SAKSFRAMLEGG Sakshandsamar: John Olaf Røhme Arkiv: 031 Arkivsaksnr.: 16/500 Framtidig tenestetilbod i pleie og omsorg. Rådmannen si tilråding: 1. Luster kommune skal ha gode tilbod på alle nivå i kommunen si helse- og omsorgstrapp. Overordna strategi for å møte nye krav og framtidige utfordringar i tenesteområde pleie og omsorg er styrking av dei lågare nivåa i helse- og omsorgstrappa. Kommunen sitt generelle folkehelsearbeid og det konkrete arbeidet med førebyggjande tiltak som kvardagsrehabilitering, velferdsteknologi og dagtilbod skal vidareførast og prioriterast. 2. Det skal så langt som mogleg leggjast til rette for å kunne bu lengst mogleg i eigen bustad eller i omsorgsbustad med tenester etter behov, også heildøgns tenester om naudsynt. 3. Etter ei gradvis omlegging vert tenestetilbodet ved dei tre omsorgssentra slik: Luster omsorgssenter: 30 langtids sjukeheims-/institusjonsplassar + 3 rom som bufferkapasitet. Tenester i omsorgsbustader etter behov. Gaupne omsorgssenter: 8 korttids sjukeheims-/institusjonsplassar + 4 rom som bufferkapasitet. o 2 av desse plassane skal vidareførast som augeblikkeleg hjelp plassar. 28 omsorgsplassar i bufellesskap med heildøgns tenester. Tenester i omsorgsbustader etter behov. Hafslo omsorgssenter: Kompetansesenter for demensomsorg. 18 omsorgsplassar i bufellesskap med heildøgns tenester. Dagtilbod for demente. Tenester i omsorgsbustader etter behov. 4. Det vert så snart som mogleg gjennomført ei mindre ombygging ved Hafslo omsorgssenter slik at romma og uteområde vert tilpassa det nye tenestetilbodet. Det vert løyvd kr 1 mill. frå disposisjonsfondet til ombygging på Hafslo og andre aktuelle tiltak. Det vert på lengre sikt planlagt med ei større renovering av Hafslo omsorgssenter. 5. Rådmannen får mynde til å gjennomføre utviklingsarbeidet og tilpasse organiseringa av tenesteområde pleie og omsorg til det nye tenestetilbodet. Det skal etablerast ein organisasjon som fremjar kvalitet, fleksibilitet, god ressursutnytting og som har ein tydeleg leiarstruktur. Side 1 av 20
Saksutgreiing: Prenta vedlegg: 1. Luster kommune si helse- og omsorgstrapp. 2. Samledokument med 14 høyringsuttaler kommentert av rådmannen. 3. Samledokument med høyringsuttaler og innspel i open høyring 7.4.2016. U-prenta vedlegg: RO rapport: Analyse og tilråding for framtidig pleie- og omsorg i Luster kommune. Samandrag: Med grunnlag i budsjettoppdrag for 2014, 2015 og 2016 har ei partssamansett administrativ arbeidsgruppe gjennomført eit utgreiingsarbeid med vurdering av det framtidige tenestetilbodet i pleie og omsorg. Eit utvida formannskap har vore styringsgruppe for arbeidet. I budsjettet for 2016 er følgjande vedteke: Det vert lagt fram eige sak for kommunestyret tidleg i 2016 om samla tenestetilbod i PLO. Det er føresett at omlegginga i PLO skal gje ei innsparing på om lag 2,5 mill. i 2016 og ytterlegare innsparingar i perioden med gjennomføring av tiltak og årsverknad (5 mill.). Etter rådmannen si vurdering er følgjande problemstillingar særleg aktuelle i denne saka: Korleis møte framtidige utfordringar og gjennomføre vedteke innsparingskrav? Korleis sikre god rekruttering, god kompetanse og god kvalitet? Etter ei samla vurdering av desse problemstillingane er rådmannen si tilråding ei auka satsing på styrka tilboda på lågare nivå i omsorgstrappa. I dette ligg auka innsats for at flest mogleg kan bu lengst mogleg i eigen bustad eller i omsorgsbustad, med tenester etter behov. Om naudsynt bør det etablerast heildøgns tenester i eigen bustad eller i omsorgsbustad. For å lukkast med dette må det etablerast ei fagleg sterk og fleksibel heimeteneste, og det må satsast på førebyggjande tiltak som kvardagsrehabilitering, velferdsteknologi og dagtilbod. For å styrke dei lågare nivåa i omsorgstrappa bør det etablerast fleire omsorgsplassar med heildøgns tenester, og det vert tilrådd etablering av 28 plassar i Gaupne og 18 på Hafslo. For å møte framtidig krav og behov bør storparten av demensomsorga etter rådmannen si vurdering samlast på ein stad ved omsorgssenteret på Hafslo. Det er og forventa ein auke i tal yngre brukarar. Denne auken bør også møtast med gode fleksible tilbod i bustad med heildøgns tenester etter behov. Om ein lukkast med å styrke dei lågare nivåa i omsorgstrappa vil behovet for langtids sjukeheims-/institusjonsplassar bli mindre. Med grunnlag i dette meiner rådmannen det bør etablerast 30 langtidsplassar, med ein bufferkapasitet på 3 plassar. I tillegg bør korttidsavdelinga (KA) med 8 korttidsplassar, og ein bufferkapasitet på 4, vidareførast. Ein får da totalt 38 sjukeheims-/institusjonsplassar og ein buffer på 7 plassar (maksimalt 45 plassar). Det vert tilrådd at alle langtidsplassane vert lagt til omsorgssenteret i Luster. Den samla kapasiteten til heildøgns tenester vert med denne løysinga 84 91 plassar, som i lys av folketalsframskriving vil vere ein god kapasitet fram mot 2025 2030. Med den tilrådde løysinga vil det etter rådmannen si vurdering vere mogleg å etablere gode fagmiljø og høg kvalitet på tenestene. Gode fagmiljø og gode tenester vil normalt gje attraktive arbeidsplassar, som igjen bidreg positivt til å rekruttere og behalde medarbeidarar. Side 2 av 20
Den forventa økonomiske gevinsten i dette ligg i at tilbod på lågare nivå er billigare enn tilbod på høgare nivå i omsorgstrappa, jf. saksutgreiinga og konkret vert den vedtekne innsparinga føreslege gjennomført ved ein reduksjon i tal langtidsplassar. Problemstillingane som vert handsama i denne saka er svært omfattande og samansette, og det er vanskeleg å få fram alle sider av saka i sjølve saksutgreiinga. Saksutgreiinga må difor sjåast i samanheng med dei dei 3 prenta vedlegga, RO rapporten, lenkar og andre henvisningar. Prosessen har vore grundig og rådmannen vurderer saka som forsvarleg opplyst. Utval som har vedtaksmynde: Kommunestyret FAKTA Bakgrunn Med grunnlag i arbeidsoppdrag i budsjettet for 2014 sette rådmannen ned ei partssamansett arbeidsgruppe tidleg i 2014. Denne gruppa har sidan da arbeidd med denne saka og eit utvida formannskap har sidan tidleg i 2015 vore styringsgruppe for arbeidet. Arbeidsoppdraget er formulert slik i budsjettet for 2015: Det skal gjennomførast eit utgreiingsarbeid med gjennomgang og vurdering av det samla tenestetilbodet i pleie og omsorg. I dette ligg ein gjennomgang og vurdering av tenestetilboda på alle trinn i kommunen si helse- og omsorgstrapp(..). For å få eit best mogleg grunnlag vart det henta inn ekstern hjelp frå Ressurssenteret for omstilling i kommunane (RO). I mai 2015 presenterte RO utkast til rapport i eige