Energiutgreiing Lindås kommune

Energiutgreiing Lindås kommune 2011

SAMANDRAG Knarvik sett frå Høgstefjellet i Bergen kommune (kjelde:wikipedia) Lindås kommune Innbyggarar Storleik husstandar Næringsliv Nybygging Vassboren varme Vasskraft Vasskraftpotensiale Nettutfordringar 14 516 pr. 01.01.2011 Auke på 230 personar i 2010 2,48 pers. pr. husstand. større enn snittet i fylke og land Olje og gassindustri Mange små bedrifter 72 nye bu-einingar i 2010 8 kommunale bygg har vassboren varme Liten el.produksjon i kommunen (4 GWh) 90 GWh (NVE) Planar om utvikling i Knarvik- og Mongstadområde vil krevje tiltak i hovudnettet på sikt. I følgje Forskrift om Energiutredninger utgitt av NVE i januar 2003 skal områdekonsesjonær utarbeide, årleg oppdatere og offentleggjere ei energiutgreiing for kvar kommune i konsesjonsområdet. Frå 2009 er forskrifta endra, slik at rullering berre vert kravd annakvart år. Energiutgreiinga skal beskrive noverande energisystem og energisamansettinga i kommunen med statistikk for produksjon, overføring og stasjonær bruk av energi. Energiutgreiinga skal vidare innehalde ei vurdering av forventa energietterspurnad i kommunen, fordelt på ulike energiberarar og brukargrupper. Endeleg skal energiutgreiinga beskrive dei mest aktuelle energiløysingane for område i kommunen med forventa vesentleg endring i etterspurnaden etter energi. Inkludert i dette skal områdekonsesjonæren ta omsyn til grunnlaget for bruk av fjernvarme, energifleksible løysingar, varmegjenvinning, innanlandsk bruk av gass, tiltak for energiøkonomisering ved nybygg og rehabiliteringar og verknaden av å ta i bruk energistyringssystem på forbrukssida m.m. Intensjonen med forskrifta er at lokale energiutgreiingar skal auke kunnskapen om lokal energiforsyning, stasjonær energibruk og alternativ på dette området. På denne måten skal lokale energiutgreiingar medverke til ei samfunnsmessig rasjonell utvikling av energisystemet. Tabellen nedanfor viser sentrale nøkkeltal for den stasjonære energibruken i kommunen. Detaljert oversyn fins i vedlegg. Hovudtal for 2010 [GWh] Elektrisitet Petroleum Gass Biobrensel Avfall, kol, koks Totalt Hushald 99,1 1,1 0,7 24,5 0,0 125,3 Hytter og fritidshus 11,4 0,0 0,0 0,0 0,0 11,4 Tenesteyting 61,8 7,4 1,4 0,1 0,0 70,7 Industri 492,7 1,5 6 196,7 0,0 0,0 6 690,9 Fjernvarme 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 Primærnæring 2,7 0,1 0,0 0,0 0,0 2,8 Sum 667,7 10,1 6 198,7 24,6 0,0 6 901,1 I denne rulleringa har vi spesielt sett på utfordringar for utnytting av spillvarme på Mongstad, og energiforsyning til nye planlagde bustadområde, i bl.a. i området Knarvik - Aversund. Side 2 av 34

INNHALD SAMANDRAG... 2 INNHALD... 3 1 UTGREIINGSPROSESSEN... 4 2 KOMMUNEN... 5 2.1 FOLKETAL OG BUSETNAD 6 2.2 NÆRINGSLIV 7 3 LOKALT ENERGISYSTEM... 8 3.1 INFRASTRUKTUR FOR ENERGI 8 3.2 ENERGIBRUK 10 3.3 VASSBOREN VARME 14 3.4 LOKAL ENERGITILGANG 15 4 UTVIKLING ENERGIBRUK... 16 4.1 FRAMSKRIVING AV ENERGIBRUK 16 4.2 UTFORDRINGAR FOR ENERGIFORSYNINGA 17 5 NY ENERGITILGANG... 18 5.1 SMÅKRAFT 18 5.2 VINDKRAFT 18 5.3 BIOENERGI 19 5.4 SPILLVARME 19 5.5 AVFALL 19 5.6 ANDRE ENERGIKJELDER 19 6 AKTUELT OMRÅDE... 20 6.1 KNARVIK - ALVERSUND 20 6.2 MONGSTAD 21 7 FØRESETNADER... 23 7.1 SPESIELLE FØRESETNADER FOR LINDÅS KOMMUNE 23 7.2 GENERELLE FØRESETNADER 23 8 VEDLEGG... 24 8.1 ENERGIBRUK 24 8.2 DEMOGRAFI OG NÆRINGSLIV 25 8.3 ENERGIMERKING AV BYGG 26 8.4 STRAUMNETTET I FRAMTIDA 26 8.5 ENERGITEKNOLOGIAR 27 9 REFERANSAR... 33 PUBLIKASJONAR, RAPPORTAR ETC. 33 ILLUSTRASJONAR 33 FIRMA/ PERSONAR 34 Side 3 av 34

1 UTGREIINGSPROSESSEN Som områdekonsesjonær har BKK Nett AS engasjert SFE Rådgjeving til å bistå i utarbeiding av energiutgreiing for Lindås kommune i Hordaland fylke. Den første energiutgreiinga for Lindås kommune vart utarbeidd og presentert i 2004. Forrige energiutgreiing for Lindås kommune vart utarbeida i 2009. SFE Rådgjeving (rådgjevingsavdelinga til SFE Ktaft AS) har rullert utgreiinga for 2011. Statistikkane vart ajourførte og utvida i høve til Veileder for lokale energiutredninger 2-09. Endringane var i hovudsak framstilling av energibruk både med og utan temperaturkorrigering og innføring av brukarkategorien Hytter og fritidshus. Det vart lagt inn nye prosentsatsar for temperaturkorrigering og utgreiinga vart oppdatert med omsyn på kjende endringar i framtidige energibehov. Ved rullering 2011 har utgreiinga fått ny layout der tekst med grøn bakgrunn gjeld den aktuelle kommunen. Dette kapittelet skildrar kort korleis områdekonsesjonæren har valt å organisere arbeidet med den lokale energiutgreiinga. Samarbeid og eventuell kontakt med andre lokale aktørar vil du finne her. Organiseringa av samarbeidet med kommunen finn du og her. Dette inkluderer både avhaldne møte og oversyn over kva delar av kommunen si verksemd som har vore involvert eller bidrege med data. Der det er gjort lokale kartleggingar og innhenting av statistikk som ikkje er offentlig tilgjengeleg, er det gjort greie for kva data som er innhenta, korleis innhentinga er gjort og korleis denne informasjonen er lagra og eventuelt vidare bearbeidd. Alverstraumen (foto: Ole Jakob Aarland) Rullering 2011 Oppstartsmøte 10. mars 2011 Stad Frå kommunen Frå BKK BKK, Kokstad Christian H. Reinshol Helge Inge Fosse Einar Færø Ivar Magnus Natås Sverre Hellesen Kommunen Ved denne rulleringa har vi sett spesielt fokus på utnytting av spillvarme i Mongstad-området og energiforsyning til ny utbygging i Knarvik-området. Det vart gjort ein grundig gjennomgang av status og framtid. Kommunen bidrog på alle vis i dette arbeidet. Side 4 av 34

2 KOMMUNEN Lindås kommune ligg i Hordaland fylke og har eit innbyggartal på 14 516 (SSB pr. 01.01.2011). Lindås er den største kommunen i folketal i Nordhordland. SSB forventar vekst til 18 000 innbyggjarar i 2030. Kommunen har eit areal på 474 km². Heilt sør i Lindås ligg Knarvik som er senteret i kommunen og regionsenter for Nordhordland. Herfrå er det 30 km til Bergen sentrum. I 1994 fekk distriktet brusamband til Bergen over Nordhordlands-brua. Kommunen har eit typisk kyst klima med høgare middeltemperatur og færre graddøgn enn landsgjennomsnittet (4662). Klimadata for Lindås (Isdalstø) Middeltemperatur 6,9 C Nedbørsnormal 2 190 mm Graddagstal 3599 Energibruk i ein kommune avheng av faktorar som folkesetnad, type bygg, antal personer pr husstand, korleis lokalt næringsliv er sett saman, klimatiske tilhøve med meir. I dette kapittelet har vi tatt med slik informasjon som bakteppe for vidare skildring av energisystemet i kommunen. Vi har og tatt med særeigne tilhøve i kommunen som betyr noko for samansettinga og storleiken på energibruken. Dette gjeld til dømes viktige industri- og næringsverksemder. Alle detaljar om demografi og sysselsetting er å finne i vedlegg. Side 5 av 34

