Bakgrunnsdata for forskings- og innovasjonsstrategi i Helse Førde HF

Bakgrunnsdata for forskings- og innovasjonsstrategi i Helse Førde HF Helseføretaka sitt ansvar for forsking og innovasjon... 1 Forsking i helseføretaka som ein del av norsk forskings- og innovasjonspolitikk... 2 Finansiering av forskinga i helseføretaka... 3 Ressursbruk til forsking... 5 Forskingsresultat... 7 Kompetanse... 12 Finansiering av forsking frå dei øyremerka midlane til forsking i Helse Vest... 14 Finansiering av fou frå kjelder utanom Helse Vest... 17 Organisering av FoU-verksemda... 18 Helse Førde sine utfordringar og potensiale for forsking og innovasjon... 19 Helseføretaka sitt ansvar for forsking og innovasjon Forsking er ei av fire hovudoppgåver i sjukehusa, jfr. Spesialisthelsetenestelovas 3-8 og helseføretakslovas 1 og 2. Det må leggast til rette for ulike typar medisinsk og helsefagleg forsking i alle helseføretak. Helseføretaka har fått ei stadig viktigare rolle i den nasjonale forskings- og innovasjonspolitikken. Forsking og innovasjon i spesialisthelsetenesta er omtalt i ei rekkje nasjonale strategiar og planar for helse- og omsorgssektoren og i ulike styringsdokument for spesialisthelsetenesta. I desse dokumenta finn ein både grunngjevingane for forsking i helseføretaka og omtale av kva rolle helseføretaka skal ha i forskinga. Dette vert i korte trekk omtala under. Omfanget av overføring av forskingsmidlar frå Helse- og omsorgsdepartementet (HOD) til sektoren har òg auka mykje. Forsking i spesialisthelsetenesta er avgjerande for å sikre eit kvalitativt godt og oppdatert diagnostikk- og behandlingstilbod til norske pasientar, og ein føresetnad for vidareutviklinga av helsetenesta. Forsking er viktig for at helsetenesta skal halde seg oppdatert i høve til den medisinske utviklinga og for å gjera kritiske vurderingar av etablerte og nye diagnostiske metodar, behandlingstilbod og teknologi og for å ivareta og rettleie pasientane. Ei systematisert forskingsverksemd vil i tillegg danne basis for kvalitetsutvikling i spesialisthelsetenesta, gjennom til dømes etablering av nasjonale medisinske kvalitetsregister, sikring av biologisk materiale 1

(biobankar), utvikling av nasjonale og fagspesifikke kvalitetsindikatorar og innføring av kunnskapsbasert praksis. Sjukehusa har med sin kompetanse og innsyn i diagnostikk og pasientbehandling eit hovudansvar for den pasientretta kliniske forskinga, som i liten grad vert utført av andre forskingsinstitusjonar. Forsking som omfattar utvikling av nye diagnostikk- og behandlingstilbod og vurderer nytte og skade av ulike behandlings- og tenestetilbod må difor vere tett integrert med den kliniske verksemda. Sjukehusa har òg ei særskilt rolle for forsking som bidreg til at resultat frå medisinsk grunnforsking kan overførast til diagnostikk og pasientbehandling. Samarbeid mellom grunnforsking og klinisk forsking er viktig for å teste relevansen av eksperimentelle funn til den kliniske verksemda og bringe røynsler frå klinikken attende til laboratoriet 1. Helseføretaka har dei siste åra fått eit tydeleg mandat når det gjeld innovasjon. Helse- og omsorgsdepartementet har saman med Nærings- og handelsdepartementet ei tiårig satsing (2007-2017) på behovs- og forskingsdriven innovasjon og kommersialisering i helse- og omsorgssektoren. Viktige aktørar i satsinga er dei regionale helseføretaka, InnoMed, Innovasjon Norge, Norges forskingsråd og Helsedirektoratet. Satsinga inkluderer innovasjon innan IKT og medisinsk-teknisk utstyr og innovasjon. Behovet er grunna på store samfunnsutfordringar som kroniske sjukdomar, ei aldrande befolkning, og betre samhandling mellom tenestenivåa og personellbruk 2. På bakgrunn av dette er det uttrykt klare forventningar om auka forskingsbasert og behovsdriven innovasjon i bestillingane (styringsdokumenta) til helseføretaka Forsking i helseføretaka som ein del av norsk forskings- og innovasjonspolitikk Betre helse og helsetenester er eit av dei fem tematisk priorterte områda i Regjeringa sin forskingspolitikk, jamfør Meld. St. 30 (2008-2009) Klima for forsking og Meld. St. 18 (2012 2013) Lange linjer kunnskap gir muligheter. Langtidsplan for forsking. Regjeringa har fire tversgåande målsetjingar for norsk forsking, som dermed òg gjeld for forskinga i føretaka: Vélfungerande forskingssystem, høg kvalitet i forskinga, høg grad av internasjonalisering, og effektiv bruk av forskingsressursane og resultata. 1 http://www.regjeringen.no/nb/dep/hod/tema/helseforskning/forskning-i-helseføretakene-- organiserin.html?id=585593 2 http://www.regjeringen.no/nb/dep/hod/tema/sykehus/innovasjon.html?id=446496 2

