UTVIKLING I KOMMUNEØKONOMIEN KOSTRA-tal og budsjettal for 2008 i Møre og Romsdal

UTVIKLING I KOMMUNEØKONOMIEN 2007 KOSTRA-tal 2005-2007 og budsjettal for 2008 i Møre og Romsdal

2 Utvikling i kommuneøkonomien 2007 Innhald Innleiing... 3 Samandrag og konklusjon... 4 Endring i folketalet dei siste fire åra... 5 Frå brutto driftsresultat (BDR) til netto driftsresultat (NDR)... 9 Brutto driftsresultat - kommuneoversikt... 14 Netto driftsresultat - kommuneoversikt... 16 Inntekter... 18 Sum brutto driftsinntekter... 18 Frie inntekter... 21 Eigedomsskatt... 23 Lånegjeld... 24 Netto eksterne finanstransaksjonar... 29 Kjelder... 30

3 Utvikling i kommuneøkonomien 2007 Innleiing Føremålet med denne rapporten er å seie noko om den økonomiske utviklinga for kommunane i fylket dei siste åra. Vi vil prøve å sjå på viktige utviklingstrekk dei siste åra med vekt på KOSTRA- tal for 2007. Rapporten vil fokusere på eit utval økonomiske indikatorar og storleiker som er godt egna til å gje ein peikepinn på den økonomiske situasjonen. Fokuset er ikkje retta mot enkeltkommunar, men mot kommunane i fylket samla. Likevel blir indikatorar og talverdiar presentert for kvar kommune i tabellane og figurane, slik at ein kan sjå nivået og forskjellane mellom kommunane. Enkeltkommunar kan òg bli brukt som eksempel for å understreke generelle utviklingstrekk. For nokre av indikatorane har vi òg valt å ta med budsjettala for 2008. Budsjettala må sjåast på som ei prognose. Ein enkelt indikator treng ikkje å seie så mykje om den økonomiske tilstanden i ein kommune. Når ein skal vurdere den økonomiske situasjonen, er det ein fordel å sjå på fleire indikatorar over fleire år. Samstundes kan enkeltindikatorar gje ein grunn til å vere ekstra merksam. Til dømes bør ein kanskje tenkje på omfanget av nye investeringar om ein har stor gjeld. Tala i rapporten er henta frå KOSTRA (www.ssb.no/kostra). KOSTRA står for KOmmune-STat- Rapportering og er eit nasjonalt informasjonssystem som gir styringsinformasjon om kommunal verksemd. Statistisk sentralbyrå (SSB) publiserte endelege tal for 2007, 16. Juni i år. KOSTRA-tala vi har brukt er på konsernnivå. Det betyr tal for heile kommunen inkludert kommunale føretak, interkommunale samarbeid og interkommunale selskap. KOSTRA-tala er henta frå nivå 2 og 3 i KOSTRA. Tala frå budsjettet for 2008 er i all hovudsak frå budsjettskjema Økonomisk oversikt Drift og Økonomisk oversikt Investering. Vi har hatt to kommunesamanslåingar dei siste åra. Aure og Tustna frå 2006, og Kristiansund og Frei frå 2008. I denne rapporten har vi slått saman tal for desse kommunane i åra før dei slo seg saman.

4 Utvikling i kommuneøkonomien 2007 Samandrag og konklusjon Tal for 2007 viser ei svekking av kommunane sin økonomi samanlikna med året før. Dette ser vi for heile landet, ikkje bere kommunane i Møre og Romsdal. Årsaka til dette er at veksten i brutto driftsutgifter var høgare enn veksten i brutto driftsinntekter. Dette har ført til at fleire kommunar i Møre og Romsdal har svake brutto og netto driftsresultat. Ein relativt stor del av kommunane i fylket fikk negative brutto og netto driftsresultat. Oppsparte midlar har blitt nytta for å dekke inn underskot i 2007. Ein viktig årsak til at så mange kommunar hadde underskot var auka rentekostnader. I gjennomsnitt har kommunane i Møre og Romsdal ei relativt høg gjeld samanlikna med resten av landet. KOSTRAdata viser faktisk at det berre er kommunane i Troms fylke som har høgare gjennomsnittleg gjeldsgrad enn kommunane i Møre og Romsdal. I ein slik situasjon vil sjølvsagt kommunane her i fylket merke dei siste par års renteaukingar godt. Gjeldsituasjonen har heller ikkje betra seg i løpet av 2007. Det er kommunane her i fylket som lånefinansierte den største delen av sine investeringar i 2007. For mange kommunar var 2007 eit tøft år økonomisk sett. Finanskostnadane auka, gjelda vart større og aktivitetsnivået på drifta har òg mest sannsynleg auka meir enn inntektene for mange kommunar i fylket. Om ikkje fleire kommunar klarar å snu denne trenden, gjennom redusert driftsnivå eller ekstra inntekter og løyvingar, vil 2008 bli eit enda hardare år reint økonomisk for kommunane i Møre og Romsdal. Budsjetta for 2008 syner at mange kommunar må effektivisere eller redusere drifta i forhold til fjoråret.

5 Utvikling i kommuneøkonomien 2007 Endring i folketalet dei siste fire åra Folketalet er gjerne ikkje det første ein tenkjer på når ein snakkar om kommuneøkonomien. Likevel betyr folketalet og ikkje minst utviklinga i folketalet, svært mykje for kommuneøkonomien. Ei positiv folketalsutvikling kan til ein viss grad sjåast på som ein definisjon av eit livskraftig samfunn. Skatteinntektene og rammetilskotet frå staten utgjer til saman det vi kallar dei frie inntektene. Skatteinntektene blir utjamna per innbyggar, og innbyggartilskotet er hovudkomponenten i rammetilskotet. Ein kan seia litt forenkla at ein kommune med folketilvekst får auka inntektene sine. Tilsvarande får ein kommune med færre innbyggarar reduserte inntekter. Eit ekstra element i dette er at kostnadane til kommunane ikkje like raskt lar seg redusere som inntektene. Dette skuldast at ein stor del av kostnadane er knytt til strukturelle og organisatoriske trekk ved kommunen. Eit døme er ein skule. Sjølv om skulen mister eit par elevar eit år, har kommunen faste kostnader til drift og vedlikehald som ikkje er avhengig av talet på elevar, i alle fall ikkje på kort sikt. Det kan gå mange år før ein får redusert dei strukturelle kostnadene til det nye elevtalet. Kommunane vedtar budsjett for neste år om hausten. I statsbudsjettet vert det løyva eit fast beløp til kommunane i landet, med anslag for kvar enkelt kommune. Ein kjenner då ikkje folketalet ved inngangen til budsjettåret og nyttar folketalet ved inngangen av inneverande år, i dei kommunevise anslaga. Det betyr at kommunar som har ein prosentvis endring i folketalet som er lågare enn folketalsendringa for heile landet, vil få lågare inntekter enn kva som går fram av statsbudsjettet og som vert nytta i budsjettarbeidet. Dette har skapt uvisse i budsjettarbeidet til kommunane. Ein har derfor bestemt at ein heretter skal nytta folketal frå 1. juli året før budsjettåret i fordelinga av innbyggartilskot og utgiftsutjamning. Folketalsnedgang er ei reell problemstilling for mange av kommunane i fylket. Dette er ikkje noko nytt, og det viser seg at dei fleste kommunane klarar å tilpasse kommuneøkonomien til endringar i folketalet. SSB har kome med folketalsprognosar fram til 2030. Dei har ulike prognosar med ulike føresetnadar. Ser ein på mellomalternativet (MMMM) vil folketalet i Møre og Romsdal auke med 11 prosent fram til 2030. Landet under eitt vil ha en auke på 24 prosent. Sjølv om det er knytt stor uvisse til dessa tala, viser dei at utfordringane med folketalet her i fylket ikkje er over. Det er difor viktig at ein er klar over korleis utviklinga i folketalet vil påverke kommuneøkonomien i Møre og Romsdal, også dei neste åra. I så måte må ein ikkje gløyme den sterke auka i talet på eldre som vil møte oss. Dette gjeld ikkje berre for Møre og Romsdal, men vil likevel gje endringar i dei økonomiske føresetnadene for kommunane i fylket.