Bueiningar pr. år Energiutgreiing Lindås kommune 2011 2.1 Folketal og busetnad Utvikling folketal 20000 15000 10000 5000 0 2000 2005 2010 2015 2020 Utviklinga av folketalet i har betydning både for framtidig energibruk i husstandar og dei tenesteytande næringane. Mange kommunar i fylket opplever at folketalet har vorte redusert i større eller mindre grad. Folketal i kommunen Over 14 500 innbyggjarar Folketilvekst på 230 i 2010 Personar pr. husstand 2,8 2,6 2,4 2,2 2 2000 2005 2010 2015 2020 Kommunen Fylket Landet Det er ein nasjonal trend at storleiken på husstandane vert mindre. Dette ser vi igjen både i fylka og i dei aller fleste kommunane i landet. Husstandar i kommunen Fleire personar pr. husstand enn snittet i fylket og landet. 250 200 150 100 50 0 Nye bueiningar 2000 2005 2010 Utviklinga innan nybygging kan gi ein peikepinn på om folk satsar på å bu i kommunen og om det er tilflytting. (Tala før 2010 er usikre grunna etterslep i registrering i GAB-registeret) Nybygging i kommunen Om lag 70 nye bueiningar i 2010 Stor byggeaktivitet i kommunen 2000 Hytter og fritidsbygg Her ser vi antal hytter og fritidsbygg i kommunen registrert ved utgangen av kvart år. 1500 1000 500 0 2000 2005 2010 Hytter i kommunen 10 nye fritidsbustader fullført i 2010 1 790 fritidsbustader i kommunen pr. 2010. Side 6 av 34

2.2 Næringsliv Næringslivet i Lindås kommune er variert med omfattande industri og service. Viktigaste næring er industri, sterkt prega av oljeraffineriet på Mongstad (Statoil) heilt i nord med over halvparten av industriarbeidsplassane i kommunen. Elles er verkstadindustri viktig. Statoil Mongstad er den største industriarbeidsplassen i Lindås kommune. Jordbruket er mest utbredt på Lindås-halvøya. Primærnæring er sysselsetting innan jordbruk, skogbruk og fiske. Sysselsetting innan industri vert og kalla sekundærnæring. Dei tenesteytande næringane vert ofte kalla tertiærnæringar. Her er både offentleg og privat tenesteyting tatt med. Sysselsetting Kommunen Fylket Landet 0 % 20 % 40 % 60 % 80 % 100 % Primærnæring Industri Tenesteyting Sysselsetting i kommunen Flest sysselsette i industri knytt til olje og gass Mange sysselsette i serviceverksemder Side 7 av 34

3 LOKALT ENERGISYSTEM 3.1 Infrastruktur for energi Lokale energiutgreiingar skal i samsvar til forskrifta inkludere ei skildring av infrastruktur for energi og statistikk for denne. Av omsyn til tryggleik, har vi skildra infrastrukturen med tekst. 3.1.1 Elektrisitet Det alt vesentlege av det stasjonære energiforbruket i Lindås kommune (utanom Statoil Mongstad) blir dekt av elektrisitet. BKK Nett AS har områdekonsesjon og eig og driv fordelingsnettet i kommunen, med unntak av Mongstad industriområde der Statoil Mongstad har industrikonsesjon for levering til eigne anlegg. Forsyninga til Mongstad er ikkje omtalt eller medrekna i denne omgang. Nye planar for kraftproduksjonen i Mongstadområdet kan også ha ein positiv innverknad på den alminnelige forsyninga i Lindås kommune. Nettverksemda er regulert av Norges vassdragsog energidirektorat gjennom energilov og forskrifter. Dette inneber at økonomiske rammer og krav til opptreden og samhandling med andre aktørar er fastlagt. Totalt el.forbruk i Lindås via BKK sitt nett var i 2010 667,7 GWh. Elektrisk kraft i Lindås vert levert inn i kommunen over 132 kv regionalnett med tosidig tilknyting. Vidare vert krafta transformert til 22 kv som er høgspenningsnivået på fordelingsnettet. I tillegg vert om lag 10 % av forbruket levert direkte inn i fordelingsnettet frå kraftstasjonar på Tysse på Osterøy og nokre småkraftverk i austre del av kommunen. Kapasiteten i høgspenningsnettet avgrensar ikkje uttak til levering til kjente behov i ein normalsituasjon dei næraste åra. Det meste av dette fordelingsnettet har også tosidig innmating som sikrar reserveforsyning. Ein del linjenett er av eldre dato og inngår i plan for fornying. På sikt vil utvikling i samsvar med planar for Knarvik- og Mongstad-området krevje tiltak også i hovudnettet. Austre del av kommunen har ein del unytta vasskraftressursar. Det største, Eikefet Urdalsvassdraget er tatt inn i nasjonal verneplan. Potensiale for småkraftutbygging i øvrige vassdrag i denne delen er årsproduksjon på om lag 50 mill. kwh (50 GWh). Det meste er knytt til Romarheims-vassdraget. Nettkapasiteten både lokalt og på overføringslinjene er ein avgrensande faktor for utnytting av desse ressursane. Nettet i Lindås består 20 % kabelnett og 80 % luftnett. Nettverksemda er ei monopolverksemd, regulert av Norges Vassdrags- og Energidirektorat. Produksjon av elektrisk kraft er underlagt same reguleringsstyresmakt, men her er valgt ei konkurransebasert omsetningsform og eigarskapen er spreidd på fleire aktørar. Lokale energiutgreiingar har fokus på lokale tilhøve og då spesielt det som påverkar distribusjonsnettet. Dersom det er tilhøve som tilseier at tiltak i overliggande nett (regionalnettet) er nødvendig av omsyn til det lokale energisystemet, bør dette beskrivast i den lokale utgreiinga. Elles vil slike tiltak normalt vere å finne i dei regionale kraftsystemplanane. I skildringa av det lokale distribusjonsnettet har vi innarbeidd statistikk som kan danne grunnlag for vurdering av leveringstryggleik og framtidig utvikling av nettet i kommunen. Side 8 av 34

% GWh Energiutgreiing Lindås kommune 2011 8000 Hovudtal 2010 Grafen til venstre gir eit oversyn over dei ulike brukargruppene og kva type energi desse nyttar. 6000 4000 2000 0 Elektrisitet Petroleum Gass Biobrensel Avfall, kol, koks Hovudtal for kommunen Elektrisitet er den mest nytta energikjelda (unnateke Mongstad). Stort gassforbruk på Mogstad. 100,00 99,95 99,90 99,85 99,80 Leveringstryggleik 2005 2006 2007 2008 2009 2010 Kommunen Fylket Landet Feil- og avbrotsstatistikk for kommunen er framstilt grafisk her, samanlikna med tilsvarande data for fylkes- og landsgjennomsnittet. Vi har og tatt med utviklinga fram til i dag. NVE sin feil- og avbrotstatistikk er bearbeidd slik at leveringstryggleiken (0 til 100 %) kjem fram. Leveringstryggleik i kommunen Leveringstryggleiken i 2010 var på 99,954 %. Data for distribusjonsnett Høgspentlinjer 285 089 m Høgspentkablar 55 098 m Nettstasjonar 430 stk. Mastetransformatorar 159 stk. Lågspentlinjer 263 756 m Lågspentkablar 649 560 m Kabelskap lågspent 1 013 stk. Tilknytingspunkt 7 813 stk. Nettkundar 8 663 stk. I tabellen til venstre er dei viktigste elementa til distribusjonsnettet lista opp. Distribusjonsnett i kommunen God kapasitet pr. i dag. Planar om fornying av ein del av linjenettet Side 9 av 34

