1 IT II-91 Havforskningsinstituttet TOKTRAPPORT FARTØY: AVGANG: ANKOMST: OMRÅDE: FØREMÅL: PERSONELL: INSTRUMENT PERSONELL: F/F "G.O.SARS". Hammerfest, 10. oktober 1990. Bergen, 1. november 1990. Kystbankane frå Vest-Finnmark ti Lofoten, Hatenbanken og bankane utanfor Møre og Romsda. Eggakanten frå Tromsøfaket ti Møre. Karteggje utbreiing og mengd av botnfisk, med hovudvekt på sei og uer. B.K. Berntsen, L. Kavenes, M. 'Møgster, K. Nedreaas, H. Skogstrand. T. Mørk, A. Romso Gjesteforskar frå det spanske havforskningsinstituttet i Vigo, Juan Francisco Saborido, var med under heie toktet. Sekretær i Nordand Fykesfiskarag, Britt Johansen, var om bord fram ti 17.10. (anøp Harstad).
2 INNLEIING I oktober 1990 vart det for sjette år på rad føreteke ei kartegging om hausten av førekomstane av sei på kystbankane frå Ve.st-Finnmark og sørover. Føremået med desse undersøkjingane er å skaffe fangstuavhengige data for storeiken av seibestanden nord for 62 N ti hjep i bestandsanayser. Toktet er agt opp spesiet for å karteggje førekomstane på fet der det bir drive tråfiske etter sei. Desse førekomstane bir normat dominert av 3-5 år gama sei som står gunstig ti for akustisk mengdemåing, i motsetnad ti dei grunnare områda' nærare kysten der ujamn botn ofte gjer akustisk mengdemåing vanskeeg og der forskningsfartøya som rege ikkje kjem ti med trå. Her står det også garn- og inebruk som det må takast omsyn ti for å unngå brukskoisjonar. I tiegg ti seien bir det også føreteke ei kartegging av torsk, hyse og uer i undersøkjingsområdet. Å få ei god og tifredsstiande kartegging av både sei og uer kan tides vere vanskeeg. Seien står ofte i svært tette konsentrasjonar over eit ite område, og for å få ei god dekking trengs eit tett kursnett. Ueren finst også i same område som seien, men han står dessutan djupare og når det gjed snabeuer, også fritt i sjøen utanfor eggakanten. GJENNOMFØRING Kursnett og stasjonar er vist i Figur 1 og 2. Den trå/akustiske dekkinga starta ved Hjemsøya nord for Hammerfest, og vart utført omag som åra før ned ti Røstbanken. Også i år avsette vi tid ti å få prøve av og karteggje uerførekomstane angs og utanfor eggakanten. Vi hadde stadig kontakt med bruksvaktfartøy som i tiegg ti oppysningar om kvar det stod garn og ine, gav verdifu informasjon om arts- og storeiksamansetjing i dei kommersiee fangstane i øyebikket. Denne gode kontakten var ti stor hjep, spesiet der dåreg botn eer fastståande reiskap gjorde det umogeeg å få teke ein tråprøve. Av bruksvaktfartøya fekk vi også oppyst namn på fiskebåtar i dei aktuee områda sik at vi kunne ta direkte kontakt med desse om vi vie. Med M/S "Dagny Kristin" gjorde vi avtae om å få tisendt frasen rund båkveite for prøvetaking i Bergen.