møte med arbeidsgruppa og andre leiarar i pleie og omsorg, samt for styringsgruppa/utvida formannskap. Den endelege rapporten frå RO vart overlevert medio september 2015. Rapporten frå RO vart lagt fram for formannskapet 16.9.2015 og sitjande formannskap vart informert om rapporten og arbeidet i møte 18.11.2015. I dette møte vart den administrative arbeidsgruppa sine vurderingar og førebelse tilrådingar skildra i eige notat. Eldrerådet, råd for menneske med nedsett funksjonsevne og brukarutvalet for samhandlingsreforma har vorte informert om arbeidet i dei fleste møta tilbake til tidleg i 2014. Den 5.10.2015 vart rapporten frå RO lagt fram for råda og utvalet. Utgreiingsarbeidet i pleie og omsorg var tema i budsjettprosessen hausten 2014 og 2015, og kommunestyret vedtok følgjande arbeidsoppdrag til rådmannen i budsjettet for 2016: Det vert lagt fram eige sak for kommunestyret tidleg i 2016 om samla tenestetilbod i PLO. Det er føresett at omlegginga i PLO skal gje ei innsparing på om lag 2,5 mill. i 2016 og ytterlegare innsparingar i perioden med gjennomføring av tiltak og årsverknad (5 mill.). Mot slutten av 2015 vart det gjeve generell informasjon til tilsette. Etter at budsjettet for 2016 var vedteke er tilsette informert meir konkret. Dette er gjort i eige møte den 2.2.2016 med leiarar, verneombod og tillitsvalde og i informasjonsmøter med leiarar og tilsette ved dei tre omsorgssentra i perioden 9. 11. februar. I tillegg har dei to hovudtillitsvalde som har deltek i arbeidsgruppa informert og drøfta saka med sine medlemer. Grunnlaget for saka og tilrådingar vart presentert for styringsgruppa/utvida formannskap i møte fredag 12.2.2016. Det vart i dette møte konkludert med at saka skulle sendast ut på Side 3 av 20
høyring så snart som mogleg og handsamast formelt i kommunestyret 21.4.2016. Saka vart sendt på høyring 16. februar med uttalefrist 15. mars. Måndag 22. februar vart saka presentert for nyvalde råd og utval, og måndag 7. mars vart det gjennomført eit ope folkemøte. Det kom inn 14 uttaler i høyringsrunden. Alle uttalene er lagt ved med nokre kommentarar frå rådmannen i prenta vedlegg 2. Torsdag 7. april gjennomførte eit utvida formannskap ei open høyring med organisasjonar som har sendt inn uttale og aktuelle leiarar innan tenesteområde pleie/omsorg og helse. Sentrale innspel i denne opne høyringa følgjer saka som prenta vedlegg 3. Det har vore arbeidd med saka i om lag 2 år. Hovudtillitsvald frå Fagforbundet og Norsk Sykepleierforbund har delteke i arbeidsgruppa i heile prosessen og arbeidsgruppa står samsrøystes bak tilrådinga. Kommunen sin råd og utval har vorte informert kontinuerleg sidan 2014, og eit utvida formannskap har vore styringsgruppe sidan tidleg 2015. Det er innhenta ei ekstern vurdering frå RO, og saka har vore tema i budsjettarbeidet i 2014 og 2015. Nasjonale føringar Tenesteområde pleie og omsorg er i stor grad regulert av nasjonale føringar. Dette gjeld lover, forskrifter, rettleierar mm. men også Stortingsmeldingar. Oversikta under er teke med for å synleggjere nasjonale ambisjonar og tilrådingar til framtidige løysingar av ulike regjeringar, under dette særleg dei nasjonale føringane som Luster kommune no skal følgje opp. Dette er etter rådmannen si vurdering eit viktig kunnskapsgrunnlag for val av løysingar i Luster. Allereie i 1992 fremja Gjærevollutvalget ei innstilling (NOU 1992:1, Trygghet Verdighet Omsorg) der utvalet anbefalte ei utvikling av omsorgstenesta i retning av en boliggjøring av dei kommunale tenestene. Det vil si en utvikling der langtidsinstitusjonane vart bygd ned, og der alternative bu former vart bygd opp som bu arena for pleietrengande innbyggjarar med behov for døgnkontinuerlig tilsyn og pleie over lengre tid. Statens handlingsplan for eldreomsorga, Trygghet respekt kvalitet (Stortingsmelding 50, 1996-97), vidareføre ei satsing på alternative bu former til sjukeheim, og auka vekt på individualiserte tenester og andre kvalitetskrav til den daglige tenesta. Staten tok ansvar for sterk delfinansiering av nye omsorgsbustader samt renovering og nybygg av sjukeheimsplassar, og det skjedde ei omfattande nybygging. I 1999 kom Kvaase-utvalet si innstilling om sjukeheimen si framtidige rolle og funksjon i kommunane si omsorgsteneste. Utvalet tilrådde ein modell der sjukeheimen skulle reindyrkast som helseinstitusjon med berre korttidsplassar for medisinsk behandling, observasjon, akuttilbod, tryggleiksplassar, avlastingsplassar mm. Stortingsmelding 45 (2002-2003) Kvalitetsmeldinga skildrar kvalitetskrav, kompetansebygging, behovet for samordning av lovverket samt endring av eigenbetalingsordningane. Regjeringa signaliserer eit ønske om en felles brukarbetalingsordning uavhengig av bu form. Stortingsmelding 25 (2005-2006), Mestring, muligheter og mening skisserer eit kort og eit langsiktig løp. Regjeringa sin hovudstrategi for å møte morgondagens omsorgsutfordringar var blant anna å utnytte ein demografisk sett relativt stabil periode framover til ein gradvis utbygging av tenestetilbodet. Dette gav kommunane litt tid til å innrette tenestene på kort og lang sikt. Sentrale utfordringar var: nye brukargrupper, aldring, mangel på omsorgsytarar, behov for medisinsk oppfølging og aktiv omsorg innan økonomisk trygge rammer. Det var føresett at strategiane og tiltaka som var føreslegne i Stortingsmelding 25 kunne dempe utgiftene til omsorgssektoren over tid. Tiltaka vart difor sett på som ei investering i ein stabil periode dei neste 10-15 åra, der avkastinga ville kome i vekstperioden frå 2025 og Side 4 av 20
framover. I dette låg at ein burde investere i førebyggjande tiltak, kompetanse, ny teknologi, tekniske hjelpemiddel, bustader og anlegg. Med grunnlag i forventa utfordringar utforma regjeringa Omsorgsplan 2015 med konkrete tiltak fram til 2015, basert på fem langsiktige strategiar: Kapasitetsvekst og kompetanseheving. Samhandling og medisinsk oppfølging. Planlegging, forsking og kvalitetsutvikling. Aktiv omsorg med vekt på kultur og sosiale forhold. Partnarskap med familie og lokalsamfunn. Stortingsmelding 47 (2008 2009) Samhandlingsreformen skildrar følgjande utfordringar: 1. Pasientane sine behov for koordinerte tenester er ikkje godt nok ivareteke. 2. Tenestene er prega av for liten innsats for å avgrense og førebyggje sjukdom. 