66/17 Energi - og klimaplanen 2018-2021- Framlegg til vedtak Behandla av Møtedato Saknr 1 Utval for miljø og kultur 07.12.2017 51/17 2 Kommunestyret 14.12.2017 66/17 Utval for miljø og kultur har behandlet saken i møte 07.12.2017 sak 51/17 Møtebehandling Arne Mossefinn kom med fylgjande framlegg: Under kap. 6.4.2 fokusområde areal- og transportplanlegging skal inn; Einvegskøyring, med felt for sykkelveg, og tidvis tilrettelegging av Vangsgata som gågate, bør nærare avklarast i det pågåande arbeidet med sentrumsplanen. Ingar Arne Flatlandsmo kom med fylgjande framlegg: Nytt tiltak i 6.8.2: skal årleg utarbeida eit klimarekneskap for eiga drift. På sikt bør klimaverknadar av årlege budsjett òg presenterast i samband med politisk handsaming. MKU kom med fylgjande framlegg: MKU ber om at innkomne innspel etter høyringsfristen (innan 7/12-17), vert handsama av administrasjonen før/til styremøtet. Votering Arne Mossefinn sitt framlegg vart samrøystes tilrådd. Ingar Arne Flatlandsmo sitt framlegg fall mot ei røyst Administrasjonen si innstilling med endring vart samrøystes tilrådd. MKU sitt fellesframlegg vart samrøystes tilrådd. Saksordførar: Fredrik Skaarer Fjose Tilråding Framlegg (datert 16.10.2017) til Energi- og klimaplan for Kommune 2018-2021 vert vedteken med desse endringane; - Under kap.6.4.2 fokusområde areal- og transportplanlegging skal inn; Einvegskøyring, med felt for sykkelveg, og tidvis tilrettelegging av Vangsgata som gågate, bør nærare avklarast i det pågåande arbeidet med sentrumsplanen. - Under kap.6.5.2 Jordbruk og skogbruk skal inn; skal auke innsatsen for å tilrettelegge for ei omlegging til økologisk landbruk i n. I 14
kap.2.4.2 skal det inn ein kort omtale av økologisk landbruk og status i n (jf. saksutgreiinga). - Under kap.6.6.2 Forbruk og avfall skal inn; Innkjøpsvegleiaren i skal rullerast, m.a. for å auka fokus på klima- og miljørette innkjøp. - Under kap.6.8.2 Informasjon- kunnskapsformidling skal inn; Det skal utarbeidast og formidlast informasjon om klimautslepp knytta til kjøttproduksjon og forbruk. MKU ber om at innkomne innspel etter høyringsfristen (innan 7/12-17), vert handsama av administrasjonen før/til styremøtet. Saksordførar styret: Fredrik Skaarer Fjose Møtebehandling Repr. Fredrik Skaarer Fjose la fram saka på vegne av utval for miljø og kultur. Repr. A. Gjerdåker kom med slikt tilleggsframlegg: Kapittel 2.4.2 og 6.5 vert erstatta av fylgjande tekst: 2.4.2 Landbruket 1 Ein tredjepart (33%) av klimagassutsleppet i 2015 kom frå aktivitetane i landbruket. Hovudkjeldene er metan og lystgass og noko utslepp frå fossil energibruk i hovudsak diesel til drift av landbruksmaskiner. Forbruket av diesel pr. jordbrukseining var 3000 liter i 2011. Metanutsleppa kjem frå husdyra og noko via lagring og bruk av husdyrgjødsel og mineralgjødsel. Andre lystgassutslepp kjem frå dyrking av myr, avrenning av gjødsel og nedfall av ammoniakk. Lystgass er ein kraftig klimagass og er nær 300 gonger sterkare enn karbondioksyd. Husdyrslaga påverkar klimagassutsleppa ulikt: Store delar av klimagassutsleppa kjem frå grovfôretande dyr som storfe og sau i form av metan danna under fordøyelsen. Samstundes kan beitedyr auka den biologiske aktiviteten i jordsmonnet, slik at opptaket av karbon til jord aukar. Dette kan i beste fall føra til at beitedyr bidreg positivt i klimarekneskapet. Kraftfordyr vil ikkje kunna ha ei tilsvarande inntektside klimamessig. Det er fleire klimatiltak som kan gjennomførast i skog og jordbruket, og det rette må vera å sjå både på inntekts- og utgiftssida i klimarekneskapen. Utsleppsreduksjonar er viktig, men potensialet er kanskje endå større ved også å auka karbonbindinga i landbruket; Det vert sett i gang ei pilotsatsing på karbonlagring. Dette kan skje gjennom ein serie dialog- og innspelssamlingar med bønder i n, og i tillegg prøva ut nokre tiltak på utvalde gardar. HLB - Høgskulen for landbruk og bygdeutvikling, Stavanger - er viljug til å medverka til å etablera eit slikt opplegg. Dei arbeider mykje med «regenerativt landbruk» (landbruk som 1 SSB: Rapport Jordbruk og miljø 2015 15
