Klage mot den norske regjeringa for brot på Mineralavfallsdirektivet

Efta Surveillance Agency Rue Belliard 35 B- 1040 Brussels Belgium registry@eftasurv.int Dato: 29. mars 2017 (Originalbrevet vart sendt på engelsk. Dette er ei omsetting til norsk 1 ) Klage mot den norske regjeringa for brot på Mineralavfallsdirektivet Klagarar Naturvernforbundet (Friends of the Earth ) Mariboes gate 8 N-0183 OSLO e-mail: naturvern@naturvernforbundet.no phone: +47 23 10 96 10 NGO Norwegian environmentalist organisation 23.000 members http://naturvernforbundet.no/?lang=en_gb Natur og Ungdom (Nature and Youth) Postboks 4783 Sofienberg 0506 OSLO e-mail: info@nu.no phone: +47 23 32 74 00 Vevring og Førdefjorden miljøgruppe v/ Ole Erik Thingnes Vevring 6817 Naustdal NGO Norwegian environmentalist youth organisation 7000 members http://nu.no/english/ NGO, local environment group for Førdefjorden and Vevring http://www.fjordaksjonen.org/ e-mail: post@fjordaksjonen.org phone: 970 85 962 1 Alle sitat frå den engelske teksten i Mineralavfallsdirektivet (Mining Waste Directive) i originalbrevet er i denne omsettinga erstatta med den offisielle danske versjonen av direktivet. Adresse: Miljøhuset Mariboes gate 8, 0183 Oslo Telefon: +47 23 10 96 10 Faks: +47 23 10 96 11 E-post: naturvern@naturvernforbundet.no Internett: www.naturvernforbundet.no Bank: 7874.05.56001 Org nr: 938 418 837

Friends of the Earth Europe Mundo-B Building Rue d'edimbourg 26 1050 Bruxelles Belgium NGO, Environmental network with 30 national organizations. www.foeeurope.org e-mail: magda.stoczkiewicz@foeeurope.org phone: +32 2 893 1000 Norske Lakseelver (Norwegian Salmon Rivers) Postboks 9354 Grønland 0135 Oslo National NGO for river owners. 7000 individual river owners http://www.lakseelver.no/engelsk/main.htm e-mail: post@lakseelver.no phone: 22 05 48 70 / 450 21 637 Greenpeace Norge Pb. 33 Torshov 0412 Oslo NGO, Norwegian branch of Greenpeace 19.700 members and supporters http://www.greenpeace.org/norway/no/ e-mail: info.no@greenpeace.org phone: + 47 22 20 51 01 Norges Jeger- og Fiskerforbund (Norwegian association of Hunters and Anglers) P.O.Box 94 NO-1378 NESBRU e-mail: njff@njff.no phone: +47 66 79 22 00 NGO Norwegian outdoors organization 120.000 members www.njff.no SABIMA (The Norwegian Biodiversity Network) Pb 6784 St.Olavs plass 0130 Oslo e-mail: christian.steel@sabima.no phone: +47 22 36 36 41 Umbrella NGO Organizes nine Norwegian biological associations with 20 000 members http://sabima.no/about-sabima 2

Framtiden I våre hender (Future in our hands) Fredensborgveien 24G 0177 Oslo Environmental NGO 25 000 members http://www.framtiden.no/english/ e-mail: post@framtiden.no phone: +47 22 03 31 50 Den Norske Turistforening (The Norwegian Trekking Association) Youngstorget 1 0181 Oslo 's largest outdoor life organization 290,000 members http://english.turistforeningen.no/ e-mail: info@turistforeningen.no phone: +47 4000 1868 Norges Kystfiskarlag Postboks 97 8380 Ramberg Union for Norwegian coastal fishermen 1000 members http://www.norgeskystfiskarlag.no/ e-mail: post@norgeskystfiskarlag.no phone: +47 76 05 21 00 Oppsummering av klagen Mineralavfallsdirektivet (The Mining Waste Directive), 2006/21/EC vart godkjend som norsk lov 15. juni 2012, som 17 i avfallsforskrifta, håndtering av mineralavfall fra mineralindustrien. 1) Brot på artikkel 7.2(a) i direktivet I følgje mineralavfallsdirektivets artikkel 7.2(c) skal ein avfallshandteringsplan (artikkel 5) vera på plass som ein del av ein søknad for å etablere eit deponi. Ein avfallshandteringsplan var ikkje på plass før det vart gjeve vedtak om å gje a. løyve til Nordic Mining ASA for å dumpe 250 millionar tonn gruveavfall i Førdefjorden (vedtak av den norske regjeringa 19. april 2015). 3