Figur 1: Mål for norsk forsking. (Kjelde: Kunnskapsdepartementet, i Meld. St. 30 (2008-2009): Klima for forskning) På same måte som innan forsking og innovasjon i andre sektorar, og internasjonale trendar, er det klare føringar for at forsking og innovasjon i helseføretaka i større grad gå føre seg i tverrfaglege og tverrsektorielle miljø i og utanom helsesektoren. Dette er til dømes svært tydeleg i den store nye EU-satsinga Horizon 2020 3, der Noreg bidreg med betydelege midlar. Dette viser òg ei utvikling mot at ein større del av dei nasjonale forskingsmidlar vert utlyste gjennom EU, og at det vert forventa at forskarar i ulike land i større grad er aktive i konkurransen om desse midlane. Dei same trekke ser ein i dei heilt nye oppfølgingsrapportane (november 2013) som er kome på bakgrunn av NFR si evaluering av biologi, medisin og helsefag i 2011 4. Finansiering av forskinga i helseføretaka Helse- og omsorgsdepartementet finansierer forsking i helseføretaka gjennom to kjelder: 1. Basisløyvinga, som skal gjere føretaka i stand til å utføre verksemda heimla i lova og realiserer helsepolitiske mål, mellom anna forsking. 2. Øyremerka midlar til forsking. Desse vert forvalta av dei regionale Samarbeidsorgana mellom helseføretaka og universiteta 5. Dei øyremerka midlane består av eit basistilskot og ein resultatbasert del. I tillegg kan RHFa vedta bruk av strategiske midlar ut over dette. I HV har styret sett av eigne strategiske midlar innan rus og psykisk helse, som vert forvalta av Samarbeidsorganet mellom Helse 3 http://ec.europa.eu/research/horizon2020/index_en.cfm Kort norsk omtale: http://www.forskningsradet.no/no/arrangement/bergen_horisont_2020 Na_er_vi_i_gang/1253990439098?l ang=no 4 http://www.forskningsradet.no/no/nyheter/vil_gjennomfore_strukturelle_endringer/1253990692810/p1174 467583739?WT.ac=forside_nyhet 5 http://www.nifu.no/files/2013/09/nifurapport2013-24redusert.pdf 3

Vest, Universitetet i Bergen og Universitetet i Stavanger. I dette dokumentet vert desse midlane omtalt under kategorien øyremerka midlar. Det vert venta at helseføretaka, som andre forskingsinstitusjonar, søkjer om forskingsmidlar frå eksterne kjelder som Kreftforeningen, Extrastiftelsen, Norges Forskingsråd og EU. Figuren under viser kjeldene for norsk fou-finansering innan helse i 2011 og kven som mottek desse midlane. Figur 2: Driftsutgifter til FoU i fagområdet medisin og helse i 2011 i Noreg (til venstre), kven som tek i mot desse midlane, og HOD og helseføretaka sin plass her (Kjelde NIFU 6 ) Som det går fram av figuren er HOD den største finansieringskjelda, der mesteparten kjem frå basisfinansieringa til helseføretaka. I tillegg til basisløyving og øyremerka tilskot går det midlar direkte til ulike kompetansetenester og definerte funksjonar. Dei fleste midlane går til universitetssjukehusa. Forskingsrådet (NFR) og andre eksterne finansieringskjelder står for ein avgrensa del av finansieringa. Figuren syner òg den sentrale rolla helseføretaka har for FoU innafor medisin og helse. 6 Her henta frå Norges Forkningsråd, presentasjon infomøter HelseOmsorg 21 http://www.forskningsradet.no/prognett-helseomsorg21/dokumenter/1253985487342 4

Figur 3: Finansieringskjelder for helseføretaka sin finansieringsstruktur for forsking i 2012, helseføretak med universitetssjukehus-funksjon og dei andre helseføretaka. Prosent. 7 100 % 90 % 80 % 70 % 60 % 50 % 40 % 30 % 20 % 10 % 0 % Andre eksterne Norges forskningsråd Øyremerka tilskot, inkl eigme midlar frå RHFet Basisbevilgning Figuren viser at de mindre helseføretaka i mykje mindre grad enn dei store sjukehusa får del i dei øyremerka midlane og i midlane frå NFR. Derimot oppnår dei ein like stor del som dei større føretak i andre eksterne midlar. Ressursbruk til forsking Eit av måleparametrane som vert nytta av Helse- og omsorgsdepartementet er ressursbruk til forsking. Helseføretaka både offentlege og private ideelle rapporterer årleg ressursbruk til NIFU 8. Rapporteringsgrunnlaget er driftskostnader til forsking som er rekneskapsført i føretaka, som omfattar både ressursar frå basisløyving, øyremerka tilskot og eksterne finansieringskjelder. Desse data kan nyttast som grunnlag for å vurdere korleis eit einskilt føretak står i høve andre, og i kva retning sektoren går i høve til den lovpålagte oppgåva nemnt over. Figur 4: Ressursbruk til forsking i mindre føretak (millionar kr) og totalbudsjett, lovpålagte oppgåver i milliardar kr 2009-12 (kjelde: NIFU) 7 http://www.nifu.no/files/2013/06/nifurapport2013-19.pdf 8 Nordisk institutt for studier av innovasjon, forsking og utdanning. http://www.nifu.no/statistikk/helseføretak/ http://www.nifu.no/files/2013/06/nifurapport2013-19.pdf 5

