Cecilie Berger og John Henrik Staveland-Sæter Utekontakten i Stord kommune Rustrender i Stord kommune Haust 2009 Hovudfunn Stabilt sal av alkohol for sesong Auke i bruk av og tilgang på amfetamin Framleis aukande tilgang på anabole steroider og bruk av cannabis Framleis auke i tilgang på medikamenta Subutex og Rivotril Relativ stabil situasjon for dei fleste andre rusmiddel
Forord Dette er den åttande Føre Var rapporten Utekontakten i Stord kommune gjev ut. Vi kan no sjå på utviklingstrendar i rusfeltet for Stord kommune over ein periode frå 2005 til 2009. Å samla inn data, analysera desse og skriva rapporten du no har framføre deg er berre ei av mange oppgåver for Utekontakten. I periodar er dette krevjande og tungt arbeid. Men vi møter så positive og hjelpsomme nøkkelinformantar og kjelder til statistiske data, at det gjev oss inspirasjon til å halda fram. Tusen takk til alle som prioriterer å bruka av si dyrebare tid til dette arbeidet! Vi opplev òg at rapportane i aukande grad blir brukt både politisk og administrativt i høve rusarbeid, noko som gjer denne jobben med Føre Var kartleggjinga meir og meir interessant. Vi håpar at Føre Var haust 2009 vil gje fagfolk, politikarar og andre interesserte eit bilete av aktuelle rustrendar i Stord kommune, og at den blir nytta som kunnskapskjelde for vidare rusmiddelarbeid. Desember 2009 Utekontakten Stord kommune
Innhald Forord 3 Innleiing 5 Kjeldeoversikt 6 Behandling av data 7 Hovudfunn 8 Appendiks 13 Takk til... 17 Litteratur 17 Nokre fakta 19 Nokre fakta 19
Innleiing Kva er Føre Var? Føre Var har sitt utspring frå det som vert kalla «Rustrendovervaking», ei samnemning for prosjekt der ein ynskjer å etablera eit omfattande system som er i stand til å gje ein rask og påliteleg identifikasjon, overvaking og rapportering av lokale trendar og tendensar når det gjeld rusmiddelbruk. Hovudmålet med denne typen rapportering, er å forkorta tidsspennet frå nye rusmiddeltrendar oppstår ute i miljøa, til informasjonen om dette når fagmiljøet i kommunen. På den måten kan ein jobba meir målretta ved å vera betre førebudd, meir proaktiv og meir effektiv i arbeidet med rusrelaterte problem. For å forkorta dette tidsspennet, er det viktig at Føre Var vert gjennomført regelmessig. Utekontakten har sidan 2005/06 utgitt to rapportar i året. 1 Nokre av rusmidla vi rapporterar om vert ikkje eigentleg definert som rusmiddel, men er medisinar som kan misbrukast. Difor er også denne bruken interessant for Føre Var. Funna i denne rapporten er baserte på data frå april 2009 til september 2009. Eventuell auke og nedgang reknar vi ut frå perioden før, frå oktober 2008 til mars 2009, for å få fram tendensar innan rusmiddelbruken på Stord. Når det gjeld alkohol spesielt, har vi valt å samalikna med sesong, då vi veit at årstid spelar inn i bruksmønsteret for alkohol blant folk flest. Målsetjing Målsetjinga for Føre Var i Stord kommune er å innhenta påliteleg og oppdatert data om rusvanar innan ulike miljø. Det vi ynskjer å kartleggja er: - Bruk av nye rusmiddel - Endringar i bruk av etablerte rusmiddel - Endring i tilgang på ulike rusmiddel Fordelar med Føre Var Det fins mykje kunnskap om den lokale russituasjonen blant ulike instansar og personar i kommunen. Mykje av denne kunnskapen er ofte «låst», då det ikkje er noko system for å dela denne informasjonen. Ved å samla denne informasjonen, og sjå den i eit heilskapeleg bilete, kan ein betre vera føre var. Når ein får fram relevant informasjon på eit tidleg tidspunkt, kan fagfolk gjera evidensbaserte vedtak, og raskare setja i gong tiltak. Framgangsmåte Det er Utekontakten i Stord kommune som har gjennomført undersøkinga og som står bak denne rapporten. Vi har samla inn kvalitative og kvantitative data, dvs. data frå salsstatistikkar og eit handplukka informantnettverk. Opplysningane vi har fått, har vi analysert og kvalitetssikra ved å samanlikna, og gje ulik vekting på ulike kjelder (sjå Appendiks, side 13). 1) Fram til vår 2008 var Føre Var rapportane eit samarbeid mellom SLT og Utekontakten R u s t r e n d e r i S t o r d k o m m u n e 5
