lichten en een werkbare methodiek aan te leren. Eind vorig schooljaar werd het servicedocument online geplaatst. Dat is een dynamisch document dat naast een algemeen deel in een tweede deel ook de bijdragen bevat van een groot aantal leerplancommissies en dat voor de vakwerkgroepen in scholen een informatie- en inspiratiebron moet zijn om aan de slag te gaan met de VOET binnen de vakcontext. De DPB heeft met alle begeleiders uitgewerkt hoe scholen op een zinvolle manier gebruik kunnen maken van dit servicedocument. De uitgangspunten voor de aanpak van de DPB rond het werken met dit document zijn de volgende: Vakoverschrijdende eindtermen zijn in alle leerplannen zeer ruim aanwezig. Door het leerplan te realiseren (op leerplannen rust een realisatieverplichting) werk je dus automatisch en organisch aan VOET. We gebruiken het woord organisch om DM november 2010 Vakoverschrijdend : VOET pagina 40

41 aan te geven dat het niet gaat om VOET die er zomaar bijgesleurd zijn, maar om VOET inherent aan de inhoud of de methodiek van het vak. Het komt erop aan om die VOET in beeld te brengen. Dat kan een service zijn van het servicedocument. - Sleutelvaardigheden van de stam vinden we terug in alle leerplannen - Eindtermen Leren Leren zijn aanwezig in zeer veel leerplannen - Eindtermen van de contexten zijn daarentegen inhoudelijk verweven met welbepaalde vakken. Hieruit volgt dat het daarom zinloos is dat leraren nog eens bij iedere lesvoorbereiding iedere VOET noteren die conform het leerplan in beeld komt. Wil de leraar doelbewust een thema behandelen dat aanleunt bij het leerplan, zonder dat het er expliciet deel van uitmaakt, dan kunnen de daarin toepasselijke VOET wel aangegeven worden. We mogen bovendien niet uit het oog verliezen dat de VOET er gekomen zijn om inhouden die niet of te weinig aan bod kwamen binnen de vakcontext toch een plaats te geven! Het is dus zeker niet de bedoeling om een resem VOET op een artificiële manier in de vakken binnen te smokkelen. Neen, binnen de vakcontext moeten de leerplandoelen centraal staan. Vandaar kunnen we de initiële vraag van de Dienst leren en onderwijzen aan de leerplancommissies zeer goed begrijpen. Die vraag luidde: waaraan kan - vanuit de algemene doelstellingen van het vak/de studierichting - worden gewerkt? De bruikbaarheid van deel 2 van het servicedocument situeert zich op twee vlakken: 1 Op het vlak van de vakwerking: Het servicedocument is een instrument voor vakgroepen om de kansen te ontdekken die een (reeks) leerplan(nen) biedt. De vakgroep verliest daarbij nooit de samenhang met de schoolwerking uit het oog. De inbreng van de vakbegeleider kan daarbij zeer waardevol zijn: - toelichting geven bij de bijdrage voor het betrokken vak, - wijzen op de kansen die het vak biedt om aan VOET te werken, - indien die bestaat, wijzen op de samenhang tussen de jaarprioriteiten binnen de vakwerking en de VOET-werking. De vakwerkgroepen ontwikkelen een langetermijnvisie op de doelen die men wenst te bereiken. Dat leidt ertoe dat jaarlijks prioriteiten bepaald worden voor het komende werkjaar. Hierbij aansluitend kan gewerkt worden aan de VOET (Stam, eventueel Contexten, ICT, Leren Leren) die hiermee convergeren (= organisch in relatie staan). 2 Op het vlak van de inspanningsverplichting: de school moet haar inspanningen t.a.v. de VOET voor de inspectie kenbaar en zichtbaar maken. - Kenbaar maken wil zeggen een visie hebben en die uitwerken in een planning - Zichtbaar maken betekent de bewijzen voorleggen dat de planning uitgevoerd is Dit schooljaar plaatst de inspectie VOET niet in de focus, VOET wordt ook niet vermeld in het doorlichtingsverslag (tenzij de VOET-werking een illustratie is bij aspecten zoals algemeen beleid of begeleiding). Wel zal de inspectie tijdens de doorlichting vragen naar de visie van de school: hoe bouwt de school VOET op over de drie graden heen? DM november 2010 Vakoverschrijdend : VOET pagina 41

42 Het servicedocument is nog niet volledig maar op termijn zou het de bedoeling kunnen zijn dat het aangeeft aan welke VOET er bij de realisatie van een leerplan sowieso gewerkt wordt. Voorbeeld 1: studiegebied personenzorg: alle eindtermen van de drie eerste contexten worden voldoende grondig benaderd, Voorbeeld 2: de studierichtingen met de stam economie en de studierichting Handel: de context socio-economische samenleving is voldoende grondig behandeld Het servicedocument is online terug te vinden op volgende URL: DM november 2010 Vakoverschrijdend : VOET pagina 42

43 IN DE KIJKER Marleen Lietaer voor alle personeelsleden 75 jaar DvM Humaniora in Aalst met originele academische zitting Anders dan anders 75 jaar, een mensenleven! Zo lang bestaat DvM Humaniora en dat wordt een heel jaar gevierd! Het schooljaar wordt dan ook een echt feestjaar. Het startschot werd gegeven op vrijdag 15 oktober met een academische zitting, anders dan anders in C.C. De Werf. In de eigen stijl van DvM en met de medewerking van bekende oud-leerlingen als Phara de Aguirre, Mayo De Saedeleer, Inge Spinette en Sara Van Boxstael werd er teruggeblikt en ook vooruit gekeken. Uiteraard werd er daarbij ook getoost op nog een héél lang leven voor DvM Humaniora. Ter gelegenheid van het jubileum wordt ook een boek uitgegeven met herinneringen en foto s. Het is gebaseerd op interviews die leerlingen van het vijfde jaar afnamen van oud-leerlingen en oud-leerkrachten, in het kader van een project mondelinge geschiedenis. Het werd voorgesteld op de academische zitting en kan nog via de school of de website besteld worden. DM november 10 In de kijker pagina 43

44 De school Dames van Maria bestaat uiteraard veel langer dan 75 jaar: ze is ontstaan uit een kantschool, verhuisde naar de Onderwijsstraat en had in het begin van de twintigste eeuw enkel een afdeling école moyenne. In oktober 1935 kwam daar de afdeling Latijn-Grieks bij, het ontstaan van de huidige humaniora. Dames van Maria is een begrip in Aalst. Al die tijd stond de school garant voor kwaliteitsonderwijs. Uiteraard is ze in die 75 jaar veranderd, heeft ze een ander gezicht gekregen. Het internaat is verdwenen en een hele poos later ook het uniform. De school is gegroeid, verbouwd, bijna uit haar voegen gebarsten, maar ze heeft ook moeilijke tijden doorgemaakt. Toen het onderwijs verplicht gemengd werd, trokken heel wat meisjes maar wat graag naar een voormalige jongensschool. Bij de jongens lag dat anders. Maar ondertussen is DvM humaniora nu een echt gemengde school geworden waar ook jongens zich thuis voelen. Zij maken nu een derde van het leerlingenaantal uit. De school heeft zich aangepast aan veranderende normen en gewoontes. Ze heeft zich nieuwe pedagogische methodes eigen gemaakt en was op dat vlak heel vaak zelfs een pionier. Ze draagt zorg voor haar leerlingen, dankzij de inzet van een gedreven directie en een team van enthousiaste leerkrachten. Van harte proficiat aan de directie Christine Waegeman en Michèle Haeck en hun gedreven lerarenkorps! DM november 10 In de kijker pagina 44

45 English breakfast in het Sint-Paulusinstituut Herzele The more languages you know, the more you are a person (Bulgarian saying). De Europese Dag van de Talen (26 september), een gezamenlijke organisatie van de Raad van Europa en de Europese Gemeenschap, mobiliseert jaarlijks miljoenen mensen verspreid over 45 deelnemende landen om de rijke talendiversiteit in Europa te vieren en om het leren van talen te promoten. De dag heeft drie doelen: iedereen bewust maken van de rijkdom aan talen in Europa, de culturele en taalkundige verscheidenheid stimuleren en iedereen aanmoedigen om, zowel op school als daarbuiten, vreemde talen te leren. Op het Sint-Paulusinstituut in Herzele kreeg De Europese Dag van de Talen een Engels accent. Op maandag 27 september 2010 bood de vakgroep Engels een English breakfast aan voor de leerlingen van het vijfde jaar. Voor deze gelegenheid kreeg de refter een Europees tintje, droegen de leraren een Schotse rok en zagen de leerlingen er uniform uit. Traditioneel begint een Engels ontbijt met een assembly speech van de directeur, waarna twee van de leerlingen alle aanwezigen in hun thuistaal (Slovaaks en Portugees) begroetten. Even later werden God save the Queen en Scotland the brave door leerlingen en leerkrachten samen gezongen, liedjes die nog lang in ieders hoofd zouden blijven hangen. Nu had iedereen zijn ontbijt zeker verdiend! Op het menu stonden black pudding, beans in tomato sauce, sausages, scrambled eggs, bacon, mushrooms, tomatoes, cornflakes, marmalade en toast. Van 'lemon curd' hadden velen nog nooit gehoord: een soort jam van citroen, suiker, eieren en boter. Ook 'the real English cup of tea' ontbrak niet. DM november 10 In de kijker pagina 45

46 Het werd snel duidelijk dat het smaakte toen leerlingen twee- of driemaal terugkwamen om hun bord te vullen. Energie voor de rest van de week! En een toffe - en gesmaakte! - manier om in Herzele de Britse taal en cultuur even 'in de kijker' te plaatsen. Proficiat voor dit gesmaakte initiatief aan directie en leraren, dank aan Martine Leenknecht en Lena Quintyn voor de informatie en de foto s! Zuiddag voor Indonesië in DvM HTB Aalst Net zoals vorig schooljaar organiseerde DvM HTB in Aalst op 21 oktober jl. een Zuiddag met als themaland Indonesië. Het was de bedoeling dat alle vijfdejaars een dagje zouden werken voor dit project, waarbij ze zelf een job konden kiezen en een dagje schoolvrij werden gemaakt voor het goede doel. Om goed te weten waar het allemaal over ging werden zij op 12 oktober verwend met een mondiale dag die in het teken van het gastland stond. Enkele leerkrachten staken de hoofden bij elkaar en bedachten een gevarieerd aanbod van workshops. Zo werden er juwelen gefabriceerd, T-shirts gebatikt, lekkere Indonesische hapjes gekookt en geproefd, bananen verwerkt als decoratie, de benen gestrekt op typische muziek uit het Zuiden, specifieke kledij bij elkaar gezocht en geshowd, eerlijke handel opgezet, een liefdesverhaal verteld, een bezoek gebracht aan de wereldwinkel, instrumenten bespeeld En last but not least kwamen Indonesische leerlingen in de school op bezoek om een getuigenis te brengen. Aldus kregen alle vijfdejaars een waaier aan sfeermomenten om zich voldoende te kunnen inleven in de wereld van Indonesië. En waren ze klaargestoomd om enthousiast hun dagje voor het Zuiden te kloppen! DM november 10 In de kijker pagina 46