Kostnader til FoU i mill. kr. Helse Førde HF 50 45 40 35 30 25 20 15 10 5 0 3,5 3,5 Nordla ndssyk ehuset Sykeh uset Telem ark HF 2,9 Helse Fonna HF 3,9 Sykeh uset i Vestfo ld HF Vestre Viken HF Helse Nord- Trønd elag HF Helse Førde HF Helse Møre og Roms dal HF Helse Finnm ark HF Helgel andssy kehus et HF Harald splass diakon ale sjukeh us 2009 16,2 16,8 10,6 27,6 37,6 23 3,5 5,9 5 2,2 8,8 2010 19,5 16,8 14,3 21,6 38,5 27 5,9 8 5 2,6 10,1 2011 21,5 22,3 13,3 25,2 37,6 25,5 6,4 7,7 2,4 2,9 11,2 2012 23,3 25 15,2 35,3 45,6 23,3 7,9 9,3 6,3 2,2 8,3 tot.kostn (mld. kr) 3,5 3,5 2,9 3,9 7,1 2,5 2,3 4,9 1,7 1,5 0,7 7,1 2,5 2,3 4,9 1,7 1,5 0,7 8 7 6 5 4 3 2 1 0 Figur 4 syner korleis ressursbruk til forsking fordeler seg i perioden 2009 til 2012 og byggjer på data rapportert frå helseføretaka til NIFU. Stolpane i figuren indikerer millionar kroner brukt til forsking medan den lilla lina markerer totale driftskostnader for lovpålagte oppgåver ved føretaka. Tanken er her at dei totale driftskostnadene skal danna bakgrunn for lesinga av dei konkrete forskingstala. Helse Førde HF sin ressursbruk i høve til totale driftskostnader syner ein positiv tendens. I tråd med nasjonale føringar har føretaket synt ein jamn vekst i ressursbruken i perioden. Figur 5 syner ressursbruken i HFD til forsking i prosent av totale driftskostnader, samanlikna med andre mindre helseføretak: 6

Figur 5: Ressursbruk til forsking av totalbudsjett 2012, prosentvis, mindre helseføretak 1,3 0,9 0,9 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5 0,6 0,7 0,7 Kjelde: NIFU Stortinget har vedteke at Noregs samla utgifter til forsking og utvikling skal aukast til 3 prosent av BNP innan 2010, av dette 1 prosent av BNP frå offentlege kjelder 9. Ut frå dette er målsetjinga både i Helse Sør-Øst og Helse Midt at dei mindre føretaka skal bruke 1% av driftskostnadene til forsking og innovasjon. Universitetssjukehusa brukar meir ressursar. Forskingsresultat Per i dag måler ein resultat av forsking i helseføretaka gjennom to hovudparameter, avlagte doktorgrader og vitskaplege publikasjonar. I dette avsnittet skal ein sjå nærare på publiseringsaktiviteten i Helse Førde HF. Datagrunnlaget for 2013 omfattar resultat til og med 1. november 2013 registrert og kvalitetssikra i registreringssystemet CRIstin 10. Figur 3 syner talet på vitskaplege artiklar frå 2008 og fram til i dag. Med det avgrensa tal forskingsprosjekt HF er involvert i, 9 St.meld. nr. 20 (2004 2005) Vilje til forskning, St.meld. nr. 30 (2008-2009) Klima for forskning, Meld. St. 18 (2012 2013), Lange linjer- kunnskap gir muligheter 10 Rapporteringsfrist for vitskapleg publisering 2013 til HOD er 1. april 2014. Fleire publikasjonar vert lagt til lista. CRIStin er ei lovheimla eining som mellom anna skal samle og dokumentere kvalitetssikra data om vitskapelig publisering etter funksjonskrav og rapporteringsspesifikasjonar fastsett av Kunnskapsdepartementet og Helse- og omsorgsdepartementet http://www.cristin.no/ 7

vil det vere ein del tilfeldige variasjonar i tal på artiklar frå år til år. Publiseringsresultata vil vidare variere alt etter kva fase aktuelle FoU-prosjekt er i. I eit doktorgradsprosjekt vil publiserte artiklar i hovudsak kome mot slutten av stipendperioden, eventuelt etter avlagt PhD. Figur 6: Tal på artiklar frå Helse Førde 2008 til 1. november 2013: 23 18 19 9 11 13 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Inneverande publiseringsår Figur 7 under syner kvar dei ulike vitskaplege artiklane som hittil er registrerte og godkjende per 1. 11. i inneverande år er publiserte. Ein ser her to dimensjonar i same figur. Venstre akse syner Helse Førde sin relative innsats per artikkel uttrykt i prosent, og den høgre markerer kor mange medforfattarar kvar artikkel har. Dette gjer at ein kan identifisere at forskinga i HFD går føre seg i både store samarbeidsprosjekt venstre side av figuren og i mindre, reint lokale miljø som ein ser til høgre i den same figuren. Publikasjonen heilt til venstre er eit arbeid med 19 medforfattarar der Helse Førde HF står for 5,3 prosent av arbeidet. Heilt til høgre ser ein at det er ført opp ein artikkel med tre forfattarar totalt der alle desse har Helse Førde-adresse. Figuren syner òg tidsskrift-titlar der HF-tilsette har publisert i 2013 (N=19) 8

