ØKONOMIRAPPORT 2011/2012 for kommunane i Hordaland Basert på endelege KOSTRA-tal for 2011 publisert 15. juni 2012 (Kommune-konsern) Statens hus Kaigaten 9, 5020 Bergen Telefon: 55 57 20 00 Telefaks: 55 57 20 09 Postboks 7310, 5020 Bergen Telefaks: Org.nr: 974760665 E-post: postmottak@fmho.no Internett: www.fylkesmannen.no/hordaland
Innhald Innleiing / samandrag... 3 Folketal... 5 Frie inntekter... 6 Eigedomsskatt... 9 Dei eigentlige frie inntektene til ein kommune... 10 Driftsresultat, overskot og overskot før lån og avsetningar... 12 Brutto- og netto driftsresultat... 12 Meir-/mindreforbruk, akkumulert resultat og ROBEK... 14 Overskot før lån og avsetjingar... 14 Investeringar... 15 Investeringar og lånefinansiering... 17 Lån og finans... 18 Lånegjeld... 20 Fond og likviditet... 21 Grunnlikviditet... 22 Avslutning... 23 Vedlegg 1 - Folketal... 25 Vedlegg 4 - Eigedomskatt... 28 Vedlegg 4b - Eigedomsskatt etter type og sats... 29 Vedlegg 5 - Alle fritt disponible inntekter 2011... 30 Vedlegg 6 - Netto driftsresultat i % av brutto driftsinntekter... 31 Vedlegg 7 - Netto driftsresultat i kr. 1000,-.... 32 Vedlegg 8 - Meir-/mindreforbruk... 33 Vedlegg 11 - Investeringar i kr. 1000,-... 36 Vedlegg 12 - Investeringar i % av brutto driftsinntekter... 37 Vedlegg 14a -Netto finans og avdrag... 39 Vedlegg 15b -Gjeld pr innbyggjar og i % av br. driftsinntekter (Kommunekonsern)... 41 Vedlegg 17 - Fond pr. 31.12.2011, 2010 og 2009 i kr. 1000,-... 44 Vedlegg 18 - Grunnlikviditet 2008-2011... 46 2
Innleiing / samandrag 2011 eit år på det jamne Etter gode økonomiske resultat for kommunane i Hordaland i 2006 kom ein venta nedgang i 2007. Nedgangen heldt fram for fylket i 2008 med dei svakaste resultata sidan ein starta med samanliknande KOSTRA-tal i 2001. I tråd med forventningane vart 2009 betydeleg betre, mens det for 2010 vart nok ein nedgang. 2011 er på nivå med året før. Hordaland har 33 kommunar. Av desse fekk 15 svekka resultat frå 2010. Det inneber at 18 kommunar fekk forbetra resultatet. Kommunane er avhengige av eigedomsskatt Av 33 kommunar i fylket hadde 29 inntekter frå eigedomsskatt i 2011 (Stord kjem til frå 2012). Av desse 29 fekk 16 i eigedomsskatt frå bustad og fritidseigedom i tillegg til «anna eigedom» (verk/bruk/næring). Netto driftsresultat er den viktigaste indikatoren og temperaturmålaren på helsetilstanden» i den kommunale økonomien. I 2006 hadde alle kommunane i Hordaland positivt netto driftsresultat. For 2010 var 27 kommunar i pluss, mens det i 2011 var 25 kommunar. Det er interessant at av 29 kommunar med eigedomsskatt i 2011, hadde heile 18 kommunar inntekter frå denne skatten som var høgare enn netto driftsresultat. Det betyr at dei ville ha gått i minus utan skatten (12 kommunar) eller fått eit ennå større driftsunderskot (seks kommunar) om dei ikkje hadde denne skatten Kva er eit godt resultat? Gode tenester for innbyggjarane er det viktigaste. Har innbyggjarane fått fleire og betre tenester i 2011 enn t.d. i toppåret 2006, kan ein på den eine sida seie at 2011 er eit betre år enn 2006 uansett kva netto driftsresultat måtte vere. På den andre sida må kommunane sine økonomiske resultat halde eit nivå som gjer det mogleg å oppretthalde og helst auke tenestetilbodet. Teknisk Berekningsutval (TBU) tilrår eit netto driftsresultat på minst tre prosent av brutto driftsinntekter for å kunna gjera avsetjingar til framtidige investeringar og midlertidig ubalanse i drifta. 24 kommunar nådde dette målet i 2006. For 2011 er talet 14. Frie inntekter er dei inntektene som ikkje er bundne opp mot særskilte tiltak. Desse inntektene er viktige for den kommunale handlefridomen. Det vart ein kraftig auke frå 2010 til 2011, men denne auken kom i all hovudsak frå innfasinga av det tidligare øyremerkte tilskotet (knytt til barnehage) i rammetilskotet. Den ordinære gjelda er framleis stigande. Fylket ligg no over gjennomsnittet for landet pr. innbyggjar. (Differansen er mindre når gjeld vert sett mot inntekter). I nokre kommunar vekkjer gjeldsauken uro. Kommunar med meirforbruk som ikkje vert betalt ned etter kommunelova sine krav vert registrert i Register om betinga godkjenning og kontroll (ROBEK). Hordaland er det no fire kommunar i registeret. 3
Grunnlikviditeten er dei omløpsmidla som står igjen når reelt ikkje-likvide middel er trekt frå. Tretten av 33 kommunar i fylket har betra grunnlikviditeten i løpet av 2011. Om rapporten Denne rapporten er meint å gi eit lettfatteleg oversyn over utviklinga i økonomien til kommunane i Hordaland for perioden 2007 2011, med størst vekt på året som gjekk. Rapporten, og særleg vedlegga, kan nyttast som oppslag. I motsetning til tilsvarande rapportar frå tidligare nyttar vi i år tal frå «kommunekonsern». Det betyr at vi i tillegg til tal frå kommunekassa også har med bidrag frå kommunale føretak og interkommunale selskap. Kommunale aksjeselskap er framleis ikkje med. Tala vil vere på kommunenivå, og ikkje på einingsnivå. Dei som ønskjer meir detaljerte tal kan nytte våre rapportgeneratorar som vert lagde ut på www.fmho.no under kommuneøkonomi. Her finn ein alle relevante KOSTRA-tal til bruk i budsjettarbeidet med meir. Ein kan her samanlikne med andre kommunar, kommunegruppe, fylke og land. Denne rapporten er bygd opp med ein hovuddel som viser, forklarar og diskuterer viktige kommunaløkonomiske indikatorar i tekst, figurar og mindre tabellar. Bak i rapporten (som vedlegg) syner vi tabellar med detaljerte tal for perioden frå og med 2007 til og med 2011. KOSTRA rapportering og metode KOSTRA (kommune-stat rapportering) er eit viktig verktøy for styring på nasjonalt, regionalt og kommunalt nivå. To gonger i året (medio mars og medio juni) vert førebelse og endelige (reviderte) tal publiserte. Det er naturleg å samanlikne kommunar, fylke og landet (u/oslo) med kvarandre. For å få dette til er det vanleg prosedyre å dele resultatstorleiken på brutto driftsinntekter for kommunen, fylket eller landet (u/oslo). Tala i denne rapporten er endelege. 4