3.1.2 Fjernvarme/ nærvarme I Lindås kommune har det vore vurdert å etablere nær-/fjernvarmenett i samband med eksisterande byggmasse i Knarvik. Alle større offentlege utbyggingar i området som t.d. skular, sjukeheim og Nordhordlandshallen vert til rettelagt for fjernvarme i samband med utbygging/ rehabilitering. Nordhordland Bioenergi og BKK Varme har inngått ein intensjonsavtale om bygging av eit flisfyrt nærvarmeanlegg på 2,3 GWh. I første omgang er det tenkt å forsyne offentlege bygg, neste steg blir næringsbygg og tettbygde områder. Det er og planar om fjernvarme i Mongstadområdet. I enkelte byar og tettstader er det etablert fjernvarmeanlegg og/eller distribusjonssystem for gass. 3.1.3 Gass På Knarvik vidaregåande skule er det installert ein gasskjel som forsyner både den vidargåande skulen og ungdomsskulen. Det er planlagt bruk av propan (LPG) ved storkjøkken på nye Knarvik sjukeheim. LPG blir levert på trykk-containerar eller frå tankbil. Hausten 1999 starta produksjonen ved Vestprosess DA sin nye NGL fabrikk på Mongstad. Fabrikken produserer propan, butan og nafta med utgangspunkt i råstoff som kjem i rørleidning frå Kollsnes og Sture til Mongstad. 3.2 Energibruk Ved skildring av energibruk til stasjonære føremål i kommunen, er bruken delt opp mellom ulike energiberarar og ulike brukargrupper. Historisk utvikling og prognose for framtidig energibruk er framstilt grafisk i kapittel 4.1. Samansettinga i dagens energibruk er framstilt i form av diagram som illustrerer fordelinga mellom ulike energiberarar og brukargrupper. Vi har nytta SSB si detaljinndeling til dette. Energibruk i kommunen fordelt på energiberar: Energibruk pr. energiberar 100 % 80 % 60 % 40 % 20 % 0 % Kommunen Fylket Landet El Petroleum Gass Bio Avfall, kol, koks Energibruken er delt på følgjande energiberarar: Elektrisitet Biobrensel Gass Petroleum Kol/koks/avfall Energiberarar i kommunen El. mest brukte energiberaren (utanom Mongstad) Stort forbruk av gass (Mongstad) Side 10 av 34

Energibruk i kommunen fordelt på brukargrupper: Energibruk pr. brukargruppe 100 % 80 % 60 % 40 % 20 % 0 % Kommunen Fylket Landet Hushald Hytter og fritidshus Tenesteyting Industri Fjernvarme Primærnæring Energibruken er delt på følgjande brukargrupper: Hushald Fritidsbustader Tenesteyting Industri Fjernvarme Primærnæring Energibruk pr. sektor i kommunen Hushalda brukar mest energi (utanom industrien på Mongstad). Faktisk energibruk 2010 GWh Hushald 125,3 Hytter og fritidshus 11,4 Tenesteyting 70,7 Industri 6690,9 Fjernvarme 0,0 Primærnæring 2,8 Sum 6901,1 Klimakorrigert energibruk 2010 GWh Hushald 119,4 Hytter og fritidshus 11,4 Tenesteyting 67,6 Industri 6690,9 Fjernvarme 0,0 Primærnæring 2,7 Sum 6891,9 Energiutgreiinga viser både faktisk og klimakorrigert energibruk. Faktisk energibruk er den mengda energi som brukast det aktuelle året. Energibruk Mongstad All energibruk på Mongstad er med i utgreiinga for Lindås. Klimakorrigert energibruk er den mengde energi som ville ha vore nytta dersom det aktuelle året hadde hatt middeltemperatur. Energibruk i kommunen Statoil Mongstad er den klart største energibrukaren. Side 11 av 34

Kommunen Fylket Landet Energiutgreiing Lindås kommune 2011 3.2.1 Kommunal energibruk Tabellen under viser dei aktuelle bygg-gruppene med energibruk og areal i 2010. Energi Areal (GWh) (m²) Administrasjon 0,6 2 107 Barnehagar 0,5 2 364 Skular 7,0 37 743 Institusjonar 3,5 12 101 Idrettsbygg 1,0 6 000 Kulturbygg 0,2 : Sum 12,7 60 315 Tabellen nedanfor viser spesifikk energibruk samanlikna med snitt fylke og land. Energiutgreiinga skal seie noko om energiøkonomisering i kommunen med framlegg til konkrete tiltak. Denne gongen ser vi på kommunale bygg. I dette kapittelet er det sett nærare på energien som går med til å drive dei kommunale bygga. Dette bør vere av stor interesse for kommunane, då ein på denne måten kan sjå kor energieffektiv kommunen er. Etter kvart vil ein og få inntrykk av utviklinga i kommunen sin energibruk. For å gjere framstillinga meir informativ, samanliknar vi nøkkeltal med snitt i fylke og land for tilsvarande grupper bygg. Det finst ingen offentleg statistikk for dette, men vi har bearbeidd verdiar for areal og energikostnader som kommunane sjølve har rapportert inn gjennom KOSTRA (SSB). Spesifikk energibruk (kwh/m²) Administrasjon 268 225 207 Barnehagar 201 240 226 Skular 185 208 211 Institusjonar 292 208 207 Idrettsbygg 162 333 200 Kulturbygg 196 115 Kommunen sine bygg Kommunale bygg brukar meir enn norm Usikre tal på idrettsbygg Sparepotensiale Kommunen Norm Sparepot. (kwh/m²) (kwh/m²) (kwh/år) Administrasjon 268 215 112 709 Barnehagar 201 195 14 734 Skular 185 174 399 861 Institusjonar 292 236 678 450 Idrettsbygg 162 249 - Kulturbygg 237 - Sum 1 205 754 Sparepotensiale i kommunale bygg Om lag 1 200 000 kwh samanlikna med normtal. Side 12 av 34

3.2.2 Aktuelle tiltak i kommunale bygg Kommunen har totalt om lag 60 000 m² byggareal (registrert i KOSTRA). Bl.a. skular, barnehagar, rådhus, institusjonar og idrettsbygg. Her ser vi på aktuelle tiltak som kan redusere energibruken i dei kommunale bygga. Dette kan vere tiltak retta mot bygningskropp, oppvarmingsutstyr, ventilasjonsanlegg, styringssystem osv. Knarvik ungdomsskule (Kjelde: www.node.no ) Det har lenge vore arbeidd med å redusere energiforbruket til oppvarming i kommunale bygg. Kommunen har fått utarbeidd ein rapport der energiforbruket er kartlagt. Tiltak for vidare reduksjon i energiforbruket bør byggje vidare på dette. Berre gass kan nyttast som fossilt energikjelde i framtidige kommunale byggprosjekt. Det er gjort eit anslag for investeringsbehov for energireduserande tiltak i kommunale bygg. Det er m.a. sett av midlar til utskifting av vindauge på rådhuset og til tiltak på Lindås barnehage. Her føl ein opp intensjonane i den statlege energipolitikken, stadfesta i dei nye tekniske forskriftene. Sparetiltak i kommunale bygg Kartlegginga av energiforbruket i kommunale bygg er eit godt grunnlag for å utarbeide og prioritere ei samla tiltaksliste. Side 13 av 34

3.2.3 Hushaldningar Bustadstruktur Dette er ei framstilling som syner korleis folk bur i kommunen. Bur ein stor del av innbyggarane i blokk, vert energibruk pr. husstand lågare enn om dei fleste bur i einebustad Einebustad 77% Tomannsbustad 7% Rekkehus 9% Bustadblokk 3% Bufellesskap 0% Andre byggtypar 3% Bustadstruktur i kommunen Dei aller fleste bur i einebustad 20 000 15 000 10 000 5 000 0 Energibruk pr. husstand I grafen og tabellen til venstre ser du eit oversyn over energibruken til gjennomsnittshusstanden i kommunen, samanlikna med tilsvarande tal for snitt i fylke og land. Tala kjem frå SSB. Kommunen Fylket Landet Energibruk husstandar 2010 kwh Kommunen 23 506 Fylket 23 171 Landet 20 879 Husstandar i kommunen Brukar meir el. enn snittet i fylke og land. Brukar mindre bio enn snitt for fylket 3.3 Vassboren varme Knarvik ungdomsskule, Knarvik sjukeheim og Nordhordlandshallen har vassboren varme. Nye kommunale bygg vert planlagt med vassboren varme som hovudvarmekjelde. Alternativ til elektrisitet for byggoppvarming og tappevassoppvarming føreset vassbore (eller luftbore) system. Med vassbore system kan ein i tillegg til elektrisitet utnytte mange ulike energiberarar til oppvarming. Kommunen kan legge til rette for lokal utvikling av fjernvarmesystem ved å gjere aktiv bruk av Lov om planlegging og byggehandsaming. Side 14 av 34