47 Van harte proficiat aan de directie en de PaG werking om dit initiatief te lanceren, ook aan alle leerlingen die zich voor de Zuiddag ingezet hebben! Dank aan Sarah Vanderhaegen, Vincent Van de Cruys en Sven Verdoodt voor de informatie en de foto s! Het relaas van een groot verhaal en engagement voor Pakistan in Leiepoort Campus Sint-Hendrik Deinze Eind augustus schreef de stadsdichter van Deinze Martin Carrette - tevens leraar Nederlands in Leiepoort campus Sint-Hendrik - een actueel gedicht en mailde het met een begeleidend briefje naar alle middelbare scholen van Deinze. Rampenplanning de storm is uitgeraasd. het water is stil, als een scherm in een berookte kamer, zijn haast en woede ingeruild voor de pixels van een vage liefde waarmee het alles, daken, kruinen, dieren, geduldig draagt. het water heeft alle zwijgen verzameld, al de waardigheid van de blinde piëta s. de trage richtingloze vogels. de drommen vliegen op de ogen, de monden DM november 10 In de kijker pagina 47

48 van kinderen. over hun koortsig vel trekt de dood al golven als de rilwind over het water en over het zeil van hijgende tenten. geen nachtelijk gebral stijgt uit de opeengepakte weiden, niets wordt gesmoord in decibels en tonnen afval. oefen geduld. als de te luide fun van de zomer is uitgewoed en gouden lijven dragen weer kleren, doet de winterwind de ogen tranen. straks, als engelen zingend zweven boven witbevroren velden en een stenen kind dat al glimlacht. Als begeleidende toelichting kon men lezen: Bovenstaand gedicht schreef ik eind augustus, n.a.v. de berichtgeving in de media over de ramp in Pakistan en over de zomerfestivals. Wat me tegen de borst stootte, was het feit dat de ramp volgens betrouwbare bronnen een van de grootste rampen ooit blijkbaar niet sexy genoeg was om de publieke opinie echt te beroeren: slechte tijd van het jaar, geen plotse, spectaculaire ramp, een regio die vooral negatief in de belangstelling komt Ik was geschokt door het scherpe contrast tussen beelden over de tentenkampen vol menselijke ellende in Pakistan en beelden van tentenkampen op festivals, met fuivende, drinkende, zingende, feestende mensen allemaal in één en dezelfde nieuwsuitzending. En die festivals worden natuurlijk ook bezocht door het publiek waar wij in het secundair onderwijs school mee werken. Daarom stuur ik het gedicht naar alle secundaire scholen in Deinze, in de hoop dat onze jongeren na een vakantie vol overluide festival-fun, toch ook even oog zouden hebben voor het stille lot van mensen elders op de wereld. Zou ik leerlingen kunnen inspireren tot nadenken over en misschien wel tot actie? Halfweg september 2010 las een leraar godsdienst het gedicht Rampenplanning voor in 6HUWb. De leerlingen voelden zich aangesproken en wilden daadwerkelijk iets doen. Hun keuze viel op een grootse wafelbak. Een groep vaste medewerkers Week van de Fair Trade op onze school kwam samen en besloot om de wafelbak te integreren in die week van de Fair Trade en op die manier te komen tot een stevige actie rond millenniumdoelstellingen met het gedicht als motto en hulp aan Pakistan als doel. Op dinsdag 28 september werd de actie op gang getrokken. Een groot spandoek 2015 Millenniumdoelstelling kreeg een plaats aan de kapel, de millenniumdoelstelling zelf aan de hand van pictogrammen werd hier en daar zichtbaar opgehangen in de school, overal kwamen ook posters van Caritas de opbrengst voor Pakistan zou later aan Caritas geschonken worden-, van de Week van de Fair Trade en van Saved by the bell. Men kon er niet naast kijken, de sensibilisatie was goed bezig! Samen met DM november 10 In de kijker pagina 48

49 de onthulling van het gedicht van Dhr. Carrette op een centrale plaats in de school werd na de speeltijd van 10 u voor alle leerlingen en personeel de hele actie nog eens gesitueerd en geduid. Tijdens de volgende dagen werd het initiatief enthousiast voortgezet. Een groep jonge leraars verkocht fairtradeproducten tijdens de middagpauze. De milieuraad nam de verkoopbeurt over op vrijdag. En dan was er de grootse wafelbak op zaterdag. Eigenlijk was die al begonnen op vrijdag rond 15 u. De bestellingen waren binnen, er moesten meer dan 6200 wafels worden gebakken. Nadat alles goed was voorbereid, waren de eerste bakkers zaterdagochtend al op post om 7 u. En er werd met man en macht doorgewerkt tot s avonds 20 u, toen de laatste wafels ingepakt werden. En er was opnieuw heel veel enthousiasme! En wat daarbij zo mooi was: leerlingen, vrienden van leerlingen, leerkrachten en partners, opvoedend personeel, onderhoudspersoneel allemaal samen één team, één bakploeg. Tussendoor kwamen ook de mensen van het GROS, de gemeentelijke raad voor ontwikkelingssamenwerking even langs, met chocolaatjes om de hele ploeg aan te moedigen. Na het weekend namen de leerlingen van het tweede jaar moderne wetenschappen de verkoop van de producten Fair Trade voor hun rekening. Gekaderd in het vak SEI (socio-economische initiatie) was dit ook meteen een praktische oefening voor voorraadbeheer, inkoop en verkoop, winstberekening. Niet alleen aandacht voor Pakistan, niet alleen aandacht voor millenniumdoelstelling 8 eerlijke handel -, maar de internationale dag van de leraar op donderdag bood ook de kans om aandacht te hebben voor millenniumdoelstelling 2 onderwijs voor iedereen. Twee leraars luidden de klokken in de kapeltoren en gaven zo het startsein voor 1 minuut belgerinkel door iedereen die aanwezig was op de speelplaats. DM november 10 In de kijker pagina 49

50 Op vrijdag 8 oktober was er dan de grootse slotactie Smeer ze. Twee klassen van de zesdejaars smeerden boterhammen met choco en verkochten die tijdens de speeltijd van 10 u. Dat bracht heel veel sfeer op de speelplaats. Een leerling maakte er een filmpje van (zie Een week later konden de initiatiefnemers met niet weinig trots een cheque van maar liefst euro overhandigen aan Dhr. Rik Wouters, vertegenwoordiger van Caritas International. Hij lichtte in een bezoek aan 6HUWb ook toe hoe het geld zal gebruikt worden en beloofde een follow-up voor de school. Het gedicht - centraal zichtbaar op de school was het motto doorheen de hele actie en blijft ook een symbolische herinnering aan een geslaagde inzet. In Campus Sint- Hendrik in Deinze hebben jonge mensen - en met hen een hele school bewezen dat zij best te motiveren zijn om iets te doen aan de realisatie van de millenniumdoelstellingen en dat ze niet immuun zijn voor het lot van mensen elders op de wereld. Ook een fotocollage blijf zichtbaar aanwezig op de school, als herinnering aan een mooie slotactie na hele intense dagen. Dagen die een heel goed gevoel geven bij de vele mensen die meewerkten aan dit grootse verhaal! Van harte proficiat aan de directie en alle leerlingen en leerkrachten voor dit schitterende initiatief! Dank aan Karla De Ruyck voor de informatie en de foto s! DM november 10 In de kijker pagina 50

51 EDUGO LOCHRISTI BRENGT IN MEI MUSICAL HET LAND VAN NIKS EDUGO Lochristi heeft de naam een innovatieve school te zijn met meer dan gewone aandacht voor haar leerlingen. Niet alleen kennis is belangrijk, maar ook creativiteit, emotionele ontwikkeling en sociale waarden. Dit jaar zal dat blijken uit hun musical Het Land van Niks. Van woensdag 11 tot zondag 15 mei 2011 brengen zowel bso- als tso-leerlingen van EDUGO Lochristi op hun school dit groots opgezet project voor zowel eigen leerlingen en hun familie als kennissen, sympathisanten en iedereen die erbij wil zijn. Jan Schepens heeft de aangename taak op zich genomen om als peter van de musical de spelers in hun creatieve ontwikkeling te begeleiden. Het idee voor deze musical is ontstaan vanuit de leerlingenraad. Met veel enthousiasme hebben de leerkrachten van de werkgroep Musical bij het begin van het nieuwe schooljaar alle leerlingen warm gemaakt om aan de audities mee te doen. Die zijn intussen achter de rug en de verschillende rollen zijn verdeeld. Ook achter de schermen dragen heel wat leerlingen en leerkrachten hun steentje bij. Na een succesvolle voorstelling aan de pers op 29 oktober 2010 kan het repeteren beginnen. Het Land van Niks is een modern sprookje. Het werd geschreven door de Nederlandse cabaretier en theatermaker Rick Dros en bewerkt door leerkrachtengelegenheidsregisseurs Ilse Welvaert en Ann Sanders. In het Land van Niks mag niks. Niet spelen, niet schreeuwen, niet lachen, helemaal niks. Dat heeft koningin Koud nkill (Hannelore Temmerman 6STW2) bepaald. Het Volk verveelt zich nogal. Maar dan komen de Doodgewone Dames met hun sympathieke zoon Sebastiaan (Gian De Schrijver 4STW4) op de proppen Ze zijn op doorreis en willen overnachten in het Land van Niks, maar ook dat mag niet, want er mag niks! De Doodgewone Dames besluiten het Land van Niks samen met het Volk te veranderen in het Land van Wel Iets. Hun DM november 10 In de kijker pagina 51