b. løyve til Nussir ASA for å dumpe 25 millionar tonn gruveavfall i Repparfjorden (vedtak av Klima- og Miljødepartementet 19. Desember 2016) c. løyve til Rana Gruber AS for å auke den årlege dumping av gruveavfall i Ranfjorden frå 1,7 til 3 millionar ton (vedtak av Klima- og Miljødepartementet 13. mai 2015) Dersom skikkelege avfallshandteringsplanar med tiltak for å hindre avfall og redusere avfallsmengd hadde vore på plass i desse tilfella, kunne avfallsmengda ha blitt vesentleg redusert (eller fjerna), og slik etablert eit heilt anna grunnlag for å vurdere alternative deponiløysingar. Vi hevdar at det er eit brot på Mineralavfallsdirektivets artikkel 7.2 når norske styresmakter har gjeve løyve til å bruke Førdefjorden, Repparfjorden og Ranfjorden som deponi for gruveavfall utan at avfallshandteringsplanar (artikkel 5) gjekk inn som ein del av søknadane for å etablere deponi. Dette er gjort til no i samband med desse sakene Vi har tidlegare sendt klagar til EFTA Surveillance Agency (ESA), og hevda at løyva for å dumpe gruveavfall i Førdefjorden, Repparfjorden og Ranfjorden var brot på vassrammedirektivet. I brevet vårt til ESA, 29.07. 2016 2, nemnde vi også at vi vurderte løyvet til å dumpe gruveavfall i Førdefjorden som eit brot på Mineralavfallsdirektivet. Dette vart imøtegått av direktøren for «Internal Market Affairs Directorate i hans brev av 26.10.2016 3, med argumentasjon om at artikkel 5(1) i Mineralavfallsdirektivet ikkje spesifiserer at ein avfallshandteringsplan må vera utforma før det blir gjeve eit løyve. Vi er samde i at dette ikkje er spesifisert I artikkel 5(1), men vår påstand er at dette er spesifisert i artikkel 7.2(c). I denne klagen presenterer vi ein meir formell klage når det gjeld brot på Mineralavfallsdirektivet, som følgje av at det vart gjeve løyve til å dumpe gruveavfall i Førdefjorden, Repparfjorden og Ranfjorden utan at ein avfallshandteringsplan var inkludert i søknadane for å bruke fjordane som avfallsdeponi. I fleire brev har til norske styresmakter har vi spurt om tiltak for avfallsreduksjon for alle dei tre aktuelle gruvene (alternative bruk, tilbakefylling og alternative driftsmetodar). Eit brev sendt frå Sabima til Klima- og Miljødepartementet spurde kvifor norske styresmakter ikkje kravde at det vart lagt fram ein avfallshandteringsplan før det vart gjeve løyve til Nordic Mining ASA for å bruke Førdefjorden som eit avfallsdeponi. 4 Departementet svarte at det er tilstrekkeleg at avfallshandteringsplanen blir sendt til Miljødirektoratet før Nordic Mining ASA tek deponiet i bruk (men etter at Nordic Mining ASA vart tildelt løyve) 5. Vår påstand er at dette ikkje er tilstrekkeleg, I følgje artikkel 7.2(a) i Mineralavfallsdirektivet. Vi har også vore i kontakt med EUs delegasjon til Noreg og spurd om deira tolking av artikkel 7.2(c). Delegasjonen svarte med ein telefonsamtale 10.03.2017. Dei ønskte ikkje å uttrykke syn på dei aktuelle sakene, men slo fast at deira generelle konklusjon var at artikkel 7.2(c) slår fast at ein avfallshandteringsplan må vera på plass som ein del av søknaden for å etablere eit avfallsdeponi. 2 Case 77424, svar på brev frå ESA (Document No: 808071) 3 Case 77424, brev frå Internal Market Affairs Directorate, 26 October 2016 (Document No: 814747) 4 Brev frå Sabima til Klima- og Miljødepartementet, 24.11.2016 5 Brev frå Klima- og Miljødepartementet, 16.01.2017 4