6 Utvikling i kommuneøkonomien 2007 Figur 1 viser ei oversikt over utviklinga i folketalet frå 2004 til 2008 i prosent. Figur 2 viser utviklinga det siste året. Tabell 1 viser talet på innbyggarar, endring i prosent og endring i talet på innbyggarar. Landet under eitt har hatt ein vekst i folketalet på 3,5 prosent dei siste fire åra, medan veksten i fylket var på 0,9 prosent. Landet har hatt ein årleg meirvekst på om lag 0,6 prosent i forhold til Møre og Romsdal i perioden. Vekstraten i folketalet har vore aukande gjennom heile perioden, både for fylket og landet. Av dei 18 kommunane i fylket som hadde auke i folketalet dei siste fire åra, var det bere fire kommunar som hadde høgare vekst enn landsgjennomsnittet. Det var kommunane Skodje, Ålesund, Aukra og Sula. Ålesund har hatt ein auke på 1 832 personar. Fylket samla hadde ein auke på 2 202 personar. Det er 18 kommunar som har hatt ein nedgang i folketalet. Dei hadde ein samla nedgang på 1 682 personar. Vanylven er kommunen med den største nedgangen om lag 6 prosent. Figur 1 - Endring i folketalet i prosent frå 1.1.04 til 1.1.08 Skodje Ålesund Aukra Sula Landet Giske Ulstein Eide Fræna Hareid Stordal Kristiansund* Ørskog Molde Møre og Romsdal Vestnes Sykkylven Rauma Volda Sandøy Herøy Gjemnes Sunndal Ørsta Tingvoll Midsund Averøy Haram Halsa Stranda Surnadal Rindal Sande Aure Nesset Norddal Smøla Vanylven -7,0 % -6,0 % -5,0 % -4,0 % -3,0 % -2,0 % -1,0 % 0,0 % 1,0 % 2,0 % 3,0 % 4,0 % 5,0 % 6,0 % Kjelde: SSB * Slått saman tal for 1503 Kristiansund og 1556 Frei til 1505 Kristiansund. ** Slått saman tal for 1569 Aure og 1572 Tustna til 1576 Aure.

7 Utvikling i kommuneøkonomien 2007 Det siste året har veksten i folketalet vore 1,2 prosent for landet, medan veksten i fylket har vore knappe 0,6 prosent. Det er fem kommunar som har hatt ein auke som er høgare enn landsgjennomsnittet det siste året. Det er Skodje, Giske, Ulstein, Ørskog og Hareid. Det er 23 kommunar som har hatt ein auke i folketalet i 2007. 12 kommunar har hatt ein nedgang det siste året. Dei hadde en samla nedgang på 197 personar. Også i fjor var det Ålesund som hadde den største auka målt i personar, med 448. Fylket hadde ein samla auke på 1 387 personar i fjor. Figur 2 - Endring i folketalet i prosent frå 1.1.07 til 1.1.08 Skodje Giske Ulstein Ørskog Hareid Landet Sula Ålesund Volda Aukra Stranda Rauma Averøy Fræna Kristiansund* Møre og Romsdal Vestnes Aure** Sandøy Herøy Sunndal Sykkylven Molde Haram Ørsta Halsa Tingvoll Eide Surnadal Vanylven Gjemnes Midsund Stordal Rindal Nesset Sande Smøla Norddal -3,5 % -3,0 % -2,5 % -2,0 % -1,5 % -1,0 % -0,5 % 0,0 % 0,5 % 1,0 % 1,5 % 2,0 % 2,5 % Kjelde: SSB * Slått saman tal for 1503 Kristiansund og 1556 Frei til 1505 Kristiansund. ** Slått saman tal for 1569 Aure og 1572 Tustna til 1576 Aure. Det er to positive teikn ved desse to figurane. Det er færre kommunar som har folketalsnedgang i 2007 samanlikna med den siste fireårsperioden. Samstundes har vi fått enda ein kommune som har ein folketilvekst som ligg over landsgjennomsnittet.

8 Utvikling i kommuneøkonomien 2007 Tabell 1 er sortert etter prosentvis endring dei siste fire åra. For ei grundigare analyse av folketalet sjå Møre og Romsdal fylke sitt hefte Befolkningsstatistikk 2008 eller gå til ssb.no/befolkning. Tabell 1 - Endring i folketalet 2004-2008 Kommune Innbyggarar 01.01.2004 Innbyggarar 01.01.2008 Endring 04-08 Prosentvis endring 04-08 Endring 07-08 Prosentvis endring 07-08 1529 Skodje 3 558 3 750 192 5,4 % 82 2,2 % 1504 Ålesund 40 001 41 833 1 832 4,6 % 448 1,1 % 1547 Aukra 3 055 3 174 119 3,9 % 32 1,0 % 1531 Sula 7 342 7 626 284 3,9 % 88 1,2 % 1532 Giske 6 578 6 777 199 3,0 % 130 2,0 % 1516 Ulstein 6 761 6 946 185 2,7 % 105 1,5 % 1551 Eide 3 287 3 362 75 2,3 % -3-0,1 % 1548 Fræna 9 004 9 189 185 2,1 % 58 0,6 % 1517 Hareid 4 670 4 741 71 1,5 % 66 1,4 % 1526 Stordal 966 979 13 1,3 % -5-0,5 % 1505 Kristiansund* 22 379 22 661 282 1,3 % 139 0,6 % 1523 Ørskog 2 093 2 119 26 1,2 % 31 1,5 % 1502 Molde 24 041 24 294 253 1,1 % 40 0,2 % 1535 Vestnes 6 389 6 434 45 0,7 % 32 0,5 % 1528 Sykkylven 7 444 7 491 47 0,6 % 24 0,3 % 1539 Rauma 7 334 7 379 45 0,6 % 54 0,7 % 1519 Volda 8 377 8 406 29 0,3 % 89 1,1 % 1546 Sandøy 1 279 1 281 2 0,2 % 5 0,4 % 1515 Herøy 8 355 8 353-2 0,0 % 32 0,4 % 1557 Gjemnes 2 650 2 636-14 -0,5 % -11-0,4 % 1563 Sunndal 7 409 7 357-52 -0,7 % 24 0,3 % 1520 Ørsta 10 267 10 163-104 -1,0 % 1 0,0 % 1560 Tingvoll 3 120 3 082-38 -1,2 % -2-0,1 % 1545 Midsund 1 925 1 901-24 -1,2 % -9-0,5 % 1554 Averøy 5 472 5 402-70 -1,3 % 35 0,7 % 1534 Haram 8 781 8 617-164 -1,9 % 11 0,1 % 1571 Halsa 1 714 1 671-43 -2,5 % 0 0,0 % 1525 Stranda 4 663 4 543-120 -2,6 % 43 1,0 % 1566 Surnadal 6 209 6 039-170 -2,7 % -10-0,2 % 1567 Rindal 2 118 2 045-73 -3,4 % -16-0,8 % 1514 Sande 2 605 2 502-103 -4,0 % -24-1,0 % 1576 Aure 3 676 3 530-146 -4,0 % 15 0,4 % 1543 Nesset 3 201 3 061-140 -4,4 % -27-0,9 % 1524 Norddal 1 845 1 761-84 -4,6 % -56-3,1 % 1573 Smøla 2 248 2 137-111 -4,9 % -28-1,3 % 1511 Vanylven 3 754 3 530-224 -6,0 % -6-0,2 % Møre og Romsdal 244 570 246 772 2 202 0,9 % 1 387 0,6 % Landet 4 577 457 4 737 171 159 714 3,5 % 56 037 1,2 % Kjelde: SSB * Slått saman tal for 1503 Kristiansund og 1556 Frei til 1505 Kristiansund. ** Slått saman tal for 1569 Aure og 1572 Tustna til 1576 Aure.