Figur 7: Tilhøvet mellom forfattardelar med HFD-adresse og tal på forfattarar per artikkel. 2013, per 1. november 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 19 10 8 7 7 6 6 16 4 4 4 4 10 10 4 2 6 8 3 20 18 16 14 12 10 8 6 4 2 0 Forfattardelar, prosent Tal på forfattarar pr artikkel Publiseringsåra 2010 og 2013 Det er naturleg at publikasjonsresultat og doktorgradsproduksjon varierer frå år til år, men somme år peikar seg ut særskilt positivt. I dette avsnittet har ein valt å sjå nærare på publiseringsåret 2010 og 2013, til og med 1. november. Det som kan vera interessant å observera ut frå publiseringsdata for Helse Førde i 2013 er knytt til strategidokumentet sitt ambisjonsnivå kring nettopp publisering. Ein er kjend med at det vil koma til fleire publikasjonar i registreringssystemet Cristin enn det ein har per i dag, men eit førebels tal på 19 vitskaplege artiklar er ikkje langt unna toppåret 2010, då Helse Førde produserte 23 vitskaplege artiklar. Det er difor grunnlag for å halda på ambisjonsnivået som vert signalisert gjennom strategidokumentet. Vidare er det somme andre positive tendensar i datamaterialet. Data frå 2013 syner at det er ein auke i talet på artiklar der første- og sisteforfattar har Helse Førde adresse. Dette indikerer at føretaket i større grad er rusta til å driva eigne prosjekt, og at ein er i ferd med å bygge lokal rettleiarkompetanse. Dette siste er avgjerande for det langsiktige FoU-arbeidet. Dei to tilfella med sisteforfattar frå 2010-statistikken er artiklar der det er ein åleineforfattar på kvar. 9

Mindre føretak og miljø er ofte sårbare med omsyn til ressurspersonar. 2010 markerer eit toppår for publiseringsaktivitet. Fleire av forfattarane på publikasjonane frå dette året er ikkje lenger tilsette i HFD. Dette syner kor sårbare små forskingsmiljø kan vere, og kor viktig stabilisering og rekruttering vert for at ein i framtida skal oppnå tilsvarande resultat. Dei førebelse tala for 2013 syner at dette er mogleg å få til gjennom målretta arbeid. Ein siste dimensjon som er verdt å trekkja fram er at talet på artiklar med internasjonal medforfattar aukar. Dette er ein viktig indikator for det målretta arbeidet med internasjonalisering i eit lokalt perspektiv, men er jamvel noko ein vert målt på i Helse- og omsorgsdepartementet sitt målesystem. Det er difor viktig at ein arbeider strategisk på dette feltet. Figur 8: Artiklar 2013 (N=19) uttrykt med namn på tidsskrift. Fargekode markerer artiklar med HFDadresse på fyrste og sisteforfattar og artiklar med internasjonal medforfattar Fyrsteforfattar Sisteforfattar Int.medforfattar Scand J Rheumatol Obesity Surgery Sykepleien Forskning Journal of Orthopaedic Surgery and Research Counselling and Psychotherapy Research Obesity Surgery American Journal of Psychiatric Rehabilitation Ticks and Tick-borne Diseases BMC Health Services Research Obesity Surgery American Journal of Ophthalmology BMJ Open Journal of Public Health Immunobiology Public Health Action Journal of Rehabilitation Medicine Journal of psychotherapy integration Health and Quality of Life Outcomes Rheumatology 10

Figur 9: Artiklar med HF-adresse 2010 (N=23) 11 uttrykt med namn på tidsskrift. Fargekode markerer artiklar med HFD-adresse på fyrste og sisteforfattar og artiklar med internasjonal medforfattar Fyrsteforfattar Sisteforfattar Int.medforfattar Acta Obst et Gynecol Scand Tidskrift D n l f Am J Surgery Radiotherapy and Oncology Norge Barnevern Psychotherapy Research Scand J Urology and Nephrology Disability and Rehab Journal of Molecular Diagnostics Journal of Clinical Psychiatry Acta Ohpthalmologica 11 Publikasjonane i J Comp Social Work og Acta Obst et Gynecol Scand har berre ein forfattar. 11

Kompetanse Doktorgrader Helse Førde er registrert med fire avlagte doktorgrader 12 i perioden 2006 til og med 2012 i Helse- og omsorgsdepartementets målesystem. Figur 10: Avlagte doktorgrader Helse Førde 2006-2012 (Kjelde: NIFU) 2 1 1 0 0 0 0 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 12 Kriteriet for at ein doktorgrad kan rapporterast, er at 50 prosent eller meir av kandidaten sitt doktorgradsarbeid er utført ved eller finansiert av institusjonen. Normalt vil arbeidsforhold og finansiering gå fram av rettleiingskontrakten. Det er kandidatens ikkje rettleiars arbeidsstad og arbeidsinnsats som er kriteriet for doktorgradens tilknyting til institusjonen. Arbeidet med doktorgraden kan vere både internt og ekstern finansiert. 12

Figur 11: Personar med doktorgrad tilsette i HFD, 2010 og 2013 14 12 10 8 6 4 2 0 Fag- og utviklingsavd Psykisk helsevern Kirurgisk klinikk Medisinsk klinikk 2010 2013 HFD hadde i 2010 registrert elleve tilsette med doktorgrad. Fem av desse var ved medisinsk klinikk, fire ved Kirurgisk klinikk og to ved Klinikk for psykisk helsevern. Føretaket hadde i 2010 fire tilsette som var i doktorgradsløp. To av desse var tekne opp som PhD-kandidatar, ein var fullfinansiert frå Helse Vest. I 2013 er det registrert 13 personar med doktorgrad i HF. Som det går fram av figuren over er det ein nedgang i tal personar med doktorgrad i Kirurgisk klinikk. Årsaka er avgang grunna alder. Doktorgrads- eller postdoktorløp Pr november 2013 har HFD ni tilsette som enten er teke opp i eit doktorgradsprogram eller som har utvikla eit doktogradsprosjekt. Fire av desse er fullfinansierte PhD-stipendiatar som er tekne opp i PhD-program, tre av dei er i sluttfasen. Dei fem andre er godt i gang med doktorgrads-prosjektet, har søkt HV og andre kjelder om PhD-stipend eller anna fullfinansiering, utan å nå opp. Desse personane har pr 2013 delfinansiering frå HF, HV og andre kjelder, og søkjer jamt om finansiering. Fleire har publisert sin første artikkel. I tillegg til desse ni er det ein person som har permisjon frå stillinga si og er tilsett som PhD-stipendiat ved UiB. 13 Vedkommande har 5% stilling i HFD, har kontorplass i HFD og er ein del av det lokale miljøet, og er derfor inkludert i tabellen under. I tillegg har HF tre postdoktor-stipendiatar. Tematisk er dei fleste PhD- eller postdoktor-prosjekta innan overvekt eller rus og psykisk helse. Prosjekta som ikkje har denne tilknytinga har alle eit nasjonalt og/eller internasjonalt nettverk. Dei 13 Vedkommande er finansiert av Fondet for fysioterapi og i tråd med retningslinjene for tildeling av PhDstipendet er i tilsett ved UiB. 13