GWh Energiutgreiing Lindås kommune 2011 3.4 Lokal energitilgang Utgreiinga skal innehalde eit oversyn over nytta energiressursar i kommunen. Det finst ingen god statistikk for uttak av biomasse til energiformål, men saman med ansvarlige for primærnæring i kommunen sin administrasjon har vi freista å gjere eit anslag for storleiken på uttaket. 3.4.1 Eksisterande el.produksjon Det vert produsert omlag 4 GWh elektrisk kraft (vasskraft) i Lindås kommune. Over 99 % av elektrisiteten som vert nytta i kommunen blir importert. I dette punktet er det gjort ei oppsummering av utbygd vass- og eventuell annan el.produksjon i kommunen, medrekna vindkraft. Elproduksjon i kommunen Liten vasskraftproduksjon Ingen utnytting av vindkraft 3.4.2 Annan, utnytta energitilgang Ved er den viktigaste form for biobrensel som er i bruk i Lindås kommune. Veden vert i stor grad henta av forbrukaren sjølv i eigen skog eller kjøpt på rot. Det er ingen engrosomsetning av ved i Lindås kommune. Det er ikkje venta reduksjon i bruk av biobrensel dei kommande åra. Knarvik sjukeheim har oljekjel som går når prisen på el.kraft er høgare enn oljeprisen. Her har vi lista opp andre energikjelder som vert nytta i kommunen i dag Annan energitilgang i kommunen Bioenergi (ved) som vert hogd i eigen skog eller kjøpt 3.4.3 Energibalanse Over 99 % av elektrisiteten som vert nytta i kommunen blir importert. Gassforbruket er i all hovudsak forbruk på Mongstad. Bioenergien som vert brukt i kommunen er i hovudsak ved til hushald. Då storparten av ved vert hogd privat finst ingen tall for faktisk vedhogst. 7 000 6 000 5 000 4 000 3 000 2 000 1 000 0 Energibalanse 2010 Forbruk dekka med import Forbruk dekka med produksjon Eksport Energibalanse beskriv forholdet mellom bruk av ulike energikjelder i kommunen, produksjon og import og eksport av energi over kommunegrensene. Kommunen sin energibalanse Importerer nesten all elektrisk energi Stort gassforbruk (Mongstad) Side 15 av 34

GWh GWh Energiutgreiing Lindås kommune 2011 4 UTVIKLING ENERGIBRUK Her har vi laga prognose for en sannsynleg utvikling av energietterspurnaden fordelt på energiberarar og brukargrupper i kommunen. Eventuelle større, framtidige endringar i infrastruktur og energianlegg vil du og finne her. Her finn du og generelle og lokale føresetnader for framskrivingane, saman med kommentarar til trendar i utviklinga. Utviklinga i energibruk kommenterast med omsyn til energiprisar og eventuelle andre større hendingar som kan ha betydning for utviklinga i energibruk. 4.1 Framskriving av energibruk Energibruken vert påverka av mange faktorar som klima, demografiske tilhøve, teknologisk utvikling, energiprisar, næringsstruktur og bustadstruktur. I tillegg betyr det mykje korleis folk sine forbruksvanar utviklar seg. Også lover og forskrifter vil ha effekt, t.d. gjennom krav til isolasjon og byggstandard. Faktisk energibruk fordelt på brukargrupper med prognose for dei neste 10 åra: 8000 7000 6000 5000 4000 3000 2000 1000 Energibruk med prognose 0 2003 2006 2009 2012 2015 2018 Hushald Tenesteyting Fjernvarme Hytter og fritidshus Industri Primærnæring Dette er ein stadstilpassa prognose som bygger på følgjande prinsipp: Kommunen sin eigen prognose for befolkningsutvikling Endringar i busetnad Vedtekne utbyggingar i kommunen Planlagde endringar innan industrien Detaljar om talmaterialet ligg i vedlegg 8.1. Faktisk energibruk fordelt på energiberar med prognose for dei neste 10 åra: Energibruk med prognose 8000 7000 6000 5000 4000 3000 2000 1000 0 2003 2006 2009 2012 2015 2018 El Petroleum Gass Bio Avfall, kol, koks Prognosert energibruk i kommunen Størst venta vekst innan industri og hushald. Bruk av gass og elektrisitet aukar mest. Side 16 av 34

4.2 Utfordringar for energiforsyninga Framskriving av dagens energibruk går i retning av auka bruk av elektrisk energi. Dette vil ikkje medføre større forsyningsproblem I høve vurdering av alternative energiløysningar, er det viktig å kjenne til lastsituasjonen i distribusjonsnettet. I område der elektrisitetsnettet nærmar seg ei kapasitetsgrense, kan det vere større samfunns-økonomisk lønsemd i å etablere alternative løysningar framfor å forsterke eksisterande infrastruktur Kommunen Nettet har ingen større flaskehalsar i ein normal driftssituasjon. 4.2.1 Energiomlegging Nokre av dei større bygga i Lindås har vassboren varme og oljefyr. Skal det leggast om til meir miljøvennlege energiberarar, vil det vere naturleg å sjå på auka bruk av termisk energi som spillvarme frå industrien og bioenergi. Energiutgreiinga skal innehalde konkrete framlegg til energiomlegging. Det kan til dømes vere omlegging frå bruk av panelomnar til oppvarming til bruk av fornybar varme. Erfaringsmessig tar energiomlegging tid, spesielt der bygg må konverterast frå el til vassboren varme for å kunne realisere omlegginga. Det er heller ikkje alltid så lett å rekne ut dei økonomiske konsekvensane av ei slik omlegging. Det er viktig at nokon går føre og viser veg. Dette har ofte vore kommunar og andre offentlege eigarar som har andre krav til lønsemd enn private byggeigarar. Enova SF har støtteordningar for omlegging til fornybar energi i varmesentralar Side 17 av 34

5 NY ENERGITILGANG I forskrift om energiutredninger er det ikkje gitt direkte pålegg om å kartlegge lokale energiressursar og høve til å utnytte desse. Dette er likevel eit tema av stor interesse for kommunen og for nettselskapet sjølv. I denne utgreiinga har vi lagt vekt på å skaffe fram best moglege anslag på slike ressursar. 5.1 Småkraft NVE har utvikla ein metode for digital ressurskartlegging av små kraftverk mellom 50 og 10 000 kw. Metoden bygger på digitale kart, digitalt tilgjengeleg hydrologisk materiale og digitale kostnader for dei ulike anleggsdelane. I dei lokale energiutgreiingane må det visast til denne kartlegginga. Områdekonsesjonæren har gjort ei vurdering av kva produksjonseiningar som vurderast som mest aktuelle og vurdet dei konsekvensane ei realisering av desse vil få for det lokale energisystemet. NVE har berekna at det samla teoretiske potensialet for småkraftverk i kommunen er på om lag 90 GWh. 5.2 Vindkraft Lindås har områder med gode vindforhold og dermed eit potensiale for vindkraft. Fylkesdelplan for vindkraft vedteken i Fylkestinget i Hordaland i desember 2000 inneheld ein kartlegging av vindkraftpotensiale for kystkommunane i fylket. Vindressursar i kommunen Potensiale for vindkraft i ytre delar av kommunen Side 18 av 34