Kjeldeoversikt Fig. 1. Føre var rapport Haust 2009 Sekundærdata Media Nøkkelinformantar Fokusgruppene og nøkkelinformantar har vore plukka ut med tanke på deira «ekspertkunnskap» frå innsida av rusmiljø i kommunen både når det gjeld brukstrendar og tilgang. Informantane er anonymiserte i rapporten. Vi har nytta både spørjeskjema, fokusgrupper og ein-til-ein-intervju i innhentinga av data frå nøkkelinformantane. Til saman 13 nøkkelinformantar har bidrege til denne rapporten; 4 informantar innanfor gruppa miljø, 3 informantar frå utelivsbransjen og 6 informantar frå gruppa profesjonelle. Med gruppa miljø meinar vi informantar i miljø der rus tidleg vert oppdaga og/eller brukt. Utelivsbransjen består av informantar som jobbar i/driv utestader, og informantar med god kjennskap til utelivet. Gruppa profesjonelle består av fagfolk som jobbar innan eller i kontakt med rusfeltet her på Stord. Fleirtalet av nøkkelinformantane våre rapporterer dermed med kjennskap til miljø -arenaen. Ei viktig kjelde i Føre Var - rapporten er statistiske data. Dette er data som innhentast og rapporterast regelmessig. For å kunna bruka denne informasjonen, må data vera tilgjengelege, nøyaktige, relevante og kunna rapportera innan vår rappoteringstid. Vi har i denne rapporten brukt 11 kjelder for statistiske data: 6 F ø r e V a r - H a u s t 2 0 0 9
Kripos - tal på og storleik på beslag Tollvesenet - tal på og storleik på beslag Politiet - drukkenskapsarrestar og promillekøyring Tre lokale apotek salstal utvalde medikament, sprøyter og kanylar Vinmonopolet - salstal frå Stord Samla alkoholsal frå tre serveringsstader To Rema 1000-butikkar salstal alkohol Oppslag i pressa, frå Bladet Sunnhordland, Innsida.no og Haugesunds Avis. Behandling av data Nesten ingen av datakjeldene som blir brukt til rapporten er direkte samanliknbare, men det er fruktbart å plassera dei ved sida av kvarandre for å prøva å sjå mønster, samanhengar og motsetnader. Dei ulike kjeldene er vekta ulikt på bakgrunn av at vi meinar nokre kjelder gjer eit meir korrekt bilete på det faktiske livet enn andre. Vinmonopolet og Rema 1000 er til dømes vekta høgt i høve til det å kunna gje indikasjonar på bruksmønster av alkohol (for nærare detaljar sjå Appendiks, side 13). Dei statistiske data frå både Politiet, Kripos, Tollvesenet og apoteka inneheld relativt små tal og må difor tolkast med varsemd. Stord er ein forholdsvis liten stad, og tala vil vera små frå desse kjeldene. Likeeins vil få personar kunne ha stor innverknad på statistikkane, om til dømes eit medikament blir skrive ut i større mengder til eit par personar, vil dette kunna gjera store utslag i apotektala, eller same personane kan gå igjen i politiet sine tal. Vidare vil talet på politiet og tollvesenet sine beslag variera i høve til bemanning, aktivitet og satsingsområde. Det er likevel interessant å bruka alle desse data, då dei samla kan vera med på å gje et bilete av korleis situasjonen er. Funn frå media ser vi på som mindre pålitelege, og desse er følgjeleg lågt vekta. Registreringa er usikker hos dei ulike avisene, og faktorar som t.d. prioritering av stoff, kva som vert lagd i digitalt arkiv, oppgraderingar av system med meir vil verke inn på tala vi får. I periodar refererer til dømes Bladet Sunnhordland oftare dommar frå tingretten, og følgjeleg vil vi då få større tal enn i periodar dette ikkje er prioritert. Vi trur likevel at desse små funna i det minste kan vera med å gje ein indikasjon på endringar, og har difor valt å teke det med. R u s t r e n d e r i S t o r d k o m m u n e 7