3 Langs eggakanten vest av Trænabanken meom 65 30'N og 67 N på 370-525 meters djup, har det frå sutten av oktober og fram ti over nyttår sidan 1988 bitt gjort gode tråfangstar av særeg snabeuer (90-95%}. Etter å ha avsutta på Røstbanken, gjekk vi ti dette området for å få adersprøve av ueren og for å få karteggje førekomstane akustisk. Vi hadde kontakt med fabrikkskip som tråa i området. Desse rapporterte om meir variabe fangstar (særeg dag-natt} enn i 1988-1989, og gjennomsnitteg døgnfangst kunne vere ca 12 tonn hos dei beste. Dagnatt forskjeane jamna seg ut i november-desember, og gjennomsnitteg døgnfangst kunne då vere ca 20 tonn. Gjennomsnitteg døgnfangst i oktober-desember 1989 var ti samanikning også ca 20 tonn. Av M/S "Kongsfjord" fekk vi nyttige oppysningar om tråbotn og fiskeåtferd. Dei hadde temperatur sensorar på tråen og rapporterte om store svingingar med innimeom ave temperaturar. Trænabanken vart passert på veg innover, men her bør det gjerast ei betre dekking neste år. Takka vere oppysningar frå fiskefåten om tråbotn på den "vanskeege" Skinnabanken fekk vi i år også gjort ei kartegging her. Hatenbanken vart dekka som i fjor. På denne årstida må ein rekne med å bi hindra av dåreg ver. I år hadde vi storm eit par gonger utanfor Troms og Vest-Finnmark, men vidare sørover var vi svært hedige. I fjor fekk vi derimot fu storm i det vi skue starte undersøkjingane på Møre, og dette området vart då ikkje undersøkt. Det vart difor agt vekt på å få ei god dekking av Møre i år. Her føregjekk det også eit godt. tråfiske etter sei med m.a. to tyske tråarar. Eggakanten vart undersøkt forbi Aktivneset og vest ti britisk sone {E 1 30'}. Berre fisk innanfor dei avgrensa områda som er vist på fordeingskarta har bitt inkudert i mengdeutrekningane. Campeen-1800 reketrå og Firkøvertrå vart nytta for h.h.v. botn og peagisk tråing. Bergen-ekko-integrator (BE} presenterer ekkomengda i kvadratmeter refekterande overfate pr kvadrat nautisk mi. Dette bir rekna om ti anta sei ved hjep av faktoren C = 2,49 x 10 6 x L- 2 18 C tisvarar ein måstyrke TS = 10 og (o/4n} = 21,8 og L - 74,9, der L er fiskeengd og o {sigma} er refekterande overfate for ein einskid fisk med den engda. For torsk og hyse nyttast den same formeen, medan formeen for uer er C= 5,20 x 10 5 x L- 2 0 som svarar ti TS = 20 og L- 67,87.
4 RESULTAT Hydrograf i Det vart teke 62 sondestasjonar (Figur 2). Temperaturen i 10 m, 100 m og ved botn er vist på Figur 3 5. Samanikna med måingar gjort i det undersøkte området under tisvarande tokt tidegare år er temperaturane i ae djup, også ved botn, omag 1 C høgare i 1990. Dette året framstår såeis som det varmaste. Det vart registrert vatn med temperatur over 10 C heit nord ti utanfor Tromsø, også ved botn. Fører sirkuasjonen i havet ti at når vi registrerer høge temperaturar i eit område, så må kadare vatn strøyme inn i systemet ein annan stad? Fabrikktråarar som tråa-etter snabeuer og båkveite angs eggakanten rapporterte i ae fa om svært varierande temperaturar ved botn angs Trænaegga med tides uventa ave temperaturar. Måingane som vart gjort under toktet stadfestar dette, og Figur 5 viser også ein skarp temperaturfront i dette området med o o o kort avstand meom minusgrader og + 5-7 C. Temperaturar under O C vart registrert frå ve 600 meter og djupare. Lenger sør, utanfor Aktivneset, var det minusgrader i 540 meters djup og djupare. Utanfor Vesteråen og nordetter var temperaturane i dei same djupa ti samanikning + 4-5 C. Vi har diverre ikkje så gode temperaturmåingar angs