fangar karbon til glede både for bonde og klima), og har kontaktar med nokre av dei fremste i verda på feltet. Biogassanlegg I Klimameldinga (St.meld. nr. 39) er det mål om at 30 prosent av husdyrgjødsla bør nyttast til biogassproduksjon innan 2020. Det skjer mykje innan teknologiutviklinga innan småskala gards- og biogassanlegg. Statlege styresmakter legg opp til betre stønadsordningar og rammevilkår for denne type tiltak. Mykje tydar på at og lokale bønder kan vurdere lokale etableringar av biogassanlegg. Dette kan vere særs aktuelle verkemidlar og tiltak for lokalt jordbruk. Planen vurderer dette i samband med tiltaksutviklinga. Landbruket er samstundes ei av dei næringane som vert hardast råka av klimaendringar. Difor er også berekraftig landbruk eit sentralt tema i dei årvisse landbruksoppgjera. 2.4.2.1 Endra jordbrukspraksis har redusert avrenning til vatn og vassdrag Over tid har mellom anna følgjande faktorar vore med på å redusere mengdene av nitrogen, fosfor og jordpartiklar som kjem ut i vassdraga: endringar i jordarbeiding krav om gjødselplan reglar for lagring og spreiing av husdyrgjødsel krav til urørte randsonar mot vassdrag Dette er viktige tiltak som bør vidareførast 2.4.2.2 Færre små fleire store jordbruksbedrifter Det er hovudsakleg jordbruksbedrifter med mindre enn 100 dekar jordbruksareal i drift som har stått for den store nedgangen. Nasjonalt var det i 1969-130 700 jordbruksbedrifter i denne storleiksgruppa, i 1999 hadde talet gått ned til 31 200 bedrifter. Deretter har talet gått ned til 13 300 i 2014. Sidan 1999 har det òg vore ein jamn nedgang i talet på bedrifter med 100-300 dekar jordbruksareal, og sidan 2007 òg ein nedgang i talet på bedrifter med 300-500 dekar jordbruksareal. 16
Jordbruksverksemder etter storleik (SSB) 12000 10000 8000 10600 9800 10100 9145 8500 7888 6887 6000 5935 4390 4000 3505 2000 1300 1600 1754 1914 1968 0 1996 2000 2004 2008 2012 1-99 dekar 100-399 dekar 400 dekar og over Figur 1: Utviklinga i storleiken på jordbruksverksemder sidan 1996 (SSB) Talet på jordbruksbedrifter med meir enn 500 dekar aukar. I 1969 var det 500 jordbruksbedrifter i denne storleiksgruppa, i 1999 hadde talet auka til 1 600 bedrifter. I 2014 var det 4 000 jordbruksbedrifter med meir enn 500 dekar jordbruksareal i drift. Sidan det her i praksis er snakk om mykje leigejord, ofte med store avstandar mellom driftsbygning og jord, er det truleg at dette har ført til meir transport, og såleis større utslepp. 2.4.2.3 Nedbygging av myrområde / nydyrking av myr Skog og myr utgjer eit sentralt økosystem for både opptak og utslepp av klimagassar. Punktering av myrområde gjev betydelege CO2 utslepp. Den tradisjonelle dyrkingsmetoden for myr har vore drenering med lukka grøfter og bearbeiding av topplaget. Høg grunnvasstand og anaerobt miljø er ein forutsetning for karbonlagring i myr. Drenering og senking av grunnvassnivået vil endre moglegheitene for karbonlagring drastisk. Alle menneskelege inngrep som medfører senking av grunnvassnivået, representerer såleis ein trussel mot myrjorda si evne til å lagre karbon. Vegbygging og uttak av skog i myrområde med tungt maskinelt utstyr er eksempel på tiltak som kan frigjere store mengder CO2. Tidlegare gjennomføre grunneigaren hogsten