52 stappenplan betekent meteen het begin van een duizelingwekkend én romantisch avontuur Meer info en foto s: Musical/ (en binnenkort ook op DM november 10 In de kijker pagina 52

53 BIOLOGIE, CHEMIE en NATUURWETENSCHAPPEN Gerrit Schuermans voor alle leraren De berichten die in de vorige Mededelingen werden gepubliceerd en andere interessante informatie over de vakken biologie, chemie en natuurwetenschappen kun je steeds terugvinden op de vernieuwde website van het vicariaat onderwijs bisdom Gent: Het te volgen pad: dpb > sec.ond > vakgebieden > biologie - chemie natuurwetenschappen. 1 Nascholingen (herhaling + aanvulling) - NASCHOLINGEN PEDIC Gent Voor dit schooljaar zijn reeds een aantal nascholingen in samenwerking met PEDIC gepland (telkens op woensdagnamiddag van 14 uur tot 17uur). Noteer alvast de data in je agenda. Voor meer informatie kan je terecht op de website van PEDIC ( kies achtereenvolgens Aanbod SO BUSO en Affiche SO of Brochure SO Ook de inschrijvingsmodaliteiten vind je op de website. - Aanmaak didactisch materiaal voor het vak natuurwetenschappen in het eerste jaar: woensdag 27 oktober 2010 Deze nascholing was heel snel volzet! Heel wat leraren staan op de reservelijst. Er wordt bekeken of deze nascholing nog dit schooljaar kan herhaald worden. Informatie daarover volgt via de Diocesane Mededelingen. De leraren die op de reservelijst genoteerd staan, zullen door PEDIC worden gecontacteerd van zodra een datum voor de eventuele herhalingssessie bekend is. - Off-line gebruik van beeldfragmenten en applets in de lessen wetenschappen: woensdag 17 november 2010 Deze nascholing is een combinatie van de nascholingen die vorig schooljaar reeds aangeboden werden maar dan specifiek voor de vakgebieden biologie, chemie of fysica. Je leert bestaande flash-animaties en java-applets in powerpoint-presentaties off-line gebruiken. Je krijgt bruikbare tips over het downloaden, het converteren en het gebruik van videofragmenten. Je oefent individueel aan de pc de bovenstaande vaardigheden in, gebruik makend van toepassingen uit de vakgebieden biologie, chemie en fysica. Voor meer info zie brochure blz. 62 DM november 2010 Biologie, Chemie en Natuurwetenschappen pagina 53

54 - Leuke, leerrijke en spectaculaire chemie-experimenten: woensdag 23 februari 2011 Je maakt kennis met leuke, leerrijke en spectaculaire chemie-experimenten die voor leerlingenpractica en voor demonstratieproeven bruikbaar zijn. Deze experimenten worden gedemonstreerd. Je krijgt bij elk experiment een overzicht van de benodigdheden, het recept voor uitvoering en tips i.v.m. de veiligheid en de uitvoering. Voor meer info zie brochure blz. 61 NASCHOLINGEN UGent - Wetenschap op je bord. Op vrijdag 26 november 2010 van 9 tot 17 uur is er een studiedag voor leerkrachten Wetenschap op je bord aan de Universiteit van Gent. Meer info vind je op de website: Tussen november 2010 en mei 2011 organiseert het Museum voor de Geschiedenis van de Wetenschappen (Universiteit Gent) nog tal van evenementen (tentoonstellingen, voordrachten, workshops) rond het thema voeding. Op vind je meer informatie daarover. NASCHOLING VLIEBERGH-SENCIE HEVERLEE - Bouwstenen voor actueel chemieonderwijs 2010: De jaarlijkse studiedag Bouwstenen voor actueel chemieonderwijs met als thema Kleurrijke chemie gepland op 24 augustus 2010 kon op deze dag niet doorgaan en wordt verschoven naar zaterdag 12 februari In principe hebben alle ingeschrevenen een bericht ontvangen en blijven ze ingeschreven voor de nieuwe datum. Je kunt nog steeds inschrijven voor deze nascholing. Voor meer info en inschrijvingen: NASCHOLINGEN CNO ANTWERPEN - Practica i.v.m. bacteriën en virussen op 10/11/ Practica voor natuurwetenschappen 3de graad ASO en 4de, 5de en 6de jaar TSO op 17/11/ De geschiedenis van het wetenschappelijk denken op 20/11/ Taalbeleid in de les biologie op 23/11/2010 (tweede graad) en 16/02/2011 (derde graad). Voor meer concrete informatie en inschrijvingen zie 2 VOET 2010 en wetenschappen Vanaf 1 september 2010 zijn de nieuwe vakoverschrijdende eindtermen in voege. Meer informatie hierover en het antwoord op veel gestelde vragen hieromtrent zijn te vinden op: De geest DM november 2010 Biologie, Chemie en Natuurwetenschappen pagina 54

55 van vakoverschrijdend werken blijft onveranderd. Bedoeling is de hiaten in en tussen de vakken in te vullen en op die manier de basisvorming te realiseren. Ook de inspanningsverplichting blijft behouden. Deze vakoverschrijdende eindtermen/ ontwikkelingsdoelen zijn niet langer graadgebonden, met uitzondering van Leren Leren, ICT in de eerste graad en technisch-technologische vorming in de tweede en de derde graad ASO. Het VVKSO heeft een servicedocument ontwikkeld dat raadpleegbaar is op: In dit document vind je, bij de Vakkenclusters van de (basis)vorming Wetenschappen, de aspecten van wetenschappen die kunnen worden gelinkt aan de VOET, alsook een algemene verwijzing naar de verschillende leerplannen wetenschappen. Door voor de gevolgde leerplannen de algemene verwijzing te concretiseren met activiteiten die binnen de eigen school plaats vinden, verkrijg je een schoolspecifiek plaatje van het werken aan de VOET in de wetenschapsvakken. 3 Gebruik van campinggas in het schoollabo (nieuw) Naar aanleiding van een vraag van een school heeft E. Claeys, stafmedewerker VVKSO en coördinator natuurwetenschappen, onderstaande informatie en advies geformuleerd. Bij campinggastoestellen zijn er twee types. De zogenaamde prikkers zijn een eerste type. Hierbij wordt het omhulsel doorprikt en kan de gascontainer pas verwijderd worden als deze volledig leeg is. Deze toestellen zijn zeker niet veilig om in een labo te gebruiken. Ze mogen dan ook niet gebruikt worden. Daarnaast zijn er (voor verschillende gasmerken) andere types op de markt. Het zijn toestellen waarbij de gascontainer geschroefd of geklikt wordt op de brander. Hierbij wordt een kogeldichting geopend. Meer info op: Bij deze toestellen kan de gascontainer steeds verwijderd worden (om bijv. op een veilige manier te bewaren). Deze toestellen zijn veilig en kunnen dus wel gebruikt worden in de klas. Tegenwoordig kan men ook toestellen kopen met piëzo-kristal voor ontsteking, lucifers zijn dan niet nodig. Er is uiteraard geen wettelijke regeling die een verbod oplegt op het gebruik van dergelijke toestellen. Daarom volgend advies: Als men in de klas op regelmatige basis moet verwarmen (wekelijkse uren labo, meerdere practica per jaar waarbij er moet verwarmd worden, demonstratieproeven waarbij regelmatig moet verwarmd worden ) is het aan te raden om te werken met elektrische verwarmingselementen of met bunsenbrander (gasaanvoer via vaste leidingen). In uitzonderlijke gevallen (wanneer men slechts een paar keer per jaar moet verwarmen) kunnen er toestellen met campinggas gebruikt worden op voorwaarde dat men werkt met schroef- of kliksluiting (en kogeldichting) en dus niet met prikkers. Kies bij voorkeur branders met piëzo-kristal. 4 Sportwetenschappen ASO Door een beslissing van de Vlaamse regering werden de studierichtingen Sport ASO (tweede graad) en Wetenschappen-sport ASO (derde graad) vanaf 1 september 2009 omgezet naar de benaming Sportwetenschappen ASO. De overheid kondigde toen ook nieuwe specifieke eindtermen aan voor deze nieuwe richting. Op dit ogenblik (september 2010) zijn de nieuwe eindtermen er nog niet en kan de ontwikkeling van nieuwe leerplannen die op deze eindtermen gebaseerd zijn, nog niet van start gaan. DM november 2010 Biologie, Chemie en Natuurwetenschappen pagina 55

56 De scholen met deze ASO-richtingen uit het studiegebied Sport blijven dus tot nader order werken met de bestaande lessentabellen en leerplannen. 5 Raamovereenkomst afvalophaling Na een looptijd van tweemaal drie jaar heeft het VVKSO de raamovereenkomst inzake afvalophaling met de firma Van Gansewinkel opgezegd. Het is de bedoeling de huidige situatie te evalueren vooraleer tot nieuwe vormen van samenwerking over te gaan. De dienstverlening van de firma Van Gansewinkel ten aanzien van de scholen liep contractueel door tot 31 augustus Educatieve milieuboottochten Neem al varend een waterstaal en onderzoek het onmiddellijk in het labo. Op de milieuboot bestudeer je het leven en de natuur op en rond een waterloop. Met opdrachten, educatief materiaal en aquaria komen je leerlingen meer te weten over watervervuiling, integraal waterbeheer en duurzame ontwikkeling. Hoe kunnen ze helpen om onze waterlopen schoon te houden en ons leefmilieu te sparen? Bij deelname ontvang je het lespakket Op sleeptouw. Een milieuboottocht duurt drie uur, de boottochten zijn geschikt voor de eerste graad secundair. Er is plaats voor zestig personen. Leerlingen betalen 2 euro per persoon, één leraar gratis per 15 leerlingen. Met de lerarenkaart is een kennismaking met de milieuboot gratis. Mogelijkheid tot inschrijven en de kalender met de vaartrajecten vind je op Vragen mail je naar info@milieuboot.be. 7 Xperilab Xperilab is een nieuw project bij het Museum voor Natuurwetenschappen met de steun van de Stichting Onderneming-Instituut en de firma Solvay. Een wetenschapstruck zal vanaf volgend schooljaar heel België doorkruisen om jongeren van 10 tot 14 jaar op een positieve manier te laten kennismaken met wetenschap en technologie. De leerlingen kunnen in de truck 9 experimenten rond biologie, fysica, chemie en technologie uitvoeren, waarbij ze beschikken over degelijk labomateriaal. Voor de leraren wordt een didactisch dossier ontworpen. Opdat de leraren in Vlaanderen dit werkmiddel optimaal zouden gebruiken wordt er verder advies gevraagd. Leraren die hierover in overleg willen gaan, kunnen contact opnemen met saartje.linders@natuurwetenschappen.be. Meer algemene informatie is te vinden op de (voorlopige) website 8 Wedstrijden en olympiades (herhaling + aanvulling) - Koningin Paolaprijs voor het onderwijs 2011 Het thema van de prestigieuze Koningin Paolaprijzen voor het onderwijs is voor 2011, Natuurwetenschappen, wiskunde en technologie: een sleutel voor onze toekomst!. De prijs richt zich naar leraren van het basis- en het secundair onderwijs die de wetenschappelijke vakken aantrekkelijker maken voor hun leerlingen en die interesse wekken voor de wetenschappelijke en technische loopbanen. Meer info: DM november 2010 Biologie, Chemie en Natuurwetenschappen pagina 56