Folketal Hordaland er eit stort og mangfaldig fylke med betydelege variasjonar i næringsliv, kultur, folketalsutvikling og kommuneøkonomi. Folketalsutviklinga har stor innverknad på skatteinntekter og rammetilskot. Også sjølve samansetninga av befolkninga har innverknad på kommunane sine inntekter og utgifter. Fylket u/bergen har dei siste fem åra hatt noko høgare prosentvis folkevekst enn landet elles. Det er svært store skilnader mellom kommunane i fylket. Vi vil i det følgjande vise folketal i alt for den einskilde kommunen, fylket og landet. 01.01.2012 01.01.2011 Utvikling siste år 2008-2012 Folkemengde i alt Folkemengde i alt Bergen 1,3 % 6,5 % 263 762 260 392 Etne 1,4 % 2,9 % 3 963 3 909 Sveio 1,8 % 8,4 % 5 228 5 138 Bømlo 0,7 % 4,6 % 11 503 11 421 Stord 0,9 % 5,1 % 17 957 17 804 Fitjar 0,5 % 1,1 % 2 944 2 929 Tysnes 0,4 % -0,3 % 2 766 2 756 Kvinnherad 0,6 % 2,0 % 13 318 13 243 Jondal 0,9 % 0,3 % 1 050 1 041 Odda -0,6 % -2,3 % 6 946 6 985 Ullensvang 0,4 % 0,1 % 3 417 3 405 Eidfjord -0,2 % 2,6 % 957 959 Ulvik -0,5 % 0,5 % 1 112 1 118 Granvin -2,5 % -4,3 % 923 947 Voss 0,2 % 1,5 % 13 978 13 957 Kvam 0,9 % 3,8 % 8 522 8 442 Fusa -1,0 % 1,4 % 3 811 3 851 Samnanger 1,0 % 0,9 % 2 417 2 394 Os 3,0 % 10,4 % 17 726 17 210 Austevoll 2,4 % 9,2 % 4 792 4 680 Sund 2,3 % 10,6 % 6 409 6 265 Fjell 2,3 % 7,1 % 22 720 22 220 Askøy 2,4 % 10,6 % 26 210 25 602 Vaksdal -0,4 % 0,8 % 4 138 4 153 Modalen 0,0 % 2,8 % 370 370 Osterøy 0,8 % 3,0 % 7 521 7 465 Meland 3,1 % 12,9 % 7 036 6 824 Øygarden 2,8 % 6,0 % 4 419 4 300 Radøy 1,1 % 3,3 % 4 952 4 896 Lindås 1,0 % 6,5 % 14 668 14 516 Austrheim -0,5 % 8,1 % 2 776 2 789 Fedje -1,9 % -3,4 % 576 587 Masfjorden 0,7 % 2,2 % 1 683 1 672 Fylket totalt 1,3 % 6,0 % 490 570 484 240 Fylket u/bergen 1,3 % 5,5 % 226 808 223 848 Landet samla 1,3 % 5,2 % 4 985 870 4 920 305 Bergen veks naturleg nok mest med omsyn til personar, men også prosentmessig har bykommunen hatt stor vekst dei siste åra. Randkommunane nær Bergen har hatt den største prosentvise veksten. Men også kommunar i nærleiken av industri, som Austrheim, veks godt. Heilt sør i fylket er det for Sveio ein randkommuneeffekt i høve til Haugesund. 5
I andre enden finn vi kommunar i lengre avstand frå fylkeshovudstaden. Mange av vekstkommunane har ei ung befolkning. Det gir andre utfordringar enn for kommunar med meir balansert folketal, eventuelt aldrande befolkning. Utviklinga dei siste fem åra kan også visast i følgjande figur: Vedlegg 1 bak i rapporten viser folketalet dei siste fem åra i personar. Frie inntekter Frie inntekter er inntekter som kommunane i utganspunktet disponerer fritt både til å utføre lovpålagte oppgåver og andre tiltak. Dei frie inntektene består, slik dei her er definerte i KOSTRA, av skatt på eige og inntekt og rammetilskot. Rammetilskotet består av eit tilskot pr innbyggjar (innbyggjartilskot) korrigert for kommunen sitt inntekts- og utgiftsnivå i høvet til landet elles. Tanken er at inntektssvake og/eller objektivt tungdrivne kommunar skal bli hjelpne opp mot gjennomsnittet av kommunane ved hjelp av trekk i inntektene til meir ressurssterke/lettdrivne kommunar. Nye oppgåver for kommunane vert ofte finansiert med øyremerkte tilskot som seinare blir lagt inn i rammetilskotet såkalla «innlemming». 6
I 2011 vart det gjennomførd ei innlemming av historisk storleik da samlege tilskot på barnehagesida vart lagt inn i rammeoverføringa. Dermed vil ein auke frå 2010 til 2011 måtte blir svært mykje større enn realvekst sett mot oppgåver. Skatteinngangen Skatteinngangen syner ein reduksjon på 3,3 prosent i 2011 samanlikna med 2010 for kommunane samla i fylket utanom Bergen. For Bergen kommune var skattereduksjonen frå 2010 til 2011 0,7 prosent. Frå 2010 til 2011 har det vore ein skattereduksjon på 3,2 prosent for kommunane samla i landet. Lågare skatteinngang i 2011 enn i 2010 skuldast lågare skatteøyre for personlege skattytarar. Målsetjinga med redusert skatteøyre er at ein mindre del av kommunane sine inntekter skal kome frå skatt og tilsvarande større del av inntektene gjennom rammeoverføring. Innbetalt skatt pr. 31.desember i prosent av budsjett 2011 var 101,9 prosent for kommunane samla utanom Bergen og 103,3 prosent for Bergen kommune. Inntektsutjamninga blir rekna i høve til landsgjennomsnittet for ordinær skatt medrekna naturressursskatt. Skatteutviklinga samla for kommunane i landet har stor innverknad på kvar kommune si inntektsutjamning. Frie inntekter - oversikt For å kunne samanlikne små og store kommunar, land og fylker er det vanleg å dividere resultatstorleiken / indikatoren med totale brutto driftsinntekter. Der ikkje anna er sagt, vil denne metoden bli nytta. Sjølv om dei frie inntektene har stege jamt dei siste åra, vil frie inntekter over brutto driftsinntekter variere. Variasjonen skuldast at dei totale inntektene også vil variere som følgje av endringar i øyremerka middel, brukarbetalingar/avgifter med vidare. 7
I 2011 vart store øyremerkte inntekter innlemma, med barnehagetilskota som dei største. Dette kjem tydeleg fram i grafen: ein større del av brutto driftsinntekter er no frie inntekter på grunn av innlemminga. Dei siste åra har samlege kommunar i fylket fått auka dei frie inntektene (nominelt) frå år til år. På grunn av innlemminga vil vi vente ein enda sterkare vekst enn normalt frå 2010 til 2011. Auken frå 2010 til 2011 var til dels massiv, og igjen: det er barnehagetilskota som gir dette resultatet. Auken frå 2009 til 2010 var heller ikkje dårleg historisk sett, men er moderat i forhold sjå under: 8
I vedlegg 3, bak i rapporten, har vi ein tabell med frie inntekter pr. innbyggjar for perioden 2007 2011 Eigedomsskatt Eigedomsskatten er ikkje definert som ein del av dei frie inntektene. Dette er middel som fell utanfor inntektsutjamninga, og som kommunen har full disposisjonsrett over. Eigedomsskatten er ujamt fordelt mellom kommunane. Dette har næringsmessige, geografiske og politiske årsaker. 29 av 33 kommunar hadde inntekter frå eigedomskatt i 2011, men for tretten av desse berre for «anna eigedom» (dvs verk og bruk og evt næring). Her kjem Stord kommune til frå 2012. Tradisjonelt har kraft- og energikommunar hatt gode inntekter frå eigedomskatten på verksemd, mens berre byar og kommunar med byliknande busetting (som Bergen og Voss) har hatt skatt på bustader. Derfor var talet på kommunar med eigedomskatt på bustad og fritidseigedommar pr. 31.12. 2007 berre sju kommunar. Tilsvarande for 2011 er 16 kommunar. Det er den økonomiske situasjonen som har endra biletet. Dei siste åra har ti kommunar innført eigedomsskatt eller utvida eigedomskatten til å gjelde bustad og fritidseigedom. Stord kjem til for 2012. Ytterlegare tre kommunar har utvida frå område utbygd på byvis til å gjelde heile kommunen. Ein kommune har fjerna eigedomsskatten heilt og to kommunar har fjerna skatt på anna enn verk og bruk/næring (Bergen etter 31.12.2011). I tillegg kjem endringar i eigedomsskattesatsen. Ved utgangen av 2011 bur 83 % av fylket sine innbyggjarar i ein kommune med eigedomsskatt. 74 % av fylkets innbyggjarar bur i kommunar som har eigedomsskatt på bustad og fritidseigedommar i ei eller anna form (dvs. skatt på heile kommunen, eller i byvis utbygde 9