sjølv på snødekt og frosen mark. No er det gjerne entrepenørar som utfører hogsten med tunge maskiner og gjennom heile året. Punktering av myrområde bør derfor vurderast nærare i landbruket. Også i samband med generell arealplanlegging bør dette gjevast større merksemd, m.a ved neste rullering av planen sin arealdel. Statlege styresmakter har pr. september 2017, ute på høyring eit nasjonalt forbod mot nydyrking av djup myr. Forbodet vil innebere at arealet med tilgjengeleg dyrkbar jord vert avgrensa til mineraljord og grunn myr. Det er estimert at forbodet vil redusere nydyrking av myr med 66 prosent. Dette vil i tilfelle gje reduserte klimagassutslepp. 17
6.5 Fokusområde 3: Jordbruk og skogbruk Jordbruket er ei av næringane som vert hardast råka av klimaendringar. Derfor er utvikling av eit berekraftig landbruk sentralt. Samstundes har landbruket potensial til å bidra positivt i klimarekneskapen, ved biologisk karbonfangst. Som den største landbruksn i Hordaland bør ta mål av seg til å bli ein pilot innan klimavenleg landbruk. 6.5.1 Sentrale vegval Pilotprosjekt for karbonlagring Auka fokus på våtmark og myr Etablering av biogassanlegg 6.5.2 Tiltak Tiltak År Ansvar Kostnad Finansiering Karbonlagring og betre rutinar for gjødsling (og avrenning) Pilotsatsing på karbonlagring. Dette kan skje gjennom ein serie dialog- og innspelssamlingar med bønder i n, og i tillegg prøva ut nokre tiltak på utvalde gardar. HLB - Høgskulen for landbruk og bygdeutvikling, Stavanger - er viljug til å medverka til å etablera eit slikt opplegg. Dei arbeider mykje med «regenerativt landbruk» (landbruk som fangar karbon til glede både for bonde og klima), og har kontaktar med nokre av dei fremste i verda på feltet. 2018 Landbruksrådg. 300.000 Fylkesmann en: 200.000 100.000 Utarbeide nye og betre gjødselsplanar, med strengare og betre rutinar for gjødelhandtering og med krav til funksjonelle kantsonar. 2018 Landbruksrådg. Nydyrking av myr og våtmark Evt. nydyrking av myrareal skal vurderast etter nasjonale retningsliner. Behov og miljøkostnad skal vurderast særskilt i kvar sak. 2018- Kartlegging av høgmyr i n. Ev. restaurering av høgmyr 2019 SMIL 30 000 18
Auka bruk av SMIL midlar til energi og klimatiltak i landbruket 2018- Biogassanlegg Sjå fokusområde 4 Repr. J. Ytrefjord kom med slikt endringsframlegg: Sak 66/17 Fokusområde 1, s 40, 3dje avsnitt under «Energieffektivisering» Alle kommunale bygg skal byggjast med høgstandard energikrav ( t. d. passivhus, bruk av massivtre og om mogeleg nytta klimavenleg betong som har betydeleg mindre CO2 avtrykk enn vanleg betong.) Ein bør også tilstreba å prøva ut fossilfrie byggjeplassar der anleggsmaskiner er utsleppsfrie. Ein tilleggseffekt vil vera redusert støy på arbeidsplassen. Sak 66/17 2.4.1. s 12. Nytt avsnitt: Sentrum har ein utfordrande topografi med tanke på kaldluftslok/inversjon i den kalde årstid. Dette betyr at lufta ikkje vert skifta ut og dermed vil innehalda skadeleg forureina luft. Det er ei kjend sak at dette påverkar helsetilstanden negativt for personar som må pusta i denne lufta, særleg born og eldre og utsette diagnosegrupper. Tiltak : Fokusområde 1, s 39 Nytt kulepunkt: 6.3.1 «Sentrale vegval» -Systematisera måling av luftkvaliteten/forureining på Vangen -Laga retningsliner for tiltak som kan reudusera forureining på dagar med kaldluftslok/inversjon -Stimulera til utskifting av gamle vedomnar Repre. S. Klyve kom med slikt framlegg: «MDG meiner at energi- og klimaplanen si godkjenning må utesetjast til fyrste styremøte i 2018. MDG føreslår fylgjande påplussingar i løyvinga til gjennomføring av klimaplanen i 2018: Alle kommunale einingar skal miljøsertifiserast innan 2022.Det vert sett kr 100 000 per år til dette.(det ligg kr 20 000 inne i planen) må verta medlem I klimapartner Hordaland. kr 50 000 per år. Kr 100 000 pr år til stønad for utskifting av gamle olje- eller vedomnar til innbyggjarane. (det ligg kr 50 000 inne i planen) Kr 50 000 i stønad til bytte til piggfrie vinterdekk til innbyggjarane Kr 100 000 pr år til gode miljøtiltak for gåande og syklande (det ligg kr 50 000 inne i planen) 19