Konfidensialitet Vi gjev EFTA Surveillance Authority (ESA) løyve til å offentleggjera vår identitet I deira kontakt med styresmaktene i Noreg. Detaljert klage 1. Mineralavfallsdirektivet krev at det blir lagt fram ein avfallshandteringsplan som del av ein søknad for å etablere eit avfallsdeponi Artikkel 7.2 i Mineralavfallsdirektivet slår fast: 2. Ansøgningen om tilladelse skal mindst indeholde følgende: a) driftsherrens identitet b) forslag til placering av affaldsanlægget samt eventuelle alternative placeringer c) affaldshåndteringsplanen som omhandlet i artikel 5» (vår understreking) Den norske regjeringa og Miljødirektoratet har ikkje kravd avfallshandteringsplanar med tiltak for avfallsreduksjon som ein del av søknadane for å løyve til å dumpe gruveavfall i nærliggjande fjordar. Vår påstand er at dette er eit brot på artikkel 7.2 i Mineralavfallsdirektivet. 2. Ingen avfallshandteringsplanar var på plass før gruveselskapa fekk løyve til å dumpe gruveavfall i nærliggjande fjordar a) Nordic Mining ASA fekk løyve til å dumpe 250 millionar tonn gruveavfall, med Førdefjorden som avfallsdeponi. Dette løyvet aksepterer den totale mengda av gruveavfall som vart oppgjeve i søknaden, etter at om lag 2% TiO2 er teke ut av malmen (eklogitt). Dette vil seia at løyvet aksepterer at det ikkje blir teke noko tiltak for å redusere avfallsmengda. b) Nussir ASA fekk løyve til å dumpe 25 millionar tonn avfall, med Repparfjorden som avfallsdeponi. Dette løyvet aksepterer den totale mengda av gruveavfall som vart oppgjeve i søknaden, etter at om lag 3% koparkonsentrat er teke ut av malmen. Dette vil seia at løyvet aksepterer at det ikkje blir teke noko tiltak for å redusere avfallsmengda. c) Rana Gruber AS fekk løyve til å auke den årlege dumpinga av gruveavfall frå 1,7 til 3 tonn, med Ranfjorden som avfallsdeponi. Dette omfattar all restmasse som blir produsert pr år, utan noko tiltak for å redusere avfallsmengda. Både Nussir ASA og Nordic Mining ASA har begge identifisert fleire mogleg former for alternative bruk av restmassane, men dei vart ikkje forplikta til å levere avfallshandteringsplanar med avfallsreduserande tiltak som ein del av deira søknadar for løyve til å dumpe gruveavfall i Førdefjorden og Ranfjorden. Rana Gruber AS arbeider også med å finne alternative bruk av 5

restmassane, men vart ikkje pålagt å levere ein avfallshandteringsplan i samband med søknaden om å auke dumpinga av gruveavfall i Ranfjorden. Nussir ASA, Nordic Mining ASA og Rana Gruber AS vart alle pålagde å etablere avfallshandteringsplanar etter at dei vart innvilga løyve til dumpe all restmassen i Fjordane. Ingen av dei leverte avfallshandteringsplan som del av deira søknad om å etablere avfallsdeponi. Ei vesentleg redusert avfallsmengd gjennom alternative bruk, tilbakefylling og betre driftsmetodar kunne ha gjeve eit anna grunnlag for å velje mellom alternative deponiløysingar, og kunne kanskje har gjort det mogleg å fjerne behovet for eksterne avfallsdeponi. Dette er ei grunnleggjande årsak til at Mineralavfallsdirektivet i artikkel 7.2(a) krev at ein avfallshandteringsplan skal vera på plass som ein del av søknaden for å etablere eit avfallsdeponi. 