sett HJORT Etne kommune 17-21 Jaktstatistikk, fallvilt og slaktevekter Hjorteviltregisteret: www.hjortevilt.no Et produkt fra Naturdata as Sett hjort er eit relativt nytt hjelpemiddel i hjorteforvaltinga. Elgforvaltinga har med stort hell nytta Sett elg sidan starte på 198-talet, og metoden vert i dag ansett som ein berebjelke innan elgforvaltinga. Dette er også bakgrunnen for at det er ønskjeleg å nytte ein metode i hjorteforvaltinga. Jegarane sin innsats gjennom registrering og rapportering av Sett hjort dannar grunnlag for å beskrive hjortebestanden med hensyn til bestandsstorleik, kjønnsamansetting og produktivitet, og dannar dermed eit viktig grunnlag for å vurdere konsekvensen av ulike avskytingsstrategiar. I denne rapporten vert Sett hjortdata presentert saman med offisiell jaktstatistikk, fallvilt avgang og slaktevekter. Ei berekraftig hjorteforvalting er avhengig av gode grunnlagsdata for å gje ei best mogleg tilråding og beslutning om årets fellingskvote. Beslutninga skal vere i tråd med kommunale målsettingar om forvalting av hjort. Det vert forutsett samstundes at denne målsettinga har teke omsyn til regionale og nasjonale målsettingar i hjorteforvaltinga. Det er difor av stor betyding at alle aktørar som årleg deltek i produksjonen av Sett hjort gjer dette på ein kvalitetsmessig god måte. Ut over det som er presentert i denne rapporten bør følgjande forhold takast med i vurderingane og avgjerdene: Tilgjengeleg beite sommar og vinter, særs viktige vinterbeiteområder og trekkvegar for hjort, skadeproblematikk knytta til beite på innmark/ utmark, kunnskap frå forsking samt prognosar for beitebestandsstorleik dersom dette er utarbeidd for gjeldande område. Foto: Espen Mills, www.espenmills.no Sett hjort-metoden Denne metoden er eit hjelpemiddel for å oppnå ei kunnskapsbasert hjorteforvalting. Metoden er kostnadseffektiv og gir jegere, grunneigarar og offentleg forvalting eit styringsverkty i arbeidet med forvaltinga av hjortebestanden. Foto: Ingeborg Nervik
www.hjor Bestandsstorleiken Sett hjort pr jegerdagsverk 2,9 2,5 2,1 1,7 1,3 Sett hjort pr. jegardagsverk gir uttrykk for den relative utviklinga i bestandsstorleiken, men seier ikkje noko om det faktiske talet på hjort. Med røynsler frå elgforvaltinga veit vi at Sett dyr pr. jegardagsverk gir eit rimeleg presist mål på endring i bestandstettleik.,9 Vårtelling 15 2,5 46 3,6 Tellinger for Etne 13 1 9 7 2,3 2,1 1,9 1,7 Sett pr km Max-tellinger for Etne 44 42 4 38 36 34 32 3,4 3,2 3, 2,8 2,6 2,4 2,2 Sett pr km 5 1,5 3 2, Av vårtellingane som er gjort perioden 19-21 kan det sjå ut som at hjortestamma har blitt mindre dei siste åra. Produktivitet 2 Kalv i prosent av totalbestanden 3 28 26 24 22 2 Sett kalv pr. kolle,7,65,6,55,5 Kalv i prosent av totalbestanden gir uttrykk for utviklinga i andelen kalv av observerte dyr i totalbestanden. Sett kalv pr. kolle gir uttrykk for korleis produksjonen i hjortebestanden utviklar seg.