57 - Eurekas: wedstrijd wetenschap en technologie Eurekas, een initiatief van de Associatie KULeuven en Technopolis, is een wedstrijd die jongeren van 12 tot 18 jaar op een verantwoorde en leuke manier laat proeven van projectwerk, wetenschappen en technologie. De deelnemers vormen, al dan niet in klasverband, een groepje. Ze voeren een proef uit of realiseren een ontwerp, rapporteren op de website en maken zo kans op prijzen in mei 2011 op de Eurekas- Awards. Nieuw in de zesde editie is dat de begeleider ervoor kan kiezen aan de slag te gaan met een educatief startpakket rond het jaarthema Gezondheid, wetenschap en technologie. Voor meer info kan je terecht op: - Olympiades Natuurwetenschappen schooljaar Onderstaande tabel geeft een overzicht van de belangrijke data voor de Olympiades Natuurwetenschappen. Eerste ronde Tweede ronde Finale JON 27/04/ /05/2011 Uiterste inschrijvingsdatum 28/02/2011 VBO 02/02/ /03/ /04/2011 Uiterste inschrijvingsdatum 15/12/2010 VCO 17/11/ /02/ /04/2011 Uiterste inschrijvingsdatum 31/10/2010 VFO 26/01/ /02/ /04/2011 Uiterste inschrijvingsdatum 15/12/2010 Proclamatie 28/05/2011 Voor meer info over deze olympiades: - European Union Science Olympiad Leerlingen die op 1 januari 2011 nog geen 17 jaar zijn en die een boontje hebben voor wetenschappen kunnen deelnemen aan de selectieproef voor de European Union Science Olympiad. Vlaanderen mag drie laureaten zenden naar de finale van deze wetenschapsolympiade, die plaatsheeft van 17 t.e.m. 23 april 2011 in Hradec Králové (Tsjechië). Voor alle verdere informatie en inschrijvingen kun je terecht op de website of bij de coördinator voor België: Victor Rasquin (viras@euso.be) de Vlaams Congres voor en van Leraars Wetenschappen Op zaterdag 20 november vindt aan de Universiteit Antwerpen het 16de Vlaams Congres voor en van Leraars Wetenschappen plaats. In lezingen, werkwinkels en op een didactische beurs kunnen leraren wetenschappen inspiratie vinden voor hun lessen. Je kunt het programma raadplegen op DM november 2010 Biologie, Chemie en Natuurwetenschappen pagina 57

58 voor de leraren Biologie / Natuurwetenschappen 10 Lesmateriaal (nieuw) - Biodiversiteit in de klas Hoe leg je als leerkracht aan leerlingen uit wat biodiversiteit is? Hoe maak je ze duidelijk dat het behoud van de biodiversiteit belangrijk is voor ons en voor de planeet? is een website boordevol met gratis te raadplegen educatief materiaal rond het thema biodiversiteit. - Drugs Op de website (> thema s) en (preventie > didactisch materiaal en informatie over drugs) vind je mooi, interactief lesmateriaal over de werking van drugs in het lichaam en de hersenen. Het kan o.a. gebruikt worden bij de realisatie van de leerplandoelstellingen i.v.m. de bespreking van een biosociaal thema in de lessen biologie of bij uitwerking van een vakoverschrijdend project op school. 11 Thematentoonstelling Plantastisch! in Technopolis (nieuw) Plantastisch! is de nieuwe interactieve thematentoonstelling van Technopolis. Deze wonderbaarlijke tentoonstelling loodst jou en je leerlingen doorheen de verrassende wereld van de planten. Hoe voeden ze zich? Hoe planten ze zich voort?... De thematentoonstelling behandelt vijf thema s: bewegen, eten, voortplanten, overleven en maken. De tentoonstelling wil het belang van planten voor het overleven van de mens en de wereld onderstrepen en is een coproductie tussen de science-centra Le Vaisseau in Frankrijk, het Museon in Nederland, de Nationale Musea Liverpool in het Verenigd Koninkrijk en Technopolis. Vanaf 24 september 2010 kun je Plantastisch! bezoeken in Technopolis. Voor meer info: 12 Nieuwe editie MOM4Y Breinwijzer vzw organiseert ook dit schooljaar een nieuwe Meeting of Minds for Youth, een schoolproject over de hersenen: een lessenpakket, een wedstrijd en een slothappening. Breinwijzer vzw nodigt leerkrachten en leerlingen graag uit voor deze nieuwe editie. Inschrijvingen en meer informatie vind je op Wie zeker op de hoogte wil blijven kan al een mailtje sturen naar info@breinwijzer.be of virginie@breinwijzer.be. 13 Lesmateriaal en wetenschapswedstrijd Planeet Zee De succesformule Planeet Zee wordt dit schooljaar voor de vierde keer hernomen. Enerzijds is er de leeromgeving Hierop staan 22 zee- en oceaanlesmodules die gerelateerd zijn aan de leerplannen van de DM november 2010 Biologie, Chemie en Natuurwetenschappen pagina 58

59 natuurwetenschappelijke vakken uit de derde graad SO. Leerkrachten en leerlingen kunnen er inspiratie halen voor het realiseren van de SET onderzoekscompetentie. Ook voor de seminaries of BZL-lessen tijdens de vrije ruimte kunnen leerkrachten van dit e-learningproject gebruik maken. De lesmodules bestaan telkens uit een theoretisch deel met veel interessante informatie en leuke weetjes, videoclips, animaties en een praktisch gedeelte met meer dan 75 opdrachten om, ook losstaand van het project, in de klas of op het veld uit te voeren. De opdrachten werden recent aangevuld met bijkomende practica en zijn te vinden op: Anderzijds kunnen klasgroepen die met Planeet Zee werken, deel nemen aan de wedstrijd. De jury beoordeelt kort voor de paasvakantie alle ingezonden reportages, waarin de leerlingen hun enthousiasme kunnen tonen om een week als zeewetenschapper op expeditie te gaan met het onderzoeksschip De Zeeleeuw van VLOOT. Uiteraard is deze motivatie gekoppeld aan hun uitwerking van enkele modules van het e-learningproject. Nieuw dit jaar is dat leerkrachten die hun klasgroep inschrijven als voorproefje op de expeditie kunnen intekenen voor een dag met de Zeeleeuw. De ideale gelegenheid om een aantal practicumideeën op te doen en vooral om te ervaren hoe leerrijk de expeditie voor de winnende klasgroep wel zal worden. Het hele project is gratis dankzij de steun van VLOOT en het departement EWI van de Vlaamse overheid. Grijp uw kans, neem contact op met het Vlaams Instituut voor de Zee via of surf naar 14 Schelde à la Carte: een grootschalig wateronderzoek Op zaterdag 18 september 2010, World Water Monitoring Day, werd het startschot gegeven voor een grootschalig wateronderzoek, een initiatief van GREEN vzw. Aansluitend bij de wereldwijde monitoringsactie (vorig jaar deden meer dan mensen wateronderzoek in een waterloop in de buurt!) willen wij Franse, Belgische en Nederlandse scholen uit het Internationaal Stroomgebiedsdistrict van de Schelde hiertoe aanzetten! Ons project heeft de naam 'Schelde à la Carte' en zal al jullie resultaten in kaart brengen. Zo willen GREEN vzw en het Schelde Jongerenparlement de Europese Kaderrichtlijn Water onder de aandacht brengen, alsook het belang aantonen van wetenschappelijk onderzoek en grensoverschrijdend overleg. Hoe deelnemen? Aan de hand van 2 parameters (nitraatgehalte en biotische index) kan je als klas gemakkelijk een beeld vormen van de chemische en biologische kwaliteit van het water. Op onze website vind je vanaf 20 september een handleiding om deze parameters te bepalen. De eerste 60 klassen krijgen van ons materiaal voor het bepalen van het nitraatgehalte. Trek er met je klas op uit, onderzoek een waterloop in de buurt van jullie school en vul het resultatenformulier in. Hoe verder? GREEN vzw verzamelt al deze gegevens en brengt ze samen op een interactieve kaart van het Internationaal Stroomgebiedsdistrict van de Schelde. Zonder een methodologisch perfect wetenschappelijk onderzoek na te streven, willen we met het verzamelen van deze gegevens toch een belangrijke bijdrage leveren door het belang van wetenschappelijk onderzoek en grensoverschrijdend overleg aan te tonen. Bovendien is het onze bedoeling om jongeren op een (inter)actieve manier te betrekken bij de kwaliteit van hun oppervlaktewater. Daarnaast is het een krachtig signaal van de jongeren over hun bekommernis om zuiver water, levende rivieren en een duurzaam beheer ervan. Uiteraard is de interactieve kaart een handig leermiddel voor in klas. DM november 2010 Biologie, Chemie en Natuurwetenschappen pagina 59