områder). Sistnemnte tal vil gå dramatisk ned når Bergen kommune fom 2012 ikkje lengre har skatt på bustad og fritidseigedom. Figuren under syner frie inntekter pr. innbyggjar tillagt eigedomsskatt i 2011. For heile fylket aukar eigedomsskatten frie inntekter pr. innbyggjar i gjennomsnitt med kr. 3.386,-. I kroner pr innbyggjar, og når det gjeld den totale summen, kan bidraget frå eigedomsskatt på bustad sjå ut til å vere lite. Likevel kan ein som eit døme nemne at for Bømlo var bidraget frå bustadskatt kr 12,1 mill i 2011.-, og for Voss kr 16,7 mill. Netto resultat frå kommunane sin drift var i same år kr 15,3 og -9,57 mill. For kommunane sin økonomi var bidraget med andre ord viktig. Faktisk var inntekter frå eigedomsskatt (totalt) større enn netto driftsresultat for 18 kommunar i fylket i 2011. Det inneberer at desse kommunane hadde gått med negativ drift/ meir negativ drift utan eigedomsskatt. Av desse ville tolv kommunar fått snudd pluss til minus utan skatten, og seks kommunar ville fått eit ennå svakare resultat. Sjølv med mindre dramatisk trong til desse inntektene synes skatten viktig. Eigedomsskatt utgjorde 63,4 % av Bergen kommune sitt netto driftsresultat i 2011. For Sveio 77 %, Bømlo 85,6 % osv. I vedlegg 4 viser vi eigedomskatt i kroner for perioden 2007 2011 I vedlegg 4b viser vi kva for type eigedomsskatt kommunane har innført, skattesats, år for taksering med meir. Dei eigentlige frie inntektene til ein kommune Naturressursskatt og konsesjonsavgift er ujamt fordelt, og ikkje alle kommunar har desse inntektene. Naturressursskatten ligg inne i dei frie inntektene slik dei her er definert og gir 10
tilskot til inntektene for Etne, Odda, Ullensvang, Ulvik, Samnanger, Modalen og Osterøy. Det er stor variasjon mellom desse kommunane i kva grad kraftinntekter bidrar til kommuneøkonomien. I tillegg har kraftkommunar, og nokre andre kommunar, inntekter frå eigedomskatt på verk og bruk knytt til kraft- og oljeanlegg. Stadig fleire kommunar har altså også innført skatt på bustad og fritidseigedom. Desse inntektene påverkar ikkje rammetilskotet og kjem i tillegg til dei frie inntektene som altså består av skatt på eige og inntekt samt rammetilskot. Vi viser 2011-tal pr innbyggjar fordelt på skatt på inntekt og eige, eigedomsskatt på bustad, eigedomsskatt på verk/bruk og konsesjonskraftinntekter. I illustrasjonen er naturressursskatt vit separat. Merk at dette ikkje er eit tillegg i frie inntekter, men ein del av dei (desse skatteinntektene er ein del av inntektsutjamninga). Skilnadene i kor mykje pengar kommunen fritt kan bruke på innbyggjarane sine er svært store i fylket vårt. Men kor stor effekt forskjellane har på tenester og resultat, heng også saman med utgiftsnivået. Ikkje alle kommunar er like objektivt lettdrivne, og ikkje alle kommunar er like veldrivne. I vedlegg 5 vert tala presenterte i absolutte tall for kvar inntektskjelde, og totalt pr. innbyggjar. 11
Driftsresultat, overskot og overskot før lån og avsetningar Brutto- og netto driftsresultat Kommunerekneskapen skil seg frå den rekneskapen ein finn i private verksemder på fleire område. For det første er kommunerekneskapen delt i ein driftsdel og ein investeringsdel. I tillegg er det lagt til grunn forskjellige prinsipp for føring av inntekter og utgifter. Kommunane si botnlinje er på mange måtar overskot, eller meir-/mindreforbruk som det kallast. Denne storleiken kjem fram etter driftsresultat og avsetningar. Ein kommune har både frivillige og nødvendige avsettingar. I kommunerekneskapen vert avskrivingane tatt ut før netto driftsresultat vert berekna. Avskrivingane får dermed ikkje resultateffekt. I staden vert avdraga lagt inn. I brutto driftsresultat ligg avskrivingane framleis inne og resultatstorleiken er difor noko vanskeleg å nytta. Netto driftsresultat er rekna for å vere den viktigaste indikatoren for «helsetilstanden» i den kommunale økonomien. Det er her resultatet av sjølve drifta kjem fram. Eit positivt netto driftsresultat av ein viss storleik set kommunen i stand til å byggje opp buffer mot midlertidig ubalanse i drifta, eller byggje opp fond for seinare investeringar. Styresmaktene er av den oppfatninga at eit netto driftsresultat lik eller betre enn tre prosent av brutto driftsinntekter vil gje ein sunn kommuneøkonomi over tid. Vi ser først på utviklinga for fylket, fylket u/bergen og landet u/oslo 1 : Som det kjem fram, følgjer landet og fylket kvarandre med mindre variasjonar. Siste året var likevel Hordaland mykje dårlegare enn landet samla. 1 Netto driftsresultat for fylke og land er storleiker der positive og negative tal vert addert. Da dette er vanleg praksis frå myndigheitenes side, gjer vi det også her. 12
Ein del av årsaka til den kraftige nedgangen for fylket i 2008 var, i tillegg til eit generelt vanskeleg år, at fondsrike kommunar drog ned totalen. Noko av den same effekten ser vi i 2011. Som ein lærdom av finanskrisa har fleire fondsrike kommunar valt å gjere seg mindre avhengig av avkastninga frå finans i budsjettet for den ordinær drifta og heller sette av avkastninga viss rekneskapen viser gode resultat for året. Diverre har nokre kommunar alt gløymt lærdommen frå 2008, men dei fleste «fondskommunar» har som målsetjing å ikkje gjere seg avhengig av finansinntekter. Figuren under viser netto driftsresultat over brutto driftsinntekter i 2010 og 2011 for kommunane i fylket. I vedlegg 6 har vi sett opp kommunevise tal for denne indikatoren for perioden 2007 til og med 2011. I vedlegg 7 kan ein finne netto driftsresultat for den same perioden i kroner. Det er interessant å sjå utviklinga i talet på kommunar som har hatt positivt netto driftsresultat, og kor mange som har hatt resultat betre enn 3 % av brutto driftsinntekter. Årstal Kommunar i pluss Kommunar med 3% eller meir 2002 19 8 2003 19 11 2004 19 7 2005 28 12 2006 33 2 24 2007 29 15 2 Ein kommune fekk negativt netto driftsresultat som følgje av erstatningsutbetaling. Det kan difor vere korrekt å si at samlege kommunar i fylket hadde driftsmessig positivt resultat på denne indikatoren. 13