9 Utvikling i kommuneøkonomien 2007 Frå brutto driftsresultat (BDR) til netto driftsresultat (NDR) I figur 2 har vi satt opp ein oversikt over postane frå brutto driftsresultat til netto driftsresultat 1. Vi har med endelege KOSTRA- tal for åra 2005-2007, samt budsjettala for 2008. Tala er i prosent av brutto driftsinntekter. Tala er òg gitt igjen i tabell 2. 6,0 % Figur 3 - Frå BDR til NDR Gjennomsnitt for Møre og Romsdal 5,0 % 4,0 % 3,0 % 2,0 % 2005 2006 2007 B-2008 1,0 % 0,0 % Brutto driftsresultat Renteinntekter, utbytte og eigaruttak Renteutgifter og andre finansutgifter Avdragsutgifter Motpost avskrivingar Netto driftsresultat Tabell 2, Fra BDR til NDR 2005 2006 2007 B-2008 Brutto driftsresultat 1,6 % 3,1 % 1,0 % 4,1 % Renteinntekter, utbytte og eigaruttak 4,0 % 3,5 % 3,5 % 3,2 % Renteutgifter og andre finansutgifter 3,0 % 3,3 % 4,6 % 5,1 % Avdragsutgifter 3,5 % 3,6 % 3,8 % 4,0 % Motpost avskrivingar 3,9 % 4,0 % 4,1 % 2,2 % Netto driftsresultat 3,1 % 3,7 % 0,3 % 0,6 % Kjelde: SSB og budsjett 2008 frå kommunane. Brutto driftsresultat Først har vi brutto driftsresultat. Brutto driftsresultat viser differansen mellom brutto driftsinntekter og brutto driftsutgifter. Det seier difor noko om driftsnivået i kommunen i det respektive året. Eit lavt brutto driftsresultat over tid kan indikere at kommunen har eit for høgt driftsnivå. På den andre sida kan det vere forsvarleg med eit lavt brutto driftsresultat om ein har låge renteutgifter og 1 Utlån og mottatte avdrag på utlån er ikkje med her. Det skuldast at dei står for relativt marginale beløp som òg i stor grad motverkar kvarandre.

10 Utvikling i kommuneøkonomien 2007 avdragsutgifter samanlikna med renteinntekter og motpost avskrivingar. Ein har da bygd opp finansielle midlar som gir ei ekstrainntekt i form av renter og avkastning. Ein kan da ha eit relativt høgt driftsnivå utan at det gir økonomiske vanskar. Avskrivingar er ein del av brutto driftsutgifter. Det gjer at brutto driftsresultat kan samanliknas med det resultatorienterte rekneskapssystemet som primært vert nytta i det private næringsliv. Når vi skal sjå på tala for brutto drifsresultat må ein hugse at det er netto driftsresultat som er den viktigaste indikatoren for kommunesektoren. Netto driftsresultat bør vere på om lag tre prosent over tid. Kor stort brutto driftsresultat må vere for å klare dette, er avhengig av resultatet frå eksterne finanstransaksjonar. I 2005 og 2007 ser vi at brutto driftsresultat var lavt. Det var over tre prosent i 2006, og det er budsjettert med brutto driftsresultat på over fire prosent i 2008. Kva seier dette oss? 2006 var eit godt år for kommuneøkonomien. Kommunane fekk hausten 2006 ei auke i skatteinntektene på to milliardar på landsbasis. Dette var ei eingongsløyving. Det dårlege brutto driftsresultatet i 2007 kan ha samanheng med at mykje av eingongsløyvinga i 2006 blei brukt i den ordinære drifta til kommunane. Når denne ekstrainntekta ikkje kom i 2007, samstundes som at driftsnivået var auka, vart brutto driftsresultat svakt i 2007. Det tekniske berekningsutval for kommunal og fylkeskommunal økonomi (TBU) har anslått realveksten i samla inntekter for heile kommunesektoren til 1,3 prosent i 2007 (Rapport frå april 08). I desse tala ligg det ein realnedgang på 0,5 prosent i frie inntekter. Samstundes har dei anslått aktivitetsveksten i kommunane til å vere 3,5 prosent. Tala for Møre og Romsdal indikerar at dette kan stemme også her. Vidare ser ein frå budsjettala at kommunane i fylket har planlagt å stramme inn driftsnivået i 2008. Brutto driftsresultat er budsjettert til å bli 4,1 prosent i 2008. Det kan indikere at fleire kommunar i fylket vil stramme inn i drifta i 2008. Renteinntekter, utbytte og eigaruttak Denne indikatoren går frå fire prosent i 2005 og ned mot 3 prosent i budsjettala for 2008. Når ein har i mente at rentesatsen har auka dei siste åra, indikerar dette at mange av kommunane i fylket har brukt dei renteberande midlane sine i drifta - og dermed redusert sine finansielle reservar. Utbytte og eigaruttak er vanskeleg å seie noko generelt om, då det er ulike selskap kommunane har aksjar i, med ulik og mulig varierande politikk for utbytte. Uansett er det mykje som tydar på at dei finansielle midlane har blitt nytta i drifta hjå fleire kommunar, når renta går ein veg og renteinntektene går motsatt veg.

11 Utvikling i kommuneøkonomien 2007 Renteutgifter og andre finansutgifter og avdragsutgifter Vi ser at renteutgiftene har auka mykje sidan 2005. Dei var då på tre prosent av brutto drifsinntekter. I 2007 hadde dei auka til 4,6 prosent, og dei er budsjettert til å bli 5,1 prosent i 2008. Samanliknar vi 2007 med 2005 måtte ein bruke 50 prosent meir av sine brutto driftsinntekter til å dekke eksterne finansutgifter. Legger vi til at brutto driftsinntekter auka nominelt med over 21 prosent i same periode, skjønnar vi at fleire kommunar har merka auka i eksterne finanskostnader. Det er ikkje berre auka rentesats som påverkar dei eksterne finanskostnadane; auka gjeld vil òg gje auka eksterne finanskostnader. Dette ser vi prov på ved at avdraga har auka frå 2005 til 2007. Gjelda til kommunane i fylket har blitt større i 2007. Frå budsjetta for 2008 har vi sett at fleire kommunar reduserer avdragsutgiftene ved å auke nedbetalingstida. Fleire kommunar har no maksimal tillat nedbetalingstid på gjelda si. Dette gjer kommunane for å frigjere midlar på kort sikt. Figur 4 viser kor fort eksterne finanstransaksjonar kan snu frå å gje eit positivt bidrag til kommunen si drift, til å bli ein stor kostnad. Tala inneheld rentekostnader og avdrag, fråtrekt renteinntekter. Tala er i prosent av brutto driftsinntekter. Det vil seie at søylene viser kor mykje av driftsmidlane ein må nytte for å dekke eksterne finanskostnader. Her ser vi tal for Haram, Nesset og gjennomsnitt for heile fylket. Val av kommunar er ikkje tilfeldig. Vi har valt ut dei to kommunane som har hatt den største endringa. Vi ønskjer å vise kor raske og dramatiske endringar ein kommune kan oppleve. Vi ser av figuren at Haram går frå å ha eit positivt bidrag (netto eksterne finansinntekter) på om lag ni prosent, til budsjettert netto eksterne finanskostnader på over tolv prosent i 2008. For drifta vil det i realiteten seie at Haram kan ha mista 20 prosent av disponible driftsinntekter på tre år. For Nesset er dette talet på om lag 13 prosent. Totalt for fylket ser vi at resultat eksterne finanstransaksjonar vil krevje 2,4 gonger så mykje av driftsmidlane på fire år, viss budsjettala viser seg å bli riktige.

12 Utvikling i kommuneøkonomien 2007 15,0 % 10,0 % 5,0 % 0,0 % -5,0 % Figur 4 - Endring eksterne finanstransaksjoner 2005 - budsjett 2008 12,4 % 6,0 % 2,2 % 2,5 % 1534 Haram 1543 Nesset Møre og Romsdal 2005 2006 2007 B2008-10,0 % -15,0 % -9,3 % -11,2 % Kjelde: SSB og kommunane sine budsjett for 2008 Motpost avskrivingar Motpost avskrivingar annullerer avskrivingar, som inngår i brutto driftsresultat, slik at ein får netto driftsresultat. Denne posten har ikkje endra seg mykje dei siste åra. Vi mistenker at budsjettala for denne posten ikkje er gode, og vi meinar at prognosen for denne indikatoren viser eit for lågt tall. Vi ser at avskrivingane i 2005-2007 er høgare enn avdraga. Dette kan skuldast fleire forhold. Låg lånefinansiering og lang avdragstid, vil relativt sett gje høge avskrivingar i forhold til avdrag. Grad av lånefinansiering varierar mykje mellom kommunane i fylket, men fylkessnittet i Møre og Romsdal er høgare enn snittet for landet. Ein skulle då kanskje tru at ein i snitt har lengre avdragstid enn avskrivingstid. Det er vanskeleg å seia noko om kvar enkelt kommune. Det tekniske berekningsutvalet (TBU) skriv i sin rapport frå november 2007 at samla sett for alle kommunane i landet, var avskrivingane større enn avdraga. Vidare skriv dei at dette indikerer at avdraga undervurderer storleiken på det årlege kapitalslitet. Netto driftsresultat Netto driftsresultat er differansen mellom driftsinntekter og driftsutgifter - inkludert eksterne finanstransaksjonar. Indikatoren viser dermed kva kommunen sitt igjen med etter at alle utgifter, inklusiv renter og avdrag, er betalt. Netto driftsresultat kan nyttast til eigenfinansiering av investeringar, eller settast av til seinare bruk. Netto driftsresultat er TBU sin hovudindikator for mål på økonomisk balanse i kommunesektoren. Dei har sagt at netto driftsresultat, samla sett for heile kommunesektoren, bør liggje på om lag tre prosent over tid. Høg lånefinansiering i den enkelte kommune kan indikere at kommunen over tid kan ha eit lågare netto driftsresultat. Dette skuldast at