3. Demografisk utvikling og endring i sjukdomsbilde gjev utfordringar som kan true samfunnets økonomiske bæreevne. Dei 4 viktigaste og konkrete tiltaka retta mot kommunane for å møta desse utfordringane er: Auka satsing på folkehelse. Kommunal med-finansiering (vart innført frå 2012 men er no teke vekk). Mottak av utskrivingsklare pasientar. Plikt til ØH-tilbod frå 1.1.2016. Samhandlingsreforma sine skildringar av utfordringar og målsetjingar har brei politisk forankring. Oppfølginga av samhandlingsreforma i Luster er vurdert av kontrollutvalet og rapporten frå kontrollutvalet vart handsama i kommunestyret den 24.9.2015 (sak 50/15). I Stortingsmelding 29 (2012-2013) Morgendagens omsorg vert det særleg lagt vekt på korleis ein kan utvikle nye formar for omsorg ved bruk av ny teknologi, nye faglege metodar og arbeidsformer, samt endra organisatoriske og fysiske rammer. I samband med lanseringa i 2013 uttalte dåverande statsråd Jonas Gahr Støre: Morgendagens omsorg handler om å tenke annerledes og smartere (..) Med ny teknologi og bedre løsninger, kan mange klare seg bedre i hverdagen, til tross for sykdom og nedsatt funksjonsevne (..) De vellykkede erfaringene med å bygge opp en offentlig omsorgstjeneste i det omfang og på det faglige nivå en har gjort i Norge, tilsier at framtidas utfordringer må møtes med to tanker i hodet samtidig: Både videreføre det beste av det som er bygd opp de siste 40 år, og endre kursen på noen viktige områder. Stortingsmelding 26 (2014-2015) Fremtidens primærhelseteneste nærhet og helhet vart lagt fram 7. mai i 2015. Regjeringa sitt mål er å skape pasienten si helseteneste. Pasientbehov skal stå i sentrum for utvikling og endring av tenestene. Brukarane skal vere sikra innflytelse over eigen kvardag, auka valfridom og eit tilstrekkeleg mangfald av tilbod med god kvalitet. Omsorg 2020 er ein del av Stortingsmelding 26 (2014-2015), og er regjeringa sin plan for omsorgsfeltet 2015 2020. Fem satsingsområder vert løfta fram: Saman med brukar, pasient og pårørande. Ei fagleg sterk helse- og omsorgsteneste. Moderne lokalar og bu formar. Den nye heimetenesta. Fornying og innovasjon. Demensplan 2020 Et mer demensvennlig samfunn, er ei vidareføring av demensplan 2015. Med grunnlag i behov til brukarane og pårørande og ny kunnskap, vert det i demensplan 2020 skildra seks strategiske grep: Side 5 av 20
Selvbestemmelse, involvering og deltakelse. Forebygging. Diagnose til rett tid og tett oppfølging etter diagnose. Aktivitet, mestring og avlastning. Pasientforløp med systematisk oppfølging og tilpassede tjenestetilbud Forskning, kunnskap og kompetanse. Det har vore brei politisk semje nasjonalt+ om viktige utfordringar og overordna målsetjingar. Det er og eit gjennomgåande trekk at det bør satsast på individtilpassa tilbod på lågast mogleg nivå, alternative bu-former, tidleg førebyggjande innsats og god kompetanse. Heildøgns tenester Heildøgns helse- og omsorgstenester vert ofte nemnd i ulike styringsdokument, men kva som ligg i dette er ikkje definert i dagens regelverk. Plass i sjukeheim/institusjon vert alltid rekna som heildøgns tenester, sjølv om det i liten grad er presisert kva innhald tilbodet skal ha. Samstundes kan det og etablerast heildøgns tenester i brukaren sin heim, i omsorgsbustad eller i omsorgsplass. Kravet for at noko skal definerast som heildøgns tenester er at det er tenester tilgjengeleg heile døgnet, og det er i nokre samanhengar skildra krav til responstid, dvs. kor langt tid det maksimalt kan ta før bebuarar får hjelp. Om eit tilbod er heildøgns tenester er difor avhengig av kva bemanning som er knytt til ein eller anna form for bustad. Sitjande regjering har varsla ei lovfesting av retten til heildøgns pleie- og omsorgstenester. Dagens tenestetilbod i pleie og omsorg Målsetjingar, tenester mm i pleie og omsorg er detaljert skildra i budsjett og årsrapport. Det som vert skildra under er tema som vert vurdert som særleg relevant for denne saka. Luster kommune sin helse- og omsorgsplan vart vedteke 24.9.2009, og i denne planen vert kommunen si helse- og omsorgstrapp skildra i 6 nivå (jf. prenta vedlegg 1): Nivå 0: Grunnmuren - eit godt samfunn. Nivå 1: Heimeteneste i eigen heim. Nivå 2: Heimeteneste i omsorgsbustad eller omsorgsplass. Nivå 3: Heildøgns teneste i omsorgsbustad eller omsorgsplass. Nivå 4: Tidsavgrensa opphald i korttidsavdeling. Nivå 5: Langtidsopphald i sjukeheim. Nivå 5: Langtidsopphald i sjukeheim: På nivå 5 har Luster i dag 56 langtidsplassar i sjukeheim fordelt med 12 på Hafslo, 20 i Gaupne og 24 i Luster. Sjukeheims-/institusjonsplassar er ei lovpålagd oppgåve etter helse- og omsorgstjenesteloven og nærare regulert i sykehjemsforskriften. I forskrifta vert det stilt krav om sjukeheimen skal ha ein administrativ leiar, ein lege med ansvaret for den medisinske behandlinga, ein sjukepleiar med ansvaret for sjukepleia, og det tal personar som elles er nødvendig for å sikre bebuarar nødvendig omsorg og bistand. Det er ikkje lagt til grunn noko form for kvalitetsnorm eller bemanningsnorm for drift av sjukeheim. Institusjonen skal likevel bemannast og driftast på en slik måte at kravet til forsvarlegheit vert oppfylt, jf. helse- og omsorgstjenesteloven 4-1 og helsepersonellovens 4. Det er ikkje stilt krav til kor mange sjukeheimsplassar ein kommune skal ha. Side 6 av 20
Betaling for langtidsopphald i sjukeheim/institusjon regulert slik i Forskrift om vederlag: Av inntekter inntil folketrygdens grunnbeløp fratrukket et fribeløp, fastsatt av Kongen, kan det kreves betalt 75 % årlig. Betalingen skal begrenses slik at enhver har i behold til eget bruk minst 25 % av folketrygdens grunnbeløp i tillegg til fordelen av fribeløpet. Av inntekter utover folketrygdens grunnbeløp betales inntil 85 %. (Dette kan vere renteinntekter, privat pensjon o.l.). Bebuarane betaler for eit samla bustad og tenestetilbod utan omsyn til omfanget av tenester. Vederlaget skal gå til dekking av opphald, mat og medisinar, lege-, fysioterapi- og sjukepleietenester samt naudsynt tannbehandling. Eit opphald på langstidsplass i sjukeheim kostar i snitt kr 12 000 per md for bebuarane (men det er store variasjonar). Utviklinga i tal langtidsplassar i Luster er slik: 2001: 92 langtidsplassar. (Gaupne: 32, Luster: 33, Hafslo: 27). 2002 2005: Frå 92 ned mot 78. (Gradvis nedtrapping). 2006: 72 langtidsplassar (Gaupne: 24, Luster: 24, Hafslo: 24). 2011: 64 langtidsplassar (Gaupne: 24, Luster: 24, Hafslo: 16). 