2008 21 9 2009 32 18 2010 27 12 2011 3 25 14 15 av 33 kommunar fekk svakare resultat i 2011 enn 2010 og litt færre gjekk i pluss, samstundes nådde fleire kommunar 3% - målet i 2011 Meir-/mindreforbruk, akkumulert resultat og ROBEK Etter netto driftsresultat skal ein ved hjelp av avsetningar binge kommunerekneskapen i null (på botnlinja). Det er også andre obligatoriske avsetjingar/bruk av avsetjingar. Netto driftsresultat, avsettingar og bruk av avsettingar avgjer rekneskapsmessig meir-/ mindreforbruk ( overskot ). Denne indikatoren er mellom anna avgjerande når vi ser på innmelding/utmelding av ROBEK. Når denne rapporten vart skriven, hadde ikkje alle kommunane fatta vedtak om inndekning. Akkumulert meirforbruk Hordaland har p.t. fire kommunar registrert i ROBEK. Vilkåra for registrering er å finne i kommunelova 60 (www.lovdata.no). Kort fortalt må eit akkumulert underskot verte dekt inn i løpet av dei to påfølgjande rekneskapsåra dersom kommunen ikkje skal bli registrert i ROBEK. Registeret er å finne på http://www.regjeringen.no/nb/dep/krd/tema/databaser-og-registre/robek-2/kommuner-somer-oppfort-i-registeret.html?id=415422 Vedlegg 8 og 9 inneheld meirforbruk/akkumulert resultat i kroner for perioden 2007 2011 (ikkje konsern, men frå kommunekassa). Overskot før lån og avsetjingar Overskot før lånetransaksjonar vert målt som kommunen sine samla inntekter fråtrekt samla utgifter (utan lån- og avdragsutgifter). Indikatoren viser brutto driftsresultat inklusive motpost avskrivingar fråtrekt renter og netto investeringsutgift. Dette er altså ikkje eit brutto driftsresultat fråtrekt avskrivingar av kommunal verksemd, da investeringsutgiftene er med. Ved å sjå på samansettinga av inntekter og utgifter i både driftsog investeringsrekneskapen, kan ein ana om det over tid vil bli ei auke i nettogjelda i balanserekneskapen 4. Sjå vedlegg 10 for tal i på kommunenivå. 3 Overgangen frå kommunekasse-tal til «kommune-konsern» tal skaper er uproblematisk for denne tidsserien. 4 Overskot før lån og avsetningar = brutto driftsresultat + motpost avskrivninger - netto renteutgifter - netto investeringsutgifter. KOSTRA-definisjon: brutto driftsresultat er kontoklasse 1, alle funksjoner, artene ((600..895)-690-790) - (((010..480)+590)-690-790). Motpost avskrivingarr er kontoklasse 1, funksjon 860, art 990. Netto renter er kontoklasse 1, alle funksjoner, artene ((900..905)-500). Netto investeringsutgifter er kontoklasse 0, funksjonane (100..393), artene ((010..500)-690-790) - ((600..905)-690-790). 14
Fylket, fylket u/bergen og landet u/oslo er alle negative på denne indikatoren. Det ber bod om auka nettogjeld i balanserekneskapen over tid. Dette er ikkje overraskande gitt investeringstakt og opplåning. Investeringar I kommunerekneskapen er det separate rekneskap for investeringar og drift. Det er også klare reglar for kva som kan karakteriserast som investeringar. Kommunen kan ikkje låne til drift, men berre til investeringar. Tabell med konkrete tal og samanlikningar av investeringar for 2007 2011 er å finne vedlegg 11 og vedlegg 12 til rapporten 5. Figuren under syner investeringar dei to siste åra. Investeringsnivået har auka for fylket og landet. 5 Vedlegg 11 syner investeringar i kr. 1000,-. Vedlegg 12 syner investeringar i % av brutto driftsinntekter. 15
For tredje året på rad er det ein liten nedgang på denne indikatoren. Det betyr ikkje at investeringar i kroner eller finansieringstrong fell, men at investeringar mot brutto driftsinntekter går noko ned. Investeringar kostar, både i rein drift av investeringsobjekta og i renter og avdrag dersom investeringane vert finansierte med lån. Det er ei tilråding at investeringane ikkje er høgare enn 15 % av brutto driftsinntekter over tid. I figuren under legg vi til grunn eit fem-års perspektiv. Sjølv ein slik horisont kan bli for knapp. For små kommunar vil t.d. ei investering i eldresenter eller fleirbrukshall gi store utslag også i eit fem-års perspektiv. Figuren under viser at kommunane stort sett ligg under 15 % - merket, men det er finansieringa som då avgjer om investeringane er sunne eller medfører stor belastning på sikt. 16
Investeringar kan finansierast ved fond, tilskot, lån, sal av anleggsmidlar m.v. Ei investering der eigne midlar vert nytta vil normalt vere å føretrekke framfor låneinvestering av omsyn til framtidige utgifter. På den andre sida kan ei lånefinansiert investering også vere sjølvfinansierande. Det gjeld for eksempel lån til investeringar i vass- og avløpssektoren. Det kan også hevdast at lånefinansiering er å føretrekke framfor bruk av fond i periodar med god avkastning i kapitalmarknaden. Den siste løysinga er avhengig av ein ikkje nytter avkastninga til drift og er førebudd på å betale ned lån dersom avkastning er svakare enn finansutgifter. Investeringar og lånefinansiering Ved å nytta netto lån over brutto investeringar kan vi vise kor stor del av rekneskapsåret sine investeringar som kan finansierast ved bruk av lån (netto) 6. Frå 2010 til 2011 har vi hatt ein auke i bruken av lån (netto) til investeringar. Dette gjaldt så vel fylket som landet u/oslo. 6 Bruk av lån (netto) er kontoklasse 0, alle funksjoner, artene ((910,920,929)-(510,520,529)). Brutto investeringsutgifter er kontoklasse 0, funksjonane (100..393), artene ((010..500)-690-790). 17