5.3 Bioenergi Det er eit stort potensial for å nytte bioenergi til energiproduksjon i kommunen. Nordhordland Bioenergi AS planlegg å levere biobrensel til ein eventuell fjernvarme-/ nærvarmesentral BKK planlegg å bygge. Det er antatt at energisentralen har potensiale til å levere til fleire brukarar enn dei fem offentlege bygga som er planlagd tilknytt pr i dag. Nordhordland Bioenergi reknar med å kunne levere flis/ pellets også til andre potensielle brukarar.. 5.4 Spillvarme Raffineriet på Mongstad produserer store mengder spillvarme i forskjellige temperaturar. Det føreligg planar om å utnytte denne varmen, og det er utført studiar med omsyn til lønsemd og varmepotensiale i området. 5.5 Avfall Avfallet vert levert til NGIR/Kjevikdalen i Lindås kommune. NGIR har 9 eigarkommunar: Austrheim, Fedje, Gulen, Lindås, Masfjorden, Meland, Modalen, Radøy og Solund. NGIR har vurdert vilkåra for utnytting av energien i restavfallet lokalt. Det har vorte vurdert eit energiutnyttingsanlegg som ville kunne produsera 30 GWh i året som prosessdamp eller fjernvarme. Det er pr i dag ikkje funne moglege framtidige kundar for meir enn 13-25 % av varmen. Eit lokalt anlegg forbrenningsanlegg for avfall syner difor ikkje å vere ein økonomisk eller miljømessing god løysing. 5.6 Andre energikjelder Store delar av innbyggarane i Lindås kommune bur nær sjø eller vatn. Nokre få utnyttar denne energikjelda til oppvarming og frikjøling. Potensialet for auka utnytting av desse lågtempererte energikjeldene er betydeleg. Kommunen har ikkje planar om å utnytte fjord/ sjø/ vatn til varme/ kjøling pr i dag. I områder med stor tilgang på biomasse bør det gjerast eit anslag av potensialet. Bioressursar i kommunen Stort potensiale Vedhogst i privat regi Dersom det er etablert industri i kommunen, er det interessant å undersøke om det er tilgjengeleg spillvarme som kan nyttast til oppvarming. Dette føreset at det ikkje er lang avstand mellom spillvarmekjelda og aktuell bebyggelse. Søppel skal sjåast på som ein ressurs. Det er mange måtar å avhende søppel på, alt frå deponi til resirkulering eller utnytting av energi. I område med tilgang til sjø eller andre gode lågtempererte varmekjelder, kan det vere aktuelt å vurdere bruk av varmepumper. Grunnvatn og berggrunn kan vere aktuelle varmekjelder i nokre område. Andre energikjelder i kommunen Det er potensiale for utnytting av låg-temperert energi frå sjø/vatn Side 19 av 34

6 AKTUELT OMRÅDE Ei vurdering av alternative energiløysingar er først og fremst aktuelt i geografiske område der det er venta vesentleg vekst i etterspørsel eller forskyving til andre energiberarar. Dette gjeld spesielt område som er lokaliserte slik at det er gode høve til å utnytte lokale energiressursar. Tiltak for å fremje meir effektiv energibruk er også aktuelt i område der det ikkje er venta vekst. 6.1 Knarvik - Alversund Området Knarvik-Alversund er pressområde for vekst i bustader. Det ligg føre fleire reguleringsplanar her, både godkjende og planar under arbeid. Det er ikkje planlagd noko spesielle tiltak frå kommunen si side i høve energiforsyning i desse områda. Sentrumsfunksjonar er planlagd til Knarvik, Lindås og Ostereidet, og ein forventer soleis eit større press på bygg i desse områda. Mongstad er aktuelt som område for næring og utnytting av spillvarme frå raffineriet. Kommunedelplan for klima- og energi 2010-2020 for Lindås (vedteken i kommunestyre mars 2010) Det er viktig at områdekonsesjonær i samarbeid med kommunen gjer ei kvalifisert vurdering av kva område som skal veljast ut. Valet skal grunngjevast. Det er mest aktuelt å kartlegge oppvarmingsbehovet. For dei fleste andre føremål vil elektrisitet vere einaste aktuelle alternativ. Det elspesifikke behovet skal sjølvsagt takast med i ei samla framstilling av energibehovet for det aktuelle området. Konsesjonæren kan i samarbeid med andre energiaktørar foreslå kva alternativ som bør undersøkast vidare. Målet er å få fram kunnskap og starte ein dialog om løysingar. Knarvik (Foto: Linda Ekeland/ NRK 6.1.1 Energibehov Kor stort energibehovet blir avheng av omfanget av utbygginga. Forskriftene set krav om at ein vesentleg del av netto varmebehov skal kunne dekkast av anna energi enn direkteverkande elektrisitet og/eller fossilt brensel. Minimum 60% av netto varmebehov i bygg over 500 m². Det sentrale temaet vil vere dekning av lokalt varmebehov med ei rasjonell samansetting av ulike energiberarar og energieffektiviseringstiltak. Aktuelle løysingar kan til dømes vere etablering av fjernvarmeanlegg, etablering av energifleksible løysingar i enkeltbygg, bruk av gass (naturgass, propan), direkte bruk av elektrisitet, ulike tiltak for energiøkonomisering ved nybygg og rehabiliteringer, etablering av energistyringssystem på forbrukssida med meir. Det kan gjerne utførast enkle samfunns-økonomiske analyser av aktuelle tiltak. Føresetnadene som vert nytta i analysen må kommenterast. Det er ikkje venta at utgreiingane skal presentere fullstendige miljømessige vurderingar av aktuelle prosjekt, men moglege miljøkonsekvensar knytt til energitiltak bør trekkast fram i utgreiinga Side 20 av 34

6.1.2 Aktuelle løysingar alternativ Det bør vere aktuelt å tenke seg felles energisentralar i desse områda med eit nær- /fjernvarmenett. Dette føreset at bygga får innlagt vassboren varme. Det planlagde byggefeltet ligg forholdsvis nær sjøen. Difor er det aktuelt å sjå på varmeløysingar med energi henta frå sjøen. Det kan også vere aktuelt å sjå på varmesentralar basert på biobrensel eller grunnvarme. Det er sikker tilgang på elektrisk energi med 22 kv framføring til området. Derfor vil el.kjel kunne egne seg som spisslast og backup. På bakgrunn av utgreiinga kan det vere vanskeleg for kommune, områdekonsesjonær og andre aktørar å avgjere kva tiltak som er samfunnsøkonomisk mest gunstige. Om enkelte nye energiløysingar likevel peikar seg ut som særlig aktuelle for vidare analyser, bør utgreiinga peike på dette. Utgreiinga kan også peike på kva analyser eller tiltak som bør vere av spesiell interesse for dei ulike aktørane. 6.1.3 Framlegg til vidare arbeid Vi gjer framlegg om at kommunen i samarbeid med utbyggjarar og BKK utarbeider eit forprosjekt for varme- / kjøleløysinga i området. 6.2 Mongstad Raffineriet på Mongstad disponerer i om lag 30-35 000 m³ lågtemperert vatn (16-20 C) pr. time. Kraftvarmeverket og testsenteret for CO2 handtering vil produsere lågtemperert vatn i tillegg. Det er og overskot av varmt vatn med ein temperatur på om lag 95 C på raffineriet. Det er lagt til rette for uttak av dette. Iflg. Statoil er det mogeleg å utnytte om lag 9 MW varme. I tillegg kan kraftvarmeverket levere varme til eit eventuelt fjernvarmesystem. Mongstad Vekst har gjort ein forstudie som ser på behovet for varme i Mongstad-området. Det er sett på kva ny næringsverksemd som kan nytte denne overskotsvarmen, bl.a. akvakultur, veksthus og pelletsproduksjon. Lindås kommune vil vere pådrivar til eit samarbeid mellom Lindås, Austrheim og Statoil om mogeleg utnytting av spillvarme til oppvarming av bygg i Mongstad-området. Mongstad (kjelde: www.nhil.no ) 6.2.1 Energibehov Kor stort energibehovet blir avheng av omfanget av utbygginga. Dei nye byggforskriftene set krav om kor mykje energi nye bygg skal kunne bruke. Side 21 av 34

6.2.2 Aktuelle løysingar Det bør vere aktuelt å tenke seg ein felles energisentral i området med nærvarmenett (varme/ kjøling). Dette føreset at bygga får innlagt vassboren varme. 6.2.3 Vurdering av alternativ Område ligg forholdsvis nær Mongstadraffineriet. Det er aktuelt å sjå på varmesentralar basert på spillvarme frå raffineriet. Det er sikker tilgang på elektrisk energi med 22 kv framføring til området. Difor vil el.kjel kunne egne seg som spisslast og backup. Mongstad (kjelde: www.statoil.com ) 6.2.4 Framlegg til vidare arbeid Vi gjer framlegg om at kommunen tek initiativ til eit samarbeid mellom Lindås, Austrheim og Statoil om mogeleg utnytting av spillvarme til oppvarming av bygg i Mongstad-området. Eit slikt initiativ er og nedfelt i Kommunedelplan for klima- og energi 2010-2020 for Lindås kommune. Side 22 av 34