60 Voor meer info: Lien Gijsbrechts, 0473/ , of Dagmar Gooris, 0474/ , 15 Materiaal voor de lessen biologie (herhaling + aanvulling) - Op de smart-vakcommunity (Smartschool) biedt Annemie Leen (begeleider biologie Hasselt) een aantal voorbeelden aan i.v.m. het werken rond onderzoekscompetentie. De cursussen staan per leerjaar gerangschikt en je vindt er telkens een item onderzoekend leren/leren onderzoeken. - Op de vakcommunity biologie vind je tal van voorbeelden van onderzoeksopdrachten biologie die kunnen gebruikt worden in het kader van onderzoekscompetentie (SETOC). Het te volgen pad op de website : info > voorbeelden > vakcommunity biologie > lesmateriaal > onderzoekscompetentie en OLLO. - Op vind je een ICT-oefeningenreeks over het oog. Deze oefeningen werden ontwikkeld door Bart Van Bossuyt. - Op de website vind je prachtige videootjes, afbeeldingen en informatie over bedreigde soorten. Je kan bovenaan zoeken per klasse ('Explore') of een zoekterm ingeven ('Search'). De site is in het Engels, maar aangezien het een rijke video- en afbeeldingendatabank is, is dit minder belangrijk. - Op de website kun je een tweemaandelijkse brochure downloaden in verband met een medische aandoening. Nu is er reeds een brochure over de huid en over het brein. - Op de website vind je de winnende foto's van de Nikon microscoopcompetitie. Er staan knappe dingen tussen!. Klik gewoon een jaartal aan. - Op de website vind je o.a. educatieve pakketten i.v.m. voeding. Zo komen bijvoorbeeld de biochemische processen die plaatsvinden bij het brouwen van bier of het bakken van brood, aan bod. - Op de website kun je de brochure Doe vandaag eens iets levensbelangrijks gratis downloaden. De brochure bevat mooi materiaal dat in de lessen over immuniteit kan worden gebruikt. De brochure kan er ook aangevraagd worden via de website. - Een website met toepassingen op bloedgroepen: - Op de website vind je de powerpointvoorstelling, Microscopie van de cel die op het wetenschapscongres (14 november 2009) tijdens een werkwinkel werd gebruikt. De voorstelling bevat mooie microscopische foto s van cellen. - Mooi beeldmateriaal over de cel vind je op: DM november 2010 Biologie, Chemie en Natuurwetenschappen pagina 60

61 - Animaties over de werking van drugs in het lichaam en de hersenen vind je op: - BioDesk ( is een project waarbij materiaal (animaties en opdrachten) voor het vak biologie wordt ontwikkeld. Je vindt er materiaal over ademhaling, beweging, bloed, erfelijkheid, planten, practicum, vertering, voortplanting, zintuigen. - Allerlei lesmateriaal en voorbeelden van examenvragen vind je op: - Ideeën voor lesmateriaal voor de vrije ruimte vind je op: - Een interactieve oefeningenreeks i.v.m. de werking van het oog vind je op: - Op de website zijn de winnende foto s van een microscoopcompetitie te bekijken. Mits enig zoekwerk onder Galleries vind je knappe beelden! - Alhoewel het Darwinjaar achter de rug is, blijft de website nog steeds actueel. Er wordt nog steeds nieuw materiaal op geplaatst zoals gefilmde lezingen, antwoorden op veelgestelde vragen en nieuwsitems over recent wetenschappelijk onderzoek. voor de leraren Chemie / Natuurwetenschappen 16 Update databank Gevaarlijke stoffen (nieuw) Naar aanleiding van De dag van het chemie-onderwijs in UHasselt (23 oktober 2010) gaf Dhr. Marc Verhaeghe onderstaande info over de databank Gevaarlijke stoffen. Er is een nieuwe update beschikbaar van versie 6.0 van de databank Gevaarlijke stoffen. De belangrijkste nieuwigheid is de module voor afdruk van CLP (GHS) etiketten in 15 mogelijke etiketformaten. Er blijft nog een stuk weg af te leggen vooraleer 6.0 definitief is. Het blijft dus voorlopig nog altijd een beta-versie. Toch is met name de module inventarisatie dermate uitgetest en verbeterd dat ze stabiel en betrouwbaar mag genoemd worden. Er wordt nog verder gewerkt aan o.a. een rapportfunctie, de veiligheidsinstructiekaarten en een helpfunctie. Wat de gegevensdatabank betreft: prioriteit gaat naar een aanpassing aan de recentste wijziging van de Europese CLP-verordening en een uitbreiding van de CLPetiketgegevens. Voor meer info: zie 17 Bestelling periodiek systeem (nieuw) Via contactucb@ucb.com kun je gratis periodieke systemen bestellen. Het zijn periodieke systemen die door de leerlingen tijdens de les kunnen gebruikt worden. DM november 2010 Biologie, Chemie en Natuurwetenschappen pagina 61

62 18 Blik op Chemie Omdat er grote verschillen worden vastgesteld in wetenschappelijke voorkennis bij jongeren uit het secundair onderwijs hebben enkele studiebegeleiders van de KULeuven de belangrijkste begrippen uit de chemie van het secundair onderwijs gebundeld in Blik op Chemie. In deze basistekst worden de verschillende topics eenvoudig en stapsgewijs uitgewerkt en verduidelijkt aan de hand van uitgewerkte voorbeelden. Het boekje kan worden besteld bij het Monitoraat Wetenschappen KULeuven via Project Doe-chemie Centrum UGent Het project in het Doe-Chemie Centrum wordt ook in het schooljaar verder gezet. In de practicalokalen van de UGent kunnen leerlingen van de tweede en derde graad chemieproeven in klasverband uitvoeren. Vanaf het schooljaar kunnen leerlingen ook begeleide experimenten komen uitvoeren in het kader van hun onderzoekscompetentie of GIP. Meer info volgt nog. Enkele proeven die in het verleden reeds werden uitgevoerd: luminescentie-experimenten, synthese van biodiesel uit verschillende oliën, bepaling van de hoeveelheid vet in chips en speculaas, extractie van geurstoffen uit plantenonderdelen, zeepbereiding... Voor meer info en reservering: 20 Lesmateriaal over kunststoffen Ben je op zoek naar lesmateriaal over kunststoffen? Surf dan eens naar de website Je moet je wel eerst registreren. Daar vind je ook didactische pakketten over kunststoffen. In de koffer Wie het schoentje past zitten verschillende types kunststoffen elk met hun specifieke eigenschappen. De leerlingen kunnen door middel van proefjes die eigenschappen ontdekken. De koffer bevat tevens een cd-rom met lesmateriaal voor de leerlingen en de leerkrachten. Ook kunnen werknemers van een kunststofverwerkend bedrijf worden uitgenodigd om een presentatie rond kunststoffen te komen geven in de klas. Er zijn geen kosten verbonden aan dit project. Voor meer informatie kun je terecht op de website Interessante You-tube films i.v.m. kunststoffen: - Extrusievormblazen: - Extrusie - Spuitgieten - Thermisch vormen - Kunststoffen: gooi ze niet zomaar weg Yz8MbxA0 DM november 2010 Biologie, Chemie en Natuurwetenschappen pagina 62

63 21 Voordrachten Chemie en de jeugd Net zoals vorige jaren organiseert Essenscia Vlaanderen ook dit schooljaar een voordrachtenreeks Chemie en de jeugd. Doelstelling is meer interesse te wekken voor de wereld van chemie en life sciences bij jongeren. Leerlingen uit de tweede graad secundair onderwijs kunnen op een informele wijze nader kennismaken met chemie. Vanuit een chemisch bedrijf komen vrijwilligers spreken over chemie en laten zien hoe dit een grote plaats in ons dagelijkse leven inneemt. Zij doen dit met proefjes, bespreking van actuele jobmogelijkheden, door uitleg te geven over hun job, bedrijf... Deze activiteit sluit mooi aan bij de verwezenlijking van de eindterm C4 in verband met Chemie en beroepen. Voor meer informatie en inschrijvingsformulier: > info > Voorbeelden> Vakcommunity begeleiding chemie> PB Chemie VVKSO> Informatie van de begeleiding en op DM november 2010 Biologie, Chemie en Natuurwetenschappen pagina 63

64 ECONOMIE EN HANDEL Katrien Van Daele voor alle leraren Suggesties nascholingen - Herhaling oproep projecten moderne wetenschappen ( correctie datum) Wij, begeleiders wetenschappelijk werk en socio-economische initiatie, zijn op zoek naar collega s WW en SEI om een denktank te vormen die een nieuwe impuls moet geven aan de twee gemeenschappelijke projecten die het leerplan moderne wetenschappen voorziet. Wij voorzien voor dit schooljaar maximaal drie vergaderingen. Het uiteindelijke doel is een nascholing gemeenschappelijke projecten ww en sei in het najaar van Een eerste vergadering gaat door niet op woensdag 10 november 2010 maar op woensdag 2 december in Pedic van uur tot uur. Wie interesse heeft gelieve contact op te nemen met jullie respectieve begeleiders Tamara Diels (tamara.diels@vsko.be) of Katrien Van Daele (katrien.vandaele@vsko.be). - Studiedag leraren economie rond VOET uit de context de socio-economische samenleving op dinsdag 18 januari 2010 in KULeuven zie Websites in de kijker - Uit de portaalsite Leerkrachten die het fenomeen armoede willen aankaarten bij leerlingen in het middelbaar onderwijs kunnen dat voortaan met behulp van een gratis computerspel. In het 3D-game 'Poverty Is Not a Game' (PING) kruipen de spelers in de huid van een personage dat aan den lijve ondervindt hoe jongeren in armoede kunnen terechtkomen en wat ze eraan kunnen doen. In heel wat landen staat het gebruik van games in het onderwijs nog in zijn kinderschoenen. Nochtans wijst onderzoek van de Universiteit Gent bij meer dan 400 leerlingen erop dat 'serious games' in de klas een positief effect hebben, zowel op het leren zelf als op het leerplezier. Bijna drie kwart van de leerlingen had het gevoel dat ze door het spelen van PING hadden bijgeleerd over armoede. Meer dan 70 % wil vaker les krijgen met behulp van games en 75 % vond PING een leuk spel. Interessant was ook dat meisjes ten minste even positief reageerden op het game. Vanaf 20 oktober kunt u het spel PING gratis en in vijf verschillende talen spelen of downloaden op U kan ook een handboek en een cdrom bekomen om het game optimaal te gebruiken en om het armoedethema in de lessen te verwerken. DM november 2010 Economie en handel pagina 64

65 PING werd ontwikkeld door het Belgische multimediabedrijf GriN, met de steun van de Koning Boudewijnstichting en het Interdisciplinair instituut voor Breedband Technologie (IBBT). - Mijn Masterplan - leren leren 16+ is het derde deel in een reeks van drie handboeken "leren leren". Eerder verschenen Leerbeest en Breintrein al bij uitgeverij Averbode. Je ontdekt er meer over op "Mijn Masterplan" is een project met tips om te werken rond onderzoekscompetentie. Het project bestaat uit het handboek (uitgeverij Averbode) en een website - De website van Dirk Barrez over globalisering in woord en beeld is opgefrist. In 2007 werd een nascholing gegeven rond globalisering. De begeleiders godsdienst, aardrijkskunde, geschiedenis, klassieke talen en economie leverden ook een didactische bijdrage aan de website zie DM november 2010 Economie en handel pagina 65