Sal/kjøp av aksjar og andelar, eventuelt andre rekneskapsmessige grep, kan gje spesielle utslag og tildekke den reine lånefinansieringa av investeringar i einskildkommunen og gjennomsnittet. Vi utelet difor figurar på kommunenivå for denne indikatoren. Vedlegg 13 inneheld detaljar om dette. Lån og finans Hordaland er eit fylke med stor variasjon i velstand, avhengig av at kommunane har relativt store fond. Ofte er velstanden knytt til kraftproduksjon. Kommunane har difor også ulik gjeldsgrad. Det betyr at kommunane sin rentebelastning og finansielle situasjon i utgangspunktet vil vere ujamn. I tillegg vil valt finansieringsstrategi og avdragstid på gjeld (renteeffekt) ha innverknad. Kor stor del av kommunen sin aktivitet som er lagt utanfor kommunekassa/kommunekonsern, gjerne i eit AS, er også avgjerande. Vi skal sjå på netto finans og avdrag over brutto driftsinntekter. Denne indikatoren gir oss eit bilete av kor stor del av driftsinntektene som er bunden opp til lån og finans. Rente- og avdragsbelastinga vil vere avhengig av finansieringsstrategi på investeringar, men også renteutgifter-/inntekter og tap/gevinst frå finansielle plasseringar er med - både realiserte og urealiserte. Vi viser status pr. kommune siste tre år i figuren under 7. Tabell med netto finans og avdrag i kroner for dei fem siste åra kan finnast i vedlegg 14a. 7 I KOSTRA er resultata snudd slik at kommunar med høgare renteinntekter/avkastning og låge avdrag kjem i minus. Vi har valt å snu minus til pluss for å få figuren meir logisk slik at høge avdrag/renteutg/tap blir utgift. 18
Når den delen av inntektene som må gå til dekking av renter, avdrag og tap på finans stig, vert det ein mindre del av dei totale inntektene til kommunale tenester. For landet/fylket som heilskap er det tydeleg at renteutgifter og avdrag aukar i takt med at lånegjelda vert høgare. Dermed utgjer avdrag og renter frå same ein høgare del av brutto driftsinntekter. Eit svakt år i finansmarknaden vil også gjere belastninga høgare. Typisk vil ein kommune med høg gjeld og høge avdrag komme dårligast ut. For 2011 gjeld det særskilt Kvinnherad, men også Os, Fjell, Askøy og Bømlo (blant andre) fekk ein smell. Samstundes må vi igjen understreke at finansieringsstrategi har innverknad. Med konserntal for kommunesektoren får vi med kommunale føretak og interkommunale selskap, men ikkje kommunal aktivitet i aksjeselskap. Det betyr at ein kommune som t.d. Os, som har «sjølvfinansierande investeringar» frå vatn- og avløp «i kommunekassa» vil føre avdrag på kommunen sin rekneskap, mens ein kommune som t.d. Bømlo som har vatn og avløp i AS, ikkje vil gjere belastninga like synleg i figuren over. Ein kommunen som vel å betale ned med store avdrag av omsyn til ein sunn kommuneøkonomi i framtida vil også komme høgare på indikatoren enn elles som t.d. Tysnes og Fedje. 19
Vi kan sjå nærare på finans. «Netto finans» syner rentebelastning. I tillegg til renteugift/inntekt kjem tap/gevinst på finansielle plasseringar. Her kjem utviklinga i finansmarkanden tydeleg til uttrykk. For tal i kroner vert det vist til vedlegg 14b. Lånegjeld Frå 2002 inneheld posten langsiktig gjeld i kommunane sin balanse også pensjonsforpliktingar. Under viser vi ordinær gjeld som er langsiktig lånegjeld, med fråtrekk av pensjonsforpliktingar. Det betyr at vi ikkje har skild ut lån til vidare utlån eller ubrukte lånemiddel. Kommunane organiserer verksemda forskjellig. Fleire kommunar har skild ut delar av verksemda si (til dømes vann- og renovasjon) i eigne selskap, som oftast aksjeselskap. Organiseringa har innverknad på investerings- og lånenivå i sjølve kommunerekneskapen. Desse forholda må tas med i berekninga når ein skal vurdere gjeldsnivået til ein kommune 8. Det er oftast verksemder som driv etter sjølvkostprinsippet som er skilde ut i eige selskap. Ved å sjå på ordinær gjeld over brutto driftsinntekter frå kommunerekneskapen får vi ein indikator på kommunen sitt gjeldsnivå som er noko meir nøytralt for organisering, men ikkje heilt. Tabell over langsiktig lånegjeld og gjeld pr. innbyggjar i perioden 2007 2011 er å finne i vedlegg 15a. Vi syner gjeld pr innbyggjar og gjeld i % av brutto driftsinntekter på kommunekonsern-nivå. 8 Vi nytter konsernrekneskap frå KOSTRA i årets rapport for å få med tal frå interkommunale samarbeid og interkommunale selskap (IKS). Det har vi ikkje gjort tidligare år, og derfor har vi lagt ved tabell i Vedlegg 16 for samanlikning med tidigare rapportar. 20
Gjeld pr. innbyggjar og i % av brutto driftsinntekter 2010 2011 I % av br. Driftsinnt. Kr. pr. innbyggjar I % av br. Driftsinnt. Kr. pr. innbyggjar Bergen 63,60 % 35 631 73,18 % 43 040 Etne 84,36 % 56 204 79,52 % 53 160 Sveio 67,48 % 42 858 70,37 % 47 418 Bømlo 74,60 % 43 549 73,45 % 44 133 Stord 178,01 % 98 788 186,81 % 109 629 Fitjar 64,73 % 42 662 64,96 % 45 590 Tysnes 70,04 % 51 660 65,16 % 50 068 Kvinnherad 100,53 % 73 779 115,76 % 80 513 Jondal 69,77 % 70 857 62,65 % 67 794 Odda 73,48 % 64 614 69,51 % 66 778 Ullensvang 55,19 % 45 870 52,13 % 47 617 Eidfjord 21,44 % 32 940 22,35 % 36 910 Ulvik 17,73 % 19 478 18,11 % 19 720 Granvin 69,93 % 59 228 67,83 % 65 639 Voss 91,76 % 61 377 92,84 % 64 428 Kvam 98,52 % 69 553 99,16 % 77 884 Fusa 72,27 % 47 195 71,94 % 50 982 Samnanger 56,13 % 38 322 62,79 % 47 990 Os 94,57 % 52 487 100,16 % 54 228 Austevoll 69,56 % 44 754 65,87 % 45 354 Sund 63,44 % 33 493 69,05 % 40 031 Fjell 111,52 % 53 903 110,51 % 56 631 Askøy 119,59 % 64 690 122,62 % 70 932 Vaksdal 59,53 % 47 748 59,71 % 50 790 Modalen 44,80 % 91 497 39,49 % 85 089 Osterøy 65,18 % 37 330 62,95 % 38 830 Meland 93,58 % 52 216 100,65 % 57 999 Øygarden 69,01 % 63 102 69,64 % 65 788 Radøy 69,06 % 41 862 68,77 % 44 750 Lindås 83,42 % 54 805 84,28 % 59 522 Austrheim 95,49 % 69 693 94,00 % 72 774 Fedje 35,32 % 36 923 40,19 % 44 448 Masfjorden 42,47 % 40 322 44,33 % 44 140 Fylket totalt 77,45 % 46 104 83,33 % 52 046 Fylket u Bergen 91,64 % 58 287 93,73 % 62 520 Landet u/oslo 91,03 % 56 530 92,95 % 60 530 Gjeldsauken har vært betydeleg dei siste åra. Hordaland u/bergen har no høgare gjeldsgrad enn landet u/oslo. Det var ikkje tilfellet for nokre år sidan. Opphavleg låg Hordaland u/bergen lågare på så vel gjeld pr innbyggjar som gjeld over brutto driftsinntekter. Dernest var det nokre år der gjeld over brutto driftsinntekter låg under landet u/oslo. No ligg fylket u/bergen over på alle indikatorar. Denne tabellen er også bak (jf. vedlegg 15b). Fond og likviditet For fondsoversikt i kroner for 2009, 2010 og 2011, syner vi til vedlegg 17. 21