eggakanten på denne årstida tidegare år, og det er føgjeeg vanskeeg å uttae seg om desse store temperaturforskjeane over små område var spesiet for 1990. Dette bør føgjast opp ved framtidige tokt. Sike var i as j onar i temperaturen har nok. inn verknad på utbreiinga av dei fiskbare førekomstane av snabeuer og båkveite. Sei Utbreiinga av sei er vist på Figur 6. Heie vegen frå Hjemsøya og sørover ti Røstbanken var det registreringar av 5 år og edre sei. Særeg kring bankane, og her føregjekk det også eit godt fiske på sik stor, fin sei. Nærast kysten ved Sørøya-Fugøya stod det 1-åringar, og oppe på Nordvestbanken, Maangsgrunnen og Sveinsgrunnen var det mest 2, 3 og 4-åringar. Sama mengd (anta) av 2 år og edre sei i dette nordege området fordete seg med 95,6 miionar no~d for 69 N og 67,4 miionar meom 67 N og 69 N (Tabe 1). På Trænabanken, Skinnabanken/Hatenbanken og Frøyabanken vart mengda
5 av sei utrekna ti h.h.v. 1,2 mi., 63,7 mi. og 8,1 mi. individ. På Skinnabanken/Hatenbanken føregjekk det eit bra fiske med garn og ine angs kantane etter større sei, og med trå oppe på banken etter 3-4 år gama sei. I år vart det gjort ei tifredsstiande dekking av seien på Møre. Førekomstane var dominerte av 2 og 3 år gama sei (32-45 cm) rundt og ike over minstemået på 35 cm. Den minste fisken stod nærast kysten. Mengda av 2 år og edre sei vart i 1990 totat utrekna ti 405 miionar individ (Tabe 1). Dette var 178 miionar (78%) meir enn i 1989. Det var på Hatenbanken og særeg på Møre at det i 1990 vart registrert ein markert auke. Store svingningar innan områda frå år ti år har nok, i tiegg ti dødegheit som føgje av fiske og naturege forhod, ein samanheng med årskassestyrke og ader på fisken. Dette siste er gjerne knytta ti seien sitt vandringsmønster., Ser vi på tidsserien tibake ti 1985 viser resutata frå toktet i 1990 at 1988-årskassen kjem reativt sterkt ut i heie området. Likeve, varierande ader for utvandring frå kystområda kan vise seg å vere eit probem når det gjed å bruke resutata som indeks for årskassestyrke. Tekst-tabeen under viser styrken (anta i miionar) av dei uike adersgruppene samanikna med midde styrke i den tida desse undersøkjingane har pågått. Nord for 67 N Hatenbanken Møre ALDERS- Midde Midde Midde GRUPPER (85-90) 1990 (88-90) 1990 (86-90) 1990 2 36,5 110,0 2,7 8,0 38,4 138,0 3 37,3 19,4 13,7 37,2 23,3 23,7 4 30,4 13,0 14,0 17,6 6,8 6,4 5 7,3 7,0 5,5 4,1 2,2 1,9 Tabe 1 viser adersfordeinga i kvart hovudområde dei fem åra undersøkjingane har pågått. I det nordege området var det venta at 1986- og 1987-årskassane som var sterkt representerte ute på kystbankane i 1989, hadde vist seg sterkare i 1990. Kor tigjengeeg seien var for tråfiske varierte gjennom døgnet. Tettare konsentrasjonar viste seg om kveden og natta. Om mogeeg bør
6 difor 'akustisk mengdemåing av sei føretakast både dag og natt i same område. Ae fiskarar frå engst nord ved Hjemsøya og sørover ti Møre retta seg også mykje etter månefasane når det gjadt fiske etter sei. Seien stod ettast tigjengeeg for fangst kring nymåne. Lengdefordeinga av seien i dei uike områda er vist på Figur 7. Desse viser at 30-42 cm fisk (2-åringar) dominerte nord for 67 N og på Møre, medan 40-54 cm fisk (3- og 4-åringar) dominerte på Hatenbanken. Større og edre.fisk var det mest av nord for 67 N, særeg nord for 69 N. Gjennomsnittsengda for 2- og 3-åringar viste seg å vere noko større nord for 67 N enn enger sørover. 