fleste doktorgrads- eller postdoktorprosjekt har frå 3-6 års varighet. I tillegg kjem ein planleggingsog utviklingsfase av prosjektet før oppstart, som kan gå over fleire år. Figur 12: Oversikt over personar i doktorgrads- eller postdoktorløp i HFD, 2013. Overvekt Rus og psykisk Samhandling Anna Totalt helse I doktorgradsløp 2 1 2 5 PhD-stipendiat 2 1 2 5 Postdok 2 1 3 Totalt 6 3 2 2 13 Alle klinikkane har PhD- eller postdoktor-prosjekt. Følgjande yrkesgrupper er representerte: Lege (5), psykolog (2), sjukepleier (3), fysioterapi (1), sosionom (1), samfunnsøkonom (1). Rekruttering av tilsette med doktorgrad og tilrettelegging for at tilsette kan ta doktorgrad gjev meir forsking, betre kvalitet i forskinga, betre kompetanseoverføring samt betre måloppnåing. Mastergrad Ei mastergrad er eit ei kompetanseheving som òg inneheld ein mindre forskingskomponent. Forskingskomponenten i eit masterprogam kan vere støtteverdig med prosjektmidlar dersom denne er av tilstrekkeleg kvalitet og forskingsrelevant for HFD. Talet på tilsette med mastergrad har auka, og bidreg til å sette fokus på betydinga av kompetanse innanfor alle kliniske yrkesgrupper i føretaket. Høgskulen i Sogn og Fjordane er ein viktig samarbeidspartnar og tilbyr masterutdanningar innanfor fleire fagfelt. Forholda ligg godt til rette for å arbeide for eit kontinuerleg utdanningsløp frå master til doktorgrad. I 2010 kartla vi 16 tilsette som var under utdanning, fordelt på alle klinikkane. Registrerte personar i masterløp er om lag det same i 2013. Finansiering av forsking frå dei øyremerka midlane til forsking i Helse Vest I dette avsnittet vil ein sjå nærare på den interne konkurransen i helseregionen om dei øyremekra FoU-midlane. Dei øyremerka midlane frå Helse Vest (HV) vert forvalta av Samarbeidsorganet mellom HV, Universitetet i Bergen og Universitet i Stavanger. Dei vert fordelte slik at ca. 75 % av midlane vert lyst 14

Søknader Innvilga Søknader Innvilga Søknader Innvilga Søknader Innvilga Søknader Innvilga Søknader Innvilga Søknader Innvilga Søknader Innvilga Søknader Innvilga Søknader Innvilga Helse Førde HF ut ope i alle heleføretaka, og er såkalla opne eller konkurranseutsette midlar. Om lag 25% av dei øyremerka midlane vert nytt til ulike strategiske tiltak i regionen. Nokre av HV-styret har i tillegg tildelt midlar til to større strategiske satsingar, psykisk helse og rus. Desse midlane vert også forvalta av Samarbeidsorganet. 14 Dei ope utyste forskingsmidlane i Helse Vest Dei opne midlane vert utlyste ein gong årleg. Ein kan søkje om PhD-stipend, postdoktorstipend, korttidsstipend eller ulike typar fleirårige prosjekt. Det pleier å komme inn rundt 300 søknadar tildelt etter kriteria vitskapleg kvalitet (vekta 70%), relevans (vekta 30%). Under er oversikt over tal søknader til dei opne midlane frå dei mindre helseføretaka i HV, og tal innvilga søknader. Figur 13: Tilhøvet mellom innsendte og innvilga søknader til Helse Vest 2005-14 fordelt på Helse Førde, Helse Fonna og private, ideelle institusjonar. 25 20 15 10 5 0 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Helse Førde Helse Fonna Private, ideelle institusjonar Figuren syner ei rekkje interessante moment for HFD sett opp i mot Helse Fonna HF og dei private, ideelle sjukehusa, der Haraldsplass dominerer når det gjeld forsking. For det fyrste ser ein at HFD har teke del i konkurransen om eksterne midlar gjennom heile perioden. For det andre ser ein ei positiv utvikling mot slutten av tidsserien. I starten av perioden finn ein fleire år med svak utteljing for alle dei tre inkluderte aktørane i figuren. HFD har i perioden satsa tungt på styrking av støtteapparat for nettopp desse prosessane. Tendensen i materialet er at det har vore eit vellukka grep. I ein hard konkurranse har ein lagt seg på ei line der 14 Nærare omtale: http://www.helse-vest.no/aktuelt/nyheter/documents/a%20- %20Forskningsstrategi%202012%20-%202015.pdf 15