13 Utvikling i kommuneøkonomien 2007 avdraga då blir store, og formuesbevaringsprinsippet blir ivaretatt. På den andre sida treng kommunar med høg grad av lånefinansiering å byggje opp eigne finansielle midlar til å takle rentesjokk og betale ned gjeld (byggje opp formuen). I tillegg er det viktig at alle kommunar har kapasitet til å takle svingingar i inntekter og kostnader frå år til år. For (små) kommunar med nedgang i folketalet er dette ekstra viktig, men det vil vanlegvis vere ekstra vanskeleg for desse kommunane. Ein kommune utan finansielle reservar kan få relativt store vanskar ved små, men uventa negative endringar i inntekter og kostnader. Ein kommune som har lave netto driftsresultat over tid og som ikkje klarar å bygge opp noko finansielle reservar, kan oppleve å måtte kutte i tenestetilbodet for å takle ein midlertidig svikt i inntektene. Kommunane i Møre og Romsdal hadde i snitt eit netto driftsresultat på over tre prosent av brutto driftsinntekter i 2005 og 2006. I 2007 ser vi at netto driftsresultat har gått kraftig ned, til svake 0,3 prosent. Nedgangen i 2007 i netto driftsresultat er større enn nedgangen i brutto driftsresultat. Dette skuldast den høge veksten i eksterne finanskostnader. Når snittet er så lågt, er det fleire kommunar i fylket som har netto driftsunderskot i 2007. Det inneberer at fleire kommunar har nytta oppsparte midlar for å dekke årets netto driftsunderskot. Ei slik utvikling kan ikkje vare ved viss kommunen har lite oppsparte midlar. Budsjettala indikerer at mange kommunar i fylket er klar over dette, og dermed har stramma inn på driftsnivået. Budsjettert netto driftsresultat for 2008 ligg over netto drifsresultat i 2007. Samstundes ser vi at kommunane forventar ei framleis sterk auke i eksterne finanskostnader. Desse kostnadene vil ta mykje av dei midlane innsparinga i drifta vil gje. Vi har mistanke om at motpost avskrivingar er for låge for 2008, og dermed kan netto driftsresultat bli noko betre for 2008 enn kva tala her viser. Uansett må ein hugse på at det er knytt uvisse til budsjettala.

1547 Aukra 1567 Rindal 1523 Ørskog 1563 Sunndal 1571 Halsa 1529 Skodje 1560 Tingvoll 1524 Norddal 1566 Surnadal 1517 Hareid 1519 Volda 1504 Ålesund 1526 Stordal 1532 Giske 1528 Sykkylven 1557 Gjemnes 1548 Fræna 1525 Stranda 1511 Vanylven 1502 Molde 1531 Sula 1551 Eide 1516 Ulstein 1514 Sande 1520 Ørsta 1546 Sandøy 1545 Midsund 1515 Herøy 1576 Aure** 1573 Smøla 1535 Vestnes 1539 Rauma 1534 Haram 1543 Nesset 1505 Kristiansund* 1554 Averøy Møre og Romsdal Landet u/oslo 14 Utvikling i kommuneøkonomien 2007 Brutto driftsresultat - kommuneoversikt Figur 5 viser brutto driftsresultat i prosent av brutto driftsinntekter for alle kommunane i fylket, gjennomsnitt for fylkets kommunar og gjennomsnitt for alle landets kommunar forutan Oslo, i 2007. I tabell 3 har vi brutto driftsresultat i prosent for dei siste tre åra samt budsjettala for 2008. 25,00 % Figur 5 - BDR i % av brutto driftsinntekter, 2007 20,00 % 15,00 % 10,00 % 5,00 % 0,00 % -5,00 % -10,00 % Kjelde: SSB * Slått saman tal for 1503 Kristiansund og 1556 Frei til 1505 Kristiansund. ** Slått saman tal for 1569 Aure og 1572 Tustna til 1576 Aure. Vi ser at det er store forskjellar mellom kommunane i fylket. Aukra har eit solid brutto driftsresultat. Det skyldast blant anna at Aukra har hatt store skatteinntekter det siste året. Det er bere ti kommunar som hadde brutto driftsresultat i prosent at brutto driftsinntekter på over tre prosent. I andre enden av skalaen finn vi Nesset, Kristiansund 2 og Averøy som har store negative brutto driftsresultat. Det er totalt 15 kommunar som har negativt brutto driftsresultat i 2007. Dei må då nytte tidligare oppsparte midlar eller avkastning på oppsparte midlar for å dekke underskotet. Samanliknar vi med snittet for landet utan Oslo (1,8 prosent 3 ) er det 21 kommunar i fylket som har lågare brutto driftsresultat. Snittet for kommunane i Møre og Romsdal var på éin prosent. Med tanke på auka finanskostnadar seier det seg sjølv at heller ikkje netto driftsresultat blei så godt i Møre og Romsdal i 2007. 2 Hugs at vi her har slått saman tal for 1503 Kristiansund og 1556 Frei til 1505 Kristiansund. 3 Det tekniske berekningsutvalet har anslått at BDR for landet forutan TERRA-kommunane er ¼ prosent høgare.