2013: 56 langtidsplassar (Gaupne: 20, Luster: 24, Hafslo 12). Tidleg på 2000 talet var tenestilbodet i Luster i stor grad basert på langtidsopphald i sjukeheim og heimetenester i eigen heim eller omsorgsbustad. Det var i liten grad tilbod på mellomnivået i omsorgstrappa, og det vart da eit press mot langtidsplassane. Sjølv om tal langtidsplassar er redusert, har Luster fortsett ein noko tung institusjonsomsorg i høve til andre kommunar som har satsa meir på betre tilbod på lågare nivå i omsorgstrappa. Nivå 4: Tidsavgrensa opphald i korttidsavdeling: På nivå 4 har kommunen 8 korttidsplassar i Gaupne. Desse vart etablert i 2012 som ei direkte oppfølging av samhandlingsreforma, og ein del av arbeidet med å styrke nivåa under langtidsplassane. To av plassane er augeblikkeleg hjelp plassar. Det er i tillegg 4 rom i korttidsavdelinga (KA) som vert nytta som buffer. Dei formelle krava til korttidsplassar er i utgangspunktet dei same som for langtidsplassar(jf. over). Med grunnlag i føringane i samhandlingsreforma om at kommunane skulle behandle fleire pasientar sjølv, ta i mot utskrivingsklare frå dag 1 - og etablere augeblikkeleg hjelp plassar - er det i Luster etablert ei bemanning og ein kompetanse utover minstekrava. Krav til organisering, innhald, bemanning, kompetanse mm er skildra i eigen særavtale mellom Luster kommune og Helse Førde (inngått 26.6.2012). Betaling for korttidsopphald i sjukeheim er regulert i Forskrift om vederlag og kommunen har lov til å ta betaling for korttidsopphald frå første dag. Pris for korttidsopphald er kr 147,- pr. døgn. Dag- eller nattopphald er og heimla i same forskrift og er kr. 77,- pr. dag eller natt. For dei to augeblikkeleg hjelp plassane får Luster i 2016 tilført 1 338 906 mill. Fram til 2015 kom det i form av ei eiga tildeling, men frå 2016 er det innlemma i rammetilskotet. I Stortingsmelding 25 (2005-2006) vert viktigheita av korttidsplassar understreka, og det vert vist til at slike plassar kan nyttast til: Avlasting for pårørande. Rehabilitering i alle livets fasar. Etterbehandling og rehabilitering etter sjukehusopphald. God flyt og samhandling mellom kommunen og spesialisthelsetenesta. Medisinsk behandling ved akutt sjukdom. Korttidspleie ved kronisk sjukdom. Utredning og observasjon. Omsorg ved livets slutt. Side 7 av 20
I same stortingsmelding vert det og vist til at når både sjukeheim og omsorgsbustader i hovudsak vert nytta til varig butilbod, er det liten moglegheit for dynamikk i tenestetilbodet. Behovet for korttidsplassar vart ytterlegare styrka som ein følgje av samhandlingsreforma der det særleg vart stilt nye krav til kommunane om behandling og mottak av utskrivingsklare pasientar. RO har i ulike rapportar peika på at kommunar med redusert tal korttidsplassar får to symptom på det dei kallar sirkulasjonssvikt : Opphoping av utskrivingsklare pasientar i lokalsjukehus og/eller kø-problem av personar som vil ha langtidplass i sjukeheim. Sjukemeims-/institusjonstilbodet i Luster vert gjeve på nivå 4 og 5 i helse- og omsorgstrappa og det er i dag totalt 64 sjukeheims-/institusjonsplassar (56 + 8). Alle sjukeheimsplassar vert rekna som eit heildøgns tilbod og vert drifta av Luster sjukeheimsteneste. Nivå 3: Heildøgns teneste i omsorgsbustad eller omsorgsplass: På nivå 3 har kommunen 26 omsorgsplassar, 9 på Hafslo, 8 i Gaupne og 9 i Luster. Denne etableringa vart også gjort for å styrke mellomnivået i omsorgstrappa, og dei kom slik: 2006: 8 omsorgsplassar ved Gaupne omsorgssenter. 2008: 8 omsorgsplassar ved Luster omsorgssenter (9 i dag). 2010: 8 omsorgsplassar ved Hafslo omsorgssenter (9 i dag). Omsorgsplasstilbodet er ikkje heimla i lov og vart innført i kommunar tidleg på 2000 talet. Vilkåra for dette tilbodet er slik: Det vert betalt husleige og det kan søkast om bustønad. Mat og straum er inkludert i leigekostnaden. Bebuarar vert rekna som heimebebuarar og har rettar i høve til rikstrygdeverket, husbanken og andre statlege instansar. Betaling av medisinar er som for vanleg heimebuande. Fastlege er lege. Forbruksmateriell som bandasjer, tekniske hjelpemiddel mm vert dekka av staten. Tenester vert tildelt etter søknad og individuell vurdering. Reglane for eigenbetaling er dei same som for andre heimetenester i kommunen Luster heimeteneste er ansvarleg for tenestetilbodet til bebuarar på omsorgsplass. Omsorgsplassane ligg i sjukeheimane og vert definert som eit heildøgns tenestetilbod. Leigekostnadar er regulert i kommunen sine betalingssatstar og ein omsorgsplass kostar i 2016 kr 9 000 per md. for bebuarane (av dette utgjer mat kr. 3 330). Netto årleg kommunal kostnad for ein omsorgsplass er i dag på om lag kr 300 000. Det er dermed ein skilnad på om lag kr 700 000 per år mellom kommunen sine netto utgifter til ein langtids sjukeheimsplass og ein omsorgsplass. Samstundes er det ein skilnad på om lag (i gjennomsnitt) kr 3 000 per md. på kor mykje bebuarane betaler (om lag kr 12 000 per md. for ein langtidsplass mot kr 9 000 per md. for ein omsorgsplass). Den samla disponeringa av romma i sjukeheimane er slik: Langtidsplassar Korttidsplassar/ Ø. Hjelp Omsorgsplassar Tal rom I bruk Ledige Tal rom I bruk Ledige Luster 24 24 9 Gaupne 20 20 12 8(2ØH) 4 8 Hafslo 16 12 4 9 Sum 60 56 4 12 8 4 26 Side 8 av 20
Nivå 2: Heimeteneste i omsorgsbustad eller omsorgsplass: På nivå 2 har kommunen totalt 70 omsorgsbustader, 16 på Hafslo, 36 i Gaupne og 18 i Luster. Tenester vert tildelt etter behov/individuell vurdering og levert av Luster heimeteneste. Omgrepet omsorgsbustad (også kalla trygdebustad) vart teke i bruk i 1994, men er ikkje heimla i lov. Bakgrunn var ei nasjonal satsing (jf. Gjærevollutvalet frå 1992) på at fleire skulle få eit godt tilpassa tilbod utanfor institusjon/sjukeheim (på eit lågare trinn i omsorgstrappa). Villkåra for tilbodet er det same som for omsorgsplass (jf. over), men mat og straum er ikkje inkludert. Ein omsorgsbustad er ikkje ei særskild teneste. Bebuarane leiger bustaden og tenester vert tildelt i form av vedtak, på same måte som for vanlege heimetenester. Det er i Luster ikkje etablert heildøgns tenester i omsorgsbustadane. Sidan dei fleste av bustadane ligg tett opp mot dei tre sjukeheimane vil det vere fullt mogleg å etablere slike tilbod ved behov. Omsorgsbustadane på Hafslo har også installert varslingssystem, slik at ein kan få raskt hjelp ved behov (jf. krav om låg responstid). Tenester på nivå 2 5 vert ytt i omsorgsbustader eller i rom i sjukeheimane. Den samla bygningsmessige kapasiteten på desse nivåa er i dag slik: Tal rom i sjukeheimane Tal omsorgsbustadar Sum Luster 33 18 51 Gaupne 40 36 76 Hafslo 25 16 41 Sum 98 70 168 Med totalt 168 bu einingar har kommunen ein rimeleg stor samla kapasitet. Nivå 1: Heimeteneste i eigen heim: Tenester til heimebuande vert tildelt etter individuell vurdering og ytt av Luster heimeteneste. Nasjonale tal syner at netto driftsutgifter per brukar av heimtenester er i gjennomsnitt på om lag kr 240 000 per år. I høve til andre kommunar har Luster tradisjonelt