Kr 100 000 pr år til klimarekneskap og klimbudsjett. Dette vil visa klimakonsekvensane av kommunal drift. Kr 100 000 i 2018. Plan for energiforsyning og energisparetiltak i kommunale bygg. (ligg alt i planen for år 2019) Utgreiing av som bærekraftig reisemål i regi av Destinasjon kr 200.000,- (det ligg kr 50 000 inne i planen) Kr 100 000 Plan som konkretiserer forprosjektet for biogassanlegg (ligg alt i planen for år 2018) Kr 50 000 i 2018 til kartlegging av høgmyr i n. Evt. restaureting av høgmyr Totalt kr 900 000 for 2018 budsjettet. Midlane er føreslått henta får disposisjonsfondet eller andre postar.» Utsettingsframlegget frå repr. S. Klyve fall med 33 mot 9 røyster. Repr. L. Merkesdal kom med slikt tilleggsframlegg: «oppmodar handlelsnæringa til å være med på klimatiltak, ved å stoppe bruk av plastposar innan 2021» Repr. F. Fjose kom med framlegg om å ta vekk MKU si tilråding under kap. 6.4.2. Repre. H. L. Selheim kom med slikt tilleggsframlegg: «Redusere drenering og nydyrking av myrområde og våtmark i planarbeidet for hyttebygging.» Repr. Ø. Ormåsen kom med slikt framlegg: «MDG foreslår at tiltaksdelen av energi- og klimaplanen tas opp som sak i utval for miljø og kultur på faste tidspunkt kvart år, for å sikre at planen følges opp og utvikles. Planen vert sendt styret dersom utvalet ser trong for det.» Repr. S. Klyve kom med slikt tilleggsframlegg: «Utslepp frå eigen organisasjon må jobbast meir inn i klimaplanen.» Votering Framlegget frå repr. A. Gjerdåker vart samrøystes vedteke. Framlegget frå repr. J. Ytrefjord vedk. «energieffektivisering» fall med 35 mot 7 røyster. Framlegget frå repr. J. Ytrefjord vedk. «2.4.1 og 6.3.1» fall med 36 mot 6 røyster. Framlegget frå repr. S. Klyve «tiltak» fall med 40 mot 2 røyster. Framlegget frå repr. L. Merkesdal vart samrøystes vedteke. Framlegget frå repr. F. Fjose vart vedteke med 39 røyster mot 3 røyster for utval for miljø og kultur si tilråding. Framlegget frå repr. H. L. Selheim vart samrøystes vedteke. Framlegget frå repr. Ø. Ormåsen vart samrøystes vedteke. 20
Framlegget frå repr. S. Klyve «eigen organisasjon» vart vedteke med 37 mot 5 røyster. Energi og klimaplanen med endringar vart vedteken med 40 mot 2 røyster. Vedtak Framlegg (datert 16.10.2017) til Energi- og klimaplan for Kommune 2018-2021 vert vedteken med desse endringane; - Under kap.6.5.2 Jordbruk og skogbruk skal inn; skal auke innsatsen for å tilrettelegge for ei omlegging til økologisk landbruk i n. I kap.2.4.2 skal det inn ein kort omtale av økologisk landbruk og status i n (jf. saksutgreiinga). - Under kap.6.6.2 Forbruk og avfall skal inn; Innkjøpsvegleiaren i skal rullerast, m.a. for å auka fokus på klima- og miljørette innkjøp. - Under kap.6.8.2 Informasjon- kunnskapsformidling skal inn; Det skal utarbeidast og formidlast informasjon om klimautslepp knytta til kjøttproduksjon og forbruk. oppmodar handlelsnæringa til å være med på klimatiltak, ved å stoppe bruk av plastposar innan 2021. Redusere drenering og nydyrking av myrområde og våtmark i planarbeidet for hyttebygging. Utslepp frå eigen organisasjon må jobbast meir inn i klimaplanen Tiltaksdelen av energi- og klimaplanen tas opp som sak i utval for miljø og kultur på faste tidspunkt kvart år, for å