15 Utvikling i kommuneøkonomien 2007 Tabell 3 - Brutto driftsresultat i prosent av brutto driftsinntekter Kommune 2005 2006 2007 B2008 1547 Aukra 5,8 % 4,6 % 23,3 % 21,8 % 1567 Rindal 3,4 % 9,2 % 9,5 % 9,8 % 1523 Ørskog 9,5 % 5,9 % 7,9 % 8,3 % 1563 Sunndal 4,3 % 5,8 % 4,9 % - 1571 Halsa -0,2 % 4,3 % 3,9 % - 1529 Skodje -2,4 % 5,4 % 3,8 % 1,1 % 1560 Tingvoll 4,4 % 3,8 % 3,7 % 4,6 % 1524 Norddal -0,8 % 0,2 % 3,2 % - 1566 Surnadal 4,5 % 3,7 % 3,1 % 2,2 % 1517 Hareid 0,1 % 3,3 % 3,0 % 7,7 % 1519 Volda -2,1 % 1,2 % 2,9 % 0,3 % 1504 Ålesund 1,9 % 3,4 % 2,9 % 2,6 % 1526 Stordal 2,0 % 8,6 % 2,7 % 3,7 % 1532 Giske -1,2 % 2,9 % 2,2 % 0,2 % 1528 Sykkylven -0,1 % 5,6 % 1,8 % 0,3 % 1557 Gjemnes 6,9 % 4,4 % 1,4 % 6,9 % 1548 Fræna 2,1 % 2,7 % 1,1 % 6,4 % 1525 Stranda 0,8 % 2,7 % 1,1 % 5,0 % 1511 Vanylven 0,5 % 4,2 % 1,0 % 4,0 % 1502 Molde 2,3 % 3,4 % 0,9 % 7,5 % 1531 Sula -0,4 % 1,4 % 0,9 % -0,2 % 1551 Eide 1,9 % 4,0 % -0,1 % 6,0 % 1516 Ulstein 6,0 % 6,7 % -0,4 % 4,6 % 1514 Sande 1,6 % 2,2 % -0,5 % 4,4 % 1520 Ørsta -1,4 % 2,2 % -0,6 % 4,9 % 1546 Sandøy 7,4 % 8,5 % -1,0 % 5,8 % 1545 Midsund 1,9 % -1,8 % -1,1 % 0,7 % 1515 Herøy -2,9 % 4,3 % -1,7 % 0,0 % 1576 Aure** 3,0 % 5,4 % -1,7 % 3,7 % 1573 Smøla 3,9 % 3,6 % -1,9 % 8,7 % 1535 Vestnes -0,2 % 1,9 % -1,9 % 1,9 % 1539 Rauma -1,3 % 1,4 % -2,0 % -1,1 % 1534 Haram 5,3 % 0,4 % -2,1 % -4,8 % 1543 Nesset -2,8 % -0,2 % -3,7 % -1,2 % 1505 Kristiansund* 1,8 % 1,4 % -6,3 % 5,5 % 1554 Averøy -0,5 % -2,2 % -6,7 % 5,3 % Møre og Romsdal 1,6 % 3,1 % 1,0 % 4,1 % Landet u/oslo 2,2 % 4,1 % 1,8 % - Tabell 3 er sortert etter brutto driftsresultat i 2007. Vi har hatt ei kraftig auke i talet på kommunar med negativt brutto driftsresultat. I 2006 var det bere tre kommunar med negativt brutto driftsresultat. Ein må då hugse på at 2006 var eit godt år for kommuneøkonomien. I 2005 var det 13 kommunar med brutto driftsunderskot. Vi ser òg at vi har to kommunar som har negativt driftsresultat tre år på rad. I ein slik situasjon er det viktig med finansielle reservar som ein kan tære på, og såleis eit positivt bidrag frå eksterne finanstransaksjonar. Samanliknar vi oss med landet utan Oslo, ser vi at kommunane i Møre og Romsdal i snitt har eit svakare brutto driftsresultat i heile perioden. Det kan vere mange årsaker til det. Uansett er det slik at kommunane her i fylket har eit høgare aktivitetsnivå i forhold til sine inntekter, enn landet elles. Kjelde: SSB og kommunanes budsjett for 2008. * Slått saman tal for 1503 Kristiansund og 1556 Frei til 1505 Kristiansund. ** Slått saman tal for 1569 Aure og 1572 Tustna til 1576 Aure. Budsjettala viser ei betring for 2008 samla sett for fylket. Sjølv om det er ein del uvisse omkring budsjettala viser dei at kommunane i snitt kan få eit mykje betre brutto driftsresultat i 2008. Det er berre fire kommunar som har budsjettert med negativt brutto driftsresultat. Det tyder på at fleire kommunar vil stramme inn på drifta i 2008. Ei betring av brutto driftsresultat er viktig når vi kan forvente ei vidare auke i finanskostnadane i 2008.

1547 Aukra 1567 Rindal 1563 Sunndal 1523 Ørskog 1529 Skodje 1546 Sandøy 1519 Volda 1524 Norddal 1571 Halsa 1532 Giske 1566 Surnadal 1504 Ålesund 1526 Stordal 1531 Sula 1517 Hareid 1560 Tingvoll 1511 Vanylven 1557 Gjemnes 1528 Sykkylven 1502 Molde 1543 Nesset 1573 Smøla 1539 Rauma 1516 Ulstein 1535 Vestnes 1548 Fræna 1551 Eide 1515 Herøy 1525 Stranda 1520 Ørsta 1514 Sande 1576 Aure** 1534 Haram 1545 Midsund 1505 Kristiansund* 1554 Averøy Møre og Romsdal Landet u/oslo 16 Utvikling i kommuneøkonomien 2007 Netto driftsresultat - kommuneoversikt Figur 6 viser netto driftsresultat i prosent av brutto driftsinntekter for alle kommunane i fylket, gjennomsnitt for fylkets kommunar og gjennomsnitt for alle landets kommunar forutan Oslo, i 2007. I tabell 4 har vi netto driftsresultat for dei siste tre åra, samt budsjettala for 2008. 25,0 % 20,0 % 15,0 % 10,0 % 5,0 % 0,0 % -5,0 % -10,0 % Figur 6 - NDR i % av brutto driftsinntekter, 2007 Kjelde: SSB og kommunanes budsjett for 2008. * Slått saman tal for 1503 Kristiansund og 1556 Frei til 1505 Kristiansund. ** Slått saman tal for 1569 Aure og 1572 Tustna til 1576 Aure. Også her har vi store forskjellar mellom kommunane i fylket. Ikkje overraskande skil Aukra seg ut i positiv retning. Det er totalt 19 kommunar som har eit positivt netto driftsresultat i 2007. Av desse er det seks kommunar som har eit netto driftsresultat i prosent av brutto driftsinntekter på over tre prosent. Med andre ord var det 30 kommunar som hadde netto driftsresultat under tre prosent. 14 kommunar hadde eit større netto driftsresultat i prosent av brutto driftsinntekter, enn snittet for landet utan Oslo, på 1,8 prosent. Snittet for kommunane i Møre og Romsdal var 0,3 prosent i 2007. Midsund, Kristiansund og Averøy har til dels store netto driftsunderskot i 2007. 17 kommunar hadde negativt netto driftsresultat i 2007. Dei må nytte oppsparte midlar for å dekke inn underskotet.

17 Utvikling i kommuneøkonomien 2007 Tabell 4 er sortert etter netto driftsresultat i 2007. Vi ser at 2005 og 2006 var gode år for kommunane i Møre og Romsdal samla sett. Begge åra var snittet over 3 prosent. Avstanden til landet utan Oslo auka i 2006, men framleis var 2006 eit godt år for kommuneøkonomien i fylket. Det var fem kommunar som hadde negativt netto driftsresultat i 2005. I 2006 var talet to. Det betyr at 2007 har vore eit tøft år økonomisk for mange kommunar i Møre og Romsdal. I tillegg til at talet på kommunar med negativt netto driftsresultat har auka til 17 i 2007, ser vi at størrelsen på underskota er til dels store. Samanliknar vi oss med landet utan Oslo, ser vi at avstanden er større for netto driftsresultat enn for brutto driftsresultat. Relativt høge eksterne finanskostnader i Møre og Romsdal må ta mykje av skulda for dette. Éin kommune har negativt netto driftsresultat alle tre åra. Tabell 4 - Netto driftsresultat i prosent av brutto driftsinntekter Kommune 2005 2006 2007 B2008 1547 Aukra 4,5 % 3,8 % 22,5 % 8,4 % 1567 Rindal 3,8 % 9,7 % 9,5 % 2,6 % 1563 Sunndal 3,6 % 5,6 % 6,2 % - 1523 Ørskog 7,7 % 4,0 % 6,2 % 3,0 % 1529 Skodje -1,4 % 6,9 % 4,3 % 1,5 % 1546 Sandøy 16,5 % 15,3 % 3,1 % 12,3 % 1519 Volda 1,0 % 3,5 % 2,8 % 1,1 % 1524 Norddal 1,2 % 1,3 % 2,8 % - 1571 Halsa -1,4 % 3,4 % 2,8 % - 1532 Giske 7,4 % 7,7 % 2,4 % -1,8 % 1566 Surnadal 5,1 % 3,3 % 2,2 % -1,3 % 1504 Ålesund 2,8 % 4,3 % 2,0 % 0,1 % 1526 Stordal 3,1 % 8,9 % 2,0 % 3,4 % 1531 Sula 4,8 % 4,7 % 2,0 % -0,8 % 1517 Hareid -0,5 % 3,1 % 1,7 % 1,3 % 1560 Tingvoll 2,2 % 2,0 % 1,0 % 0,7 % 1511 Vanylven 0,8 % 3,7 % 0,6 % 3,4 % 1557 Gjemnes 5,7 % 3,9 % 0,3 % -0,6 % 1528 Sykkylven 0,4 % 6,9 % 0,1 % 0,0 % 1502 Molde 0,7 % 1,3 % -0,1 % 1,6 % 1543 Nesset 12,2 % 3,9 % -0,4 % -0,4 % 1573 Smøla 3,8 % 4,3 % -0,6 % 0,3 % 1539 Rauma 0,8 % 2,5 % -0,6 % -0,5 % 1516 Ulstein 2,8 % 4,0 % -0,9 % 2,8 % 1535 Vestnes 1,7 % 3,4 % -1,1 % -0,5 % 1548 Fræna 5,2 % 2,4 % -1,5 % 0,1 % 1551 Eide 8,6 % 9,6 % -1,6 % 0,2 % 1515 Herøy 0,4 % 6,7 % -1,8 % 0,7 % 1525 Stranda 0,8 % 1,1 % -1,9 % -2,0 % 1520 Ørsta -0,8 % 2,6 % -2,3 % 0,5 % 1514 Sande 3,0 % 2,8 % -2,4 % -0,5 % 1576 Aure** 2,8 % 6,4 % -2,7 % -2,7 % 1534 Haram 17,7 % 7,0 % -3,0 % -12,0 % 1545 Midsund 5,1 % -1,8 % -3,9 % -2,1 % 1505 Kristiansund* 1,6 % 1,0 % -7,3 % 0,1 % 1554 Averøy -0,7 % -2,7 % -9,8 % 1,1 % Møre og Romsdal 3,1 % 3,7 % 0,3 % 0,6 % Landet u/oslo 3,8 % 5,4 % 1,8 % - Kjelde: SSB og kommunanes budsjett for 2008. * Slått saman tal for 1503 Kristiansund og 1556 Frei til 1505 Kristiansund ** Slått saman tal for 1569 Aure og 1572 Tustna til 1576 Aure. Budsjettala for 2008 viser at vi kan forvente ei lita betring i netto driftsresultat samla sett i år. Sjølvsagt med store forskjellar mellom kommunane i fylket. Betringa i netto driftsresultat er mykje lågare enn betringa i brutto driftsresultat. Vi ser to klare årsaker til det. For det første er det forventa at dei eksterne finanskostnadene vil auke ytterlegare i 2008. For det andre mistenker vi at avdraga er