'Teksttabeen under viser kor mykje dei kartagde mengdene under toktet utgjorde i prosent av utrekna seibestand (VPA) pr. 1.1.90. Ader 2 3 4 5 6+ VPA pr. 1.1.90 162,4 124,8 81,7 31,8 118,6 Tokt 256,0 80,3 37.0 13,0 19,1 Tokt som % av VPA 158 64 45 41 16 Torsk og hyse Fordeinga av torsk/hyse er vist på Figur 8. Det meste (75%} av torsken vart registrert nord for 69 N. Resten fordeer seg ikt meom o o områda 67 N-69 N og Møre, med meir reine førekomstar av stor torsk i det nordege området. Generet vart det nord for 67 N gjort registreringer av stor, fin torsk over eit vidt område. Tota mengd av 1 år og edre torsk vart i 1990 utrekna ti 38,0 miioner mot 13,7 miioner i 1989 (Tabe 2). Berre 5.3 miioner (1,9 miioner i 1989} av dette vart registrert sør for 67 N. Området Skinnabanken/Hatenbanken var nesten fritt for torsk (0,9 miionar individ}. Totat i det undersøkte området vart det registrert fisk frå 6-16 cm (0- gruppe} ti over 120 cm, men hovudsakeg fisk på 40-70 cm {Figur 9}. o Nord for 67 N vart forhodet meom kysttorsk og norsk-arktisk torsk studert, og dette viste ei banding over heie området. Prøvar tekne
7 nord for 70 30' ~iste at 4 år og yngre fisk var dominert av kysttorsk, medan 4 år og edre fisk var dominert av norsk-arktisk torsk. Lenger sørover var det ei banding innanfor ae adersgrupper, også heit sør ti 68 N. Undersøkjing av kjønnsmodning viste at a torsk enten var umoden (stadium 1) eer utgytt/kviande (stadium 4). Heit sidan toktet i 1988 har resutata vist at 1988- årskassen av hyse er reativ sterk. I 1990 utmerkar denne årskassen seg fortsatt i styrke, men.den individuee engdeveksten er varierande (26-43 cm). Gjennomsnittsengda av 2-åringane nord for 67 N, på Hatenbanken og på Møre var h.h.v. 34,2 cm, 29,2 cm og 37,8 cm. Hatenbanken ski seg kart ut ved at seien her er iten for aderen. Nøyaktig det same gjer seg også gjedande for 1- og 3-åringar. Kva årsaka er ti at hysa på Hatenbanken ski seg ut, om det skudast mindre tigang på føde, eer om vi har å gjere med ein eigen hyse popuasjon i området, kan vi enno ikkje uttae oss om, men desse observasjonane må særeg takast omsyn ti ved panegginga av framtidige tokt. Totat anta 1 år og edre hyse vart utrekna ti 185,6 miionar, som var 78,6 miionar meir enn i 1989 (Tabe 3). Dette fordete seg med 71,8 miionar nord for 67 N og 113,8 miionar sør for 67 N. I tiegg kjem 358,7 miionar som O-gruppe, noko meir frå Hatenbanken og sørover enn enger nord. Dette høge 0- gruppe estimatet tyder på ein god 1990- årskasse. Det ser atså ut ti at vi har ein god 1988- og 1990- årskasse, men med ein svakare 1989-årskasse imeom. Tota engdefordeing av hyse er vist i Figur 10. Uer Fordeing av ae uerartane sama er vist på Figur 11. Mykje av ueren, både vaneg uer og snabeuer, stod angs eggakanten. Snabeueren stod også peagisk på 400-500 meters djup frå eggakanten og utover i havet, tettast innmed kanten, svært spreidt enger ute. Lusueren stod inne på sjøve kontinentasokkeen, men ned. mot større djup i sør enn i nord. Langs kanten frå Trænadjupet og sørover mot 65 N starta det også i 1990 eit fiske med botntrå etter uer då "G.O.Sars" var i området. Det er snabeuer som dominerer registreringar og fangstar i dette området. Djupare enn 480 meter innehedt fangstane med botntrå ca 95% snabeuer, medan det grunnare var meir vaneg uer sjøv om det vart registrert svært ite av denne arten i dette området. Saman med vaneg uer og vidare innover på kontinentasokkeen vart det registrert tides store mengder med usuer. Vertihøva var særdees gode under dekkinga av dette området, oftast nemnt som Trænaegga. Store