alle søknader skal utformast i dialog med Senter for helseforsking og der søkjar eller miljø har fått tilbod om fagleg og administrativ støtte. At 25% av dei innsende søknadene er i innvilga dei siste åra, er gode tal for den lokale FoU-aktiviteten. Både for 2012 og 2013 har HFD lukkast i å få tilslag på postdok-midlar. Resultat av dette let seg allereie identifisere i publiseringsstatistikken. Strategiske midlar i Helse Vest Om lag 25% av dei øyremerka midlane vert nytt til strategiske tiltak: Tematiske strategiske satsingar i HV, støtte til EU-søknader, belønningsmidlar for doktorgradar, og Kompetansesenter for klinisk forsking i HV, som m.a. bidreg med statistikkstøtte. Dei tematiske strategiske satsingane kan gå til forskingssterke eller forskingssvake områder. Dei kan nyttast til miljø- og nettverkskbygging, drift og støtte til prosjekt til dømes til oppstart eller delfinansiering av prosjekt osb. Midlane skal som hovudregel ikkje nyttast til fullfinansiering av PhD- eller postdoktorstipend, men heller for å kunne posisjonere seg til å konkurrere om dei opne midlane og eksterne forskingsmidlar. På bakgrunn av ei større søknadsrunde i 2008-2009 har det dei siste 5 åra har det vore strategiske forskingssatsingar innanfor mange områder. Kvar av desse satsingane har fått tildelt mellom 1,5 og 2 mill/år: 1. Medisinsk billeddiagnostikk 2. Helsefag 3. Nevroforskning og bevegelsesforstyrrelser i relasjon til eldre 4. Hjerne-kar-slag 5. Fedme, ernæring inkl. kirurgi 6. Muskel- og skjelettlidelser 7. Mindre foretak (Haraldsplass diakonale sykehus, Helse Fonna HF og Helse Førde HF) 8. Prioritering på tvers 9. Teknologisk plattform I tillegg har dette vore strategiske satsingar: 10. Rus (5 mill/år) 11. Psykisk helse (10 mill/år) 12. Samhandling (innført fom. 2010 frå HOD, min 3 mill/år) HFD har på ulike måtar vore aktivt involvert i nokre av desse satsingane: Deltaking på nettverkssamlingar og seminar, deltaking i referanse- og styringsgrupper, innsamling av data og finansiell støtte til prosjekt. Det har lukkast å få tildel delfinansiering av prosjekt frå satsingane innan rus, helsefag, priortering og fedme, ernæring inkl. kirurgi. I tillegg har HFD har fått fullfinasiert eit PhD-stidend innan rus får dei strategiske midlane. HFD har det siste året også vore aktive i utviklinga av vidareføring av satsinga innan psykisk helse. Nokre av satsingane har hatt utlyst korttidsstipend for oppstart av prosjekt eller artikkelskriving, og det har årleg vore innsendt rundt to søknader om 16

korttidsstipend frå HFD. Det er registert to tildelte stipend av desse midlane. Det er skjedd ei betydleg kompetanseheving i HFD ved hjelp av desse strategiske satsingane. Eit avgrensa tal nye strategiske satsingar vert utlyste i 2014. Prosess knytt til utlysing og tildeling er ikkje klar. Finansiering av fou frå kjelder utanom Helse Vest Harmoniseringa med universitets- og høgskulesektoren gjer at helseføretaka no må arbeide meir målretta og aktivt for å skaffa seg eksterne FoU-inntekter. Utteljing frå konkurransen i Helse Vest er difor viktig for posisjonering i konkurransen om forskingsråds- og EU-midlar. Insentiva i departementets resultatbaserte omfordeling er nokså positive for Helse Vest då ein ikkje berre lenger premierer publikasjonar med internasjonalt samarbeid, men òg samarbeid på tvers av regionar. Auka internasjonalisering som synt i figur 5 i tillegg til regional innsatsfaktor gjer at Helse Vest si utteljing i omfordelinga kan auka. Det er meir samarbeid på tvers av regionane i Helse Vest enn i Helse Sør-Øst. Eit publikasjonspoeng er for inneverande år kalkulert til kr 155.000,- (Denne summen kan auke gjennom dei endringane målesystemet som er nemnde ovanfor). Eit sentralt mål på FoU-aktivitet er ekstern finansiering, og som varsla i Prop. 1 S 15 vil ein frå 2014 få utteljing for ekstern finansiering i Helse- og omsorgsdepartementets nasjonale målesystem for helseforsking. Frå 2013 vil helseføretaka dermed rapportere på ekstern finansiering til forsking 16. HFD har dei siste åra sendt 2-3 søknadar per år til eksterne forskingskjelder, dvs. utanom dei øyremerka midlane i HV (NFR og Extrastiftelsen.) Ein av desse søknadane vart innvilga. HFD har òg fått eksterne midlar frå ei internasjonal kjelde i eit prosjekt der HFD er partnar. Vidare har ein tilsett med bistilling i HFD fått midlar frå NFR gjennom si hovudstilling. Alle dei innvilga søknadane er på prosjekt der HFD samarbeider med HiSF og der det òg er internasjonale partnarar. Dei mindre helseføretaka har generelt hatt svak utteljing i konkurransen om midlar frå Noregs forskingsråd og EU. Dei store forskingsinstitusjonane har lange og tunge tradisjonar og store forskingsmiljø. Det har vore, og er, eit stort løft for mindre institusjonar som Helse Førde fram til at ein no i større grad greier å hevde seg i konkurransen om midlane. For å styrke dei mindre forskingsinstitusjonane er det trong for drahjelp i form av nasjonale og regionale styringssignal, spesifikk satsing på mindre føretak og tilføring av midlar. 15 http://www.statsbudsjettet.no/upload/statsbudsjett_2014/dokumenter/pdf/hod.pdf 16 Det vert gjeve utteljing for ekstern finansiering med10 poeng per tildelt million frå EU og for ekstern finansiering frå Norges forskningsråd med 1 poeng per tildelt million (tilsvarande nivå som i UH-sektoren) 17