3. Mineralavfallsdirektivet legg vekt på tiltak for avfallsreduksjon Artikkel 5.2 i Mineralavfallsdirektivet: 2. Affaldshåndteringsplanen har følgende formål: a)at forhindre eller begrænse affaldsproduktionen og dens skadevirkninger, især ved, at der tages hensyn til:. i) affaldshåndtering både i konstruktionsfasen og ved valget af metode til mineraludvinding og oparbejdning ii) de ændringer, som kan finde sted i udvindingsaffaldet, når dets overfladeareal forøges, og det udsættes for påvirkningerne over jordoverfladen iii) redeponering af udvindingsaffaldet i det tomme brud efter udvinding af mineralet, for så vidt som det er teknisk og økonomisk muligt og miljømæssigt forsvarligt i overensstemmelse med gældende EF-miljønormer samt de relevante krav i dette direktiv» «b)at fremme nyttiggørelse af udvindingsaffald ved genanvendelse, genbrug eller udnyttelse, hvis dette kan gøres miljømæssigt forsvarligt i overensstemmelse med gældende EFmiljønormer samt de relevante krav i dette direktiv» (Våre understrekingar) Velforma avfallshandteringsplanar kunne ha redusert avfallsmengda vesentleg, og dette kunne ha vore særs viktig i arbeidet med å vurdere alternative deponiløysingar. I alle dei tre sakene vart dei store avfallsmengdene brukt som argument for å forklare kvifor det var betre å dumpe gruveavfallet I fjordane, med alvorleg negativ påverknad på det marine livet, framfor å konstruere anlegg på land eller å bruke andre metodar. 6

4. Hovudformålet til avfallshandteringsplanen Avsnitt no 13 i introduksjonskapittelet til Mineralavfallsdirektivet slår fast: Medlemsstaterne bør sikre, at driftsherrer i udvindingsindustrien udarbejder passende affaldshåndteringsplaner for forebyggelse eller minimering, behandling, nyttiggørelse og bortskaffelse af udvindingsaffald. Disse planer bør udformes på en sådan måde, at de sikrer passende planlægning af affaldshåndteringen med henblik på minimering af affaldsproduktionen og affaldets skadevirkninger og fremme af nyttiggørelse af affaldet. Affald fra udvindingsindustrien bør endvidere karakteriseres ud fra dets sammensætning, så det i videst muligt omfang kan sikres, at det kun reagerer på forudsigelig måde.» (Vår understreking) Med andre ord er hovudformålet med avfallshandteringsplanen å sikre at dei ulike alternativa for avfallsdeponi blir planlagde ut i frå det reduserte avfallsvolumet som følgjer av eit vidt spekter av tiltak for avfallsreduksjon. I Engebø, Nussir og Rana sakene blir alternative deponiløysingar vurderte utan at det er lagt inn moglege avfallsreduserande tiltak i avfallshandteringsplanen. 