Hovudfunn Stabilt sal av alkohol for sesong Alkoholsal og -forbruk visar seg å svinga frå sommar- til vintersesong. Vi ser det difor naturleg å samanlikna sesong mot sesong i tillegg til periode mot periode når det gjeld alkohol. Informantane har i denne perioden rapportert om relativt stabile brukstrendar for alkohol. Eit fleirtal av informantane har ikkje rapportert endring når det gjeld bruk av alkohol i denne perioden, medan nokre av informantane har rapportert om ei gradvis auke i bruk av alkohol, då hovudsakleg bruk av øl. Når det gjeld tilgang til alkohol har det ikkje vore endring i denne perioden i fylgje informantane. Når det gjeld sal av alkoholhaldig drikke, har vi funne fram til fylgjande hovudpunkt: - Salstala frå vinmonopolet er gradvis aukande, både sett i høve til periode og sesong. Det er auke i sal av vin og nedgong i sal av øl for både periode og sesong. - Ein av Remabutikkane har hatt auke i alkoholsalet samanlikna med både førre periode og sesong, medan salstala for den andre Remabutikken er stabile i høve førre periode, men med ein nedgong i høve førre sesong. - Nedgong i sal av alkoholhaldig drikke for sesong for serveringsstadene på Sunnhordlandskaien; Café Delis, Kontoret og Big Horn Steak House. I høve førre periode er salstala stabile. - Sal og bruk av brennevin i høve sesong er stabilt, både i følgje salstal og informasjon frå informantane. - Vi ser i denne perioden ein nedgong i «forstyrring av allminneleg fred og orden» (drukkenskapsarrestar) i forhold til sist sommar og i forhold til førre periode. Det har vore langt fleire promillekøyringar (vegtrafikklova 22.1) i denne perioden samanlikna med førre periode, og ei lita auka samanlikna med førre sommar. 8 F ø r e V a r - H a u s t 2 0 0 9
Fig. 2. Alkoholsal Utvikling alkoholsal Vinmonopolet Rema 1000 Heiane Rema 1000 Bjelland Sunnhordlandskaien Grafen visar utvikling i alkoholsalet for kvar salsstad, men seier ingenting om mengd. Grafen Tala for dei visar ulike utvikling salsstadene i alkoholsalet kan altså ikkje for samanliknast, kvar salsstad, då men utrekningsgrunnlaget seier ingenting er om ulikt. mengd. Tala for dei ulike salsstadene kan altså ikkje samanliknast, då utrekningsgrunnlaget er ulikt. Auke i bruk av og tilgang på amfetamin Nøkkelinformantane innanfor gruppene miljø og profesjonelle rapporterar om sterk Auke auke i bruk av av og tilgang og tilgang på amfetamin. på amfetamin Dette gjeld også metamfetamin. Informantar rapporterar at metamfetamin og vanleg amfetamin blir brukt om ein annan. Beslagsdata frå Kripos syner at det er stek auke i beslag og mengde Nøkkelinformantane amfetamin i denne innanfor perioden, gruppene men tala miljø er relativt og profesjonelle små. rapporterar om sterk auke i bruk av og tilgang på amfetamin. Dette gjeld også metamfetamin. Informantar rapporterar at - Nøkkelinformantar i gruppa miljø har rapportert at amfetaminen har vorte metamfetamin og vanleg amfetamin blir brukt om ein annan. Beslagsdata frå Kripos syner at dårlegare den siste perioden, det vert òg sagt at det har vore billigare det er stek auke i beslag og mengde amfetamin i denne perioden, men tala er relativt små. amfetamin på marknaden. - - Vanlegaste Nøkkelinformantar inntaksmåte i gruppa er injisering, miljø men har det rapportert vert også at rapportert amfetaminen at har vorte dårlegare amfetamin den siste perioden, vert innteke det ved vert sniffing. òg sagt at det har vore billigare amfetamin på marknaden. - Amfetamin blir ofte kombinert med alkohol og/eller piller som rivotril eller - Vanlegaste inntaksmåte er injisering, men det vert også rapportert at amfetamin vert subutex. innteke ved sniffing. - Nøkkelinformantar frå gruppene miljø og profesjonelle