sikre at planen følges opp og utvikles. Planen vert sendt styret dersom utvalet ser trong for det. Kapittel 2.4.2 og 6.5 vert erstatta av fylgjande tekst: 2.4.2 Landbruket 2 Ein tredjepart (33%) av klimagassutsleppet i 2015 kom frå aktivitetane i landbruket. Hovudkjeldene er metan og lystgass og noko utslepp frå fossil energibruk i hovudsak diesel til drift av landbruksmaskiner. Forbruket av diesel pr. jordbrukseining var 3000 liter i 2011. Metanutsleppa kjem frå husdyra og noko via lagring og bruk av husdyrgjødsel og mineralgjødsel. Andre lystgassutslepp kjem frå dyrking av myr, avrenning av gjødsel og nedfall av ammoniakk. Lystgass er ein kraftig klimagass og er nær 300 gonger sterkare enn karbondioksyd. Husdyrslaga påverkar klimagassutsleppa ulikt: Store delar av klimagassutsleppa kjem frå grovfôretande dyr som storfe og sau i form av metan danna under fordøyelsen. Samstundes kan beitedyr auka den biologiske aktiviteten i jordsmonnet, slik at opptaket av karbon til jord aukar. Dette kan i beste fall føra til at beitedyr bidreg 2 SSB: Rapport Jordbruk og miljø 2015 21
positivt i klimarekneskapet. Kraftfordyr vil ikkje kunna ha ei tilsvarande inntektside klimamessig. Det er fleire klimatiltak som kan gjennomførast i skog og jordbruket, og det rette må vera å sjå både på inntekts- og utgiftssida i klimarekneskapen. Utsleppsreduksjonar er viktig, men potensialet er kanskje endå større ved også å auka karbonbindinga i landbruket; Det vert sett i gang ei pilotsatsing på karbonlagring. Dette kan skje gjennom ein serie dialog- og innspelssamlingar med bønder i n, og i tillegg prøva ut nokre tiltak på utvalde gardar. HLB - Høgskulen for landbruk og bygdeutvikling, Stavanger - er viljug til å medverka til å etablera eit slikt opplegg. Dei arbeider mykje med «regenerativt landbruk» (landbruk som fangar karbon til glede både for bonde og klima), og har kontaktar med nokre av dei fremste i verda på feltet. Biogassanlegg I Klimameldinga (St.meld. nr. 39) er det mål om at 30 prosent av husdyrgjødsla bør nyttast til biogassproduksjon innan 2020. Det skjer mykje innan teknologiutviklinga innan småskala gards- og biogassanlegg. Statlege styresmakter legg opp til betre stønadsordningar og rammevilkår for denne type tiltak. Mykje tydar på at og lokale bønder kan vurdere lokale etableringar av biogassanlegg. Dette kan vere særs aktuelle verkemidlar og tiltak for lokalt jordbruk. Planen vurderer dette i samband med tiltaksutviklinga. Landbruket er samstundes ei av dei næringane som vert hardast råka av klimaendringar. Difor er også berekraftig landbruk eit sentralt tema i dei årvisse landbruksoppgjera. 2.4.2.2 Endra jordbrukspraksis har redusert avrenning til vatn og vassdrag Over tid har mellom anna følgjande faktorar vore med på å redusere mengdene av nitrogen, fosfor og jordpartiklar som kjem ut i vassdraga: endringar i jordarbeiding krav om gjødselplan reglar for lagring og spreiing av husdyrgjødsel krav til urørte randsonar mot vassdrag Dette er viktige tiltak som bør vidareførast 2.4.2.4 Færre små fleire store jordbruksbedrifter Det er hovudsakleg jordbruksbedrifter med mindre enn 100 dekar jordbruksareal i drift som har stått for den store nedgangen. Nasjonalt var det i 1969-130 700 jordbruksbedrifter i denne storleiksgruppa, i 1999 hadde talet gått ned til 31 200 bedrifter. Deretter har talet gått ned til 13 300 i 2014. Sidan 1999 har det òg vore ein jamn nedgang i talet på bedrifter med 100-300 dekar jordbruksareal, og sidan 2007 òg ein nedgang i talet på bedrifter med 300-500 dekar jordbruksareal. 22