Sett kolle pr. bukk 2,4 2,2 2, 1,8 1,6 1,4 1,2 Sett kolle pr. bukk gir uttrykk for utvikling i kjønnsamansettinga av dyr eitt år og eldre. Kjønnsamansetting er viktig fordi bestanden sin samla produktivitet avheng av andelen vaksne reproduktive koller. Frå elgforskinga har det i den seinare tida kome indikasjonar på at få eldre oksar i bestanden kan medføre lågare produktivitet pr. ku og utsett kalvingstidspunkt i ein elgbestand. Tilsvarande kjenner ein til at låg bukkealder kan medføre sinka brunsttidspunkt hos hjort i Nord- Amerika, samt ein tendens til redusert frukbarleik pr. kolle. Effekten av skeiv kjønnsrate og låg bukkealder er ikkje i same utstrekning undersøkt i Norge, men ein tilsvarande effekt som i Nord-Amerika kan ikkje utelukkast. Kjønnssamansetting Antall felte hjort 5 4 3 2 Avskyting 97 98 Felt hjort i perioden 17 21. Foto: Ingeborg Nervik Felte hjort fordelt på kjønn og alder i prosent 9 8 7 6 5 4 3 2 97 98 Eldre kolle Eldre bukk Kolle 1½ år Bukk 1½ år Hokalv Hannkalv Ved å kombinere opplysningane frå fellingsstatistikken i antall og samansetting og fallvilt med parametre frå Sett hjort, og eventuelle vårtellingar, vil ein ha eit godt grunnlag for å vurdere samt fastsette komande års fellingskvote. I dei områder kor det utarbeides prognosar for hjortebestandens utvikling vil det også vere viktig å ha denne som bakgrunn for vurderingane. 3 Foto: Ingeborg Nervik Felt hjort fordelt på kjønn og alder i perioden 17 21. tevilt.no
www.hjor Jakttrykk Prosentvis felt av sett hjort 4 35 3 25 2 15 5 Bukk felt av sette bukker Kalv felt av sette kalver Kolle felt av sette koller Vegde slaktevekter I ein hjortebestand er det tre viktige faktorar som kan påverke bestandskondisjonen over tid; klima, bestandstettleik og jakt. Vektutviking vert nytta jamnleg som eit mål på individuell fysiologisk kondisjon og er ansett for å vere ein god indeks på overlevingssjanse og fekunditet (produktivitet). Vektvariasjon hos kalv og halvannaåringar gir mest truleg det beste biletet på dei umiddelbare endringane i bestandskondisjonen. Vektutvikling hos eldre dyr er ikkje presentert fordi utviklinga her vert påverka av kva årsklasser som er representert i slaktevektmaterialet det einskilde året. Felt hjort av Sett hjort fortel oss kor hardt jakttrykket er og har vore på dei ulike kategoriar dyr. Fallvilt 4 Registrert fallvilt i antall 45 4 35 3 25 2 15 5 97-98 98- - - - - - - - - - - - - Fallvilt viser talet på hjort som er registrert daude som følge av andre årsaker enn jakt, for eksempel drept i trafikken. Foto: Lars Kjetil Flesland Foto: Odd N. Lykkja Gjennomsnittleg slaktevekt i kilo 55 5 45 4 35 3 25 2 97 98 Bukk 1½ år Kolle 1½ år Hannkalv Hokalv Utviklinga i slaktevekt kan indirekte vere eit uttrykk for endring i kondisjonen i hjortebestanden. Einskilde område har naturleg låge slaktevekter, medan andre har naturleg høge slaktevekter. Dette varierer med området sine habitatkvaliteter. Det viktige er likevel å sjå på utvikling i gjennomsnittsvekter over fleire år. Hugs og at slaktevekter vert påverka av fellingstidspunktet.