5. EUs hierarktiske avfallspyramide og Mineralavfallsdirektivet The only option required by Norwegian authorities prior to granting permits for waste facilities Vi ser Mineralavfallsdirektivets artikkel 5.2 (avfallshandteringsplanen) som ein detaljert omtale av avfallsreduserande tiltak, nesten identisk med EUs hierarkiske avfallspyramide, som i sin tur er konsistent med arbeidsområdet for Avfallsrammedirektivet 2008/98/EC. Dette kunne bli brukt som ein grafisk beskriving av den norske manglande evne til å arbeide i tråd med Mineralavfallsdirektivet og med den generelle avfallspolitikken i EU. I sakene som gjeld Førdefjorden, Repparfjorden og Ranfjorden var berre den minst ønska løysinga på plass då det vart gjeve løyve til å bruke Fjordane som avfallsdeponi for absolutt alt avfallet, utan noka form for avfallsreduserande tiltak på plass. 6. Mineralavfallsdirektivets artikkel 5.3(d)/ 11.2(d) krev ein avfallshandteringsplan som omfattar tiltak for rehabilitering af landområdet og lukning af affaldsanlægget, en beskrivelse af, hvilke 7

skader på menneskers sundhed og miljøet» og forebyggende foranstaltninger der skal træffes med henblik på at begrænse miljøpåvirkningen under driften og efter nedlukningen mest muligt. 5.3 (d): en beskrivelse af, hvilke skader på menneskers sundhed og miljøet deponering af affaldet kan afstedkomme, og hvilke forebyggende foranstaltninger der skal træffes med henblik på at begrænse miljøpåvirkningen under driften og efter nedlukningen mest muligt, jf. også aspekterne i artikel 11, stk. 2, litra a), b), d) og e); 11.2(d): at der er taget passende skridt til rehabilitering af landområdet og lukning af affaldsanlægget; Avfallshandteringsplane skal beskrive hvilke skader på menneskers sundhed og miljøet deponering af affaldet kan afstedkomme». Konsekvensutgreiingane og vedtak om løyve vurderer ikkje spørsmålet om helseverknader. I tilfellet Repparfjorden, er nokre av dei negative verknadane på helsa vurderte i samband med forskingsaktivitet som var uavhengig av søknaden for utsleppsløyve. Rapporten estimerer det årlege tapet for nokre av dei negative helseverknadane til å vera omlag 46,4 millionar NOK. 6 Rapporten seier: «Økte utslipp (av tungmetall) bidrar imidlertid til økte konsentrasjoner av stoffene i miljøet, noe som kan gi langsiktige skadevirkninger bl.a. på folks helse. Avfallshandteringsplanen skal omtale passende skridt til rehabilitering af landområdet og lukning af affaldsanlægget. Vi har aldri høyrd om vellukka rehabilitering av marint miljø med millionar tonn med gruveavfall spreidd over eit stort område. Ikkje noko i konsekvensutgreiingane frå gruveselskapa fortel oss korleis dette kan bli gjort. Nyleg offentleggjorde foto (2016) frå Jøssingfjorden, der dumpinga vart stansa I 1984, viser at fjordbotnen fortsatt er langt unna å vera rehabilitert etter 32 år 7. Mineralavfallsdirektivet stiller krav om at passande rehabiliteringstiltak for fjordbotnen skal vera ein del av avfallshandteringsplanen, men slike planar for rehabilitering er ikkje presenterte av gruveselskapa. Avfallshandteringsplanen skal omtale forebyggende foranstaltninger der skal træffes med henblik på at begrænse miljøpåvirkningen under driften og efter nedlukningen mest muligt Når avfall blir dumpa i marint miljø er det ekstremt vanskeleg, og det kan vera veldig kostbart å redusere miljøskadane i etterkant, dersom overvakinga viser at miljøskadane er større enn ein rekna med på førehand. Aktuelle tiltak skulle ha vore omtalte i avfallshandteringsplanen. 7. valget af metode til mineraludvinding og oparbejdning Mineralavfallsdirektivet, artikkel 5.2(a)(i) slår fast at for å redusere avfallsproduksjonen, skal avfallshandteringsplanen vurdere valget af metode til mineraludvinding og oparbejdning. 6 Økosystemtjenester i Barentshavet-Lofoten: Vedlegg. Vista analyse, Universitetet i Tromsø, NORUT. 2013/08. Table 8, page 70. 7 Case 77424, svar på brev frå ESA (document no 808071), 29.07.2016 8