Organisering av FoU-verksemda Helse Førde har etablert eit organisatorisk samarbeid med Høgskulen i Sogn og Fjordane (HiSF) for å styrke forsking og innovasjon i begge organisasjonar; Senter for helseforsking (SHSF). SHSF er eit verkemiddel for å oppnå organisasjonane sine mål innan FoU. Samarbeidet er regulert i ein samarbeidsavtale, og blir styrt av ei samordningsgruppe med medlemer frå HFD og HiSF. Ved å samle kompetanse frå begge system har ein etablert eit fagleg miljø som er meir robust enn om begge partar arbeidde åleine. I tillegg har dette gitt eit fundament for støtte og rettleiing til rekruttering og oppfølging av nye forskarar. Senteret har òg viktige funksjonar som rådgjeving og kvalitetssikring av forskingsprosjekt, og tilbyr undervisning og opplæring. Ved at senteret organisatorisk er knytt nært opp til den kliniske lina i Helse Førde, ligg det til rette for tett kopling mellom klinikk, kvalitetsutvikling, forsking og innovasjon. Leiarforankringa gjer at det ligg til rette for styring og prioritering av forskingssatsingar. Den felles-organisasjonen som er utvikla, vil òg kunne inkludere kommunane i Sogn og Fjordane, jfr at styringssignala i samhandlingsreforma òg pålegg kommunane eit forskingsansvar. Senter for Helseforsking er òg eit bindeledd mot forskingsmiljøa andre institusjonar; som Universitetet i Bergen og Stavanger og andre helseføretak. Det ligg til rette for samarbeid om oppfølging av forskingskandidatar som har sitt forskingsløp knytt til desse institusjonane. Senter for helseforsking er framleis ein forholdsvis ny organisasjon, som framleis er i støypeskeia. Det tek tid å gjere seg erfaringar og finne det rette nivået og den rette organiseringa av koordinering, styring og kommunikasjon. Det enkelte forskingsprosjekt skal forankrast i linja og vere leia av ein definert person, jfr.lover og interne kvalitetssystem. Gjennomføringa av det enkelte prosjekt føreset god organisering i planlegging og gjennomføring. I dei aller fleste tilfelle føreset forskingsprosjektet samarbeid i og mellom avdelingar og mellom ulike organisasjonar. Infrastruktur som laboratorium, frysar og IKT er som er som regel avgjerande og føreset òg god organisering. Grunna forskinga sin eigenart, inkludert at prosjekta ofte ikkje er fullfinansierte i første fase, føreset ei vellukka gjennomføring av forskingsprosjekt at ulike deler av organisasjonen handterer desse særtrekka ved forsking. Desse trekka er om mogleg endå meir uttalte ved innovasjonsverksemd. I framlegg til FoU-strategi ved HFD er tematiske forskingsgrupper er eit strategisk grep for å organisere FoU-verksemda. Ei tematisk forskingsgruppe vil ha forskingsprosjekt i ulike fasar og frå ulike avdelingar og fag under ein felles tematisk paraply. Forskingsgruppene skal vere tverrfagleg og relevant for tilsette ved ulike klinikkar. Organisering av tematisk forskingsgruppe har vist seg å vere eit godt grep for å byggje opp eit meir robust forskingsmiljø innan overvekt i HFD. Både faglitteratur og nasjonale og internasjonale føringar peikar òg på dette som ei formålstenleg organisering. 18

Strategien legg opp til to tematiske forskingsgrupper: Folkehelse, livsstil og overvekt Psykisk helse og rus Forskinga innanfor desse miljøa er innanfor viktige nasjonale og regionale satsingar, og miljøa har synt evne til ekstern finansiering og nasjonalt og internasjonalt samarbeid. HFD har grunna si kliniske verksemd, organisering og nettverk gode føresetnader for å drive forsking innan desse felta. Høgskulen i Sogn og Fjordane har i tillegg organisert tematiske forskingsgrupper innan samhandlingsforsking og eldreomsorg. Tematiske forskingsgrupper ved HFD og HiSF skal i tråd med målsetjinga for Senter for helseforsking vere opne for aktuelle forskarar ved både HFD og HiSF. Nye relevante prosjekt og miljø kan i strategiperioden utviklast til nye tematiske forskingsgrupper. Fleire av forskarane vil òg delta i forskingsgrupper organisert av andre fagmiljø i eller utanfor HFD. Helse Førde sine utfordringar og potensiale for forsking og innovasjon Helse Førde har dei siste åra utvikla forskingskompetanse og fått på plass ein infrastruktur for denne aktiviteten. Det er likevel behov for vedvarande høgt trykk på arbeidet med å stabilisere og utvikle det arbeidet som er gjort. I punkta nedanfor er skissert opp nokre utfordringar som styrker ein ser med FoU arbeid i Helse Førde HF. Utfordringar Sjølv om Helse Førde har etablert både kultur og organisasjon for forsking, ser ein mange utfordringar for å vedlikehalde og styrke aktiviteten: 19 Helse Førde HF er eit av dei minste føretaka i landet, og forskingsmiljøet er tilsvarande lite og sårbart med få personar som har seniorkompetanse innan forsking Det er vanskeleg å nå opp i konkurransen om midlar frå regionale og eksterne forskingssatsingar. Eksterne og interne regionale midlar varierer, slik at finansieringsgrunnlaget blir usikkert. Dette blir forsterka av eit lite basisbudsjett. Delen av bruttobudsjettet som vert nytta til forsking er framleis langt mindre enn tilrådd, og tyder på at det er vanskeleg å prioritere denne kjerneverksemda opp mot andre presserande oppgåver. Forsking og innovasjon er framleis i for liten grad ein integrert del i alle delar av den kliniske verksemda, og forsking er ulikt prioritert og lagt til rette for i ulike fagmiljø Forskingskompetente i HF vert varierande grad nytta som ein forskingsressurs Det er trong for meir tverrfaglig klinisk forsking Forskingsmiljøet har for svake støttetenester, især saknar ein bibliotekteneste for FoU. Kapasitet for rettleiing på forskingsprosjekt er avgrensa