Antall sett hjort-skjema 28 24 2 16 12 8 7 6 5 4 3 2 Antall jegerdagsverk Datagrunnlaget viser oppslutninga om innsamling av Sett hjort-data frå dei enkelte jaktfelt og antall jegardagsverk kvart år. Stor variasjon frå år til år i oppslutninga kan medføre større usikkerheit i dei verdiar som er utleda frå materialet. Ei god oppslutning og kvalitetssikring av data gjev eit sikrare grunnlag for å treffe rette tiltak. Datagrunnlag 4 Foto: Johan Trygve Solheim, Norsk Hjortesenter Nytt frå forsking og forvalting Erling J. Solberg m.fl. 29. Hjortevilt 28 - srapport fra Overvåkingsprogrammet for hjortevilt. NINA Rapport 477.n Erling J. Solberg m.fl. 29. Hjortevilt og trafikk i Norge. NINA Rapport 463. Veiberg m.fl. 29. Sett og felt hjortevilt muligheter og begrensninger? Hjorteviltet 29, fagtidsskrift om elg, hjort og rådyr. 5 Erling J. Solberg m.fl. 29. Elgens genetiske struktur i Norge. NINA Rapport 467. Haaland & Fangel 28. Beslutningsprosesser i elgforvaltningen. Åpne prosesser eller forbeholdt særinteresser? NINA Rapport 333. tevilt.no
Nytt frå forsking og forvalting Nokre begrensningar i tolking av Sett hjort Sett hjort er eit relativt nytt hjelpemiddel i hjorteforvaltinga Røynsle frå Sett elg i elgforvaltinga er god, og av den grunn er det eit ønskje om å nytte ein liknande metode i hjorteforvaltinga. Meir kunnskap er likevel naudsynt for å evaluere Sett hjort som metode for å beskrive bestandsutviklinga. Alle indeksar basert på Sett hjort og gjennomsnittleg slaktevekt bør reknast på eit stort materiale for å begrense betydinga av tilfeldigheiter. Eit lite datamateriale vil i større grad verta påverka av tilfeldigheiter enn eit stort datamateriale. Det er ikkje lett å gje sikre tal på kor stort materialet bør vere, men undersøkingar av Sett elg-indeksar tyder på at talet på observasjonar mest truleg bør vere større enn 5, og talet på jegardagsverk bør vere større enn. Frå Sett elg veit vi at sett dyr pr. jegardagsverk ikkje automatisk auker proposjonalt med bestandstettleik, t.d. ei dobling av bestanden medfører ikkje utan vidare ei dobling av indeksen. Same verdi for Sett hjort pr. jegardagsverk kan i to like område, t.d. to fylker, tilsvare ulik tettleik, som følgje av variasjon i jaktmetoder, habitat og landskap (terrengtilhøve) mellom områder. Samalikning av verdier frå år til år bør difor vere utrekna for same geografiske område. Det er framleis noko usikkert kor godt sett kolle pr. bukk syner dei reelle ratene i bestanden. Dette fordi skilnaden i atferd og/eller jakt kan verke inn på sjansen til rette observasjonar av dei to ulike kjønnsgruppene. Tilgjengelege data frå undersøkingar på elg tyder så langt på at denne effekten er liten, men lite er gjort for å berekne denne. Som følgje av at det vert jakta medan det vert observert vil varierande jaktpraksis kunne føre til feilvariasjon mellom år og områder i presisjonen til kolle pr. bukk og kalv pr. kolle, dersom det høvetvis er stor variasjon i andelen skote bukk i høve til koller og stor variasjon i andelen kolle i høve til kalv i avskytinga frå år til år. Rekrutteringsratene frå Sett hjort-materialet avspeglar variasjonen i føderate i