rapporterar at - amfetamin Amfetamin gjev blir helsemessige ofte kombinert problem med som alkohol psykosar og/eller stort piller vekttap. som rivotril eller subutex. - - Det Nøkkelinformantar vert oppgitt at prisen frå gruppene for 0,25 gram miljø (ein og pose) profesjonelle amfetamin er rapporterar ca. 200, - og at amfetamin gjev mellom 500, - og 800, - for eit gram. helsemessige problem som psykosar og stort vekttap. - Vanlege «slenguttrykk» for amfetamin er: «Fart,» «speed», «amf,» «opp», - Det «joggesko». vert oppgitt at prisen for 0,25 gram (ein pose) amfetamin er ca. 200,- og mellom 500,- og 800,- for eit gram. - Vanlege slenguttrykk for amfetamin er: Fart, speed, amf, opp, joggesko. Framleis aukande tilgang på anabole steroider R u s t r e n d e r i S t o r d k o m m u n e 9
Framleis aukande tilgang på anabole steroider og bruk av cannabis Anabole steroider Bruk og tilgang på anabole steroider har i følgje dei to førre Føre Var rapportane vore aukande. Auken held fram i denne perioden. - Kripos og toll har få beslag, men ei stor auke i mengd beslaglagde anabole steroider. - Dei av nøkkelinformantane som har kjennskap til anabole steroidar, melder om at det framleis er omfattande bruk av anabole steroider, og at det er lett å få tak i. Cannabis Bruk og tilgang på cannabis vert framleis rapportert til å vera aukande. Politiet har i siste periode hatt auka merksemd på ungdom og hasj. Tal frå Kripos visar ei stor auke i beslag og i mengd beslaglagd cannabis. Informasjon frå nøkkelinformantane seier at dette er det mest vanlege rusmiddelet utanom alkohol, og at det er utbreidd bruk. Hasj blir brukt åleine eller saman med alkohol og/eller tablettar. Det blir rapportert brukt i alle aldersgrupper. Blant ungdom oftast i samband med fest, men òg i aukande grad i kvardagen. Den siste perioden har det i nokre tilfeller vore rapportert om sterkare og betre cannabis. - Kallenamn er «hasj», «røyk», «weed», «G», «gall», «bom», «sjitt» - Prisen blir oftast oppgitt til 100, -kr per gram. - Nøkkelinformantar frå gruppene miljø og profesjonelle opplyser at helse messige og sosiale problem som følgje av cannabisbruk er vanleg, og at problema oftast er depresjon, angst, konsentrasjonsvanskar og at ein blir asosial. Framleis auke i tilgang på medikamenta Subutex og Rivotril Subutex Nøkkelinformantane frå gruppene profesjonelle og miljø melder om ei gradvis auke i illegal bruk av Subutex, og at tilgjengeligheten er sterkt aukande. Dette vert av fleire av informantane sett i samband med framhald i tidlegare omtala utanlandsturar, der brukarar får utskrive store dosar Subutex. Dette vert vidareseld på den opne marknaden, og finansierer tur og eigen bruk. - Pris blir oppgitt til 300-500 kr per tablett. - Kallenamn er «sub». 10 F ø r e V a r - H a u s t 2 0 0 9
Rivotril Nøkkelinformantane gruppene miljø og profesjonelle har rapportert om auke både i bruk av og tilgang på rivotril. Salstala frå to av apoteka syner nedgong i sal av rivotril. Nokre av informantane meinar rivotrilen på den illegale marknaden i stor grad kjem frå utlandet, men òg at ein del får rikeleg utskrive av medikamentet. Beslagsdata frå Kripos syner at det har vore ein nedgong i antal beslag og beslaglagt mengde sidan førre periode. I og med at talmaterialet av beslag er så lite, seier det ikkje mykje om kva som fins av Rivotril på marknaden. Det har denne perioden ikkje vore endring i antal medieoppslag om rivotril, men tala her er også små. - Rivotril blir rapportert oftast ete i tablettform. - Prisnivå ligg på 50, - per stk. - Angst/nerver og sinne blir rapportert som helsemessige/sosiale problem ved bruk av rivotril. - «Slitar(a),» «riv(ara)» og «x» vert nytta som «slenguttrykk» om rivotril Relativ stabil situasjon for dei fleste andre rusmiddel Oppsummering Når