7 FØRESETNADER 7.1 Spesielle føresetnader for Lindås kommune Ingen spesielle føresetnader er brukt for Lindås kommune. Alle framskrivingar er gjort med grunnlag i dei generelle føresetnadane. 7.2 Generelle føresetnader Alle framskrivingar av folketal er henta frå SSB, alternativ MMMM dersom ikkje anna er opplyst. Graf for nye bueiningar er henta frå SSB, men føreset at kommunen har innrapportert dette i rett tid. Data for utrekning av leveringstryggleik i kommunen er opplyst frå det aktuelle energiverket. Grunndata for energibruk i kommunen er henta frå SSB med nyaste data frå 2009. Dette er framskrive til 2010 (trendframskriving med grunnlag i historiske data) for alle energiberarar utanom elektrisitet som har faktiske tal oppgjeve frå energiverket. Energibruk i kommunale bygg er henta frå SSB (KOSTRA) og er avhengig av nokolunde korrekt kostnadsanslag for dei ulike energikjeldene. For 2010 er det nytta 0,7 kr/kwh i snitt for energikjeldene. Sparepotensialet i kommunale bygg framkjem ved bruk av normtal innan kvar byggkategori. Lokal energitilgang bygger på oversyn frå NVE, kommunen og det lokale energiverket. Prognose for utvikling av energibruk er stadtilpassa ut frå historisk utvikling. Dette tar opp i seg summen av endringar i folketal, bustadstruktur, næringsutvikling, m.m. I tillegg er det teke spesielt omsyn til vedtekne utbyggingar og planlagde endringar innan industri. Potensialet for uttak av bioenergi til oppvarming er anslått av kommuneadministrasjonen. Data for avfall er henta frå selskapet som handsamar dette. Historikk innan feil og avbrot (FASIT) er tinga og velvillig levert av NVE. Side 23 av 34

8 VEDLEGG 8.1 Energibruk Tabellen under syner faktisk energibruk pr. brukargruppe med prognose: År 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 Hushald 116,8 121,3 122,8 123,0 125,9 124,2 127,9 125,3 Hytter og fritidshus - - 6,2 6,8 6,3 7,0 7,3 11,4 Tenesteyting 70,4 71,7 58,5 61,5 64,7 62,6 68,3 70,7 Industri 6352,2 4571,0 6983,0 6957,4 6755,7 6179,7 6704,3 6690,9 Fjernvarme 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 Primærnæring 3,5 3,9 2,3 1,1 1,0 2,1 2,3 2,8 Sum 6542,9 4767,9 7172,8 7149,8 6953,6 6375,6 6910,1 6901,1 År 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 Hushald 128,8 132,3 135,8 139,6 143,4 147,3 151,1 154,9 158,8 162,6 Hytter og fritidshus 11,7 12,0 12,2 12,5 12,8 13,1 13,3 13,6 13,9 14,2 Tenesteyting 70,7 70,7 70,7 70,7 70,7 70,7 70,7 70,7 70,7 70,7 Kommunale bygg 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 Fjernvarme 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 Primærnæring 2,8 2,9 2,9 2,9 3,0 3,0 3,0 3,1 3,1 3,2 Sum 6904,9 6908,7 6912,5 6916,6 6920,7 6924,9 6929,0 6933,2 6937,3 6941,5 Tabellen under syner klimakorrigert energibruk pr. brukargruppe med prognose: År 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 Hushald 124,3 129,5 130,6 136,5 133,9 135,1 137,1 119,4 Hytter og fritidshus - - 6,2 6,8 6,3 7,0 7,3 11,4 Tenesteyting 74,5 76,1 61,9 67,7 68,4 67,6 72,7 67,6 Industri 6352,2 4571,0 6983,0 6957,4 6755,7 6179,7 6704,3 6690,9 Fjernvarme 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 Primærnæring 3,7 4,1 2,4 1,2 1,1 2,3 2,4 2,7 Sum 6554,7 4780,8 7184,2 7169,6 6965,4 6391,6 6923,9 6891,9 År 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 Hushald 128,8 132,3 135,8 139,6 143,4 147,3 151,1 154,9 158,8 162,6 Hytter og fritidshus 11,7 12,0 12,2 12,5 12,8 13,1 13,3 13,6 13,9 14,2 Tenesteyting 70,7 70,7 70,7 70,7 70,7 70,7 70,7 70,7 70,7 70,7 Industri 6690,9 6690,9 6690,9 6690,9 6690,9 6690,9 6690,9 6690,9 6690,9 6690,9 Fjernvarme 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 Primærnæring 2,8 2,9 2,9 2,9 3,0 3,0 3,0 3,1 3,1 3,2 Sum 6904,9 6908,7 6912,5 6916,6 6920,7 6924,9 6929,0 6933,2 6937,3 6941,5 Tabellen under syner faktisk energibruk pr. energiberar med prognose: År 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 El 516,3 530,7 545,1 592,6 583,2 634,5 542,7 638,0 607,8 677,1 667,7 Petroleum 99,5 50,7 54,9 27,6 34,8 12,8 12,9 11,5 11,3 10,4 10,1 Gass 5901,0 5900,9 5901,2 5901,0 4129,6 6500,3 6567,0 6279,2 5734,5 6198,6 6198,7 Bio 23,2 23,4 21,7 21,7 20,3 25,2 27,2 24,9 22,0 24,0 24,6 Avfall, kol, koks 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 Sum 6540,0 6505,7 6522,9 6542,9 4767,9 7172,8 7149,8 6953,6 6375,6 6910,1 6901,1 År 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 El 671,1 674,6 678,0 681,5 684,9 688,4 691,8 695,3 698,7 702,2 Petroleum 9,7 9,4 9,0 8,9 8,9 8,9 8,9 8,9 8,9 8,9 Gass 6198,9 6199,0 6199,1 6199,3 6199,4 6199,5 6199,7 6199,8 6199,9 6200,1 Bio 25,2 25,7 26,3 26,9 27,5 28,0 28,6 29,2 29,8 30,4 Avfall, kol, koks 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 Sum 6904,9 6908,7 6912,5 6916,6 6920,7 6924,9 6929,0 6933,2 6937,3 6941,5 Side 24 av 34

8.2 Demografi og næringsliv År 2 000 2 001 2 002 2 003 2 004 2 005 2 006 2 007 2 008 2 009 2 010 Folketal 12 492 12 551 12 612 12 721 12 879 13 043 13 285 13 594 13 778 14 036 14 286 Husstandar Kommunen 2,58 2,54 2,55 2,56 2,58 2,59 2,57 2,55 2,50 2,48 2,46 Fylket 2,53 2,51 2,51 2,51 2,51 2,50 2,49 2,46 2,45 2,44 2,43 Landet 2,32 2,29 2,29 2,30 2,30 2,31 2,30 2,29 2,28 2,28 2,28 År 2 011 2 012 2 013 2 014 2 015 2 016 2 017 2 018 2 019 2 020 Folketal 14 516 14 764 15 023 15 280 15 533 15 786 16 031 16 278 16 517 16 753 Husstandar Kommunen 2,48 2,47 2,45 2,43 2,41 2,39 2,38 2,37 2,36 2,35 Fylket 2,42 2,42 2,40 2,39 2,38 2,37 2,35 2,35 2,34 2,33 Landet 2,27 2,27 2,27 2,27 2,26 2,26 2,25 2,25 2,25 2,24 Sysselsetting 2010 Kommunen Fylket Landet Primærnæring 186 4 952 64 000 Industri 1 876 35 513 283 000 Tenesteyting 5 457 209 506 2 164 000 Anna 26 1 139 1 000 SUM 7 545 251 110 2 512 000 Side 25 av 34