kombinasjon med daude kalv i somarhalvåret. Den relative tydinga av desse variablene kan ikkje utleiast frå Sett hjortindeksen. Varierande praksis for vegetidspunkt og lang jakttid kan påverke verdiane for slaktevekt. Registrering av slaktevekter i databasen må kunne gjerast dersom dyra er vegd. Omlagverdiar for slaktevekt er ikkje godt nok! Tabellar Vårtelling. Øverst sum for Etne. Nederst: Max-tellinger for Etne. sett kjente dyr % av kjente dyr Rådyr km Sett/km Bukk Kolle Spissb Kalv Totalt Ukjent SUM Bukk Kolle Spissb Kalv % Ukjent % Kalv Sett Pr km 19 931 1,69 76 5 75 264 925 645 157 8 55 8 29 41 42, 2 957 1,56 47 524 87 283 941 555 1496 5 56 9 3 37 41, 21 576 2,13 77 43 56 3 868 358 1226 9 5 6 35 29 18, 22 816 2,16 131 687 6 434 1358 4 176 51 8 32 23 46, 2 819 2,28 5 736 127 477 1455 415 187 8 51 9 33 22 49, 2 792 2, 79 647 63 436 1225 443 1668 6 53 5 36 27 49, 2 763 2,42 123 748 9 436 1416 433 1849 9 53 8 31 23 62, 2 792 2,41 717 83 44 134 565 19 7 54 6 33 3 87, 27 8 2,46 92 8 85 466 1449 516 1965 6 56 6 32 26 87, 28 826 2,24 9 8 57 416 1396 452 1848 9 58 4 3 24 48, 29 796 1,74 91 597 87 314 89 296 1385 8 55 8 29 21 31, 6 sett kjente dyr % av kjente dyr Rådyr km Sett/km Bukk Kolle Spissb Kalv Totalt Ukjent SUM Bukk Kolle Spissb Kalv % Ukjent % Kalv Sett Pr km 19 133 2,92 3 13 28 68 256 132 388 12 51 27 34, 2 142 2,88 14 127 37 68 246 163 4 6 52 15 28 4, 21 144 3, 32 17 22 94 318 8 436 53 7 3 27 6, 22 136 3,22 37 175 28 7 357 81 438 49 8 33 18 23,17 2 137 3,25 34 175 32 12 361 84 445 9 48 9 33 19 15, 2 132 2,92 22 138 21 281 4 385 8 49 7 36 27 12, 2 132 3,31 35 165 32 4 336 1 437 49 31 23 18,14 2 132 3, 21 147 18 285 8 4 7 52 6 35 29 28,21 27 132 3,39 26 181 2 1 338 9 447 8 54 6 33 24 26,2 28 139 3, 24 169 17 95 3 122 427 8 55 6 31 29 13, 29 133 2,77 23 156 24 83 286 83 369 8 55 8 29 22 15, 2 141 2,45 2 141 21 7 252 94 346 8 56 8 28 27 25,18 21 146 2, 18 12 68 217 89 3 8 55 5 31 29 16,
Tabellen syner talmaterialet berekna på bakgrunn av Sett hjort. sett hjort Kalv i % Sett Sett % bukk % kolle % kalv Antall Antall pr jeger- av total- kalv kolle felt av felt av felt av Sett hjort- jeger- dagsverk bestanden pr kolle pr bukk sett sett sett skjema dagsverk 19 1, 25,2,6 1,31 36, 2,13,71 9 128 2 2,47 27,2,54 2,29 21,29 4,79 6,28 21 351 21 1,94 26,2,51 2,38 16, 4,52 6,15 16 4 22 2,17 27,6,56 2,16 18,64,59 8,45 12 283 2 1,91 27,6,57 1, 25,93 3,72 8,94 15 3 2 1,82 21,1,53 2,3 2,63 7,24 7,74 18 4 2 2,67 27,6,55 2,33 14, 5,18 4,43 25 477 2 2,85 28,4,61 1,82 14,37 4, 5,51 25 523 27 2,75 27,6,66 1,38 8,48 5,95 6,3 27 563 28 2,21 25,3,57 1,49 13,97 7, 12,83 27 545 29 2,4 27,8,61 1,69,67 7,13 8,65 21 443 2 2,27 25,1,54 1,66,48 8,66, 2 441 21 1,52 29,9,68 1,65 14,41 7,96 12,4 28 696 Tabellen syner felte dyr i antal fordelt på kjønn og alder samt tildelte fellingsløyver og fellingsprosent (kjelde: Statistisk Sentralbyrå). Hann- Ho- Bukk Kolle Eldre Eldre Felt Tildelt kalv kalv 1 1/2 år 1 1/2 år bukk kolle totalt totalt Fellings% 17... 16 23 41 2 65 54 219 3 72 18... 17 19 56 22 85 58 257 318 81 19... 29 31 6 14 87 49 27 338 8 2... 31 33 4 22 87 72 285 367 78 21... 32 31 53 26 77 6 279 379 74 22... 