det gjeld den generelle bruken av rusmiddel på Stord, ser vi at det også i denne perioden er ein relativt stabil situasjon for bruk av og tilgang på mange av rusmidla. Vi ser likevel ein aukande tendens på nokre rusmiddel. I og med at enkelte av funna baserar seg på små tal og lite informasjon, vil vi på enkelte område vere varsame med å dra bastante konklusjonar. I denne perioden har vi hatt litt færre informantar i høve førre periode. Vi vil likevel framhalde at dei ulike kjeldene vi brukar vert vekta ulikt fordi vi meinar at nokre kjelder gjer eit meir korrekt bilete av situasjonen enn andre, og at funna då i hovudsak vert pålitelege. Det er i hovudsak menn, i alderen 19-40 år som dannar grunnlag for rapporteringane frå nøkkelinformantane. I førre Føre Var rapport rapporterte vi om stabilt sal av alkohol for sesong. Også denne gongen ser vi at salet av alkohol er relativt stabilt, sjølv om vi hos nokre salsstadar ser auke i salet av enkelte typar alkoholhaldig drikke, medan det andre stadar har vore ein nedgong i høve førre sesong. I førre periode rapporterte vi også om auke i bruk og tilgang på anabole steroider frå informantane. Vi ser at denne utviklinga ser ut til å halde fram også i denne perioden. Kosthald, kropp og trening i kombinasjon med bruk av anabole steroider har fått auka merksemd dei siste åra. Det er mykje som tyder på at det er behov for å framleis ha fokus på denne problematikken. Denne gongen har vi valt å fokusere på rapporteringa av ei sterk auke i bruk og tilgang på amfetamin og metamfetamin blant informantane. I høve førre periode ser vi ei klar auke. Det vil derfor verte viktig å sjå om denne trenden held fram i dei komande periodane. R u s t r e n d e r i S t o r d k o m m u n e 11
I den førre rapporten vart det rapportert om ei stabilisering av illegal bruk og tilgang på medikamentet Xanor, denne stabiliseringa ser ut til å vera vedvarande for denne perioden. Sist rapporterte eit fleirtal av informantane om auke i illegal bruk og tilgang på Subutex.. Vi ser framleis at informantane rapporterer om ei gradvis auke i bruk og tilgang på Subutex, og denne gongen også Rivotril. Samstundes har det blitt selt mindre av desse medikamenta over resept på apoteka på Stord. Det kan derfor vere interessant å ha vidare fokus på om den illegale bruken av desse medikamenta aukar, sjølv om apoteksalet syner ei synkande kurve. Vi har i tidlegare rapportar hatt fokus på auke i bruk og tilgong på cannabis på Stord. I denne perioden har vi rapportert om at situasjonen for cannabis framleis har ein aukande tendens. Opplysningar og informasjon vi har fått, tyder på at toleransen for bruk av lettare illegale stoff er aukande i Stord og at haldninga til bruk av cannabis går i retning av ei «normalisering» av bruken. Vi har eit inntrykk av at dette er ein aukande problematikk, sjølv om funna i denne perioden er relativt små. Vi ser derfor med interesse på komande Føre Var rapportar og på resultat frå ungdomsundersøkinga på Stord, for å sjå om desse inntrykka og denne informasjonen stemmer overeins med dette inn-trykket. Rustrendar i Bergen Vi ser med interesse på siste Føre Var rapport frå Bergen. Eit av hovudfunna i den siste rapporten frå Bergen var ei sterk auke i bruk av GHB, medan tilgangen har vorte rapportert å vere meir stabil. Også i førre rapport vart det rapportert om auke i bruk av GHB i Bergen. Hordaland politidistrikt og Kripos hadde auke i beslag av GHB og Helse-Bergen/AMK melde om eit aukande antal overdoseutrykningar relatert til bruk av GHB/GBL. Trendpanelet rapportert også om auke i tilgjenge og bruk av GHB (Føre Var, Bergen 02/09). I siste Føre Var rapport frå Bergen har det vorte registrert auke i tilgjengelighet for opioidane heroin, subutex og metadon. Subutex er eit syntetisk opioid som vert