Jordbruksverksemder etter storleik (SSB) 12000 10000 8000 10600 9800 10100 9145 8500 7888 6887 6000 5935 4390 4000 3505 2000 1300 1600 1754 1914 1968 0 1996 2000 2004 2008 2012 1-99 dekar 100-399 dekar 400 dekar og over Figur 2: Utviklinga i storleiken på jordbruksverksemder sidan 1996 (SSB) Talet på jordbruksbedrifter med meir enn 500 dekar aukar. I 1969 var det 500 jordbruksbedrifter i denne storleiksgruppa, i 1999 hadde talet auka til 1 600 bedrifter. I 2014 var det 4 000 jordbruksbedrifter med meir enn 500 dekar jordbruksareal i drift. Sidan det her i praksis er snakk om mykje leigejord, ofte med store avstandar mellom driftsbygning og jord, er det truleg at dette har ført til meir transport, og såleis større utslepp. 2.4.2.5 Nedbygging av myrområde / nydyrking av myr Skog og myr utgjer eit sentralt økosystem for både opptak og utslepp av klimagassar. Punktering av myrområde gjev betydelege CO2 utslepp. Den tradisjonelle dyrkingsmetoden for myr har vore drenering med lukka grøfter og bearbeiding av topplaget. Høg grunnvasstand og anaerobt miljø er ein forutsetning for karbonlagring i myr. Drenering og senking av grunnvassnivået vil endre moglegheitene for karbonlagring drastisk. Alle menneskelege inngrep som medfører senking av grunnvassnivået, representerer såleis ein trussel mot myrjorda si evne til å lagre karbon. Vegbygging og uttak av skog i myrområde med tungt maskinelt utstyr er eksempel på tiltak som kan frigjere store mengder CO2. Tidlegare gjennomføre grunneigaren hogsten sjølv på snødekt og frosen mark. No er det gjerne entrepenørar som utfører hogsten med tunge maskiner og gjennom heile året. Punktering av myrområde bør derfor vurderast nærare i landbruket. Også i samband med generell arealplanlegging bør dette gjevast større merksemd, m.a ved neste rullering av planen sin arealdel. Statlege styresmakter har pr. september 2017, ute på høyring eit nasjonalt forbod mot nydyrking av djup myr. Forbodet vil innebere at arealet med tilgjengeleg dyrkbar jord vert avgrensa til mineraljord og grunn myr. Det er estimert at forbodet vil redusere nydyrking av myr med 66 prosent. Dette vil i tilfelle gje reduserte klimagassutslepp. 23
6.6 Fokusområde 3: Jordbruk og skogbruk Jordbruket er ei av næringane som vert hardast råka av klimaendringar. Derfor er utvikling av eit berekraftig landbruk sentralt. Samstundes har landbruket potensial til å bidra positivt i klimarekneskapen, ved biologisk karbonfangst. Som den største landbruksn i Hordaland bør ta mål av seg til å bli ein pilot innan klimavenleg landbruk. 6.6.1 Sentrale vegval Pilotprosjekt for karbonlagring Auka fokus på våtmark og myr Etablering av biogassanlegg 6.6.2 Tiltak Tiltak År Ansvar Kostnad Finansiering Karbonlagring og betre rutinar for gjødsling (og avrenning) Pilotsatsing på karbonlagring. Dette kan skje gjennom ein serie dialog- og innspelssamlingar med bønder i n, og i tillegg prøva ut nokre tiltak på utvalde gardar. HLB - Høgskulen for landbruk og bygdeutvikling, Stavanger - er viljug til å medverka til å etablera eit slikt opplegg. Dei arbeider mykje med «regenerativt landbruk» (landbruk som fangar karbon til glede både for bonde og klima), og har kontaktar med nokre av dei fremste i verda på feltet. 2018 Landbruksrådg. 300.000 Fylkesmann en: 200.000 100.000 Utarbeide nye og betre gjødselsplanar, med strengare og betre rutinar for gjødelhandtering og med krav til funksjonelle kantsonar. 2018 Landbruksrådg. Nydyrking av myr og våtmark Evt. nydyrking av myrareal skal vurderast etter nasjonale retningsliner. Behov og miljøkostnad skal vurderast særskilt i kvar sak. 2018- Kartlegging av høgmyr i n. Ev. restaurering av høgmyr 2019 SMIL 30 000 24
Auka bruk av SMIL midlar til energi og klimatiltak i landbruket 2018- Biogassanlegg Sjå fokusområde 4 [Lagre] 25