tildelt lite tenester til mange, men dette er noko endra dei siste åra. Det er likevel grunn til å tru at kostnaden per brukar i Luster ligg under det nasjonale gjennomsnittet. Mange kommunar har satsa mykje på utbygging av heimetenestene og i Stortingsmelding 29 (2012 2013) Morgendagens omsorg vert ei slik auka satsing på heimetenester skildra som ein sentral del av ynskja framtidige løysingar. Viktige tiltak er kvardagsrehabilitering og velferdsteknologi, som igjen skal gjere det mogleg å bu lengre i eigen bustad. Den nye heimetenesta vert også skildra Omsorg 2020: Det er fortsatt et stort gap mellom det tjenestetilbudet som gis i eget hjem og det som tilbys i institusjon, spesielt for de eldste aldersgruppene. Både kvalitets- og ressursmessig ligger det et stort potensial i en enda sterkere utbygging av hjemmetjenestene. De hjemmebaserte tjenestene møter ofte brukere og pårørende i tidlig fase av sykdomsutvikling, og kan bidra til at de kan leve og bo selvstendig og ha en aktiv og meningsfull hverdag i fellesskap med andre. En sterkere hjemmetjeneste kan også forebygge ytterligere funksjonssvikt og sykdomsutvikling og bidra til å utsette institusjonsinnleggelse eller gjøre institusjonsopphold unødvendig. Det er derfor behov for å øke satsing på hjemmetjenester og tidlig innsats. Dette vil også gi grunnlag for å videreutvikle samarbeidet mellom den offentlige omsorgstjenesten, den frivillige og familiebaserte omsorgen og spesialisthelsetjenesten. Side 9 av 20
Kva tenesteprofil ein kommune har vert avgjort av samansetjinga av tenestetilbodet, og under dette særleg balansen mellom sjukeheims-/institusjonstilbod og heimetenester. Det er forska mykje på dette og det synast å vere semje om følgjande: Hjemmetjenesteorientering framstår derfor som mer effektiv i den forstand at flere får et tilbud til mindre bruk av ressurser, og uten at det kan dokumenteres at tilbudet blir dårligere (Stortingsmelding 29, 2012-2013, Morgendagens omsorg). Sjølv om Luster, i høve til mange andre kommunar, har ein institusjonsprega tenesteprofil, er det også om ein ser på budsjetta ei bra satsing på heimetenester. I budsjettet for 2016 er sjukeheimstenesta tildelt om lag 56 millionar og heimetenesta 50 millionar. Nivå 0: Grunnmuren - eit godt samfunn: Nivå 0 syner mange førebyggjande aktivitetar og tiltak. Vidareutvikling av slike tiltak, særleg retta mot heimebuande og bebuarar i omsorgsbustader og omsorgsplassar, vil vere viktig. Eit døme på dette er etablering av gode dagtilbod, gjerne med fysisk aktivitet og gode sosiale møteplassar, samt kvardagsrehabilitering og velferdsteknologi. I dette ligg og ei satsing på god folkehelse, som er eit sentralt element i samhandlingsreforma. I ulike evalueringar av samhandlingsreforma er det peika på at manglande økonomiske incitament for satsing på folkehelsetiltak/førebyggjande tiltak er ein klar veikskap ved reforma. I dette ligg at kommunane må sjølv finansiere drifta av slike tiltak, og i tider med harde økonomiske prioriteringar har dette vorte nedprioritert. I demensplan 2020 vert det varsla ei lovfesting av rett til dagtilbod for demente, men det er ikkje sagt noko om finansiering. Det er brei politisk og fagleg semje om at slike tiltak bør prioriterast. Etter søknad fekk Luster i 2015 statlege prosjektmidlar til eit dagtilbod for eldre heimebuande. Tiltaket er vidareført i 2016 og vert vurdert som særs positivt. Det er ynskjeleg at eit dagtilbod på sikt kan etablerast som eit godt og fast tilbod i egna lokalar, jf. utgreiing om Friskhuset. Det vert for tida arbeid med ei utvikling av den lokale Frivilligsentralen. Det er ynskjeleg å få til ei breiare forankring der fleire lokale lag og organisasjonane går inn som eigarar av foreininga og i styret. Det er ei klar målsetjing at Frivilligsentralen skal bidra aktivt i arbeidet med rettleiing, støtte og koordinering av den frivillige innsatsen. Eit auka og koordinert engasjement frå frivillige er skildra som viktige tiltak i fleire seinare stortingsmeldingar. VURDERING Problemstillingar: Etter rådmannen si vurdering er følgjande problemstillingar særleg aktuelle i denne saka: 1. Korleis møte framtidige utfordringar og gjennomføre vedteke innsparing? 2. Korleis sikre god rekruttering, god kompetanse og god kvalitet? Alle løysingar som kan vere aktuelle bør vurderast opp mot desse problemstillingane. Side 10 av 20
Korleis møte framtidige utfordringar? Nasjonale føringar handlar i stor grad om korleis ein skal møte framtidige utfordringar og Kåre Hagen leiar av arbeidet med NOU 2011:11 Innovasjon i omsorg har uttalt: Omsorgskrisen skapes ikke av eldrebølgen, men av forestillingen om at omsorg ikke kan gjøres annerledes enn i dag. I dette ligg at det normalt vil vere ein dårleg strategi å møte framtidas utfordringar med dagens løysingar. Den demografiske utviklinga i Luster for personar over 80 år er slik: Tal innbyggjarar over 80 år er framskrive slik: Alder 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2023 2025 2030 2035 2040 80-89 237 227 223 227 228 226 255 261 328 381 424 90 + 75 78 79 71 61 61 68 65 68 88 114 Sum 312 305 302 298 289 287 323 326 396 469 538 25 % 78 76 75 74 72 72 81 82 99 117 135 Framskrivinga syner ein nedgang fram mot 2020 og deretter ein auke. Dette samsvarar mykje med den nasjonale utviklinga som ofte vert kalla ei eldrebølgje, men som i røynda er ei meir eller mindre varig endring av befolkningssamansetjinga i Noreg. Utfordringar knytt til den store auken i tal eldre er mykje av bakgrunnen for dei seinare nasjonale føringane. Ei aldrande befolkning vil føre med seg ulike utfordringar som til dømes fleire kroniske sjukdomar, fleire sjukdomar samstundes - og fleire med demens. I dette ligg at både tal eldre og helsetilstanden vil gje nye utfordringar for dei kommunale helse- og omsorgstenestene. Samstundes vil personellbehovet auke og det vert i framtida kritisk viktig med god rekruttering. Samstundes vil ei endra befolkningssamansetjing, med fleire eldre i høve til tal yrkesaktive, gjere det krevjande å få nok personell til å løyse oppgåvene. I konkurransen om arbeidskraft vert det for ein liten kommune som Luster viktig å ha attraktive arbeidsplassar. I nasjonale føringar er det særleg peika på fire kritiske faktorar for god aldring: Side 11 av 20