brukt i substitusjonsbehandling ved opiatavhengigheit/legemiddelassistert rehabilitering. Det siste halvåret har brukstrenden for subutex vore stabil. Kripos hadde auke i antal og mengde beslag av subutex. Bergen og Bjørgvin fengsel hadde auke i mengde beslag. Det vert også rapportert om auka tilgjengelighet for dei stimulerande rusmidla amfetamin og kokain. Tolletaten hadde auke i mengde beslag av amfetamin, medan politiet hadde auke både i mengde og antal beslag. Fengsela hadde auke i antal urintestar som gav positivt utslag på amfetamin og det vart registrert ei auke i antal pasientar i Bergensklinikkane som oppgav amfetamin som det mest brukte rusmiddelet før innlegging. Trendpanelet har rapportert inga endring i bruk og ei gradvis auke i tilgang på amfetamin dei siste seks månadane. Det har også vorte rapportert at metamfetamin vert brukt i Bergen og at det har vorte meir tilgjengelig det siste halvåret. I Føre Var rapporten frå Bergen vert det rapportert om stabile brukstrendar for dei fleste rusmiddel (Føre Var, Bergen 02/09). 12 F ø r e V a r - H a u s t 2 0 0 9
Appendiks Skalaforklaring I tabell 1 har vi brukt følgjande skala for å identifisera endringar i løpet av dei siste seks månadane for kvart rusmiddel, og verdien er rutinedata gjeve i tabellane og analysetabellane. Skala for beslagsdata, salstal apotek og media 1 = sterk auke dvs. frå +75 % og oppover 2 = gradvis auke dvs. mellom +25 % til +74 % 3 = ingen endring dvs. mellom +24 % til 12 % 4 = gradvis nedgang dvs. mellom 13 % til 37 % 5 = sterk nedgang dvs. frå 38 % og nedover Skala for data om alkoholsal 1 = sterk auke dvs. frå +11 % og oppover 2 = gradvis auke dvs. mellom +5 % til +10 % 3 = ingen endring dvs. mellom +4 % til - 4 % 4 = gradvis nedgang dvs. mellom - 5 % til -10 % 5 = sterk nedgang dvs. frå -11 % og nedover Skala for nøkkelinformantar 1 = gjennomsnittet ligg frå 2,3 og oppover 2 = gjennomsnittet ligg mellom 2, 4 og 2,6 3 = gjennomsnittet ligg mellom 2,7 og 3,3 4 = gjennomsnittet ligg mellom 3, 4 og 3,6 5 = gjennomsnittet ligg frå 3,7 og nedover Skala for talmateriale under 5 - Når talet er 5 eller mindre vert dette indikert med teiknet * bak oppgjeven tendens. - Når talmaterialet er under 5, blir ikkje sterk/svak brukt (1 eller 5), men berre inga endring eller gradvis auke/nedgang (2*, 3*, 4*). - Dersom talmaterialet går frå 0 til 0, blir dette indikert med teiknet - og ikkje med 3*. - Endrast talmaterialet berre med 1, gjev dette inga endring = 3*. - Endrast talmaterialet med 2, gjer dette anten ei gradvis auke = 2*, eller ein gradvis nedgang = 4*. R u s t r e n d e r i S t o r d k o m m u n e 13
Talet 1 visar at det er ei sterk auke, medan talet 2 indikerar at det er ei gradvis auke. Der det ikkje føreligg endring visast dette med talet 3. Talet 4 visar at det er ein gradvis nedgang, medan 5 markerar at det er ein sterk nedgang. Teiknet * brukar vi der det føreligg eit lite tal eller nummer, til dømes dersom det dreiar seg om små beslag. Ulike skalaer er brukt for å identifisera endringar for kvart enkelt rusmiddel og gje dei ein verdi i løpet av dei siste seks månadane. Me nyttar ein meir sensitiv skala der talmaterialet er lite. Analysetabellen nedanfor er ikkje vekta. Tabell 2: Samanfatting av statistiske data, informasjon frå nøkkelinformantar og media i høve til rustrendar Rusmiddel Anabole steroider 1 3* 1* 3* 3* 3* 2* Apotek 1 Heiane Leirvik Apotek Apotek 1 Toll mengde Toll beslag Kripos mengde Kripos beslag Vinmonopolet Delis, Kontoret, Big Horn Rema Heiane Rema Bjelland Alkohol 3 2 2 3 1 3 3 3 3 Cannabis 1 1 5 2 1 Amfetamin 1 1 3* 1 1 Heroin 3 3* Metadon 3 4* 2 2 Subutex 3 5 3* 2 1 Subuxone 3 3 2* Temgesic 1 5 3* 4* Xanor 5 5 5 3* 2 2* Valium 2 5 4 1 2* 4* 4* Dolcontin 5 5 2 2* 2* Rivotril 2 4 4 5 3 3* 1 1 Stesolid 4 4 4 4* 3* Vekting X3 X3 X3 X2 X2 X2 X3 X4 X4 X4 X4 X1 X4 X3 Media Informantar brukstrend Informantar tilgang 1 = sterk auke 2 = gradvis auke 3 = inga endring 4 = gradvis nedgang 5 = sterk nedgang * = visar at det er snakk om svært små tal 14 F ø r e V a r - H a u s t 2 0 0 9