Kommunane sine ordinære fond knytt til drift er disposisjonsfond og bundne driftsfond. For investeringar finns ubundne og bundne investeringsfond. Dei bundne fonda kan som det går fram ikkje nyttast fritt. Vi vil først sjå på disposisjonsfonda 2010 og 2011 i kroner for kommunekassa (ikkje konsern). Disposisjonsfonda kan nyttast fritt etter kommunestyrets vedtak til drift eller investering 9. Da figuren er i kroner, er det naturleg å ta ut Bergen kommune som på grunn av storleiken ville sprenge skalaen 10. Når ein kommune med store fond, som Kvinnherad, ikkje utmerker seg her, skuldast det at midlane er plasserte i investeringsfond. Generelt kan ein seie at verdiar frå sal av anleggsmiddel ikkje kan førast til disposisjonsfond, mens vinst og overskot kan det. Grunnlikviditet Arbeidskapital er definert som omløpsmiddel med fråtrekk av kortsiktig gjeld, men arbeidskapitalen i ein kommune inneheld også ikkje-likvide postar som ubrukte lånemiddel og bundne fond. Grunnlikviditeten, eller arbeidskapitalen sin driftsdel, er eit betre mål på likviditet i ein kommune og blir definert slik: Sum omlaupsmidlar - Bundne driftsfond og investeringsfond - Ubrukte midlar av eksterne lån - Kortsiktig gjeld = Grunnlikviditeten Sjå vedlegg 18 for tabell med grunnlikviditet i kroner og i % av brutto driftsinntekter for perioden 2007-2011 for den einskilde kommune. 9 Investeringsfond kan ikkje nyttast til drift. 10 Bergen kommune hadde kr. 0,- i disposisjonsfond pr. 31.12.2006, kr. 316 mill i 2007, kr 286 mill i 2008, kr 268 mill i 2009, 289 mill i 2010 og 240,6 mill pr 31.12.2011. 22
14 av 33 kommunar i fylket har betra grunnlikviditeten frå 2010 til 2011. Talet på kommunar med positiv grunnlikviditet er 23. Kor stor grunnlikviditeten bør vere, er vanskeleg å seie. Om ein kommune med svak grunnlikviditet får betalingsvanskar, avheng også av betalingsmønster med meir. Det bør likevel vere eit mål for ein kommune å ha ein likviditet som er så god at fordyrande likviditetslån ikkje vert nødvendige. Avslutning Som vi har vist var 2011 eit år på det jamne med omsyn til kommuneøkonomiske resultat. Ein viktig faktor som trass alt held resultatgraden oppe er innføringa av eigedomsskatt som i mange kommunar er skilnaden mellom positivt og negativt netto driftsresultat. Den største uroa er knytt til auken i kommunal gjeld. Som nemnt er det vanskeleg å samanlikne gjeld, og særleg gjeld pr innbyggjar grunna varierande organisering. Mange kommunar 23
har skild ut store deler av verksemda knytt til VAR (vann og renovasjon), samt eigedom i AS som ikkje kjem med i kommunerekneskapen. Å sjå på gjeld mot brutto driftsinntekter er meir organisasjonsnøytralt, men ikkje fullt ut. Dersom vi ser på det større bildet, kan vi lettare samanlikne. På spørsmåla om gjelda stig kraftig og om gjelda stig meir i Hordaland (u/bergen) enn landet elles, er svaret ja på begge spørsmåla. Det vekker uro. Kommunane viser vilje og evne til å tilpasse driftsnivå og sjå etter unytta inntektskjelder. I tillegg til denne rapporten vil vi som vanleg publisere ein nøkkeltalsgenerator der interesserte ved å taste inn kommunenummer, fylkesnummer, kommunegruppe og land kan finne nøkkelindikatorar, behov, dekningsgrad og produktivitet for den einskilde sektor i kommunen. Tala går tre år tilbake i tid. Desse generatorane blei også publiserte for 2004, 2005, 2006, 2007, 2008, 2009 og 2010. 24
Vedlegg 1 Folketal 01.01.2012 01.01.2011 01.01.2010 01.01.2009 01.01.2008 Kommune Folkemengde i alt Folkemengde i alt Folkemengde i alt Folkemengde i alt Folkemengde i alt Bergen 263 762 260 392 256 600 252 051 247 746 Etne 3963 3 909 3 882 3 854 3 852 Sveio 5228 5 138 4 999 4 906 4 825 Bømlo 11503 11 421 11 275 11 085 10 998 Stord 17957 17 804 17 565 17 289 17 092 Fitjar 2944 2 929 2 931 2 908 2 912 Tysnes 2766 2 756 2 779 2 792 2 773 Kvinnherad 13318 13 243 13 187 13 112 13 063 Jondal 1050 1 041 1 036 1 022 1 047 Odda 6946 6 985 7 047 7 054 7 107 Ullensvang 3417 3 405 3 382 3 351 3 415 Eidfjord 957 959 958 945 933 Ulvik 1112 1 118 1 129 1 095 1 107 Granvin 923 947 947 950 964 Voss 13978 13 957 13 902 13 868 13 768 Kvam 8522 8 442 8 360 8 338 8 210 Fusa 3811 3 851 3 823 3 791 3 759 Samnanger 2417 2 394 2 375 2 379 2 396 Os 17726 17 210 16 684 16 437 16 055 Austevoll 4792 4 680 4 571 4 417 4 390 Sund 6409 6 265 6 079 5 899 5 795 Fjell 22720 22 220 21 823 21 507 21 207 Askøy 26210 25 602 24 993 24 432 23 705 Vaksdal 4138 4 153 4 107 4 110 4 106 Modalen 370 370 344 351 360 Osterøy 7521 7 465 7 421 7 352 7 305 Meland 7036 6 824 6 631 6 478 6 233 Øygarden 4419 4 300 4 267 4 223 4 168 Radøy 4952 4 896 4 825 4 825 4 794 Lindås 14668 14 516 14 286 14 036 13 778 Austrheim 2776 2 789 2 738 2 576 2 569 Fedje 576 587 594 596 596 Masfjorden 1683 1 672 1 635 1 652 1 646 Fylket totalt 490 570 484 240 477 175 469 681 462 674 Fylket u Bergen 226 808 223 848 220 575 217 630 214 928 Landet samla 4 985 870 4 920 305 4 858 199 4 799 252 4 737 171 Landet u/oslo 4 372 585 4 321 075 4 271 339 4 223 777 4 176 687 25
Vedlegg 2 Skatteinngang 2011 SKAT T PÅ EIGE OG INNT EKT FOR KOMMUNANE I HORDALAND 2010 T a l i Ska tte inng. Ska tte inng. Auke i % Ska tte inng. Budsje tt Auke i % Innbe t. pr. kr. 1000 31.12.2010 31.12.2011 31.12.2011 2011 Budsj. 11/ 31.12.2011 KOMMUNE pr. innb. reknsk -10 i % av bud -10 Bergen 6 522 149 6 475 558-0,7% 24 551 6 267 072-3,9 % 103,3 % Etne 83 599 79 568-4,8% 20 078 80 562-3,6 % 98,8 % Sveio 104 370 97 380-6,7% 18 627 98 537-5,6 % 98,8 % Bømlo 245 859 239 671-2,5% 20 836 237 856-3,3 % 100,8 % Stord 421 811 419 143-0,6% 23 341 393 441-6,7 % 106,5 % Fitjar 72 466 71 085-1,9% 24 146 65 160-10,1 % 109,1 % Tysnes 56 445 55 379-1,9% 20 021 53 970-4,4 % 102,6 % Kvinnherad 294 892 281 081-4,7% 21 105 290 800-1,4 % 96,7 % Jondal 23 170 22 214-4,1% 21 156 22 460-3,1 % 98,9 % Odda 186 919 174 053-6,9% 25 058 172 100-7,9 % 101,1 % Ullensvang 75 568 68 437-9,4% 20 028 73 000-3,4 % 93,7 % Eidfjord 45 463 44 810-1,4% 46 823 43 000-5,4 % 104,2 % Ulvik 31 103 29 797-4,2% 26 796 29 500-5,2 % 101,0 % Granvin 18 151 16 888-7,0% 18 297 17 500-3,6 % 96,5 % Voss 297 461 279 342-6,1% 19 984 283 523-4,7 % 98,5 % Kvam 182 117 168 661-7,4% 19 791 172 000-5,6 % 98,1 % Fusa 86 210 81 794-5,1% 21 463 79 200-8,1 % 103,3 % Samnanger 53 149 51 690-2,7% 21 386 48 700-8,4 % 106,1 % Os 373 997 363 500-2,8% 20 507 357 300-4,5 % 101,7 % Austevoll 129 607 169 761 31,0% 35 426 152 389 17,6 % 111,4 % Sund 129 641 125 378-3,3% 19 563 125 140-3,5 % 100,2 % Fjell 495 275 484 676-2,1% 21 333 474 436-4,2 % 102,2 % Askøy 511 528 497 893-2,7% 18 996 482 000-5,8 % 103,3 % Vaksdal 89 849 82 005-8,7% 19 818 83 240-7,4 % 98,5 % Modalen 21 264 20 286-4,6% 54 827 20 000-5,9 % 101,4 % Osterøy 141 733 137 555-2,9% 18 289 132 200-6,7 % 104,1 % Meland 137 521 130 126-5,4% 18 494 128 600-6,5 % 101,2 % Øygarden 89 056 80 845-9,2% 18 295 79 181-11,1 % 102,1 % Radøy 96 605 87 618-9,3% 17 693 90 618-6,2 % 96,7 % Lindås 357 974 331 433-7,4% 22 596 321 923-10,1 % 103,0 % Austrheim 78 176 75 512-3,4% 27 202 69 500-11,1 % 108,7 % Fedje 12 969 12 567-3,1% 21 818 12 640-2,5 % 99,4 % Masfjorden 45 961 43 827-4,6% 26 041 43 700-4,9 % 100,3 % Fylket 11512058 11299533-1,8% 23 033 11 001 248-4,4 % 102,7 % Fylket u/ Bergen 4989909 4823975-3,3% 21 269 4 734 176-5,1 % 101,9 % Merk: Skatteinngang per innbyggjar skil seg litt frå tidligare publisert/utsendt tabell da det her er nytta innbyggjartal ved utgangen av 2011 og ikkje ved inngangen av året som tidligare. 26