Mykje fysisk aktivitet. Mykje hjerneaktivitet (kognitiv aktivitet). Eit aktivt sosialt liv. Eit variert og sunt kosthald. I tillegg er utdanning, meistring og kontroll vurdert som positive faktorar. Denne kunnskapen er etter rådmannen si vurdering viktig i ei vurdering av framtidig tenestetilbod. Den siste lina i tabellen over syner tal plassar ved ein dekningsgrad på 25 %. Dette tilseier at om lag 25 % av innbyggjarane over 80 år kan få behov for heildøgns tenester. I Luster har heildøgns tenester gjerne vore forstått som langtidsplass i sjukeheim/institusjon truleg fordi kommunen sine omsorgsplassar og omsorgsbustadar ikkje har hatt ei form for bemanning. Det har dei siste åra skjedd store endringar innan dette område og i mange kommunar vert heildøgns tenester i dag i hovudsak ytt i ulike former for omsorgsbustader, omsorgsplassar og i bufellesskap. Det er da gjerne etablert ein eller anna form for basisbemanning, og bebuarane får tenester tildelt etter individuelle behovsvurderingar. Sjukeheimar vart ein gong utvikla etter sjukehusmodellar, med vekt på kliniske behov og effektiv pleie. Over tid har ny kunnskap om aldring og synet på brukarane endra seg. Brukarane er ikkje lenger berre pasient, dei er også unike personar og tilboda har gått i retning av ei tilpassing til individuelle behov. Dette er også understreka i nasjonal føringar sist i regjeringa sin Demensplan 2020.: Regjeringens mål er å skape brukerens og pasientens helse- og omsorgstjeneste. Da må brukernes egendefinerte behov stå i fokus ved utvikling av tjenestene Samstundes vil det ikkje vere mogleg å gje tilbod som er optimalt tilpassa alle individuelle behov, og løysingar som ikkje kan finansierast er ikkje berekraftige. Ein må difor søke løysingar som er ressurseffektive og samstundes gjev god kvalitet for bebuarar og tilsette. Luster sin tre sjukeheimar er bygd som tradisjonelle sjukeheimar og desse bygningsmessige rammene gjev føringar for tenestetilbodet. Samstundes er det slik at sjølv om bygget er ein sjukeheim, treng ikkje tenestetilbodet å vere tradisjonelle institusjonsplassar. Bygga kan alternativt sjåast på som godt eigna til å etablere omsorgsplassar i bufellesskap. Den administrative arbeidsgruppa har lagt til grunn at Luster i framtida har behov for tilbod ved alle tre omsorgssentra, og det er ikkje vurdert ev. nedlegging av sjukeheim(ar). Om ein legg til grunn at kommunen sine tre sjukeheimar skal vidareførast, vert hovudspørsmålet: Kva tenestetilbod/innhald skal sjukeheimane ha i framtida? Tenestetilbodet i sjukeheimane kan ikkje vurderast isolert, men må sjåast i samanheng med tilbod på alle nivå i kommunen si omsorsgtrapp. Den nasjonale utviklinga syner klart at det i stor grad vert satsa på betre og fleire tilbod på lågare nivå i omsorgstrappa. I dette ligg ofte målsetjingar om å bu lengst mogleg heime, og deretter få tilbod om omsorgsbustad eller omsorgsplass med tenester etter behov kombinert med gode avlastings- og dagtilbod. Det er truleg brei semje om at det beste er å bu lengst mogleg heime eller i omsorgsbustad med tenester etter behov, noko som igjen tilseier ei godt utbygd heimeteneste. Demensomsorg: Parallelt med auken i tal eldre vil det kome ein auke i tal personar med demens. Dette vil gje store utfordringar med å planlegge og tilrettelegge eit fagleg forsvarleg og individuelt tilpassa tilbod. Mange med demenssjukdom vil bu i eigen heim. For at dette skal vere mogleg, må tenestene tilpassast familietilhøve og individuelle behov. Side 12 av 20
Dei fleste demenssjukdommar vert utvikla over tid, og det er behov for å differensiere og legge til rette tenestetilbodet alt etter kva fase den einskilde er i. Som ein del av dette vil tilrettelagde dagtilbod for heimebuande vere viktig for å utsetje ev. institusjonsinnlegging, og gje ei naudsynt avlasting for pårørande. Det er klare nasjonale føringar for framtidige krav til demensomsorg, sist skildra i Demensplan 2020, i form av følgjande strategiske grep: Selvbestemmelse, involvering og deltakelse. Forebygging. Diagnose til rett tid og tett oppfølging etter diagnose. Aktivitet, mestring og avlastning. Pasientforløp med systematisk oppfølging og tilpassede tjenestetilbud. I Demensplan 2015 vert krav til butilbod og tilsette skildra slik: Optimale rammebetingelser for personer med demens defineres i Demensplan 2015 som små grupper i et oversiktelig fysisk miljø med få beboere (fire til åtte personer) og et stabilt personale med nødvendig kompetanse. Det bør vere direkte tilgang til tilrettelagd uteareal og det bør legges til rette for sosialt fellesskap. For å kunne følgje opp dette er det rådmannen si vurdering at tilbodet bør samlast og utviklast på ein stad i kommunen, og Hafslo omsorgssenter vert vurdert som svært godt egna. Samstundes vil mange med demens bu i eige heim og dette krev nytenking på mange område. Det vert no arbeidd aktivt med ulike velferdsteknologiske løysingar, særleg knytt til trygghetsog sikkerheitsteknologi (alarmer, sporing, videokommunikasjon mv) og medisindispenser. I tillegg til kognitive hjelpemiddel for å auke meistring, bør det også utviklast løysingar slik at denne gruppa ikkje berre får tilgang til passive varsel og sensorar. Velferdsteknologi er viktig for å møte framtidas demografiske utfordringar og kan bidra til meistring av eige liv og helse, og til at behovet for omsorgstenester vert utsett. Yngre brukarar: Samstundes som det vil bli ein auke i tal eldre vil og tal brukarar under 67 år auke. Som følgje av ei rekke reformer har ansvar og oppgåver blitt overført frå spesialisthelsetenesta til kommunane og denne utviklinga vil halde fram. Den kommunale helse- og omsorgstenesta har dermed fått nye brukargrupper med fagleg krevjande medisinske og psykososiale behov, ikkje minst gjeld dette rus og psykiatri. Sjukeheim vil normalt vere eit lite aktuelt tilbod til yngre brukarar. Tenestetilbodet må tilpassast individuelt og gjevast i bustad. Dette vil vere tilbod som må ytast av heimetenesta, noko som igjen tilseier ei auka satsing på ei fagleg sterk og fleksibel heimeteneste. I dette ligg og at tilsette i heimeteneste må ha naudsynt kompetanse, til dømes innan rus og psykiatri. Dei framtidige utfordringane er i hovudsak: Stor auke i tal eldre. Ei aldrande befolkning vil gje fleire kroniske lidingar og fleire sjukdomar samstundes. Auke i tal brukarar med demensdiagnose Auke i tal yngre brukarar. Det vil etter rådmannen si vurdering vere ein dårleg strategi for Luster å satse på langtids institusjons-/sjukeheimsplassar som svar på dei framtidige utfordringane. Dette vil i liten grad følgje opp nasjonale målsetjingar om best mogleg tilbod på lågast mogleg nivå, det vil truleg ikkje møte dei individuelle behova/ynskja og det vil truleg ikkje vere økonomisk berekraftig. Side 13 av 20