Vekting av kjeldene Informasjonskjeldene vert kategorisert og vekta avhengig av kor pålitelege dei er i høve til å indikera rusbruk og tilgang. Størst vekt (gonger fire) er gjeve alkoholsal fra Vinmonopolet og Rema 1000, og informasjon frå nøkkelinformantar iht. brukstrendar. Desse data gjev relativt gode indikasjonar på faktisk bruk av alkohol. Nest størst vekt (gonger tre) er salsdata frå apoteket, Kripos og lokalt politi sine antal beslag og informasjon frå informantane iht. tilgang på rusmiddel. Medium vekt (gonger to) er gjeve til data frå Tollvesenet og mengdedata frå Kripos og lokalt politi, som gjev ein indikasjon på rustilgang, men som kanskje seier meir om etatane sine eigne prioriteringar og aktivitet. Minst vekt (gonger ein) er gjeve media og låge førekomstar av funn, uavhengig av kjeldeopphav (dette gjeld dei som er markert med stjerne i tabellen). Endringane me gjengir, er frå førre periode; oktober 2008 mars 2009, samanlikna med den siste perioden, april september 2009. Analysetabellane inneheld verdiar på ein skala frå 1 til 5, og tala visar tendensen for kvart rusmiddel i løpet av de siste seks månadane. R u s t r e n d e r i S t o r d k o m m u n e 15
Samandrag av trendverdiar - ikkje vekta og vekta for spesifikke rusmiddel For å identifisera forskjellige mønster blant dei forskjellige rusmiddel, samanfattar tabellen nedanfor verdiane når dei ikkje er vekta og etter at dei er vekta. Tabell 3: Samandrag av verdiar Rusmiddel IKKJE VEKTA VEKTA SUM 1 2 3 4 5 1 2 3 4 5 + - DIFFERANSE Anabole steroider 2 1 4 3 1 4 7 0 7 Alkohol 1 2 6 4 6 18 14 0 14 Cannabis 3 1 1 8 4 1 20 2 18 Amfetamin 4 1 12 1 24 0 24 Heroin 2 5 0 0 0 Metadon 2 1 1 5 3 1 5 1 4 Subutex 1 1 2 1 3 4 4 3 10 6 4 Subuxone 1 2 1 7 1 0 1 Temgesic 1 1 1 1 3 1 1 3 6 7-1 Xanor 2 1 3 5 1 9 5 18-13 Valium 1 2 3 1 2 4 5 3 8 11-3 Dolcontin 3 2 5 6 5 12-7 Rivotril 2 1 2 2 1 7 3 4 6 2 17 10 7 Stesolid 1 4 1 10 0 10-10 Utrekning av differanse Differansen for kvart rusmiddel baserar me på ei summering av positive og negative verdiar. Me ser altså på 1 arane og 2 arane, som indikerar ei auke (positive verdiar), i høve til 4 arane og 5 arane, som indikerar ein nedgang (negative verdiar). Data frå lokalt politi blir brukt for rusmiddel frå toppen av tabell 2, og ned t.o.m. Metadon. Data frå Kripos er inkludert f.o.m. Subutex og ned resten av tabellen. Dette gjer me for å unngå dobbeltelling av data som blir registrert av begge kjelder. 16 F ø r e V a r - H a u s t 2 0 0 9
Takk til...... Våre gode nøkkelinformantar... Bergensklinikkene... Vitusapotek Leirvik, ved Hege Kvalnes... Apotek 1, ved Steinar Vik... Rema 1000 Heiane, ved John Ståle Eldøy... Rema 1000 Bjelland, ved Eivind Birkeland... Vinmonopolet, ved Jens Nordahl... Kripos... Politiet... Tollvesenet SLT-koordinator i Stord kommune... Utestadane Tapperiet, Delis, Frugård... Prosjektkopi Vest ved Laila Haugen Litteratur Flesland, L. & Mounteney, J. (2009) Føre Var rapport, nr. 2, 2009. Stiftelsen Bergensklinikkene Mounteney, J og Leirvåg, S-E (2007). Føre Var: Kartlegging av rustrender, Manual, 2007. Stiftelsen Bergensklinikkene www.felleskatalogen.no www.fhi.no www.fmr.no www.helsenytt.no ( www.wikipedia.no Kopi av heile rapporten kan ein få ved å venda seg til Utekontakten, Stord kommune, Tlf. 53 49 66 44 / utekontakten@stord.kommune.no R u s t r e n d e r i S t o r d k o m m u n e 17