66 FRANS Christel Arens en Veerle Hertveldt voor alle leraren Interessante sites voor leerkrachten Frans Het internet biedt tal van interessante sites voor leerkrachten Frans. Ze zijn niet enkel informatief interessant, maar bieden ook de mogelijkheid om lesmateriaal te gebruiken en ook aan te maken. Bovendien zijn deze hulpmiddelen meestal gratis. Hier volgt alvast een kleine selectie uit een zee van materiaal. Deze Canadese site richt zich zowel tot leerkrachten als tot leerlingen. In het deel Guides et fascicules kun je praktische minihandleidingen downloaden in pdf formaat. Meerdere domeinen worden hier behandeld en vooral zeer werkbaar voorgesteld. Onder de rubriek Amélioration du français vindt men een hele reeks interessante items. Leerlingen leren er stapsgewijs wat ze allemaal moeten doen vooraleer een opdracht in te dienen. Afwisselend worden er taaltoetsen voorgesteld. Op een meer ludiek niveau bestaat er ook de mogelijkheid om deel te nemen aan een woordenschatwedstrijd ( Les mots du visuel ). Een prima site met oefenmateriaal voor leerlingen. Vanuit de Service de la langue française van de Franstalige gemeenschap werden er door Hendry Landroit een 50 tal taalspelletjes uitgewerkt voor verschillende niveaus. Leuk lesmateriaal! chapitres.htm chapitre.php De bovenstaande uitgeverijen bieden de mogelijkheid om het eerste hoofdstuk van meerdere boeken te lezen in pdf formaat. Dit vormt uiteraard een handig hulpmiddel in de zoektocht naar de geschikte lectuur voor de leerlingen. DM november 2010 Frans pagina 66

67 Zoals de titel reeds suggereert, vindt men op deze site ontelbare domeinen terug. Voor de leerlingen wordt het geheel uitnodigend voorgesteld door allerlei speelse werkvormen. Het is echter wel aanbevolen om van bij het begin de steeds weer opduikende reclameboodschappen te blokkeren. Deze Engelstalige site biedt meerdere actieve en ludieke werkvormen die heel gemakkelijk transfereerbaar zijn naar het Frans. Vaak gaat het hier om korte activiteiten die ervoor zorgen dat een groep leerlingen iets dynamischer betrokken kan worden bij het lesgebeuren. Voor de leerlingen van de Franse basisschool werd een site ontworpen die hen meer betrekt bij wat er gebeurt in onze maatschappij en in de wereld in het algemeen. Deze krant kan geprint worden in pdf en ook onze leerlingen kunnen zich er gratis op abonneren. Het belangrijkste voordeel van deze jeugdige doelgroep is dat het taalgebruik naar onze leerlingen toe bijzonder toegankelijk is. Dankzij deze site kan elke leraar MVT beschikken over handig materiaal om oefeningen en werkbladen aan te maken. De site is Engelstalig, maar werkt ook perfect met een Franstalige input. Informatie- en communicatieplatform voor taal en onderwijs. Op deze site vind je alle info rond het Europese taalportfolio. DM november 2010 Frans pagina 67

68 FYSICA, TOEGEPASTE FYSICA, WETENSCHAPPELIJK WERK en NATUURWETENSCHAPPEN Tamara Diels voor alle leraren 1 Nascholingen en kalender van activiteiten Door de vele positieve reacties en de blijvende vragen herhalen we dit schooljaar de nascholing gebruik van beeldfragmenten en applets in de lessen wetenschappen nog een keer op woensdag 17 november 2010 in PEDIC. Je zal er leren om in de klas websites, gifs, flashanimaties, you tube filmpjes, applets, videofragmenten en diverse players zonder internetverbinding te gebruiken. Het aangeboden direct bruikbare lesmateriaal zal zowel voorbeelden van fysica, biologie en chemie bevatten. Meer informatie en inschrijven via en via codenr. PN129/10-11 Zat 20 november 2010: VELEWE-congres in Antwerpen. Meer informatie vind je op Woe 24 november 2010: nascholing onderzoekend leren en onderzoekscompetentie in fysica in de tweede graad. In deze nascholing krijg je concreet materiaal aangeboden waarmee je de eindtermen onderzoekend leren/ leren onderzoeken en de specifieke eindtermen onderzoekscompetentie in het vak fysica kan realiseren. Je krijgt ook de mogelijkheid om samen met collega s practica te herwerken zodat deze bijdragen aan de realisatie van de eindtermen onderzoekend leren/ leren onderzoeken en onderzoekscompetentie in het vak fysica in de tweede graad. Info en inschrijven: codenr. PN137/10-11 Zat 5 maart 2011 : Science on stage te Zaventem. Meer info volgt later. Woe 23 maart 2011 : nascholing onderzoekend leren en onderzoekscompetentie in fysica in de derde graad. In deze nascholing krijg je concreet materiaal aangeboden waarmee je de eindtermen onderzoekend leren/ leren onderzoeken en de specifieke eindtermen onderzoekscompetentie in het vak fysica in de derde graad kan realiseren. Je krijgt ook de mogelijkheid om samen met collega s practica te herwerken zodat deze bijdragen aan de realisatie van de eindtermen onderzoekend leren/ leren onderzoeken en onderzoekscompetentie in het vak fysica. Info en inschrijven: codenr. PN 138/10-11 DM november 2010 Fysica, toegepaste fysica, ww en natuurwetenschappen pagina 68

69 voor leraren wetenschappelijk werk 2 Denktank Wij, begeleiders wetenschappelijk werk en socio-economische initiatie, zijn nog steeds op zoek naar collega s WW en SEI om een denktank te vormen die een nieuwe impuls moet geven aan de twee gemeenschappelijke projecten die het leerplan moderne wetenschappen voorziet. Wij voorzien voor het schooljaar maximaal drie vergaderingen. Het uiteindelijke doel is een nascholing gemeenschappelijke projecten ww en sei in het najaar van Een eerste vergadering gaat door op woensdag 1 december 2010 in Pedic van uur tot uur. Wie interesse heeft gelieve contact op te nemen met jullie respectieve begeleiders Tamara Diels ( tamara.diels@vsko.be ) of Katrien Van Daele (katrien.vandaele@vsko.be). voor alle leraren wetenschappen 3 Reizende tentoonstelling De primitieven in spiegelbeeld (herhaling) Waren de Vlaamse Primitieven goede fysicastudenten? Hoe konden ze in de 15de eeuw zo gedetailleerd schilderen? Welke optische hulpmiddelen heb je nodig om een beeld op doek te projecteren? Was dat toen al beschikbaar? Onderzoek het zelf! Je kan deze interactieve en leerrijke tentoonstelling nu naar je school halen. De tentoonstelling was in november 2007 met overweldigend succes te zien in de Nottebohmzaal van de Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience te Antwerpen. Na lovende kritieken reisde ze al langs diverse scholen. De bezoeker kan zelf verschillende spiegels en lenzen uitproberen en zo beeld op doek projecteren, om het vervolgens na te schilderen. Zowel een camera obscura als een camera lucida staan in proefopstelling ter beschikking. Oude boeken over optica en perspectieftekenen illustreren het tijdskader. Diverse aspecten en probleemstellingen komen aan bod, onder meer de licht-donker verhouding, de brandpuntsafstand van spiegels, de holle spiegel en latere wetenschappelijke toepassingen ervan, zoals de telescoop. Interessant voor alle leerlingen uit het secundair onderwijs. Een bezoek aan de tentoonstelling kan geïntegreerd worden in diverse lessen, waaronder fysica, natuurwetenschappen, geschiedenis, esthetica en plastische opvoeding. Je kan de tentoonstelling ontlenen voor ten minste één week. Er wordt een bijdrage gevraagd voor de vervoers- en verzekeringskosten. Meer informatie op Praktische afspraken via Tine Rams: tine.rams@artesis.be of 03/ Projecten en wedstrijden Wetenschapswedstrijd Planeet Zee vaart een nieuwe koers De succesformule Planeet Zee wordt dit schooljaar voor de 4e keer hernomen. Enerzijds is er de leeromgeving Hierop staan 22 zee- en oceaanlesmodules die gerelateerd zijn aan de leerplannen van de DM november 2010 Fysica, toegepaste fysica, ww en natuurwetenschappen pagina 69