Det er behov for å styrke den administrative forskingsleiinga, m.a. for koordinering/kvalitetssikring Utifrå styringssignal, er det behov for auka fokus på internasjonalisering Det er for liten kunnskap om innovasjon og manglande infrastruktur for å fange opp og støtte innovasjonsidear og aktivitetar Styrker Sogn og Fjordane er eit lite fylke der det ligg godt til rette for tette nettverk mellom kompetanseorganisasjonar. Senter for Helseforsking er døme på vellukka samarbeid. Føretaket har fleire forskarar som kan bidra til auka aktivitet ved å etablere stimuleringstiltak og gode rammevilkår. Det er etablert eit formalisert organisatorisk samarbeid med Høgskulen i Sogn og Fjordane gjennom Senter for helseforsking, som m.a. har ført til at ein saman utviklar fleire felles forskingsmiljø/grupper Det er etablert ein infrastruktur for forskingsstøtte og miljø Helse Førde HF har auka tal PhD-kandidatar, og fleire med doktorgrad søkjer seg til HFD enn tidlegare. Det er aukande tal personar med gjennomført mastergrad i Helse Førde HF, og nærleiken til Høgskulen i Sogn og Fjordane gjer det mogleg for vaksne yrkesaktive å gjennomføre dette løpet utan å gå ut av arbeidslivet. Blant desse kandidatane kan det rekrutterast kompetente forskarar Fylket har ein stabil populasjon, som gjer at det ligg godt til rette for epidemiologisk forsking Det er etablert nært samarbeid med kommunane/kommunehelsetenesta, og det er inngått samarbeidsavtale om å utvikle forsking og innovasjon gjennom samhandling. Det er utvikla regionalt samarbeid, både gjennom uformelle og formelle nettverk med universitet og andre føretak på Vestlandet. Internasjonalt forskingssamarbeid på fleire områder Tilsette i helseføretaket når no opp i konkurransen om opne forskingsmidlar i HV dei fleste strategiske forskingssatsingar i Helse Vest har signal om regionalt samarbeid og av relevans for Helse Førde. Vi greier no å nytte potensialet desse strategiske satsingane gjev helseføretaket. Ein av Nord Europas største forskingsbiobank innan sjukeleg overvekt og vellukka lokal strategiske forskingssatsing innan sjukeleg overvekt Ein har fått til auka kursverksemd internt og samarbeid med andre, og ein gjennomfører årlege forskingsdagar. Satsing på tema: fedme og rus, har gitt utteljing i høve forskingsmidlar frå HV Det er i gang fag- og kvalitetsutvikling på fleire felt som kan legge grunnlaget for innovasjon i samarbeid med offentlege og private aktørar. Til dømes: helse- og velferdsteknologi, telemedisin. Innovasjonsprosjekt under utvikling eller i gang innan fleire forskingsmiljø Ein har tett kopling mellom klinikk og forskingsmiljø Ved at det er eit relativt lite og oversiktleg miljø, kan ein lett få til at ressursar frå ulike avdelingar kan bidra og samarbeide 20

Oppsummering og avslutning Forskinga innan helsetenesta gir viktige bidra til auka kunnskap om helse og livsstil, og effektar av behandling og helstenestetilbod. Ved å vere nær knytt til den praktiske kliniske kvardagen, kan helseforskinga bidra til betra tenestekvalitet for brukarane. Helse Førde har hatt ein gradvis aukande forskingsaktivitet i løpet av dei siste åra. Satsinga på ein tematiske forskingsstrategi, som den spesifikke satsinga på fedmeforsking, har vore eit viktig bidrag til å bygge opp eit miljø for forsking. Samorganisering med Høgskulen i Sogn og Fjordane om Senter for helseforsking har vore eit viktig for å styrke forskingsmiljøet og har gitt auka søkjelys på forsking internt i Helse Førde. Det vert viktig å arbeide for å styrke infrastruktur og støtteordningar rundt forskinga i åra framover, slik at ein både kan stabilisere og rekruttere den kompetansen som trengs for å gje grunnlag for vidare utvikling og vekst. Når det gjeld innovasjon er føretaket framleis i startgropa. Opplæring og merksemd på det potensiale ein har, vert viktig område i åra framover. 21