8 fuktuasjonar i temperaturen ved botn kring 500 meter hadde tydeeg innverknad på fisket. Ekkooddet viste også putseege suttar på registreringane. Fabrikktråarane rapporterte om kare-døgnvariasjonar med dåreg fiske om natta. Mykje av den akustisk registrerte snabeueren stod peagisk, ofte saman-med maneter, kri og komue. Seinare rapportar frå tråarane om utjamning av døgnforskjeane kan tyde på at snabeueren si eiga åtferd/vertikavandring sett i saman med kortare dagar og mindre ys kan vere ei forkaring. I 1990 vart det atså gjort ei tifredsstiande dekking av ueren angs Trænaegga (Figur 12). Innanfor strekninga N65 30'-N67 har eit area på 938,4 2 nm bitt agt ti grunn for utrekninga av reine snabeuer førekomstar, og i tiegg 219,2 nm 2 med banda registrering av ae tre uerartane. Iat vart mengda av snabeuer angs Trænaegga utrekna ti 17,8 miionar individ som tisvarar ca. 10 800 tonn, og mengda av vaneg uer vart utrekna ti 1,3 miionar individ som tisvarar ca. 1 100 tonn. Lengdefordeinga (Figur 13c) viser at det berre er vaksen snabeuer i dette området, i ae fa på denne årstida. Langs og utanfor eggakanten frå Storegga og vestover forbi Aktivneset ti Britisk sone vart det også registrert snabeuer om enn i mindre mengder. I dette Møre-området vart tota mengd av snabeuer utrekna ti 8,9 miionar individ. Dei peagiske registreringane ved eggakanten omkring Aktivneset var komue. Ved botn vart det gjort fangst av usuer (stor fisk oppti 31 cm) på 500 meters djup. Mengda av vaneg uer totat innanfor dei avgrensa områda som er vist i Figur 11 vart utrekna ti 72,7 miionar individ mot 46,8 miionar individ i 1989. Av dette vart 16,1 miionar registrert på Hatenbanken og Møre. Lengdefordeinga viser_ to store toppar, 22-27 cm og 34-43 cm {Figur 13 a). Vaneg uer mindre enn 30 cm vart i det at vesentege registrert nord for 69 N. Mengda av snabeuer vart, ink. Trænaegga, utrekna ti 225,0 miionar, her er det teke med 126,8 miionar uidentifiserte uer under 20 cm nord for 69 N. Det vart ikkje registrert snabeuer i det undersøkte området frå Trænabanken ti Frøyabanken. Lengdefordeing er vist i Figur 13b,c. Mengda av usuer innanfor dei avgrensa områda vart utrekna ti heie 1297,0 miionar individ mot 846,4 miionar i 1989. Av dette vart 916 miionar registre~t i området Trænabanken-Frøyabanken. Lengdefordeing av usuer er vist på Figur 13d.
9 Andre artar. Komue vart registrert i store dear av det undersøkte området {Figur 14). Ader- og engdeprøvar er agra i databasen. Langs eggakanten kan komue og uer (særeg snabeuer) stå saman i same djup, og dei gjev ofte svært ike ekkosigna. For å vere sikker på kva art som bir registrert akustisk, må det tråast ofte. Av faunistisk interesse kan nemnast Chauiodus soani. Ein svart, ca. 20 cm djupvassfisk med stor kjeft som vart fanga peagisk utanfor Trænaegga og Aktivneset. Bergen, januar 1991 Kje Nedreaas
10 Tabe 1. Mengd av.sei registrert i det undersøkte området fordet på årskassar {anta i miionar). År Årskasse 1988 1987 1986 1985 1984 1983 1982 1981 Nordeg område Totat 1985 7,8 12,3 6,1 1986 46,1 88,9 4,3 2,4 1987 + 31,1 101,6 1,8 0,5 1988 0,5 11,9 25,4 7,3 0,2 0,1 1989 54,2 60,3 32,2 17,8 --14,6-- 1990 110,0 19,4 13,0 7,0 7,6 -- 6,0-- 27,4 145,0 134,9 45,4 179,0 163,0 Hatenbanken 1988 + 2,7 19,8 9,4 0,7 0,2 1989 0,1 1,2 4,6 3,0 -- 9,0-- 1990 1 8,0 37,2 17,6 4,1 2,3 -- 0,4 32,8 17,8 69,6 Møre 1986 3,4 19,6 4,7 2,1 1987 4,5 22,9 16,9 2,6 2,1 1988 39,5 42,1 1,1 0,6 0,2 + 1989 6,7 8,3 4,8 3,8 -- 6,4 1990 138,0 23,7 6,4 1,9 1,5 -- 1,3 33,0 51,0 83,5 30,1 172,8 Inkuderer mindre registreringar på Trænabanken, Skinnabanken og Frøyabanken.