Nokre fakta Amfetamin: (Frå www.fhi.no) - Amfetamin og metamfetamin er sentral stimulerande stoff. At stoffet er sentral stimulerande inneber at det undertrykker søvnbehov og stimulerar hjarte- og karsystemet. - Amfetamin og metamfetamin kan inntakas gjennom munnen som tablettar, pulver eller oppløyst i veske, injiserast, røykast (ice) eller sniffast. - Ei vanleg misbruksdose, «ein kvarting» (250 mg urein dose), kan vere av størrelsesorden 50-150 mg rein amfetamin eller meir. Vanlege dosar ved medisinsk behandling er 5-20 mg amfetamin. - Metamfetamin er kjemisk nært beslekta med amfetamin, og verknadane av amfetamin og metamfetamin er svært like. Etter inntak kan imidlertid metamfetamin gå noko raskare over til sentralnervesystemet enn amfetamin fordi det er meir feittløyseleg. - Inntak av amfetamin og metamfetamin gjev verknader både på sentralnervesyste met og elles i kroppen. Amfetaminrus vert kjenneteikna av heva stemningsleie og auka psykomotorisk tempo. Vanlege symp tom er høg sjølvkjensle, rastløyse, nervøsitet, svimmelheit og søvnvanskar. Verknader som redusert konsentrasjonevne og nedsett kritisk sans gjev auka risiko for alvorlege ulykker. Auka puls, blodtrykk, andedrett, og temperatur er andre verknader. Amfetamin gjev auka risiko for hjernebløding og hjarteinfarkt. Kroniske brukarar framstår ofte som angstfylte, søvnige og underernærte. Bruk av amfetamin over lengre tid kan føre til at dosa må aukast for å oppnå same eigenoppleving av rus. Cannabis: (Frå www.bergensklinikkene.no og www.fhi.no) Cannabis er fellesnamnet på hasj, marihuana og cannabisolje. Preparata stammar frå planta Cannabis sativa, eller indisk hamp. I cannabis fins det kjemiske stoff, «cannabinoider» som gjev rusverknad. Det viktigaste er tetrahydrocannabinol (THC). - Cannabis, og då fyrst og fremst hasjisj, er det mest brukte illegale narkotiske stoffet i Noreg. - Den vanlegaste inntaksmåten for cannabis er røyking. Hasjisj som vert røykt, gjev frå seg ei markant søtleg lukt. - Verknaden av cannabis er, som ved andre rusmiddel, sterkt avhengig av brukaren sin personlegdom, forventningar og miljø, samt rusdosa. Rusen kan gjere brukaren avslappa og pratsam, og forsterkar ofte sansane. Hyppige latteranfall kan førekome. Rusen svekkar den kritiske sansen. Cannabis gjev både dempande og svakt hallusino gene symptom, noko som inneber endra oppfatning av røynda. Ruseffekten inntrer allereie kort tid etter at røyken er inhalert, med ein topp etter ca. 20-30 minutt. Bru karen får som oftast auka puls, raude auge, tørr munn, samt auka matlyst. Svekking av koordinasjon, konsentrasjon og reaksjonsevne er påvist opptil 24 timer etter inntak. Rusen kan også føre til svimmelheit og trøyttleik. Vidare kan korttidsminnet og tidsoppfatninga verte forstyrra. Akutte depres jonar, angst eller forfylgingsførestellingar kan også førekome. Brukt saman med andre narkotiske stoff og/eller alkohol kan verknadane verte forsterka. - Når det gjeld langtidsverknader vil røyking av cannabis truleg redusere kroppen sitt immunforsvar, og kan påverke hormon balansen. Langvarig bruk aukar risikoen for angst- og depresjonsreaksjonar og kan utløyse psykosar hjå disponerte individ. Rivotril (Frå www.felleskatalogen.no og wikipedia.no) - Rivotriltablettar inneheld virkestoffet klonazepam, eit stoff som tilhøyrer gruppa benzodiazepinar. Klonazepam motverkar fyrst og fremst krampar, men verkar også muskelavslappande, berolegande og angst dempende. Rivotril vert brukt til behandling av epilepsi, særleg ved småanfall hjå born, ved milde anfall utan krampar og ved vekselvise krampar. - Klonazepam vert i aukande grad brukt som rusmiddel. Klonazepam vert markedsført i Noreg som Rivotril. Sjølv om medikamen tet er lite toksisk i seg sjølv, vil det kunne forsterke effekten av opioidar og alkohol, og bidra blant anna til demping av respirasjonen.
Utekontakten, Stord kommune tlf. 53 49 66 44 utekontakten@stord.kommune.no Prosjektkopi Vest AS