Vedlegg 3 - Frie inntekter pr innbyggjar i kr. Frie inntekter pr. innbyggjar i kr. 2007 2008 2009 2010 2011 Bergen 28 192 29 150 31 229 32 758 40 663 Etne 32 948 34 568 40 234 41 291 47 812 Sveio 30 777 32 359 35 596 37 738 44 684 Bømlo 30 439 32 380 35 145 36 424 44 869 Stord 26 074 27 849 30 582 32 248 40 860 Fitjar 32 003 35 263 38 975 42 661 49 762 Tysnes 40 116 41 337 46 173 48 675 53 639 Kvinnherad 32 035 34 168 37 402 39 231 45 768 Jondal 47 928 50 197 55 075 55 926 61 711 Odda 34 234 35 957 40 531 42 350 47 668 Ullensvang 36 512 38 817 44 805 45 968 52 529 Eidfjord 46 418 49 442 51 671 52 202 60 333 Ulvik 43 213 44 669 49 779 58 169 63 397 Granvin 46 586 47 783 53 884 54 172 63 671 Voss 30 821 32 232 36 086 37 778 44 048 Kvam 34 249 35 151 39 378 40 841 46 181 Fusa 34 745 37 031 40 445 42 958 50 034 Samnanger 33 521 35 549 39 711 40 877 52 938 Os 25 307 26 562 29 089 30 054 38 394 Austevoll 35 474 40 158 41 701 40 572 51 454 Sund 26 375 28 004 30 163 31 623 40 210 Fjell 25 312 26 878 29 260 30 885 39 732 Askøy 26 256 27 625 29 544 30 954 40 553 Vaksdal 34 963 37 338 41 330 42 904 49 037 Modalen 64 756 70 863 76 817 73 684 86 738 Osterøy 30 009 31 549 34 543 36 656 43 586 Meland 27 211 27 855 31 390 32 168 41 516 Øygarden 28 839 29 745 33 982 35 147 42 781 Radøy 30 176 32 198 35 498 37 109 43 916 Lindås 27 664 28 988 32 498 34 258 42 421 Austrheim 34 465 36 483 39 749 42 021 49 322 Fedje 56 691 58 872 63 916 69 504 78 306 Masfjorden 43 044 45 269 49 291 50 499 56 121 Fylket totalt 28 968 30 236 32 802 34 325 42 203 Fylket u Bergen 29 863 31 494 34 632 36 147 43 994 Landet u/oslo 25 348 27 256 29 640 30 975 37 391 27
Vedlegg 4 Eigedomskatt Eigedomsskatt i 1000 kr. 2007 2008 2009 2010 2011 Bergen 320 829 327 957 168 966 154 427 159 115 Etne 3 532 5 304 5 610 5 985 6 207 Sveio 0 0 0 0 10 449 Bømlo 0 0 12 375 12 454 13 125 Stord 0 0 0 0 0 Fitjar 513 769 6 078 6 110 6 307 Tysnes 0 0 5 082 4 898 5 076 Kvinnherad 49 509 52 074 52 585 71 258 70 332 Jondal 2 029 2 506 2 261 2 493 2 748 Odda 59 639 66 671 66 495 65 721 75 990 Ullensvang 3 405 2 832 2 934 3 238 3 421 Eidfjord 44 776 43 067 43 766 44 940 44 942 Ulvik 8 002 7 373 7 427 7 583 8 289 Granvin 285 426 538 1 533 1 552 Voss 30 534 27 957 27 002 47 275 51 571 Kvam 11 649 11 675 12 641 29 841 29 698 Fusa 3 302 3 238 9 748 5 973 9 797 Samnanger 8 407 8 553 8 630 9 011 9 080 Os 0 0 0 0 0 Austevoll 3 381 11 272 11 837 12 176 12 380 Sund 0 9 023 9 429 9 185 9 584 Fjell 3 015 0 0 0 0 Askøy 0 0 0 0 0 Vaksdal 25 407 24 965 24 538 30 446 30 670 Modalen 18 540 17 645 18 649 19 700 20 253 Osterøy 13 361 10 606 13 283 13 491 13 728 Meland 2 741 2 738 14 463 14 488 15 069 Øygarden 114 943 120 487 131 311 129 549 132 306 Radøy 1 652 1 928 10 700 10 906 11 088 Lindås 48 357 99 453 116 181 112 632 138 947 Austrheim 8 078 7 429 13 279 12 814 12 949 Fedje 2 364 2 364 3 359 3 199 2 670 Masfjorden 19 739 19 060 18 821 19 699 19 854 Fylket totalt 807 989 887 372 817 988 861 025 927 197 Fylket u Bergen 487 160 559 415 649 022 706 598 768 082 28
Vedlegg 4b Eigedomsskatt etter type og sats Eig.skatt? Bare Verk og br? Byvis? By + verk&br Næring inkl V&B? Hele kom.? Gen. Sats Diff. Sats Siste taksering For eneb 120 kvm Bergen 1 0 0 1 0 0 3 : 1984 750 Etne 1 1 0 0 0 0 7 : 2007 : Sveio 1 0 0 0 0 1 2 : 2011 3480 Bømlo 1 0 0 0 0 1 2 : 2009 2500 Stord 0 : : : : : : : : : Fitjar 1 0 0 0 0 1 6 3,5 2009 2268 Tysnes 1 0 0 0 0 1 2 : 2009 2500 Kvinnherad 1 0 0 0 0 1 7 2 2010 2000 Jondal 1 1 0 0 0 0 7 : 1995 : Odda 1 1 0 0 0 0 7 : 2011 : Ullensvang 1 1 0 0 0 0 7 : 2007 : Eidfjord 1 1 0 0 0 0 7 : 2007 : Ulvik 1 1 0 0 0 0 7 : 2011 : Granvin 1 0 0 0 0 1 7 3 2010 3900 Voss 1 0 0 0 0 1 7 2,1 2010 2500 Kvam 1 0 0 0 0 1 7 2,5 2010 2000 Fusa 1 0 0 0 0 1 7 2 2009 1900 Samnanger 1 1 0 0 0 0 7 : 2003 : Os 0 : : : : : : : : : Austevoll 1 0 0 0 0 1 2,5 0 2008 2500 Sund 1 0 0 0 0 1 2 : 2008 2400 Fjell 0 : : : : : : : : : Askøy 0 : : : : : : : : : Vaksdal 1 0 0 0 0 1 7 2,5 2010 2030 Modalen 1 1 0 0 0 0 7 : 1990 : Osterøy 1 0 0 0 0 1 7 5 2001 3696 Meland 1 0 0 0 0 1 7 3 2009 3900 Øygarden 1 1 0 0 0 0 7 : 2009 : Radøy 1 0 0 0 0 1 7 3 2009 3100 Lindås 1 1 0 0 0 0 7 : 2008 : Austrheim 1 1 0 0 0 0 7 : 2009 : Fedje 1 1 0 0 0 0 7 : 1995 : Masfjorden 1 1 0 0 0 0 7 : 1975 : Antall kommuner 29 13 0 1 0 15 29
Vedlegg 5 Alle fritt disponible inntekter 2011 I kr 1000,- Pr innbygger I kr 1000,- I kr 1000,- I kr 1000,- I kr 1000 I kr 1000,- Pr innbygger 2011 Skatt og ramme Frie int pr inb Natress (inkl i skatt) Kons.avgift Anna eigedom Bolig og fritid Alle "frie" innt "Alle frie" pr inb Bergen 10 725 249 40 663 0 0 64 180 94 935 10 884 364 41 266 Etne 189 477 47 812 2 802 894 6 207 0 196 578 49 603 Sveio 233 610 44 684 0 0 1 270 9 179 244 059 46 683 Bømlo 516 124 44 869 0 0 1 048 12 077 529 249 46 010 Stord 733 724 40 860 0 0 0 0 733 724 40 860 Fitjar 146 498 49 762 0 0 2 020 4 287 152 805 51 904 Tysnes 148 365 53 639 0 0 760 4 316 153 441 55 474 Kvinnherad 609 535 45 768 0 8 257 57 177 13 155 688 124 51 669 Jondal 64 797 61 711 0 7 639 2 748 0 75 184 71 604 Odda 331 100 47 668 35 548 21 439 75 990 0 428 529 61 694 Ullensvang 179 490 52 529 4 715 2 734 3 421 0 185 645 54 330 Eidfjord 57 739 60 333 24 224 10 047 44 942 0 112 728 117 793 Ulvik 70 497 63 397 0 5 436 8 289 0 84 222 75 739 Granvin 58 768 63 671 0 0 595 957 60 320 65 352 Voss 615 696 44 048 0 0 34 880 16 691 667 267 47 737 Kvam 393 555 46 181 0 3 847 16 400 13 298 427 100 50 117 Fusa 190 679 50 034 0 465 5 927 3 870 200 941 52 727 Samnanger 127 951 52 938 4 421 898 9 080 0 137 