Hjortedata frå Etne kommune

Hjortedata frå Etne kommune 1999-13 Sett hjort, jaktstatistikk, slaktevekter og fallvilt Foto: Annbjørg Bue Hjorteviltregisteret Hjorteviltregisteret (www.hjorteviltregisteret.no) er ein nasjonal database som lagrar data frå jakt på hjortevilt og opplysningar om fallvilt av utvalde artar. Hjorteviltregisteret er eit forvaltingsverkty for kommunar og jaktrettshavarar. Etter forskrift om forvalting av hjortevilt av 1.2.12 skal kommunane bruka Hjorteviltregisteret til lagring og rapportering av data. Informasjonen i Hjorteviltregisteret er tilgjengeleg for alle. Sett hjort er eit relativt nytt hjelpemiddel i hjorteforvaltinga og vart teke i bruk på starten av -talet. Elgforvaltinga har med suksess registrert sett elg-skjema sidan 198 og metoden vert i dag rekna som ein berebjelke innan elgforvaltinga. Jegerane si registrering og rapportering av sett hjort dannar grunnlaget for å beskriva bestandstorleiken, kjønnssamansettinga og produktiviteten i hjortebestanden. Datagrunnlaget er viktig når konsekvensar av ulike avskytingstrategiar skal vurderast. Avgjerder som vert teke skal vera i tråd med kommunale målsettingar, samstundes som dei tek omsyn til regionale og nasjonale målsettingar i hjorteforvaltinga. I denne rapporten vert sett hjort-data presentert, offisiell jaktstatistikk, slaktevekter og fallviltstatistikk. Ut over det som er presentert i denne rapporten bør følgjande tilhøve takast med i vurderingane og avgjerdene: Tilgjengeleg beite sommar og vinter, sers viktige vinterbeiteområder og trekkvegar for hjort, skadeproblematikk knyta til beite på innmark/utmark, kunnskap frå forsking samt prognoser for bestandsstorleik dersom dette er utarbeidd for gjeldande område. www.hjorteviltregisteret.no Eit produkt frå Naturdata as

BESTANDSSTORLEIK Sett hjort per jegerdag 2,9 2, 2,1 1,7 1,3,9 Sett hjort per jegerdag er gjennomsnittleg tal hjort sett per jeger per dag. Indeksen syner den relative utviklinga i bestandstorleiken, men seier ikkje noko om det faktiske talet på hjort. Med røynsler frå elgforvaltinga veit vi at indeksen sett dyr per jegerdag gjev eit rimeleg presist mål på endringar i bestandtettleiken. Indeksen aukar ikkje proporsjonalt med bestandtettleiken og ei dobling i sett dyr per jegerdag tyder ikkje ei dobling av bestanden. Samanlikning av verdiar frå år til år bør vera utrekna for same geografiske område, sidan same verdi for sett hjort per jegerdag kan tilsvara ulike tettleiker i ulike områder som følgje av variasjonar i habitat og jaktmetode. AVSKYTING 4 4 Tal felte hjort 1999-13. Tal felte hjort 3 2 1 1 I 13 gikk talet på felte dyr ned i forhold til tidlegare år. Det vart også løyvd færre dyr i 13 som følgje av at hjortestamma truleg er i tilbakegang. Tal felte hjort Sett hjort per jegerdag i høve til felt hjort 44 41 2,6 38 2,2 3 1,8 3 1,4 29 1, 26,6 Sett hjort per jegerdag Sett hjort per jegerdag i høve til felt hjort seier noko om endringar i bestandstorleiken. Jaktuttaket gjev ofte eit forsinka bilete av bestandtettleiken, fordi det er jakta som driv bestandsendringane. Det tyder at jaktuttaket ofte vil halde seg høgt i eitt til to år etter at bestanden har teke til å søkke (det er difor bestanden søkk) og tilsvarande halde seg lågt i eitt til to år etter at bestanden har teke til å auka (det er difor bestanden aukar). 2