8.3 Energimerking av bygg 1. juli 2010 vart det innført krav om at alle nybygg, eksisterande bustader og yrkesbygg som skal seljast eller utleigast skal ha energiattest. Alle yrkesbygg over 1 000 m² skal alltid ha gyldig energiattest. Energimerkinga skal auke forståinga om energibruk og løysingar som kan gjere bustaden eller bygget meir energieffektivt. Energimerking av bygg er byggeigar sitt ansvar. For detaljerte opplysningar; sjå www.energimerking.no Energiattesten inneheld eit energimerke som viser kor god energistandard bygget har. Bustader Energimerking skjer på internett ved at opplysingar om bustaden vert lagt inn i ei sjølvmelding. Nye bustader vert energimerka av utbyggar, eksisterande bustader kan merkast av byggeigar. Yrkesbygg Energiattest for yrkesbygg skal lagast av ein ekspert. Ekspertar kan vere personar i eigen organisasjon som fyller kompetansekrava på bygningsteknikk og energifag, eller det kan vere rådgjevande ingeniørar og andre som har denne kompetansen. (sjå forskrifta her: http://www.lovdata.no/for/sf/oe/xe-20091218-1665.html#18) 8.4 Straumnettet i framtida I 2011 kom NVE med ei forskrift som pålegg alle nettselskapa i landet å innføre Avanserte Måle- og Styringssystemer (AMS) innan 2017. Forutan å pålegge automatisk målaravlesing kvar time, legg dette kravet også til rette for meir framtidsretta bruk av energisystemet. Kvart enkelt hushald vil få kontinuerleg og oppdatert informasjon om straumprisar og eige forbruk. Ein ventar at dette vil bidra til energieffektivisering, dels gjennom auka medvit som ein spore til endra åtferd, dels gjennom løysingar som automatisk flyttar oppvarming av vatn og bruk av varmekablar frå periodar med høg straumpris til periodar med lav pris utan merkbar redusert komfort. På denne måten vil AMS kunne gi lågare straumkostnader for den enkelte kunde gjennom smartare energibruk. Dette vil også kunne gi ein vinst for drifta av straumnettet: Flytting av forbruk kan bety at ein reduserer flaskehalsar i delar av nettet og dermed reduserer og/eller utset behov for nettforsterkingar. I tillegg vil eit jamnare døgnforbruk bidra til å redusere tapa i nettet. Forskrifta om økonomisk regulering av nettverksemda avgrensar nettselskapa sine høve til å ta ut overskot. Vinsten frå ei meir effektiv utnytting av nettet vil derfor på lang sikt også kome kundane til gode. Innføring av AMS betyr at det må byggast ut eit eige informasjonsnett for å hente inn alle måleverdiane. Saman med den nye, tilgjengelege informasjonen om forbruk og status i distribusjonsnettet, kan denne infrastrukturen brukast til ytterlegare automatisering. Eit døme er automatisk feilsøking og omkopling for å minimere straumlause periodar. Slike løysingar er enno ikkje ferdig utvikla og det er for tidleg å seie noko om lønsemda i slike tiltak. I eit framtidig perspektiv ventar vi det at klima- og miljø får betydeleg innverknad på energisystemet. Det globale kravet om større del fornybar energi, får konsekvensar for straumnettet på fleire måtar: På den eine sida vil det føre til utvikling av stadig meir såkalla distribuert produksjon, dvs. produksjon av energi frå mange små einingar fordelt rundt i distribusjonsnettet. Dette handlar først og fremst om mini- og mikrokraftverk, men på lengre sikt kan det og tenkast større bidrag frå solceller og mikro-vindturbinar i industri- og bustadområde. Dette stiller nye krav til både utbygging og drift av nettet. Periodevis kan straumretninga verte snudd og dei tekniske utfordringane som oppstår i slike situasjonar må løysast. Side 26 av 34

8.5 Energiteknologiar Energi vert overført til nyttbar energi og vert brukt til ulike formål. Samfunnet vi har i dag er fullstendig avhengig av energi både til oppvarming, belysning, industri og ulikt teknisk utstyr. Distribusjon av energi Infrastrukturen for energi i Norge er vel utvikla. Stort sett alle bygg er tilknytt distribusjonsnettet for elektrisitet. Overføringsnettet mellom produksjonsstad og sluttbrukaren vert delt i nivåa sentralnett, regionalnett, høgspennings-distribusjonsnett og lågspennings-distribusjonsnett. Spenninga for nivåa er vist på figur ovanfor. I enkelte tettstader og byar i Norge er det utvikla distribusjonsnett for fjernvarme. Eit fjernvarmenett er bygd opp av varmesentralar fyrt på ulike brensler som søppel, flis, gass o.s.v. Ved lange avstandar er det praktisk å ha fleire varmesentralar plassert rundt i nettet. Vidare er det et distribusjons-nett for varmt vatn ut til dei ulike kundane. Vasskraft Vasskraft som omgrep inkluderer all bruk av vatn til kraftproduksjon, enten krafta blir utnytta mekanisk eller vert transformert til elektrisk kraft. I begge tilfeller vil det seie at ein gjer seg bruk av det fallenergi-potensialet som vatnet har. Vasskrafta er transformert solenergi. Varmen frå sola har fordampa vatn på hav/bakkenivå til skyer. Vassdampen i skyene vert avkjølt og blir til regn. Regn som fell ned på eit høgare nivå i terrenget inneheld fallenergi, og den potensielle energimengda er avhengig av høgda over havet. Ved omforming av vasskraft til elektrisitet vert vatnet drive igjennom ein turbin. Den roterande akslingen vert kopla til ein dynamo eller ein generator, og resultatet blir elektrisk straum. Dette skjer ved å utnytte elektromagnetisk induksjon. For å kunne regulere effekten som eit vasskraftverk leverer ut til nettet vert det bygd vassmagasin/ demningar. På denne måten kan eit vasskraftverk levere energi i periodar med høgt elektrisitetsbehov eller høge prisar. Side 27 av 34

Det er slutt på utbygging av store vasskraftverk i Norge. Det er i dag meir fokus på utbygging av småkraftverk. Det vil seie vasskraftverk under 10 MW. Desse har som oftast ikkje vassmagasin og leverer ut straum etter kor stor vassføring det er i elva. Fordelar: Vasskraft er ei fornybar energikjelde og har ikkje CO2 utslepp. Ein kan bruke vassmagasin som eit energilager. Ulemper: Mindre vassføring i elvane kan gå utover faunaen. Nokre oppfattar damanlegg, nedtappa magasin og varierande vassføring i elver som visuelt skjemmande. Vindkraft Vindkraft er den kinetiske energien til vinden, eller måten å omdanne denne energien til elektrisitet på. Ved hjelp av store vindturbinar vert energien henta frå vinden i ein dynamo som omdannar energien til elektrisitet. Vindmøllene er vanlegvis knytta til det nasjonale elektrisitetsnettet. Vindkraft og vasskraft er komplementære energiformer, der vasskrafta kan representere grunnlasta som vert auka og redusert alt etter kor mykje det bles. Det bles mest i periodar når det ofte er lite nedbør og lite vatn i magasina, t.d. seinvinteren. Tradisjonelt har vindmøllene blitt plassert på stader med mykje vind på land, mens det no er det meir vanleg å plassere dei til havs der dei vert festa på botnen. Det er i dag planer om offshore vind-kraftverk fleire stader langs norske-kysten. Det vert arbeidd med teknologiar for å bygge flytande vindmøller til havs, men dette ligger truleg eit stykke fram i tid. Fordelar: Fornybar energikjelde Mogeleg å produsere betydelge mengder med elektrisitet frå vindkraft i Norge. Teoretisk verdi er 76 TWh. Ulemper: Nokre ser på vindmøller som visuelt skjemmande. Fører til ein del støy. Det fins eksempel på at fuglar blir drept av rotorblada. Side 28 av 34