929 57 066 Os 680 572 38 394 0 0 0 0 680 572 38 394 Austevoll 246 569 51 454 0 0 3 817 8 563 258 949 54 038 Sund 257 704 40 210 0 0 364 9 220 267 288 41 705 Fjell 902 710 39 732 0 0 0 0 902 710 39 732 Askøy 1 062 890 40 553 0 0 0 0 1 062 890 40 553 Vaksdal 202 916 49 037 0 2 441 26 151 4 519 236 027 57 039 Modalen 32 093 86 738 14 426 7 493 20 253 0 59 839 161 727 Osterøy 327 808 43 586 520 101 4 428 9 300 341 637 45 424 Meland 292 108 41 516 0 0 5 053 10 016 307 177 43 658 Øygarden 189 049 42 781 0 0 132 306 0 321 355 72 721 Radøy 217 473 43 916 0 0 3 003 8 085 228 561 46 155 Lindås 622 236 42 421 0 42 138 947 0 761 225 51 897 Austrheim 136 919 49 322 0 0 12 949 0 149 868 53 987 Fedje 45 104 78 306 0 0 2 670 0 47 774 82 941 Masfjorden 94 451 56 121 0 2 685 19 854 0 116 990 69 513 Fylket totalt 20 703 456 42 203 86 656 74 418 704 729 222 468 21 705 071 44 245 Fylket u Bergen 9 978 207 43 994 86 656 74 418 640 549 127 533 10 820 707 47 709 30
Vedlegg 6 - Netto driftsresultat i % av brutto driftsinntekter Netto driftsresultat i % av brutto driftsinntekter 2007 2008 2009 2010 2011 Bergen 2,77 % -0,40 % 0,66 % 1,30 % 1,62 % Etne 2,75 % 1,57 % 4,32 % 6,11 % 5,52 % Sveio 4,50 % -2,88 % -0,20 % 3,75 % 3,85 % Bømlo 0,88 % -1,75 % 2,14 % 1,11 % 2,22 % Stord -0,40 % -3,12 % 1,73 % -1,62 % 0,41 % Fitjar 2,71 % 1,38 % 2,76 % 1,71 % 2,72 % Tysnes 0,85 % -3,38 % 3,05 % 0,80 % 2,32 % Kvinnherad 4,00 % -14,46 % 7,06 % 4,61 % -5,23 % Jondal -1,03 % 4,68 % 2,96 % 2,26 % 2,66 % Odda 4,22 % 5,07 % 2,68 % 0,07 % 4,52 % Ullensvang 4,38 % 1,09 % 4,11 % 1,40 % 1,46 % Eidfjord 21,76 % 13,56 % 10,54 % 11,14 % 9,79 % Ulvik 5,40 % 1,51 % 6,96 % 10,71 % 7,13 % Granvin 2,83 % -5,94 % 8,60 % -1,67 % 3,59 % Voss 3,44 % -0,07 % 5,06 % -1,59 % -0,99 % Kvam 3,21 % 0,09 % 1,70 % 1,80 % 7,80 % Fusa 3,29 % 0,36 % 0,19 % -0,62 % 0,74 % Samnanger 0,94 % 2,85 % 5,58 % 1,01 % 3,14 % Os 0,15 % -10,75 % 3,27 % 3,90 % -1,51 % Austevoll 1,05 % 4,51 % 1,27 % 3,12 % 6,34 % Sund 0,15 % 2,52 % 2,39 % -1,46 % -0,06 % Fjell 2,43 % -0,42 % 3,01 % -0,63 % -3,13 % Askøy 3,14 % 0,49 % 1,98 % 0,88 % 0,78 % Vaksdal 2,07 % 0,33 % 6,13 % 2,79 % 1,96 % Modalen 22,65 % 10,54 % 6,78 % 8,02 % 8,58 % Osterøy -0,40 % -5,18 % 1,65 % 3,79 % -1,58 % Meland -1,70 % -7,19 % 5,16 % 2,12 % -1,26 % Øygarden 8,54 % 7,72 % 7,23 % 5,32 % 6,69 % Radøy 0,43 % 2,21 % 1,79 % 0,76 % 0,25 % Lindås 1,93 % 5,56 % 6,90 % 1,19 % -4,53 % Austrheim 6,14 % 2,04 % 7,66 % 5,73 % 3,53 % Fedje 14,72 % 6,22 % 5,10 % 4,66 % 4,35 % Masfjorden 14,01 % 6,65 % 11,08 % 6,29 % 3,31 % Fylket totalt 2,84 % -0,58 % 2,20 % 1,51 % 1,17 % Fylket u Bergen 2,92 % -0,78 % 3,80 % 1,73 % 0,70 % Landet u/oslo 2,19 % -0,39 % 2,95 % 2,54 % 2,15 % 31
Vedlegg 7 - Netto driftsresultat i kr. 1000,-. 2007 2008 2009 2010 2011 Bergen 348 229-52 833 91 563 189 104 251 095 Etne 5 304 3 014 10 200 15 925 14 623 Sveio 12 050-7 709-614 12 243 13 562 Bømlo 4 457-8 869 13 305 7 371 15 332 Stord -2 932-23 144 16 151-15 977 4 367 Fitjar 3 826 1 940 5 056 3 306 5 627 Tysnes 1 357-5 409 5 947 1 636 4 932 Kvinnherad 30 146-108 938 61 297 44 804-48 438 Jondal -895 4 061 3 173 2 390 3 022 Odda 22 428 26 933 16 119 433 30 150 Ullensvang 9 934 2 472 11 309 3 953 4 564 Eidfjord 29 937 18 652 15 802 16 414 15 476 Ulvik 4 958 1 388 7 593 13 146 8 634 Granvin 1 931-4 060 6 809-1 341 3 208 Voss 26 060-520 44 949-14 814-9 567 Kvam 15 343 421 9 611 10 712 52 220 Fusa 6 803 754 472-1 549 1 998 Samnanger 1 198 3 631 8 663 1 649 5 799 Os 1 030-72 586 28 367 37 251-14 474 Austevoll 2 442 10 465 3 622 9 384 20 929 Sund 398 6 716 7 508-4 837-241 Fjell 20 787-3 623 30 538-6 782-36 410 Askøy 33 887 5 301 26 672 12 201 11 878 Vaksdal 5 636 892 20 360 9 285 6 899 Modalen 15 417 7 173 4 838 6 058 6 842 Osterøy -1 399-18 006 6 663 16 201-7 346 Meland -4 850-20 549 18 954 8 071-5 108 Øygarden 28 096 25 378 27 128 20 920 27 917 Radøy 1 006 5 104 5 111 2 247 798 Lindås 13 226 38 000 62 865 11 385-46 940 Austrheim 10 676 3 549 14 634 11 665 7 589 Fedje 8 897 3 759 2 921 2 859 2 773 Masfjorden 19 592 9 303 17 119 9 993 5 552 Fylket totalt 674 975-147 340 604 705 435 306 357 262 Fylket u Bergen 326 746-94 507 513 142 246 202 106 167 Landet u/oslo 4 714 710-908 711 7 560 991 6 815 159 6 131 162 32
Vedlegg 8 Meir-/mindreforbruk Meir / mindreforbruk (Akkumulert overskot) 2010 2011 Bergen 60 300 92 055 Etne 4 054 8 138 Sveio -450 6 737 Bømlo -1 199-283 Stord -26 039-29 548 Fitjar 1 156 2 472 Tysnes 1 351 0 Kvinnherad 42 604-55 692 Jondal 3 305 3 548 Odda 461 21 670 Ullensvang 3 265 45 Eidfjord 3 963 5 992 Ulvik 4 510 4 374 Granvin 218 218 Voss 0-9 008 Kvam 7 759 6 545 Fusa 676 2 329 Samnanger 1 461 2 358 Os 2 170 4 Austevoll -17 235 1 932 Sund -184-2 283 Fjell 22 872-29 351 Askøy 6 856 20 380 Vaksdal 7 018 9 352 Modalen 3 079 852 Osterøy -14 222-11 034 Meland -6 881-13 913 Øygarden 0 15 662 Radøy 0-2 463 Lindås 11 561 24 613 Austrheim 0 0 Fedje 4 420 0 Masfjorden 4 279 2 490 Merk: Kommunekasse ikkje kommunekonsern (andre tal er kommunekonsern viss det ikkje er gjort merksam på anna) 33
Vedlegg 9 Akkumulert rekneskapsresultat Akkumulert rekneskapsresultat i 1000 kr. 2007 2008 2009 2010 2011 Bergen 75970 0 0 60 300 92 055 Etne 4116 3213 7 055 2 207 8 138 Sveio 0-9923 -2 985-450 6 737 Bømlo 0-8198 -4 698-1 199-283 Stord -7870-27144 -12 869-26 398-29 548 Fitjar -7539-7539 -1 403 1 356 2 472 Tysnes 4276 3543 7 476 1 351 0 Kvinnherad 62492-47411 5 839 43 190-55 692 Jondal -118 2619 3 060 3 305 3 548 Odda 4240 0 5 401 461 21 670 Ullensvang 4311 0 6 891 3 265 45 Eidfjord 7258 1380 5 182 3 963 5 992 Ulvik 3927 3047 4 562 4 298 4 374 Granvin 318 218 218 218 218 Voss 4033 0 0 0-9 008 Kvam 3566 0 0 7 759 6 545 Fusa 3910 4320 3 338 676 2 329 Samnanger 5805 2477 4 752 1 461 2 358 Os 5570 4 7 362 2 170 4 Austevoll -39758-32183 -27 477-17 235 1 932 Sund -1137 9165 6 884-184 -2 283 Fjell 0 0 37 076 23 372-29 351 Askøy 26740 15206 15 322 6 856 20 380 Vaksdal 6722 3588 14 026 7 018 9 352 Modalen 1900 1 1 992 3 217 852 Osterøy -15380-28573 -23 733-12 938-11 034 Meland -9755-27832 -13 428-6 881-13 913 Øygarden -11168 0 12 077-543 15 662 Radøy 921 0 0 0-2 463 Lindås 13155 40090 36 019 11 561 24 613 Austrheim 0-2135 597 0 0 Fedje 5726 3243 3 222 4 420 0 Masfjorden 3772 2659 3 402 4 425 2 490 Merk: Kommunekasse ikkje kommunekonsern (andre tal er kommunekonsern). 34