11 Tabe 2. Mengd åv torsk registrert i det undersøkte området fordet på årskassar (anta i miionar). År Årskasse 1989 1988 1987 1986 1985 1984 Edre Totat 1986 1987 1988 1989 1990 3,9 2,9 10,8 7,4 2,7 1,0 9,3 32,0 25,0 15,0 13,7 38,0 Tabe 3. Mengd av hyse registrert i det undersøkte området fordet på årskassar (anta i miionar). År Årskasse 1990 '1989 1988 1987 1986 1985 1984 Edre Totat 1986 1987 1988 1989 10,9 75,4 12,4 5,5 4,6 7,7 1,4 1990 358,7 68,7 86,6 11,6 9,6 3,6 2,1 3,4 275,0 75,0 125,0 118,0 544,3
Figur 1. Kursiner og tråstasjonar. 517
1 s 10. 15 20 25 n ~~~~~~--~~~~~~~--~~~~~~~--~~~~~~ Figur 2. Kursiner og hydrografiske stasjonar.
10 10 o 15 20 25 720+-~~--~~~--~~~--~~~~~~~~--~-~~--~~~--~~~--+ 66 \:) 64 Figur 3. Temperatur i 10 meter.
5 Q 10 o 25 o 70 9-) 64 Q Figur 4. Tempe ratur i 1 OO meter.
25 Figur 5. Temperat ur ved bot. n.
10 10 o 15 20 25 7200+-~--~~~-L--~~--L-~--L-~--~~--~~--~~--~--~-L--~~--~~--~-t Figur 6. Registreringar av sei, oktober 1990. Eininga er kvadratmeter refekterande overfate pr kvadrat nautisk mi. Område med integratorverdi over 100 er skraverte.
35 30 a 25 tz 20 ~ g: IS O 20 10 LENGD L Ctr BO b m ~ 20 O 20 LENGD cm 60 BO 50 c i 30 20 O 20 10 nnn LENGD 1. C\ 60 BO Figur 7. Lengdefordeing av sei. A. Nord for 67 N. B. Skinnabanken/Hatenbanken. C. Møre.
1" s 10 o 15 20 25 72 ~~---L--~-L--~~--~--~-L--~~--~~---L--~~--~~---L--~~--~~--~--t Figur 8. Registreringar av torsk/hyse, oktober 1990. kvadratmeter refekterande overfate pr kvadrat nautisk med integrator-verdi over 10 er skraverte. Eininga er mi. Område 20 20 i O 60 LENGO 1. C LENGD C1t1 80 Figur 9. Sama engdefordeing av torsk i heie det undersøkte området. Figur 10. Sama engdefordeing av hyse i heie det undersøkte området.
10 s 10 o 15 zo 25 72 +-~--~~~~~~--~~--~~--~~~--~~--~~--~~~--~~--~~--+ Figur 11. Registreringar av uer (ae tre artar sama), oktober 1990. Eininga er kvadratmeter refekterande overfate pr kvadrat nautisk mi. Område med integratorverdi over 100 er skraverte.
o o o 6 7 8 --------~--------------------~--------------------+-------------------n o 66~----+-~~~~~-----------r---------------------+--------------------~ Figur 12. Kart over det undersøkte området angs Trænaegga. Djupnkotane for 500 m og 600 m er innteikna. Området med banda registreringar av ae tre uerartane er skravert (219,2 nm 2 ), medan det i området utanfor (938,4 nm 2 ) berre var snabeuer.
O a 20 30 10 50 LENGD L cm 25 20 b... 15 ~ 10 to 20 30 10 50 LENGO L C' 30 25 c 20 15 O n~ ~nn to 20 30 10 50 LENGD c. 25 20 d... 15 O to 20 10 50 LENGD L c. Figur 13. Lengdefordeing av uer. A. Vaneg uer. B. Snabeuer (eksk. Trænaegga). C. Snabeuer angs Trænaegga. D. Lusuer.
1 s 10 o 15 20 25 n T-~--~~--~~~--~~--~~--~~~--~~--~~--~-L--~~~--~~--+ Figur 14. Registreringar av komue, oktober 1990. kvadratmeter refekterande overfate pr kvadrat nautisk med integratorverdi over 100 er skraverte. Eininga er mi. Område