Solenergi Solenergi er nemninga på den energien som sola produserer og avgir gjennom stråling. På jorda er det i ulik grad mogeleg å utnytte denne energien til produksjon av energi. Den årlege sol-innstrålinga i Norge varierer frå ca. 700 kwh/m2 i nord til 1100 kwh/m2 i sør. Dette svarer til 30-50 % av innstrålinga ved ekvator. Solenergi kan i hovedsak nyttast på to ulike måter: Termisk solenergi - der sola sin energi vert brukt til å varme opp eit flytande medium slik at denne igjen kan brukast til oppvarming av vatn og oppvarming av bygningar. Innan termisk solenergi fins det igjen ei mengd ulike teknologiar for å nytte sola sin energi. Mellom desse er plate-solfangarar med drenerbar løysing, plate-solfangarar med glykol under trykk, vakuumrør med glykol under trykk og termosifon der væska sirkulerer ved eiga hjelp. Drenerbare løysingar brukar reint vatn til å fange opp og transportere solenergien. Reint vatn er effektivt i høve til å ta opp og lagre varme, meir enn 5 gongar så effektivt som sand og nesten 10 gongar så effektivt som stål. Moderne solfangarar kan nytte opp i mot 90 % av sola sin energi. Straumproduserande solenergi - der sola sin energi vert brukt til å skape spenningsforskjell mellom plater av silisium. Spenningsforskjellen vert tatt ut som likeretta straum. Det er utvikla fleire ulike teknologiar med bl.a. tynnfilm. Solceller utnyttar 10-15 % av sola sin energi ved optimal innstråling. Fordelar: Fornybar energikjelde Stort potensial Ulemper: Plasskrevjande Høge kostnader Bølgjekraft Bølgjekraft er mekanisk effekt frå overflatebølgjer på havet samt omsetjing av denne effekten til ei nyttig form, t.d. elektrisk effekt via ein generator. Et eksempel på bølgjekraft er at ein brukar bølgjer til å føre vatn opp i eit reservoar for så å føre vatnet gjennom ein turbin ned til havoverflata. Det har vore gjort ulike forsøk på effektiv utnytting av bølgjekraft, også i Norge, men førebles har desse ikkje ført til nokon permanente installasjonar. Fordelar: Fornybar energikjelde Ulemper: Visuelt skjemmande Utfordring å dimensjonere anlegg som tåler påkjenningar ved vind opp mot orkan styrke. Side 29 av 34

Tidevasskraft Tidevasskraft er ei form for kraftproduksjon der tidevatnet produserer energi ved å drive ein generator. Det er eit stort potensiale for utnytting av tidevassenergi i tronge sund slik som t.d. Gibraltarstredet, Bosporos-stredet, Messinastredet, osv. Tidsvasskraftverk passer også godt på stader med stor forskjell mellom flo og fjære. Det er i hovudsak tre metodar som er blitt brukt for å utnytte denne energien. Den eine er at ein nyttar potensiell energi i vatnet si fallhøgde i den vertikale forskjellen mellom flo og fjære. Tidevatnet blir stengt ute av ei demning når det kjem inn mot land, og då kan det kontrollerast inn mot ein turbin. Så blir det demt opp igjen når det skal ut, og kan kontrollerast mot den samme turbinen. Dette vil i praksis fungere som et elvekraftverk. Metoden krev store inngrep i strandsona og skapar ei økologisk barriere. Den andre måten er ein undersjøisk turbin som utnyttar kinetisk energi i tidsvasstraumen i vatnet. Ein kan samanlikne det med eit vindkraftverk som står under vatn. Møllene har ein eller to turbinar som er festa til en aksling som drive ein generator. Metoden har låge kostnader og er truleg skånsom mot økologien på havbotnen. Ein kan og utnytte en kombinasjon av potensiell og kinetisk energi, ved å bygge 30-50 km lange T-forma demningar frå kysten og rett ut i havet med ei rettvinkla demning i enden (T-form), og la desse utnytte fallhøgda eller straumane i tidevatnet. Fordelar: Fornybar Mogeleg å produsere betydelege mengder med elektrisitet i Norge Ulemper: Inngrep i det maritime miljøet Bioenergi Bioenergi er energi som har sitt opphav i materiale som er danna ved pågåande biologiske prosessar - til forskjell frå fossil energi, som ein får frå biologisk materiale danna på et tidlegare stadium i jorda si historie. Bioenergi omfattar ved, tre-pellets, skogsflis, hogstavfall, halm, torv, avfall fra treforedlingsindustri og anna organisk avfall. Bioenergi i Norge vert brukt først og fremst til oppvarming, men det fins eksempel på at det vert produsert el og varme (kombinert) frå organisk avfall på søppelforbrenningsanlegg. Det fins i hovudsak to måtar å nyttiggjere seg av varme frå forbrenning av biomasse, punktoppvarming eller forbrenning og distribusjon av varme via et vassbore system: Punktoppvarming: Eit eksempel på dette kan vere forbrenning i vedomnar som er den vanlegaste formen for bioenergi i Norge i dag. Varme fordelar seg i rommet via lufta. Vassboren oppvarming: Dette kan vere fjernvarme basert på avfallsforbrenning eller anna biologisk materiale som distribuerer varmt vatn til bustadar og næringsbygg. Eit anna eksempel er eit pelletsfyrt sentralanlegg som distribuerer energien via eit vass-bore anlegg i eit næringsbygg eller i ein bustad. Fordelar: Fornybar Eit godt alternativ for å redusere elektrisitetsforbruket Ulemper: Utfordring å få bioenergi konkurransedyktig med elektrisitet Kan vere kjelde til lokal luftureining (Nye omnar i dag representerer lita luftureining). Side 30 av 34

Naturgass Naturgass eller tørrgass er petroleum i gassform som i hovudsak består av metan, men og med varierande mengder hydrogensulfid og ikkje brennbare gassar som karbondioksid, nitrogen og vassdamp. Den vert henta opp frå grunnen og vert overført via gassrøyr til deponi i land. Energien i gassen kan nyttast direkte i hushalda til oppvarming og matlaging, til industriføremål, til drivstoff for transport og til å lage elektrisitet eller kombinert varme og elektrisitet i gasskraftverk. Gassen kan og brennast og distribuerast til bygg via fjernvarme-/ nærvarmeanlegg. Fordelar: Norge har store mengder gass. Økonomisk lønsamt ved avgrensa overføringsdistansar. Bidrar lite til lokal luftureining Ulemper: Ikkje fornybar energikjelde. Utslepp av klimagasser. Fyringsolje og parafin Fyringsolje er flytande petroleum som vert brukt i omnar eller fyrkjelar. Parafin er eit lettare flytande petroleumsprodukt. Både fyringsolje og parafin eigner seg godt til oppvarming, og varmen kan distribuerast gjennom luft eller eit vassbore anlegg via eit sentralt eller lokalt distribusjonsanlegg. Fordelar: Låge driftskostnadar Bidrar til å redusere elforbruket. Ulemper: Utslepp av klimagassar Fører til lokal luftureining ved utslepp av NOx, SO2 Side 31 av 34

Varmepumpe Ei varmepumpe er ei maskin som framskaffar varme på ein spesielt effektiv måte. Den nytter høgverdig energi (ofte elektrisitet) til å frambringe låg-verdig energi (varme). Varmepumpa nytter seg av prinsippet at ein gass (fluid) blir varmare dersom trykket vert auka, medan den blir kaldare dersom trykket vert redusert. Ved å komprimere og ekspandere et fluid er det dermed mogeleg å flytte (pumpe) varme frå ein relativt kald omgjevnad (ute), til ein varmare omgjevnad (inne). Trinna i kretsløpet: Kompressoren (4) sug inn den kalde kuldemedium-dampen og komprimerer kuldemediet slik at temperaturen aukar. Gassen vert ført inn i ein kondensator (1) der den vert kondensert til væske fordi kuldemediet er varmare enn omgjevnadane og dermed avgir varme. Væska går igjennom ein reduksjonsventil (2) der trykket blir redusert og med det temperaturen. Væska (og vanligvis noko gass) vert ført inn i ein fordampar (3) og væskefraksjonen fordampar igjen. Væska fordampar fordi kuldemediet har et lågt trykk, og dermed låg kokepunkt-temperatur. Omgjevnadane er no varmare enn mediet, og varme strøymer frå omgjevnadane til mediet. Varmepumper får namn etter kva slags medium dei tek varme frå og kvar dei avgir varme. "Luft-tilluft"-varmepumpe hentar varme frå ute- eller ventilasjonslufta og avgir den direkte til innelufta i ei bygning. Ei "vatn-til-vatn"-varmepumpe hentar varme frå sjø, innsjø, grunnvatn e.l. og avgir varme i et vassbore system i bygninga, og gjerne også varmt tappevatn. Fordelar: Reduserer elektrisitetsforbruket Låge driftskostnadar Ulemper: Høge investeringskostnadar Side 32 av 34