37 36 6 38 76 69 316 393 8 2... 37 34 65 29 98 7 333 4 82 2... 32 41 66 37 74 91 341 425 8 2... 28 31 72 44 2 6 383 447 86 2... 31 32 6 38 9 82 333 455 73 27... 5 46 51 38 76 86 347 464 75 28... 62 64 54 54 2 83 419 534 78 29... 65 72 52 47 98 6 44 557 79 2... 53 58 46 5 91 96 394 554 71 21... 66 59 46 52 95 92 4 569 72 7 Tabellen syner slaktevekter i gjennomsnitt (x) fordelt på kjønn og alder, kor mange vekter som ligg til grunn for gjennomsnittet (n), samt summen av alle slaktevekter i kilo. Sum Hannkalv Hokalv Bukk 1 1/2 år Kolle 1 1/2 år Eldre bukk Eldre kolle slaktevekt n x n x n x n x n x n x n i kilo totalt 17... 23,4 6 28,8 6 46,7 29 41,5 13 74,3 36 56,4 3 6574 12 18... 29,8 5 24,7 13 49,2 31 44,5 8 76, 55 57, 41 8866 153 19... 26,2 24,4 7 47,1 29 39,4 81,2 51 57,1 32 8158 139 2... 25,7 23,9 13 44,5 15 42,7 13 73,6 45 56,5 41 7422 137 21... 25, 9 25,9 8 46,7 31 41, 9 72,5 41 55,7 36 723 134 2... 31,2 5 24,6 7 5,1 15 44,7 9 73,8 18 55,8 3368 64 21... 24,4 19 23,9 14 44,9 43,8 12 77, 23 54,4 17 447 95
Foto: Arnstein Saursaunet Foto: Espen Mills, www.espenmills.no Hjortejakt og forvaltning i etne kommune: Etne kommune består av eit totalareal på 7,4 km 2 og av dette er 24,9 km 2 godkjent som teljande hjortareal. Dei siste 7 åra er det felt 333-44 hjort årleg. Kommunen er delt inn i 63 hjortevald med teljande areal frå 52 dekar til 14584 dekar. Kommunen si målsetting Hovudmål for hjorteforvaltninga i Etne, som vart vedtatt i 28, er følgjande: Hjortebestanden i Etne kommune er stor nok. Skade på innmark og skog skal ikkje auke. Hjorten i Etne skal vera sunn og livskraftig. Høg produksjon til beste for hausting og ein bestand av hjort som er innanfor bæreevna til vinterbeitet er ønskjeleg. Viltforvaltninga i Etne kommune Viltnemnd 21 25 Medlemer Varamedlemer John Kåre Opheim, leiar Per E. Rullestad Reidar Åsbø Einar K. Sævareid Reidar Frette Torbjørn Åsheim Roy Martin Øyjord, nestleiar Albert Inge Rafdal Gisle Eintveit Ingelin Stålesen Møteplan og saksdokument finn du på Etne kommune si heimeside. Etne kommune er medlem av Det Interkommunale Hjorteviltutvalet for Karmøy, Bokn, Haugesund, Tysvær, Vindafjord, Sauda, Suldal, Etne og Sveio. Hjorteviltutvalet har tilbod om sporhund og utfører også jaktoppsyn. E-post: John Kåre Opheim: jok-op@online.no Annbjørg Bue: annbjorg.bue@etne.kommune.no Produkter og tjenester fra Naturdata as: Naturdata as leverer Grunnpakke Sett elg og Grunnpakke Sett hjort. Vi tilbyr kurs i innlegging av data og kurs i tolkning av data. Naturdata tilbyr foredrag om Hjorteviltregisteret. Vi påtar oss innlegging og kvalitetssikring av Sett elgog Sett hjort-data i Hjorteviltregisteret som en konsulenttjeneste. Andre produkter og prosjekter: Natur2 (database for kartlegging av biologisk mangfold). Kommunale hjorteviltplaner. Interregprosjekt knyttet til framtidig forvaltningsstrategi for store rovdyr. Elgprosjektet for Nord-Trøndelag, Bindal og Rissa 2 2. Datakilder: Hjorteviltregistret, Statistisk sentralbyrå og kommunen. Design, layout og trykk: DesignTrykk AS www.designtrykk.no Miljømerket trykksak 241 781 Naturdata as Postboks 7 7898 Limingen tlf. 74 33 53 fax. 74 33 53 - www.naturdata.no