18 Utvikling i kommuneøkonomien 2007 for låge i budsjettala. Det vil isolert sett gje ei betring av brutto driftsresultat sidan avskrivingar gir resultateffekt der. Avskrivingar blir tatt ut av netto driftsresultat gjennom motpost avskrivingar. Med andre ord betyr ikkje nivået på avskrivingar noko for netto driftsresultat. Samstundes vil for lave avskrivingar gje eit for høgt anslag på brutto driftsresultat. Mange kommunar i Møre og Romsdal vil, økonomisk sett, få eit tøft år i 2008; eksterne finanskostnader aukar og kommunane må truleg redusere drifta skal dei betre dei økonomiske resultata i 2008. Inntekter Inntektene til ein kommune vert i stor grad bestemt ut frå dei inntektsrammene som vert fastsett i Stortinget. Nivået på dei samla inntektene til kommunane seier noko om kor stor den kommunale velferdsproduksjonen kan bli. Vekst i nominelle inntekter treng ikkje nødvendigvis bety auka økonomisk handlingsrom for kommunane. Då må vi sjå på den reelle veksten. For å finne den reelle veksten må vi korrigere for oppgåveendring (nye oppgåver tillagt kommunane), prisendring, befolkningsvekst og endra alderssamansetning. Tala vi har henta frå KOSTRA er berre korrigert for talet på innbyggarar. Det tekniske berekningsutvalet har publisert tal på kostnadsdeflatoren for kommunesektoren i sin rapport frå april i år. Den var på 2,8 prosent i 2005, 3,8 prosent i 2006 og anslått til 4,2 prosent i 2007. For 2008 er deflatoren anslått til 4,8 prosent i revidert nasjonalbudsjett (RNB). Prisstigning på kjøp av varer og tenester har ei vekt på 30-40 prosent, mens lønsauke har ei vekt på 60-70 prosent. For 2008 vil trulig deflatoren bli endå høgare då lønnsvekst lagt til grunn i RNB var på 5,6 prosent, og lønnsoppgjeret i kommunal sektor kom på 6,3 prosent. Deflatoren tar ikkje omsyn til endring av renter og pensjonskostnader. Dei endringane må kommunane sjølv klare å handtere. Sum brutto driftsinntekter Figur 7 viser sum (brutto) driftsinntekter per innbyggar i 2007. Snittet i Møre og Romsdal er høgare enn snittet for landet utan Oslo. Det er 21 kommunar i fylket som har større totale inntekter per innbyggar enn snittet for landet utan Oslo. Det er om lag sju kommunar som har ein del lågare inntekter per innbyggar enn landssnittet.

1547 Aukra 1524 Norddal 1546 Sandøy 1567 Rindal 1526 Stordal 1523 Ørskog 1573 Smøla 1563 Sunndal 1535 Vestnes 1545 Midsund 1576 Aure** 1514 Sande 1571 Halsa 1543 Nesset 1557 Gjemnes 1560 Tingvoll 1566 Surnadal 1551 Eide 1511 Vanylven 1525 Stranda 1548 Fræna 1502 Molde 1516 Ulstein 1515 Herøy 1517 Hareid 1519 Volda 1534 Haram 1539 Rauma 1505 Kristiansund* 1529 Skodje 1520 Ørsta 1532 Giske 1554 Averøy 1504 Ålesund 1531 Sula 1528 Sykkylven Møre og Romsdal Landet u/oslo 19 Utvikling i kommuneøkonomien 2007 100 000 Figur 7 - Sum driftsinntekter per innbyggar, 2007 90 000 80 000 70 000 60 000 50 000 40 000 30 000 20 000 10 000 - Kjelde: SSB. * Slått saman tal for 1503 Kristiansund og 1556 Frei til 1505 Kristiansund. ** Slått saman tal for 1569 Aure og 1572 Tustna til 1576 Aure. Vi har store forskjellar mellom kommunane i fylket i sum (brutto) driftsinntekter per innbyggar. Aukra har om lag to gonger så store inntekter per innbyggar som Sykkylven i 2007. Tabell 5 viser at den største forskjellen mellom de to kommunane er eigedomsskatten. Aukra fekk ¼ av sine inntekter frå eigedomsskatt i 2007. Sykkylven har ikkje noko eigedomsskatt. Aukra har òg hatt ei kraftig auke i skatt på inntekt og formue i 2007. Tabell 5 viser prosentvis fordeling av dei ulike inntektene til dei to kommunane i 2007. Tabell 5 - Ulike inntekter 2007 Aukra Sykkylven Brukarbetalingar 3,4 % 4,1 % Andre sals- og leigeinntekter 7,0 % 3,9 % Overføringar med krav til motyting 19,3 % 18,4 % Rammetilskot 5,0 % 23,3 % Andre statlege overføringar 1,6 % 7,2 % Andre overføringar 0,0 % 0,4 % Skatt på inntekt og formue 39,1 % 42,6 % Eigedomsskatt 24,5 % 0,0 % Andre direkte og indirekte skattar 0,0 % 0,0 % SUM DRIFTSINNTEKTER (B) 100 % 100 % Kjelde: SSB.