70 natuurwetenschappelijke vakken uit de 3e graad SO. Veel leerkrachten en leerlingen halen er hun inspiratie bij het realiseren van de onderzoekscompetenties. Ook als rode draad voor de seminaries of BZL-lessen tijdens de vrije ruimte maken leerkrachten van dit e-learningproject gretig gebruik. Anderzijds moedigen we klasgroepen die met Planeet Zee werken aan om deel te nemen aan de wedstrijd. De jury beoordeelt kort voor de paasvakantie alle ingezonden reportages, waarin de leerlingen hun enthousiasme kunnen tonen om een week als zeewetenschapper op expeditie te gaan met het onderzoeksschip De Zeeleeuw van VLOOT. Uiteraard is deze motivatie gekoppeld aan hun uitwerking van enkele modules van het e-learningproject. NIEUW dit jaar is dat leerkrachten die hun klasgroep inschrijven als voorproefje op de expeditie kunnen intekenen voor een dag met de Zeeleeuw (first come, first serve basis, afhankelijk van de weerssituatie). De ideale gelegenheid om een aantal practicumideeën op te doen en vooral om te ervaren hoe leerrijk de expeditie voor de winnende klasgroep wel zal worden. Meer info: Het Vlaams Instituut voor de Zee daagt klassen uit om deel te nemen aan hèt wetenschapsproject over de oceanen. Vanaf september 2010 kunnen jongeren uit de 2e en 3e graad SO op het e-learningplatform terecht om te leren over de fascinerende wereld van het oceanografisch onderzoek. Op het e-learningplatform stellen mariene wetenschappers hun recentste onderzoek voor in 22 lesmodules. Op een virtuele zeiltocht doorheen de Noord- Atlantische Oceaan worden jongeren geconfronteerd met specifieke vraagstukken over actuele thema s (biodiversiteit, levende en niet-levende rijkdommen, klimaatoceaan interacties, zee en maatschappij, fysische omgeving, havens en scheepvaart). In 2009 werd ter gelegenheid van het Darwinjaar een lesmodule over Darwin en de stamboom van het leven toegevoegd. De lesmodules bestaan telkens uit een theoretisch deel vol interessante informatie en leuke weetjes, videoclips en animaties, en een praktisch gedeelte met meer dan 75 opdrachten om ook losstaand van het project in de klas of op het veld uit te voeren. De opdrachten werden aangevuld met bijkomende practica en staan sinds 2010 op: Klassen die een videologboek, website of andere creatieve reportagevorm van al hun activiteiten inzenden, maken kans om van 2 tot 6 mei 2011 een week op de Zeeleeuw in te schepen (zie foto s vorige editie op de website). Inschrijven voor de wedstrijd kan tot 01 januari 2011, inzenden tot 25 maart en de jurering zal op 28 maart plaatsvinden. Grijp uw kans, neem contact op met het Vlaams Instituut voor de Zee via evy.copejans@vliz.be of surf naar en schrijf u rechtstreeks in via de website! Heb je leerlingen die op 1 januari 2011 nog geen 17 jaar zijn en die een boontje hebben voor wetenschappen? Laat ze eind oktober deelnemen aan de selectieproef voor de negende editie van de European Union Science Olympiad (EUSO). Vlaanderen mag drie laureaten zenden naar de finale van deze wetenschapsolympiade, die doorgaat van 17 t.e.m. 23 april 2011 in Hradec Králové (Tsjechië). Voor alle verdere informatie en inschrijvingen kan je terecht op de website of bij de coördinator voor België: Victor Rasquin (viras@euso.be). DM november 2010 Fysica, toegepaste fysica, ww en natuurwetenschappen pagina 70

71 Nieuw project van de international polar foundation: Polar Quest. Het is een wedstrijd voor leerkrachten en leerlingen van het vijfde secundair (ASO, TSO), waarbij de deelnemende klasgroepen aan de hand van opdrachten in verschillende etappes ingewijd worden in de geheimen van poolwetenschappen en polaire klimatologie en meteorologie. Als ultieme hoofdprijs geeft de International Polar Foundation een leerkracht de kans om een wetenschappelijk-educatief programma te volgen in het Princess Elisabeth Station in Utsteinen, Antarctica! Voor meer informatie, voorwaarden en inschrijving kun je terecht op De Koningin Paolaprijs voor het Onderwijs wil pedagogische modelprojecten beter bekend maken en wil leerkrachten en verenigingen die samenwerken met scholen aanmoedigen door hun creativiteit en toewijding te belonen. De Stichting Koningin Paola organiseert dit jaar twee projectoproepen. Je bent leerkracht in het gewoon basisonderwijs of in het gewoon secundair onderwijs? Je hebt een pedagogisch project bedacht dat bij de leerlingen interesse en bewondering wekt voor wetenschappelijke vakken? Neem deel aan de Prijs Natuurwetenschappen, Wiskunde en Technologie: een sleutel voor onze toekomst!. Voor iedere Prijs worden drie laureaten per Gemeenschap uitgekozen. De prijzen (6.500, en ) worden door H.M. de Koningin overhandigd tijdens een officiële prijsuitreiking. 31/01/2011 is de uiterste datum voor het indienen van de kandidaatsdossiers. Informatie over de Koningin Paolaprijs vind je op (vanaf 22/10/10). voor alle leraren 5 Het REC Radiocentrum Het REC radiocentrum presenteert je graag zijn vormingsaanbod rond radio, geschikt voor op school. Interesse? Contacteer hen vrijblijvend via contact@radiocentrum.be Jongeren die zelf media gaan maken, leren veel meer bij over de werking en de eventuele valkuilen bij het consumeren van die media. In dat opzicht werkt REC rond mediawijsheid door jongeren aan den lijve te laten ondervinden hoe een radiouitzending gemaakt wordt. Een workshop bij REC Radiocentrum past binnen een heleboel schoolvakken en zit geworteld in de stam van de vakoverschrijdende eindtermen. Enkele workshops die ze aanbieden: shoutbox, een sportjournalist in je klas, REC on tour,.. Meer info vind je op Website vsko: Website dpb: DM november 2010 Fysica, toegepaste fysica, ww en natuurwetenschappen pagina 71

72 GODSDIENST Marie-Ann De Cocker en Veronique Malfrere voor alle leraren 1 Nascholing Bouwstenen van christelijk geloof. Een inhoudelijke en didactische verkenning van het raamplan van de eerste graad. De nascholing wordt gegeven door Marie-Ann DE COCKER, inspecteur-adviseur r.-k. godsdienst en Jürgen FRANCOIS, directeur Hoger Diocesaan Godsdienstinstituut op woensdag 17 november en dinsdag 23 november van 14.00u tot 16.30u in het Sint- Paulusseminarie, Beekstraat 1, Mariakerke. Inschrijven voor deze nascholing is nog altijd mogelijk. Hoe vertaalt mijn handboek of mijn lesmateriaal het raamplan? Hoe kan ik de kerndoelen en terreindoelen concretiseren in mijn lespraktijk? Versta ik ze wel correct? De kerndoelen die het raamplan godsdienst formuleert voor de eerste graad (raamplan, blz. 50) vragen ondermeer dat leerlingen een elementaire kennis krijgen van de basisgegevens van het christelijke geloof. Aan de hand van de levensbeschouwelijke basiselementen moeten leerlingen het christelijke geloof kunnen typeren en wordt verwacht dat ze kunnen invullen hoe christenen omgaan met de dimensies van het leven. Hoog gegrepen? Zo lijkt het wel. Welke basisgegevens worden bedoeld? Wat is een elementaire kennis? Wat zijn levensbeschouwelijke basiselementen en wat wordt bedoeld met de dimensies van het leven? Hoe hierover communiceren met jongeren van deze leeftijdsgroep? In de eerste namiddag van deze nascholing wordt een kader voorgesteld om deze begrippen te concretiseren. Theoretische inzichten worden met de deelnemers didactisch vertaald naar de lespraktijk. De tweede namiddag wordt exemplarisch ingezoomd op het terrein Aarde en lichaam (2A) / Natuur/lichamelijkheid (BVL). Gelovigen spreken van schepping en geschapen zijn: wat betekent dit voor het omgaan met de aarde en het lichaam? (raamplan, blz. 93). Daarnaast is er ook ruimte voor de vragen van de deelnemers. Welke terreindoelen zijn moeilijk/blijven onduidelijk? Wat is onduidelijk in de manier waarop handboeken terreindoelen verwerken? Waar blijven we onzeker over de uitwerking in eigen lesmateriaal? DM november 2010 Godsdienst pagina 72

73 2 Studiedag Geweldige godsdienstlessen met gedragsmoeilijke jongeren in BuSO Wie r.-k. godsdienst geeft aan jongeren met gedragsproblemen staat in vele spanningsvelden: dader slachtoffer, barmhartig rechtvaardig, belofte vergeving, schuld eindigheid. Moraliseren is uit den boze. Thematiseren van problemen ook. Kunnen inzichten en objectiviteit ons ondersteunen? Kunnen passende godsbeelden, levensechte Bijbelverhalen en symbolische handelingen onze nieuwe werkinstrumenten worden? De studiedag gaat door op dinsdag 30 november 2010 in de lokalen van het VSKO, Guimardstraat 1, Brussel. Doelgroep Leerkrachten rooms-katholieke godsdienst die les geven aan jongeren met gedragsmoeilijkheden met randnormale begaafdheid (verplicht). De studiedag is niet gericht op de ASS-problematiek noch op leerlingen met weinig verbale mogelijkheden. Doelstelling Uitgedaagd worden tot nadenken over het vak godsdienst aan deze jongeren. Aan de hand van een stevige en op de praktijk geënte theologische insteek, denken we na over wat ons vak voor deze jongeren kan betekenen. Hierbij worden we geholpen door panelleden die reageren vanuit hun dagelijkse klaspraktijk of vanuit hun psychiatrische of pedagogisch-didactische expertise. Werkvormen Plenum vergadering met minireferaten, panelgesprek en vraagstelling vanuit de zaal. Programma 09.00u onthaal 09.30u verwelkoming, bezinningsmoment en duiding van de dag 09.45u inhoudelijke aanzetten, panelgesprek en tijd voor reflectie en vertaling naar de praktijk 13.00u broodjeslunch en uitwisseling tot 15.00u Sprekers Roger Burggraeve professor emeritus moraaltheologie van de faculteit theologie (KU Leuven), salesiaan van Don Bosco en mede-oprichter van het Centrum voor Vredesethiek. Op de studiedag geeft hij belangrijke theologische DM november 2010 Godsdienst pagina 73

74 aanzetten van waaruit we in de lessen kunnen werken. deskundige uit de psychiatrie en de kinderpsychologie Willy Claes Marianne Lootens Ghislaine Marechal Ingrid Vandeputte pedagogisch coördinator van het VVKBuO leerkracht godsdienst Vibso Leieland BVL leerkracht godsdienst BuSO Sint-Ferdinand BVL leerkracht godsdienst BuSO Kristus-Koning BVL Inschrijvingen Info en inschrijving voor deze studiedag: - zonder boek 15 euro - met boek 25 euro via - zie aanbod BuSO Themadagen - geweldige godsdienstlessen. 3 Debatavond Kerk en media: communiceren in tijden van crisis De opleiding journalistiek van de Arteveldehogeschool nodigt ons van harte uit op haar debatavond. Wanneer: 8 november om 20.00u Waar: Campus Kantienberg in Gent De Belgische kerk kreeg met het ontslag van Roger Vangheluwe als bisschop van Brugge haar eigen 9/11. En ze is er nog steeds niet goed van. De storm van verontwaardiging rond de pedofilieschandalen is duidelijk nog lang niet gaan liggen. Andere gevoelige thema s (de K van de KULeuven, Rome en IVF, ) blijven de media beheersen. We gaan op de debatavond de hete hangijzers niet uit de weg, en leggen het panel de volgende vragen voor: Hoe (mis-)communiceert de kerk? Kunnen kerk en media nog samen door één deur? Waarom bracht De Standaard de Danneels-tapes uit? Welke rol spelen de media in de beeldvorming rond kerk en geloof? Zijn er tekenen van hoop voor de kerk en voor de gelovigen vandaag? Wat zijn de uitdagingen voor de kerk in het huidige maatschappelijke klimaat? Panelleden zijn: Peter Vande Vyvere - hoofdredacteur Tertio Bart Sturtewagen - hoofdredacteur De Standaard Prof. Karlijn Demasure theologe aan de Saint-Paul University Ottawa en lid commissie Adriaenssens Jürgen Mettepenningen ex-woordvoerder Mgr. Léonard en woordvoerder Belgische bisschoppenconferentie Jan Claerhout - communicatie-expert Moderator: Marc Peirs, VRT-journalist Parkeren kan op de parking onder het St.-Pietersplein, op wandelafstand van DM november 2010 Godsdienst pagina 74