Samstundes vil institusjonsplassar i sjukeheim vere eit naudsynt tilbod også i framtida, men spørsmålet er kor mange slike plassar ein bør ha i ein kommune som Luster. Svaret på dette er i stor grad avhengig av kva tilbod som vert etablert på nivåa under. Nivå 4 og 5: Institusjons-/sjukeheimsplassar: Etter ei samla vurdering, der ein har henta erfaringar frå andre kommunar, og under føresetnad av ei styrking av nivåa under, tilrår den administrative arbeidsgruppa at det bør etablerast 30 33 langtidsplassar og 8 12 korttidsplassar. Samla kapasitet vert da 38 45 sjukeheims/institusjonsplassar. I dette ligg ein bufferkapasitet på 4 korttidsplassar og 3 langstidsplassar. Det vert vidare tilrådd at alle langtidsplassane vert lagt til sjukeheimen i Luster og korttidsplassane vert vidareført ved korttidsavdelinga (KA) i Gaupne. Rådmannen vil samstundes understreke følgjande: Om ein seinare, ut frå erfaringar og vurdering av behov for langtidspassar, skulle ynskje å etablere fleire slike plassar så vil ein ha fleire alternativ for dette. Dette er i hovudsak eit spørsmål om organisering, bemanning og kva vilkår bebuarar vert tildelt tenester. Ev kan ein ytterlegare styrka tilbodet på nivåa under. Nivå 3: Omsorgsplassar med basisbemanning: Med grunnlag i nasjonale krav og forventa framtidige behov vert det tilrådd at Hafslo omsorgssenter vert eit senter for demensomsorg. I tillegg til etablering av 18 omsorgsplassar med heildøgns tenester, vert det tilrådd etablering av dagtilbod. Ei slik samling av demensomsorga vert vurdert som svært viktig for å kunne tilby gode tenester. Ei slik samling vil og gi gevinstar for pleie- og omsorgstilbodet på dei andre omsorgssentra. På kort sikt vert det tilrådd at romma som i dag er dei 9 omsorgsplassar vert vidareført, medan romma i den andre fløya vert gjort om til 9 rom ved å setje inn ei dør mellom 2 rom. Dette vert da 9 store rom som er godt egna til føremålet. I tillegg må uteområdet utbetrast noko for å tilpassast behova. I sum vil desse utbetringane koste om lag kr 600 000. På sikt bør det planleggjast ei større renovering av sjukeheimen på Hafslo. Det vert vidare tilrådd at dagens langtids sjukeheims-/institusjonsplassar ved omsorgssenteret i Gaupne vert omgjort til 28 omsorgsplassar med basisbemanning. Dei aktuelle romma vil vere godt egna til omsorgsplassar. Det vert vidare føresett at det i ei slik avdeling vert lagt stor vekt på aktiv omsorg med gode dagtilbod og andre aktivitetar. Det vert lagt til grunn at dei framtidige omsorgsplassane med basisbemanning og tenester etter behov, vil kunne gje eit betre og meire langvarig tilbod enn dagens omsorgsplassar. Erfaringar frå andre kommunar syner at bebuarar kan bu i slike tilbod heile livet. Samla kapasitet på nivå 3, 4 og 5: Den samla kapasiteten på nivåa 3, 4 og 5 i omsorgstrappa er i dag slik: 56 langtidspassar + 8 korttidsplassar = 64 institusjonsplassar. + Buffer på 4 korttidsplassar ved KA 26 omsorgsplassar (med tenester men utan bemanning). = 90 94 plassar. Med den tilrådde løysinga vert kapasiteten slik: 30 langtidsplassar + 8 korttidsplassar = 38 institusjonsplassar. + Buffer på 4 korttidsplassar og 3 langtidsplassar (sjukeheimen i Luster har 33 rom). 46 omsorgsplassar med basisbemanning (28 + 18). = 84 91 plassar. Side 14 av 20
Dette tyder at ein vil ha ein samla kapasitet på 84 91 plassar med heildøgns tenester. Om ein ser dette opp mot folketalsframskriving og ein dekningsgrad på 25 %, skal denne kapasiteten vere stor nok fram mot år 2025-2030. Nivå 1 og 2 Heimetenester i eigen bustad eller omsorgsbustad: Ei viktig målsetjing vil vere at flest mogleg kan bu lengst mogleg i eigen bustad eller i omsorgsbustad. For å lukkast med dette må det etablerast ei fagleg sterk og fleksibel heimeteneste, samt gode førebyggjande tiltak som til dømes kvardagsrehabilitering, velferdsteknologi og dagtilbod. Ei større heimeteneste og samvirke innan tenesta, frå omsorgsplassane til ute i heimane, vil auka fleksibiliteten og kunne gi betre utnytting av bemanning og ressursar enn i deg. Det vert og viktig å styrka dagtilbodet og rådmannen vil kome tilbake til eventuell etablering av eit nytt dagtilbod i eige sak om Friskhuset til junimøte i kommunestyret. Alle tre omsorgssentra har omsorgsbustader nært knytt opp til sjukeheimane. Det kan og, om naudsynt, etablerast heildøgns tenester i desse omsorgsbustadane. I dette ligg ein stor og fleksibel kapasitet som kan brukast for å møte auka framtidige behov. På litt sikt kan det og vere aktuelt å vurdere utvida bustadkapasitet ved etablering av mindre bueiningar «bustadkollektiv» eller tilsvarande organisering. (fleire samanbygde bueiningar med større eller mindre fellesareal.) Kjernen i dette er at ei styrking av nivåa under nivå 5 Langtidsplass i sjukeheim vil gjere det mogleg å redusere tal langtidsplassar frå dagens 56 til 30. Samstundes er det viktig å understreke at tilbod lågare ned på omsorgstrappa også i større grad vil vere positivt i høve dei kritiske faktorane for god aldring (jf. over). Korleis gjennomføre vedteken innsparing? Tabellen under syner netto drifsutgifter per innbyggjar (kostra 2014): Luster Stryn Sogndal Fylket K 12 Land (u Oslo) 22 720 18 101 16 636 20 408 19 515 16 045 Tala syner at Luster, relativt sett, ligg høgt på ressursbruken til pleie og omsorg. Luster bruker til dømes om lag kr 4 500 meir per innbyggjar enn Stryn. I sum bruker dermed Luster samanlikningsmessig over 20 mill. meir enn Stryn på tenesteområde pleie og omsorg. Det er etter rådmanne si vurdering to hovudalternativ for gjennomføring av det vedtekne innsparingskravet i pleie og omsorg: Innafor ramma av dagens samansetjing av tenestetilbodet. Endre samansetjinga av tenestetilbodet. Ei innsparing innafor ramma av dagens samansetjing av tenestetilbodet vil bety at færre tilsette så langt som mogleg må yte dei same tenestene. Dette vil mellom anna gje ein redusert pleiefaktor. Det er dei siste åra gjennomført slike ostehøvelkutt, og rådmannen meiner ein no har kome til eit punkt der det ikkje er ynskjeleg å gå vidare med slike kutt. I prosjektet Er smått alltid godt i demensomsorgen, initiert av KS og gjennomført av SINTEF i 2015, er det ei vurdering av ressursbruken i pleie og omsorg. To av konklusjonane er slik: Det er et stort hopp i ressursbruk mellom de som bor utenfor og i institusjon. Når man skal lete etter kostnadsbesparende tiltak, må man lete i dette hoppet. Side 15 av 20