20 Utvikling i kommuneøkonomien 2007 Tabell 6 viser endring i brutto driftsinntekter per innbyggar for kommunane i fylket dei siste tre åra, enkeltvis og samla. Tabellen er sortert etter endring i prosent frå 2004 til 2007. Vi ser at Aukra er den kommunen med klart sterkast vekst i sum driftsinntekter. Spesielt i 2007 var auka stor i Aukra. Elles ser vi at kommunane i Møre og Romsdal i snitt har hatt ein litt høgare vekst enn snittet for landet utan Oslo, over dei tre åra. Kva er årsakene til at det er så stor forskjell i veksten i brutto driftsinntekter per innbyggar mellom kommunane? Ein viktig komponent er dei frie inntektene. Dei frie inntektene er inntekter som kommunen står fritt til å disponere utan andre bindingar enn gjeldande lover og forskrifter. I KOSTRAsamanheng er frie inntekter definert som skatt på inntekt og formue og statleg rammetilskot. Tabell 7 viser utviklinga i dei frie inntektene per innbyggar dei siste tre åra. Figur 8 viser frie inntekter per innbyggar i 2007. Dei som har relativt lav vekst i frie inntekter vil også ha lav vekst i brutto driftsinntekter om dei ikkje har auke i dei andre inntektene. Tabell 6 - Endring i brutto drifsinntekter per innbyggar Kommune 2 005 2 006 2 007 2004-2007 1547 Aukra 13,9 % 11,6 % 37,4 % 74,7 % 1567 Rindal 8,0 % 16,5 % 7,3 % 35,1 % 1524 Norddal 6,9 % 7,3 % 16,2 % 33,3 % 1532 Giske 6,1 % 14,8 % 6,7 % 29,8 % 1557 Gjemnes 12,1 % 5,6 % 9,5 % 29,6 % 1515 Herøy 8,7 % 12,3 % 6,1 % 29,5 % 1516 Ulstein 10,8 % 11,9 % 3,3 % 28,0 % 1548 Fræna 8,3 % 6,5 % 10,1 % 27,0 % 1543 Nesset 7,7 % 7,3 % 9,6 % 26,7 % 1573 Smøla 13,1 % 11,7 % -1,0 % 25,1 % 1545 Midsund 12,6 % 1,4 % 9,2 % 24,7 % 1517 Hareid 5,4 % 9,2 % 8,0 % 24,2 % 1563 Sunndal 9,1 % 6,1 % 6,5 % 23,3 % 1566 Surnadal 10,2 % 12,8 % -0,9 % 23,3 % 1504 Ålesund 8,4 % 6,5 % 6,8 % 23,2 % 1526 Stordal 10,8 % 9,3 % 0,7 % 22,1 % 1511 Vanylven 6,5 % 9,5 % 3,8 % 21,2 % 1514 Sande 8,9 % 5,2 % 5,7 % 21,0 % 1531 Sula 3,6 % 9,3 % 6,5 % 20,5 % 1539 Rauma 4,8 % 9,8 % 3,8 % 19,4 % 1534 Haram 3,6 % 6,8 % 7,9 % 19,4 % 1528 Sykkylven 0,3 % 9,9 % 8,0 % 19,0 % 1571 Halsa 8,1 % 6,4 % 3,4 % 18,9 % 1546 Sandøy 14,9 % 6,1 % -2,7 % 18,6 % 1551 Eide -0,5 % 7,0 % 10,8 % 17,9 % 1505 Kristiansund* 3,3 % 8,9 % 4,4 % 17,5 % 1523 Ørskog 6,5 % 3,7 % 6,1 % 17,2 % 1529 Skodje 1,5 % 9,9 % 4,7 % 16,7 % 1519 Volda 0,8 % 8,6 % 6,1 % 16,1 % 1525 Stranda 7,1 % 6,3 % 1,1 % 15,1 % 1520 Ørsta 0,4 % 10,7 % 2,5 % 13,9 % 1502 Molde 1,7 % 2,4 % 9,4 % 13,9 % 1554 Averøy 2,8 % 5,8 % 4,4 % 13,6 % 1535 Vestnes 0,8 % 7,8 % 3,9 % 12,9 % 1560 Tingvoll 1,9 % 1,0 % 3,6 % 6,6 % 1576 Aure** 4,2 % 3,4 % -1,9 % 5,7 % Møre og Romsdal 5,4 % 7,6 % 6,3 % 20,6 % Landet u/oslo 5,4 % 8,5 % 4,4 % 19,5 % Kjelde: SSB * Slått saman tal for 1503 Kristiansund og 1556 Frei til 1505 Kristiansund. ** Slått saman tal for 1569 Aure og 1572 Tustna til 1576 Aure.

1546 Sandøy 1571 Halsa 1526 Stordal 1524 Norddal 1523 Ørskog 1576 Aure** 1545 Midsund 1514 Sande 1547 Aukra 1567 Rindal 1573 Smøla 1543 Nesset 1535 Vestnes 1557 Gjemnes 1511 Vanylven 1560 Tingvoll 1566 Surnadal 1534 Haram 1539 Rauma 1525 Stranda 1551 Eide 1515 Herøy 1529 Skodje 1516 Ulstein 1563 Sunndal 1554 Averøy 1528 Sykkylven 1519 Volda 1548 Fræna 1520 Ørsta 1505 Kristiansund* 1531 Sula 1517 Hareid 1532 Giske 1502 Molde 1504 Ålesund Møre og Romsdal Landet u/oslo 21 Utvikling i kommuneøkonomien 2007 Frie inntekter Det er 28 kommunar som har høgare frie inntekter per innbyggar enn snittet for landet utan Oslo i 2007. Men forskjellane mellom kommunane i fylket er store. Kva skuldast dette? Som nemnt tidlegare er frie inntekter her skatt på inntekt og formue og statleg rammetilskot. Det er klart at kommunane i fylket har ulikt skattegrunnlag og dermed skatteinntekter. Noko av denne forskjellen i skatteinntekter blir utjamna gjennom inntektssystemet. I rammetilskotet frå staten ligg blant anna utgiftsutjamninga som skal korrigere innbyggartilskotet for ulike kostnader mellom kommunane. Utgiftsutjamninga er nok den største bidragsytar til forskjellar i rammetilskotet. Kommunar som har relativt høge kostnader målt etter kostnadsnøklane i inntektssystemet, blir kompensert for dette gjennom utgiftsutjamninga. 50 000 Figur 8 - Frie inntekter per innbyggar, 2007 45 000 40 000 35 000 30 000 25 000 20 000 Kjelde: SSB * Slått saman tal for 1503 Kristiansund og 1556 Frei til 1505 Kristiansund. ** Slått saman tal for 1569 Aure og 1572 Tustna til 1576 Aure.

22 Utvikling i kommuneøkonomien 2007 Det er 25 kommunar i fylket som har hatt ein vekst i frie inntekter per innbyggar dei siste tre åra, som er større enn snittet for landet utan Oslo. Samla sett har kommunane i Møre og Romsdal hatt ein høgare vekst enn landet utan Oslo i alle dei tre åra. Det er vanskeleg å seie om det skuldast skatteinntektene eller rammetilskotet. I tillegg må veksten sjåast i samanheng med grunnivået ; det vil her seie frie inntekter per innbyggar i 2004. Ein må ikkje sjå seg blind på prosenttala. Eit døme på det er Ålesund. Dei har hatt ein høgare prosentvis vekst i frie inntekter per innbyggar i perioden enn snittet for landet. Men dei har dei lågaste frie inntektene per innbyggar i fylket i kroner; godt under snittet for landet. Tabell 7 - Endring i frie inntekter per innbyggar Kommune 2005 2006 2007 2004-2007 1535 Vestnes 25,6 % 12,9 % 0,5 % 42,6 % 1523 Ørskog 25,1 % 9,7 % 1,7 % 39,5 % 1547 Aukra 1,7 % 9,3 % 18,6 % 31,9 % 1516 Ulstein 9,3 % 12,8 % 1,7 % 25,4 % 1515 Herøy 5,1 % 14,9 % 3,0 % 24,4 % 1528 Sykkylven 5,5 % 12,7 % 4,5 % 24,2 % 1529 Skodje 8,4 % 11,6 % 1,8 % 23,2 % 1511 Vanylven 8,7 % 9,9 % 2,7 % 22,6 % 1546 Sandøy 15,8 % 11,2 % -4,9 % 22,5 % 1545 Midsund 5,6 % 12,0 % 3,4 % 22,4 % 1567 Rindal 7,4 % 13,6 % 0,0 % 22,1 % 1543 Nesset 3,0 % 13,4 % 3,6 % 21,1 % 1576 Aure** 5,9 % 19,1 % -4,2 % 20,8 % 1526 Stordal 5,9 % 9,7 % 3,9 % 20,7 % 1504 Ålesund 5,5 % 8,4 % 5,3 % 20,3 % 1534 Haram 3,0 % 10,2 % 5,8 % 20,1 % 1502 Molde 3,4 % 12,4 % 2,9 % 19,6 % 1573 Smøla 8,1 % 15,0 % -4,2 % 19,0 % 1557 Gjemnes 6,6 % 10,0 % 1,4 % 18,9 % 1571 Halsa 5,4 % 12,8 % -0,9 % 17,8 % 1532 Giske 2,4 % 10,0 % 4,5 % 17,8 % 1531 Sula 1,6 % 13,3 % 2,3 % 17,7 % 1505 Kristiansund* 0,6 % 11,7 % 4,7 % 17,6 % 1519 Volda 0,7 % 14,6 % 1,8 % 17,5 % 1566 Surnadal 7,1 % 13,0 % -2,9 % 17,5 % 1520 Ørsta 2,8 % 11,6 % 1,9 % 16,9 % 1551 Eide 3,3 % 8,5 % 3,8 % 16,4 % 1524 Norddal 6,8 % 1,4 % 6,1 % 15,0 % 1563 Sunndal 9,0 % 7,1 % -2,0 % 14,4 % 1548 Fræna 2,4 % 9,6 % 1,9 % 14,3 % 1554 Averøy 1,0 % 10,1 % 2,8 % 14,2 % 1517 Hareid 1,2 % 11,4 % 0,2 % 13,0 % 1514 Sande 1,8 % 8,8 % 1,7 % 12,6 % 1560 Tingvoll 4,5 % 8,6 % -1,2 % 12,1 % 1539 Rauma 2,8 % 9,1 % -0,6 % 11,5 % 1525 Stranda -0,8 % 12,3 % -0,4 % 10,9 % Møre og Romsdal 4,8 % 11,0 % 2,5 % 19,3 % Landet u/oslo 4,2 % 10,8 % 1,6 % 17,3 % Kjelde: SSB * Slått saman tal for 1503 Kristiansund og 1556 Frei til 1505 Kristiansund. ** Slått saman tal for 1569 Aure og 1572 Tustna til 1576 Aure.