Felte hjort fordelt på kjønn og alder i prosent 1 9 8 7 6 4 1 Tal felte hjort fordelt på kjønns- og aldersgrupper 1999 13. Eldre kolle Eldre bukk Kolle 1½ år Bukk 1½ år Hokalv Hannkalv Dei dyra vi veljar å felle bestemmer samansettinga av den resterende bestanden, som igjen vil utgjera utviklingspotensialet til bestanden Hannkalvpå sikt. Forvaltinga si målsettingar om utflating eller reduksjon av bestanden krev sers merksemd frå forvaltinga. Data frå sett Hunnkalv hjort-skjema vil vera eit nyttig tilleggsverktøy. Bukk 1, år Kolle 1, år Eldre bukk Til refleksjon: Eldre kolle - Korleis kan eventuell utvida jakt og endring av minstearealet ha påverka avskytinga i talet på felte hjort? Korleis er utviklinga av felte hjort samanlikna med sett hjort? Korleis er kjønns- og aldersfordelinga i avskytinga? JAKTTRYKK Felt hjort av sett hjort % 4 3 2 1 1 Bukkar felt av sette bukkar Kalvar felt av sette kalvar Koller felt av sette koller Felt hjort av sett hjort syner kor hardt jakttrykket er og har vore på ulike kategoriar dyr. Jakttrykket på bukk har søkket sidan starten av perioden. Tabell over fellingsprosent, tildelte og felte dyr. % kalv felt av sett Felt tot. % kolle felt av sett Tildelt tot. Fellings% 1999 27 338 8 % bukk felt av sett 28 367 78 1 279 379 74 2 316 393 8 3 333 46 82 4 341 42 8 383 447 86 6 333 4 73 7 347 464 7 8 419 34 78 9 44 7 79 1 394 4 71 11 41 69 72 12 43 79 7 13 388 41 72 Dersom fellingsprosenten aukar når kvoten aukar, tyder det på at bestanden framleis veks. 3

PRODUKTIVITET Indeksane sett kalv per kolle og kalv i prosent av totalbestanden seier noko om produktiviteten i bestanden.,7 Sett kalv per kolle syner korleis produksjonen i hjortebestanden utviklar seg. Sett kalv per kolle,6,6,,,4 28 26 24 22 Foto: Annbjørg Bue Sett kalv per kolle fortel oss om endringar i kalveproduksjonen. Verdien får vi ved å dela summen av alle observerte kalvar på talet observerte koller (inkludert 1 ½ år). Om kalv sett per kolle endrar seg over tid, kan det vera eit signal om at kvaliteten på produksjonsdyra er i endring. Indeksen er likevel sårbar i høve til avskytinga. Ei høg kalveavskyting i høve til kolleavskyting kan føre til at kalv per kolle som vert observert under jakta vert redusert, sjølv om dette ikkje avspeglar ein reduksjon i kalveproduksjonen. Kalv i prosent av totalbestanden Kalv i prosent av totalbestanden syner utviklinga i andelen kalv på observerte dyr i totalbestanden. Beitegrunnlaget og andelen vaksne koller er dei to viktigaste faktorane når det gjeld kalveproduksjonen i ein hjortebestand. Beitegrunnlaget kan berre haldast i hevd ved at hjortebestanden vert halde under berekraftig nivå. Sjølv om beitegrunnlaget er bra, må det leggjast vinn på ein høg gjennomsnittsalder og gjennomsnittstorleik på kollene i bestanden for å oppnå god kalveproduksjon. Denne vert sikra ved å skyta unge og små dyr. 4