En sykehjemsplass kan i dag grovt anslås til ca. 1 mill. kroner. Forutsatt at en beboer kan bo i et tilbud lavere ned på «omsorgstrappa», for eksempel et halvt år lengre, utgjør dette store beløp. Etter rådmannen si vurdering bør innsparinga gjennomførast ved at tal langtidsplassar vert redusert medan tal omsorgsplassar vert auka. Det er da føresett at det vert etablert ei basisbemanning på omsorgsplassane og at tenester utover dette vert tildelt og ytt etter individuelle vurderingar og behov. Det talmesige grunnlaget for denne vurderinga er slik: Kostnad langtidsplass: Om lag 1 mill. Kostnad omsorgsplass i dag: Om lag kr. 300 000. Kostnad omsorgsplass med basisbemanning: Om lag kr 500 000. Luster har i dag 56 langtidsplassar som kostar om lag 56 mill. Luster har i dag 26 omsorgsplassar som kostar om lag 8 mill. = Samla kostnad i dag er på om lag 64 mill. Ved å gå ned til 30 langtidsplassar og auke tal omsorgsplassar til 46 vert tala slik: 30 langtidsplassar vil koste om 30 mill. 46 omsorgsplassar vil koste om lag 23 mill. (46 x 500 000). = Samla kostnad vert på om lag 53 mill. Skilnaden på dagens og framtidig kostnad, langtidsplassar og omsorgsplassar, vert på om lag 11 mill. Om ein lukkast med dette vil Luster likevel truleg bruke meir ressursar på pleie- og omsorgstenester enn kommunegruppa og andre samanliknbare kommunar. Med eit slikt grep vil det truleg vere rom for å styrka dei andre delane av heimetenesta.(nivå 1 og 2.) Alternativ løysing drøfta i den administrative arbeidsgruppa: Med grunnlag i kunnskap om: nasjonale føringar framtidige behov og utfordringar lokalt ressursbruk i pleie- og omsorgstenestene (nasjonalt og lokalt) effekten av ulike tenestprofilar erfaringar frå andre kommunar meiner rådmannen det må leggjast til grunn at ei innsparing innan dette tenesteområde bør gjerast ved å redusere tal langtidsplassar og styrke nivåa under. Ei vurdering av alternative løysingar bør difor, etter rådmannen si vurdering, ha dette som utgangspunkt. Den administrative arbeidsgruppa har med dette som utgangspunkt vurdert eit alternativ til den tilrådde løysinga. Det er at alle langtidsplassane vert lagt til sjukeheimen i Gaupne, og at sjukeheimen i Luster får 30 33 omsorgsplassar. Ein får da ein samla kapasitet på 28 langtidsplassar og 48 51 omsorgsplassar. Ei positiv side med denne løysinga kan vere at ein da får samla alle sjukeheims-/institusjonsplassar på ein stad ved Gaupne omsorgssenter. Ein vil da får ein samla kapasitet på 28 langtidsplassar og 8-12 korttidsplassar i Gaupne, totalt 36 40 plassar. Den administrative arbeidsgruppa har ikkje tilrådd denne løysinga i hovudsak fordi: Romma ved sjukeimen i Luster er mindre og difor dårlegare eigna som omsorgsplassar. Sjukeheimen i Luster er samla sett betre egna til langtidsplassar enn omsorgsplassar, også på grunn av lokaliseringa. Kapasiteten på langtidsplassar blir noko mindre (føresett at KA bør disponere buffer). Bebuarar på omsorgsplass i Gaupne kan dra nytte av nærleik til både kommunale og andre tilbod i kommunesenteret. Side 16 av 20
Alternative løysingar /vesentlege innspel skildra i høyringsuttalane: I nokre av høyringsuttalane kom det innspel på ulike løysingar i høve plassering av langtidsplassar mm. Dette er særskild kommentert i prenta vedlegg 2. Rådmannen si samla vurdering av ei oppdeling i 2 eller 3 einingar med 10 15 langtidsplassar per eining er slik: Kvalitet: Erfaringane med drift av 12 16 langtidsplassar ved Hafslo dei siste åra syner fleire smådriftsulemper som i siste instans kan gå utover kvaliteten. Desse er i hovudsak: Lite og svært sårbart fagmiljø. Småe fagmiljø gjev normalt dårlegare rekruttering. Turnus for ei gruppe på 15 pasientar gjev normalt mange småstillingar. Det er erfaringsmessig mindre attraktivt å vera leiar og vanskelegare å rekruttere leiarar til småe einingar. Årsaka til dette er mellom anna at ein leiar i ei slik avdeling må takle mange ulike oppgåver og det er færre å fordele oppgåvene på. God rasjonell drift av sjukeheimseiningar føreset ein viss storleik. Ei eining på 30 33 langtidplassar vil gje eit godt fagmiljø og gje eit godt grunnlag for god rasjonell drift. Kostnad: Rekneskapstal frå 2014 syner at ein langtidsplass på Hafslo var om lag 10 % dyrare å drifte enn til dømes ein langtidsplass i Luster med 24 plassar. Andre referansetal syner det same, ein får smådriftsulemper opp til 4-5 avdelingar alt etter dei lokale tilhøva. Med 15 langtidsplassar vil 10 % utgjere nærare 1,5 mill. dyrare drift for tilbodet i Luster. I Gaupne vil det ev verte ei større eller mindre samordning med KA slik at meirkostnaden der ikkje er rett å rekna til det same for dei 15 plassane. Slik rådmann vurderer saka vil det vere snakk om ein meirkostnad på pluss/minus 2 mill. kroner på å dela tilbodet. Det vert på fleire område dårlegare ressursutnytting. Det er m.a. påkrevd ei bemanning med 1 sjukepleiar og 1 hjelpepleiar/assistent på natt uansett om det er 15 eller 30 pasientar. Små einingar er meir utsette for ekstravakter og overtidsbruk, m.a. på grunn av mindre personalgrupper. Turnus for ei gruppe på 15 pasientar medfører mange småstillingar. Krav til sjukeheimsdrift må innfriast, sjukeheimslegeressursen må delast osv. Rekruttering: I høyringsinnspela har det og kome synspunkt på det kan bli ei særleg utfordring med rekruttering til sjukeheimen i Luster. Slik rådmannen har forstått det meiner alle at det fortsett skal vere drift ved sjukeheimen i Luster, men nokre meiner at det bør vere 15 langtidsplassar og 15 omsorgsplassar. Etter rådmannen si vurdering vil det verta meir krevjande å rekruttere til ei delt løysing med 15 langtidsplassar og 15 omsorgsplassar, enn til ei sjukeheimseining med 30-33 langtidsplassar. Om ein legg til grunn at det skal vere eit tilbod ved sjukeheimen i Luster, kan ei stor sjukeheimsavdeling med godt fagmiljø bli ein attraktiv arbeidsplass. Bygningsmessige tilhøve: Sjukeheimen i Luster er særs godt egna til drift av langtidsplassar, men romma er noko småe til omsorgsplassar (som er alternativet om nokre av- eller alle langtidsplassane skal liggje ein anna stad). Romma ved sjukeheimen i Gaupne er betre egna til omsorgsplassar enn i Luster. Andre driftsmessige tilhøve: Det er særskilde formelle krav til sjukeheimsdrift og dei som får langtidsopphald får det på andre vilkår enn dei som får omsorgsplass. Om ein vel å vidareføre mindre einingar for langtidsplassar ved fleire av omsorgssentra må desse einingane stette krav til sjukeheimsdrift. Omsorgsplassane som er føreslegne ved Gaupne omsorgssenter vil vere noko anna enn dagens omsorgsplassar og nærleiken til KA, helsesenter og andre tilbod i kommunesenteret vil vere ein fordel for bebuarane. Bebuarar på omsorgsplassar skal få bu på same stad så lenge som mogleg og tenestetilbodet vil i større grad enn i ein sjukeheim bli individuelt tilpassa. Side 17 av 20