23 Utvikling i kommuneøkonomien 2007 Eigedomsskatt Kommunane har få moglegheiter til å påverke inntektene sine direkte. Det finst likevel eit unnatak - eigedomsskatten. Kommunane bestemmer sjølv om dei skal innføre eigedomsskatt og nivået på skatten, innanfor rammene fastsett i lov om eigedomsskatt. I vårt fylke hadde 16 kommunar eigedomsskatt i 2007. Det er ingen kommunar i Møre og Romsdal som har innført eigedomsskatt i 2007. Eigedomsskatten i fylket sine kommunar frå 2004 til 2007 er vist i tabell 8. Tala er i heile tusen kroner. Vi ser at for alle kommunane med eigedomsskatt aukar inntektene meir eller mindre over dei fire åra. Unnataket er Molde som har redusert sin totale eigedomsskatt relativt kraftig i perioden. Vi ser at Aukra hadde ein svært kraftig auke i 2007. Samla sett auka eigedomsskatten i fylket med om lag 70 prosent frå 2004 til 2007. Tabell 8 - Eigedomsskatt i heile tusen kroner Kommune 2004 2005 2006 2007 1563 Sunndal 46 746 62 380 65 829 75 139 1547 Aukra 500 3 388 18 086 69 226 1505 Kristiansund* 21 983 21 479 39 553 37 295 1502 Molde 41 263 35 776 30 227 26 674 1576 Aure* 22 431 22 448 21 798 23 721 1504 Ålesund 20 237 20 521 20 942 21 254 1548 Fræna 9 863 10 234 10 436 18 634 1524 Norddal 8 357 11 166 13 345 17 741 1566 Surnadal 7 908 11 770 12 752 13 920 1539 Rauma 7 955 10 095 12 003 13 490 1543 Nesset 5 136 6 462 7 439 10 236 1573 Smøla 2 647 2 647 6 552 6 558 1567 Rindal 2 959 4 378 5 381 5 819 1554 Averøy 1 465 1 829 1 836 2 467 1557 Gjemnes 656 992 1 252 1 258 1560 Tingvoll - 151 329 513 Møre og Romsdal 200 106 225 716 267 760 343 945 Kjelde: SSB * Slått saman tal for 1503 Kristiansund og 1556 Frei til 1505 Kristiansund. ** Slått saman tal for 1569 Aure og 1572 Tustna til 1576 Aure. Tabellen viser kanskje at grunnlaget for eigedomsskatt er viktig med tanke på om ein kommune har utstedt ein slik skatt. Dei tre store byane har eigedomsskatt. Vi ser òg at kommunar med store industrielle bedrifter har innført eigedomsskatt. Aukra med Ormen Lange og Sunndal med aluminiumsverket har den største eigedomsskatten i Møre og Romsdal. Dei skil seg enda meir ut om vi tar omsyn til folketalet i desse to kommunane. Det er klart at Aukra, Sunndal og andre kommunar med eit godt grunnlag for eigedomsskatt har hatt, eller vil få ein større økonomisk fridom enn andre kommunar i fylket.

24 Utvikling i kommuneøkonomien 2007 Lånegjeld Kommunane tar opp lån for å finansiere investeringar som er nødvendige for at innbyggarane skal få det tenestetilbodet dei har behov for. Dei siste åra har mange kommunar investert mykje i nye barnehagar som eit ledd i barnehageløftet til regjeringa. Vi har òg sett at ein del kommunar har investert i nye skular eller renovert gamle skulebygg. Gjelda i kommunane gjenspeglar sjølvsagt kor store investeringar kommunane har hatt. Har ein kommune hatt gode netto driftsresultat over tid og dermed bygd opp finansielle reservar, kan kommunen finansiere ein del av investeringane frå eigne avsette fond. Ein får da lågare gjeld og lågare finanskostnader. At kommunane skal kunne finansiere delar av investeringane sin sjølve, er ein av årsakene til at netto driftsresultat bør vere på om lag tre prosent over tid. Ved stor gjeld vil ein sjølvsagt ha bunde opp framtidige inntekter til renter og avdrag. Dei siste to åra har rentesatsen auka kraftig, og kommunar med stor gjeld (med flytande rente) har fått ei kraftig auke i eksterne finanskostnader. Dette har igjen gitt eit dårlegare netto driftsresultat. Som i neste omgang gjer det vanskelig å sette av midlar til framtidig sjølvfinansiering av investeringar. Figur 9 viser netto lånegjeld per innbyggar i 2007. Figur 10 viser netto lånegjeld i prosent av brutto driftsinntekter i 2007. Netto lånegjeld er definert som langsiktig gjeld (forutan pensjonsforpliktingar) fråtrekt totale utlån og ubrukte lånemidlar. Figur 9 viser kor stor gjeld den enkelte kommune har, og vi kan samanlikne lånegjelda til kommunane i fylket. Figur 10 viser lånegjeld i prosent av brutto driftsinntekter. Den viser gjeldsgraden målt i totale inntekter i kommunane, og seier noko om kor krevjande det kan bli å betale tilbake lånegjelda.

1525 Stranda 1534 Haram 1524 Norddal 1519 Volda 1514 Sande 1547 Aukra 1560 Tingvoll 1535 Vestnes 1502 Molde 1551 Eide 1545 Midsund 1520 Ørsta 1517 Hareid 1567 Rindal 1516 Ulstein 1526 Stordal 1532 Giske 1557 Gjemnes 1505 Kristiansund* 1554 Averøy 1548 Fræna 1576 Aure** 1573 Smøla 1528 Sykkylven 1529 Skodje 1566 Surnadal 1504 Ålesund 1523 Ørskog 1515 Herøy 1543 Nesset 1571 Halsa 1531 Sula 1511 Vanylven 1539 Rauma 1546 Sandøy 1563 Sunndal Møre og Romsdal Landet u/oslo 25 Utvikling i kommuneøkonomien 2007 Av figur 9 ser vi at dei fleste kommunane i Møre og Romsdal har større netto lånegjeld per innbyggar enn snittet for landet utan Oslo. Total 31 kommunar i fylket hadde større netto lånegjeld enn landet utan Oslo. Snittet for kommunane i Møre og Romsdal er om lag 30 prosent høgare enn snittet for landet utan Oslo. Kommunane i fylket har relativt stor lånegjeld i forhold til landet elles. Det er fleire kommunar som har dobbelt så stor gjeld som snittet for landet. Det er klart at desse kommunane har bunde opp relativt mykje av sine framtidige inntekter til rentekostnader og avdrag. Samstundes må ein hugse på at gjelda aleine ikkje seier alt om kommunane sin økonomiske situasjon. Eit døme på det er Aukra som har ei relativt høg netto lånegjeld per innbyggar. Aukra hadde eit netto driftsresultat på over 20 prosent av brutto driftsinntekter i 2007. Med solide netto driftsresultat og tidligare overskot satt av i fond, kan ein kommune ha relativt høg gjeld og likevel ein sunn og god økonomi. 80 000 70 000 60 000 50 000 40 000 30 000 20 000 10 000 - Figur 9 - Netto lånegjeld per innbyggar 2007 Kjelde: SSB * Slått saman tal for 1503 Kristiansund og 1556 Frei til 1505 Kristiansund. ** Slått saman tal for 1569 Aure og 1572 Tustna til 1576 Aure.