KJØNNSSAMANSETTING Sett kolle per bukk 2,4 2,2 2, 1,8 1,6 1,4 1,2 Sett kolle per bukk syner kjønnssamansettinga av dyr eitt år og eldre. Kjønnssamansettinga er viktig for bestanden sin samla produktivitet. Frå elgforskinga har det kome indikasjonar på at få eldre oksar i bestanden kan medføra lågare produktivitet per ku og utsatt kalvingstidpunkt i ein elgbestand. I Nord-Amerika har låg bukkealder ført til forsinka brunsttidpunkt hos hjort, samt ein tendens til redusert grøderikdom per kolle. Effekten av skeiv kjønnsfordeling og låg bukkealder er ikkje i same utstrekning undersøkt i Noreg, men ein kan ikkje sjå bort frå tilsvarande effekt som i Nord- Amerika. Som følgje av jakt medan det vert observert kan varierande jaktpraksis føre til feilvariasjon mellom år og områder i presisjonen til kolle per bukk. Er det stor variasjon i andelen skutte koller i høve til bukkar mellom år, kan dette koma til uttrykk. Det er fortsatt noko usikkert kor godt sett kolle per bukk avspeglar dei reelle ratane i bestanden. Adferdskilnad (og jakt) kan påverke observasjonsutsiktene av kjønna. Tilgjengelege data så langt antyder at denne effekten er liten, men lite er gjort for å avdekka slike tilhøve. Det er mykje som tilseier at endringar i indeksen over tid avspeglar ein riktig trend. Når ein skal tolka kolle per bukk-indeksen bør den samanliknast med felt av sett bukk. Om kolle per bukk vert betra samstundes som felt av sett bukk går ned, tyder det på at jegerane faktisk sparer på bukkane. Er ikkje dette tilfelle, kan det vera at bestanden er i vekst. Ein generell «regel» er at eit kolle/bukktilhøve på 1, 2 er bra forholdstal. Til refleksjon: - Korleis er kjønnssamansettinga i kommunen din og kva kan eventuelt gjerast for å få betra samsvar med det som er beskrive over? Står dei langsiktige målsettingane i kommunen i samsvar med sett kolle per bukk indeksen? SLAKTEVEKTER Gjennomsnittleg slaktevekt i kg 2 47 42 37 32 27 22 Bukk 1½ år Kolle 1½ år Hannkalv Hokalv Til refleksjon: - Korleis er utviklinga i slaktevekter påverka av endringar i bestandstorleiken? Har kommunen klare mål for ønska slaktevekter på sikt? Bør det gjerast noko for å påverka utviklinga i slaktevekter? Utviklinga i gjennomsnittlege slaktevekter seier noko om utviklinga av kondisjonen i bestanden. Kolle 1 1/2 år I ein Bukk hjortebestand 1 1/2 år er det tre viktige faktorar som kan påverka bestandkondisjonen over tid; klima, Hunnkalv bestandtettleik og jakt. Vektutvikling vert nytta jamleg som eit mål på individuell fysiologisk Hannkalv kondisjon og er rekna for å vera ein god indeks på overlevingsutsiktene og produktivitet. Vektvariasjon hos kalv og halvannaåringar gjev truleg det beste bilete på straksendringane i bestandkondisjonen. Vektutvikling hos eldre dyr er ikkje presentert fordi utviklinga her vert påverka av kva årsklassar som er presentert i slaktevektmaterialet det einskilde året. Nokre områder har naturleg låge slaktevekter, medan andre har naturleg høge slaktevekter. Dette varierer med området sitt habitatkvalitetar. Det viktige er likevel å sjå på utviklinga i gjennomsnittsvekter over fleire år. Hugs også at slaktevekter vert påverka av fellingstidpunktet.