Nordic Mining ASA (Førdefjorden) Engebøgruva er planlagd som eit dagbrot i dei første driftsåra. Dette vil føre til spesielt store volum av gråberg, og gjer det samtidig vanskeleg eller umogleg å praktisere tilbakefylling som eit avfallsreduserande tiltak så lenge dagbrotsperioden varer. Orienteringa og plasseringa av malmkroppen gjer det ideelt å praktisere underjordsdrift i heile gruvas levetid, og gjer det dermed mogleg å bruke driftsmetodar som omfattar tilbakefylling under drift, sokalla tilbakefyllingsbryting (overhead and underhead cut and fill). Vi har diskutert dette i detalj i vårt kommentarbrev til ESA 8. Bruk av underjordsdrift med tilbakefylling er ikkje vurdert i konsekvensutgreiingane. Nussir ASA (Repparfjorden) Malmkroppen i Ulveryggen, ei av dei planlagde gruvene til Nussir ASA, er tilsvarande orientert og plassert som malmkroppen I Engebø, og Nussir ASA har planlagd gruva med underjordsdrift i heile driftsperioden. Dette er betre enn i Engebø, og reduserer gråbergmengda. Tilbakefylling (cut and fill) som driftsmetode er lite vurdert, og kunne ha redusert avfallsmengda med minst 50%. Rana Gruber AS (Ranfjorden) Dette er ei jerngruve, der restmassane er omlag 60 70% av det som blir teke ut av gruva. Ved å bruke tilbakefylling kan mesteparten av restmassane blir fylt attende. Kombinert med alternative bruk av restmassane kunne denne gruva vore drive som ei gruve utan avfall. I tillegg til å bruke tilbakefyllingsbryting er det fleire tomme dagbrot som kunne ha vore brukte til tilbakefylling. 8. Konklusjon Avfallshandteringsplanar vart ikkje etablerte som ein del av søknadane for bruke Førdefjorden, Repparfjorden og Ranfjorden som avfallsdeponi. Norske styresmakter gav løyve til å bruke fjordane som avfallsdeponi utan at det var levert avfallshandteringsplanar, slik Mineralavfallsdirektivet set krav om. Å akseptere søknadar om å etablere avfallsdeponi utan at avfallshandteringsplanar vart lagt fram som ein del av søknadane er ein prosedyrefeil og eit brot på Mineralavfallsdirektivet. Avfallshandteringsplanane skal omtale passande tiltak for å redusere avfallsproduksjonen «forebyggelse eller minimering, behandling, nyttiggørelse og bortskaffelse» og «sikrer passende planlægning af affaldshåndteringen». Denne vurderinga av avfallsreduserande tiltak er ikkje på plass, og alle dei tre gruveselskapa har fått løyve til å dumpe alle restmassane, utan å ha ein einast kg avfallsreduksjon på plass. Avfallshandteringsplanane skulle også ha omtalt korleis ein skal rehabilitere fjordbotnen, kva verknadar dumpinga har på folks helse og korleis ein skal minimere miljøskadane etter lukking av avfallsdeponia. 8 Case 77424, svar på brev frå ESA (document no 808071), 29.07.2016 9

På vegne av alle klagarane Silje Lundberg Leiar av Naturvernforbundet Vedlegg: Brev frå Sabima til Klima- og Miljødepartementet med spørsmål om kvifor det vart gjeve løyve til Nordic Mining ASA utan at det var lagt fram ein avfallshandteringsplan. 24.11.2016 Brev frå Klima- og Mijødepartementet til Sabima, som svar på Sabimas brev. 16.11.2017 10