75 Kantienberg. Toegang gratis en einde voorzien om 22.30u. 4 Vijfdelige cursusreeks van het Davidsfonds over geboorte, huwelijk en dood in Halle door prof. Bert Broeckaert Zijn er grote verschillen tussen katholieke en protestantse rituelen? Wat zijn de zestien Samskara s (levensrituelen) bij de hindoes? Wat gebeurt er als een moslim bij ons overlijdt? Wat is de betekenis van de palla (felgekleurde sjaal) tijdens het huwelijk bij de sikhs? Waarom wordt een dopeling driemaal volledig ondergedompeld tijdens een orthodoxe doopviering? Waarom worden joodse jongetjes besneden? Wat is de symboliek van het vuur tijdens een hindoe-huwelijk? Joden, christenen, moslims, hindoes, sikhs en boeddhisten leven in onze samenleving als buren naast elkaar. De belangrijke momenten van het leven beleven ze elk volgens hun eigen geloof. Maar wat weten we over die rituelen? In het kader van de Universiteit Vrije Tijd van het Davidsfonds start op woensdag 10 november de vijfdelige cursusreeks 'Geboorte, huwelijk en dood'. Professor Bert Broeckaert geeft meer uitleg bij de grote rituelen van de wereldgodsdiensten en opent zo de blik op andere culturen. Boeckaert is godsdienstwetenschapper en ethicus. Hij doceert vergelijkende godsdienstwetenschap aan de Katholieke Universiteit Leuven, waar hij verbonden is aan het Interdisciplinair Centrum voor Religiestudie en Interlevensbeschouwelijke Dialoog. De cursus vervolgt op 17 november, 1, 8 en 15 december, telkens van 14 tot 16 uur in het Heilig-Hart & College, Parklaan 7 in Halle. Deelname kost 52 euro (leden van Davidsfonds betalen 46 euro), koffie en syllabus inbegrepen. Info en inschrijving: Guy Lernout, tel en bij Universiteit Vrije Tijd, tel DM november 2010 Godsdienst pagina 75

76 HUMANE WETENSCHAPPEN Eef Rombaut voor alle leraren Netwerkvergaderingen humane wetenschappen Op woensdag 26 mei kwamen alle vakgroepverantwoordelijken Humane Wetenschappen samen om een programma uit te werken voor het netwerk Humane Wetenschappen. Dit schooljaar starten we namelijk met netwerkvergaderingen voor alle leerkrachten gedrags en cultuurwetenschappen Humane Wetenschappen bisdom Gent. We zullen op geregelde tijdstippen samenkomen met het netwerk om te werken rond welbepaalde thema s en om materiaal uit te wisselen. Indien u hier nog niet voor uitgenodigd werd of indien u meer informatie wenst, kan u zich richten tot eef.rombaut@vsko.be Het netwerk 3GW, 6GW, 4CW, 5CW kwamen reeds samen. Alvast vier bruisende groepen vol inspiratie en ideeën. Het verslag en bijhorend materiaal kan opgevraagd worden bij eef.rombaut@vsko.be Hierbij geven wij u alvast alle data voor het komende semester 3GW woensdag 15/09/ u 3CW dinsdag 16/11/ u 4GW dinsdag 30/11/ u 4CW woensdag 29/09/ u 5GW woensdag 24/11/ u 5CW dinsdag 5/10/ u 6GW dinsdag 21/09/ u 6CW woensdag 10/11/ u Alle sessies gaan door in Marialand 31, 9000 Gent Graag uw aanwezigheid bevestigen op bovenstaand adres. Studiedagen Op woensdag 20 en 27 oktober 2010 organiseert de SLO Maatschappijwetenschappen en Filosofie te Leuven en Kortrijk (9u15-16u) een studiedag met als thema 'Psychische stoornissen anno Oorzaken en behandeling'. Wegens groot succes plant men een inschrijvingsstop. Snel zijn is dus de boodschap. Naar aanleiding van het Belgische voorzitterschap van de Raad van de Europese Unie organiseren het Platform Democratie en Burgerzin van de Senaat en het SOMA (Studie- en documentatiecentrum Oorlog en hedendaagse Maatschappij) een DM november 2010 Humane wetenschappen pagina 76

77 seminarie over 'Etnische zuiveringen in Europa in de 20ste eeuw'. Het seminarie vindt plaats op 29 november 2010 in het Halfrond van de Senaat en is bedoeld voor (toekomstige) leerkrachten 3e graad secundair onderwijs. U vindt als bijlage een uitnodiging met meer details. Inschrijven kan tot woensdag 24 november 2010 via het elektronisch inschrijvingsformulier op (onder 'colloquia'). Sharepoint Humane Wetenschappen Het netwerk begeleiders Humane Wetenschappen heeft een sharepoint opgericht. Deze sharepoint zal de oude website vervangen. Wie een account wenst om toegang te krijgen tot deze sharepoint mag een mail sturen naar eef.rombaut@vsko.be en haven.rudi@pandora.be. Wij brengen uw account dan zo snel mogelijk in orde. DM november 2010 Humane wetenschappen pagina 77

78 KLASSIEKE TALEN en CULTUUR Geert Kentane voor alle leraren Voorstelling nieuwe leerplannen eerste graad De nieuwe leerplannen bevatten een belangrijke vernieuwing in de grammaticale aanpak. Daarom wordt de voorstelling georganiseerd voor alle leerkrachten klassieke talen van het eerste tot het zesde jaar! Bij de infosessies ontvangt elke deelnemer een gedrukt exemplaar van het leerplan en een hand-out. Vervolg overzicht van de planning in november en december 2010: SCHOLENGEMEEN- SCHAP(-PEN) De Bron Eureka en Wetteren- Lede Vlaamse Ardennen en Aalter-Deinze Sint-Nicolaas en Beveren-Bazel Meetjesland en Scholen aan de Durme DATUM maandag 8 november van tot uur maandag 6 december van uur tot uur 2de trimester 2de trimester 2de trimester LOCATIE Benediktushuis, Emiel Clauslaan 121, 9800 Astene (Deinze) Sint-Vincentiusinstituut, Van Duysestraat 6 te 9200 DENDERMONDE (lokaal 18 3de verdieping) info volgt info volgt info volgt Cartoonwedstrijd Klassieke Talen In samenwerking met het Eekhoutcentrum Kortrijk organiseert de stuurgroep klassieke talen van West- en Oost- Vlaanderen in dit schooljaar opnieuw een cartoonwedstrijd. Centraal thema: Latijnse en Griekse uitdrukkingen uit de klassieke oudheid Creatieve opdracht voor de leerlingen Maak een originele cartoon rond een spreuk!. CONCRETE ORGANISATIE: - wedstrijd voor alle leerlingen van het secundair onderwijs - selectie per graad; een selectie 'buiten categorie' voor leerkrachten - op papier van A4- of A5-formaat; de tekst van de spreuk mag op de cartoon - met de vrije hand getekend of met hulp van een computer - naam en adres van de leerling en naam en adres van de school komen op de ommezijde van de cartoon - plagiaat is uiteraard verboden - cartoons kunnen ook vakoverschrijdend gerealiseerd worden (bv. i.s.m. PO). - leerkracht of vakgroep kan in de eigen school de cartoons tentoonstellen - en door een jury laten beoordelen DM november 2010 Klassieke talen en cultuur pagina 78

79 - Alle inzendingen worden UITERLIJK TEGEN 5 MEI 2011 verwacht. Je kunt ze bij je begeleider of bij de leden van de stuurgroep kwijt (adressen hieronder). - De vakjury wordt voorgezeten door de bekende cartoonist Ludo Goderis. - Op de dag van klassieke talen (15 oktober 2011) worden de ingezonden cartoons tentoongesteld. De aanwezige leerkrachten kiezen drie publieksprijzen. - Iedere deelnemer aan de studiedag krijgt een boekje met een keuze uit de inzendingen. UITDRUKKINGEN PER GRAAD 1ste graad: - Errare humanum est - Ad Kalendas Graecas (Suetonius) - Homo homini lupus (Plautus) - Non scholae sed vitae discimus - Verba volant, scripta manent - Citius, altius, fortius - In cauda venenum - Qualis avis, talis cantus - Quot capita, tot sensus (Terentius/Horatius) - Usus magister artium (Cicero) - De gustibus et coloribus non disputatur - Pecunia non olet (Vespasianus) - Nihil novi sub sole (Prediker) - Ab ovo usque ad malum (Horatius) - Bis repetita placent - Carpe diem - In cauda venenum 2de graad: - Omnia mutantur, nihil interit (Ovidius) - Humani nil a me alienum puto (Tertullianus) - Cura fugit mero (Ovidius) - Alea iacta est (Suetonius) - Militat omnis amans (Ovidius) - Vulpes pilum mutat, non mores (Suetonius) - Seris venit usus ab annis (Ovidius) - Sic transit gloria mundi (Thomas a Kempis) - A cano non magno saepe tenetur aper (je weet nooit hoe een koe een haas vangt) (Ovidius) - Studiosus sine studio est sus (een blokzwijn zonder blok is een zwijn) - Varium et mutabile semper femina - Oculi sunt in amore duces (Propertius) - Nemo in amore videt (Propertius) - Fortes fortuna juvat (Plinius, Epistulae) 3de graad: - Timeo Danaos et dona ferentes (Vergilius) - Credo quia absurdum (Augustinus/Tertullianus) - Cogito ergo sum - Oculi sunt in amore duces (Propertius) - Nemo in amore videt (Propertius) - Nil arduum volentibus (Horatius) - In vino veritas (Horatius) DM november 2010 Klassieke talen en cultuur pagina 79