DATAGRUNNLAGET Tal sett hjort-skjema 2 1 1 11 9 7 1 Datagrunnlaget syner oppslutninga om innsamling av sett hjort-data frå dei einskilde jaktfelta og talet på jegerdagar kvart år. Tal jegerdagar Store variasjonar frå år til år i oppslutninga kan føre til større uvisse i dei verdiane som er utleda frå materialet. Ei god oppslutning og kvalitetssikring av data gjev eit sikrare grunnlag for avgjerder. Nokre avgrensingar i tolkinga av sett hjort er: Data tolka på mindre områder er meir sårbare for slump og gjev mindre presisjon i tolkinga (til dømes jaktfelt versus fylke). Endringar i jaktform, endra jakttid, omorganisering av jaktfelt og vald og varierande jaktpraksis vil påverka datagrunnlaget. Andre faktorar som kan gje utslag på dataa er vêrtilhøve som tidleg snøfall og eventuelt tidleg utløysing av trekk. Effekt av ut- og innvandring, samt død utanom jakt, til dømes påkøyrsler, må også takast med i tolkinga av data. Ved tolking og bruk av datagrunnlaget i forvaltinga er det viktig at dei som tolkar materialet har god lokalkunnskap og kjenner historikken. Ein bør også gjera seg kjent med svake og sterke sider i datagrunnlaget og måten data vert samla inn på, slik at ein kan ta høgde for dette under tolkinga. FALLVILT Fallvilt er nemning på skadde eller drepne dyr som følgje av andre årsaker enn ordinær jakt. 4 Tal fallvilt av hjort dei siste 1 år fordelt på dødsårsaker 4 3 2 1 1 Dyr i alt rapportert død Felt som skadedyr Felt i nødverge Felt ulovlig Drepne av bil og motorsykkel Omkome av andre årsaker 98-99 99- -1 1-2 2-3 3-4 4- -6 6-7 7-8 8-9 9-1 1-11 11-12 12-13 Jaktår Hjorteviltregisteret har lagt til rette for kartfesta registrering av fallvilt. Det er kommunane som er ansvarlege for å legge inn data, men ettersøkjarane kan få tilgang til å registrere hendingar fortløpande dersom det er ønskeleg. Kommunane skal rapportere dyr som er bekrefta daude vidare til SSB ved jaktåret si slutt (31. mars). Tal påkøyrsler av hjort fordelt på veg 1.4.6 31.3.13 E ukjent E134 Fv 34 Fv 48 Fv 63 Kommunal veg Privat veg Ukjent veg 1 27 2 2 1 1 6

8 7 6 4 3 2 1 6 Tal påkøyrde hjort av bil og motorkjøretøy 7 8 9 1 11 12 13 Påkøyrd av bil og motorkjøretøy, drepne Påkøyrd av bil og motorkjøretøy, «ikkje drepne» Nøyaktig kartfesta registrering av fallvilt hjelper til å auka kunnskap som kan brukast til å avgjera kor førebyggjande tiltak bør setjast inn på veg og jarnbane. Vidare gjev nøyaktig registrering Påkjørt av bil og motorsykkel «ikke drept» av tidpunkt kunnskap om når risikoen for Påkjørt av bil og motorsykkel med dødlig utfall ulukke er størst. Det er også sjansar for å registrera hendingar kor dyret vert friskmeldt eller ikkje vert funne. Slike registreringar er interessante med tanke på kor påkøyrsla skjer. Desse hendingane kjem ikkje med i den offisielle statistikken som vert publisert av SSB. Hjorteviltregisteret har ei innsynsløysing som syner fallvilthendingane i kart. I innsynsløysinga kan ein velje ulike kombinasjonar av data, mellom anna kan ein velje å sjå på data frå ein eller fleire kommunar på utvalde arter, grunnar og utfall. Det er også mogleg å få ut ulike rapportar basert på utvalskriteria. Sjå meir på www.hjorteviltregisteret.no under fana fallvilt. VIKTIGE DATOAR Å HUGSE Figuren er henta frå Hjorteviltportalen (www.hjortevilt.no). 7

RELEVANTE NETTSTADER Hjorteviltregisteret: www.hjorteviltregisteret.no Miljødirektoratet: www.miljodirektoratet.no Norsk institutt for naturforvaltning: www.nina.no Naturdata as: www.naturdata.no Statistisk sentralbyrå: www.ssb.no Lovdata: www.lovdata.no Hjorteviltportalen: www.hjortevilt.no Foto: Annbjørg Bue HJORTEJAKT OG FORVALTNING I ETNE KOMMUNE Etne kommune består av eit totalareal på 78,4 km 2 og av dette er 244,1 km 2 godkjent som teljande hjorte areal. I 13 var det felt 388 hjort i Etne. Kommunen er delt inn i 62 aktive hjorteviltvald med teljande areal frå 12 dekar til 1484 dekar. Viltnemnda vedtok den 19.3.14 å tilrå at kommunestyret hever minstearealet for hjort frå 3 dekar til dekar. Kommunen si målsetting Hovudmål for hjorteforvaltninga i Etne er dei same som Det Interkommunale Hjorteviltutvalget har for perioden 13 1: Stammene av hjort skal stabiliserast innanfor eit nivå som til ei kvar tid skal vurderast som bærekraftig av kommunen, både i høve til kvaliteten til stamma og i høve til verksemda i andre samfunnssektorar. Hjortestammene skal ha ein biologisk forsvarleg kjønnsog aldersstruktur og oppretthalde sin naturlige genetiske variasjon. Hjortestammene skal ikkje representere ein trussel mot anna biologisk mangfald. Hjortestammene skal gi mest mogeleg stabil avkastning som grunnlag for ei sunn økonomisk og rekreasjonsmessig utnytting. Regionen har som overordna mål at ein ønskjer større dyr i framtida (auka kroppsvekt/slaktevekt). Regionen har også som mål at ein skal redusere skadeomfanget knytt til skog og jord og ha færre trafikkdrepne hjort. Viltforvaltninga i Etne kommune Viltnemnd 11 1 Medlemer Varamedlemer John Kåre Opheim, leiar Per E. Rullestad Reidar Åsbø Einar K. Sævareid Reidar Frette Torbjørn Åsheim Roy Martin Øyjord, nestleiar Albert Inge Rafdal Gisle Eintveit Ingelin Stålesen Møteplan og saksdokument finn du på Etne kommune si heimeside. Etne kommune er medlem av Det Interkommunale Hjorteviltutvalet for Karmøy, Bokn, Haugesund, Tysvær, Vindafjord, Sauda, Suldal, Etne og Sveio. Hjorteviltutvalet har tilbod om sporhund og utfører også jaktoppsyn. Sporhundsentralen si hovudoppgave er å organisere og gjennomføre ettersøk etter skada vilt for vald både i samband med jakt og påkjørslar, samt å driva opplysningsarbeid i området. Vakttelefonar: Olav Matre: 99 66 796 (Vindafjord og innover) Sigvald Stangeland: 9 64 32 (Tysvær og utover) Får du ikkje kontakt på telefonnummeret for din kommune, prøver du berre det andre nummeret. E-post: John Kåre Opheim: jok-op@online.no Annbjørg Bue: annbjorg.bue@etne.kommune.no NATURDATA AS Naturdata er et aksjeselskap med hovedkontor i Røyrvik og et avdelingskontor i Trondheim. Firmaet har fire ansatte med bakgrunn innen grønn sektor. Våre viktigste produkter og tjenester: Drift, utvikling og support knyttet til det nasjonale Hjorteviltregisteret Drift, utvikling og support knyttet til den digitale innleveringstjenesten av sett elg- og sett hjort-skjema, www.settogskutt.no Kurs i bruk av Hjorteviltregisteret Bearbeiding og tilrettelegging av data for ulike aktører Innlegging og kvalitetssikring av sett elg-/ sett hjort-data i Hjorteviltregisteret Foredrag om Hjorteviltregisteret og relaterte tema Hjorteviltplaner på kommunalt, regionalt eller fylkesplan Brosjyrer med Elgdata og Hjortedata Arrangerer årlig Naturdatas viltkonferanse på Værnes Naturdata as, Postboks 7, 7898 Limingen Tlf. 74 33 3 www.naturdata.no www.facebook.com/naturdataas Design, layout og trykk: DesignTrykk AS