Energi- og klimaplan Jølster kommune

Energi- og klimaplan Jølster kommune \

SAMANDRAG Dette dokumentet er Jølster kommune sin kommunedelplan for energi og klima. Utgangspunktet for planen er eit ynskje om å ha ein reiskap for å sikre heilskapsomsyn i saker som vedrører energi, klima og miljø i kommunen. Dette gjeld først og fremst innanfor kommunen sin eigen aktivitet, men og for å påverke både næring og privathushald elles. Planen vil vere vurderingsgrunnlag for prioriteringar i samband med bygge- og utbyggingssaker. Den vil og fungere som støtte ved sakshandsaming og vedtak i energiutbyggingssaker. Planen vil ta for seg både offentlege og private bygg, næringsverksemd, transport, energiforsyning, og vert integrert i kommuneplanen som kommunedelplan for energi og klima. Planen har fått stønad frå Enova under programmet Kommunal energi og klimaplanlegging og er difor utforma med tanke på dei rammene som gjeld for dette programmet. Planen vurderer historikk og utvikling i energibruk og utslepp, både samla i kommunen og innanfor viktige sektorar. Energidelen er i stor grad basert på resultat frå den lokale energiutgreiinga for Jølster kommune. Miljødata er henta frå SSB, SFT og nettstaden Miljøstatus i Norge. Arbeidet har resultert i følgjande fokusområde for Jølster kommune: Fokusområde 1: Fokusområde 2: Fokusområde 3: Fokusområde 4: Energibruk. Redusere samla energibruk saman med auka energifleksibilitet og omlegging til nye fornybare energikjelder. Klima og miljø. Møte venta klimaendringar på ein planmessig måte og arbeide for ein reduksjon av utslepp som er skadelege for klima eller lokalmiljø. Lokal energiproduksjon. Sikre ei planmessig utvikling av tradisjonell og ny form for lokal energiproduksjon for å ivareta både klima, lokalmiljø og eigne innbyggjarar Desse fokusområda dannar grunnlag for resten av planen. Haldingar. Arbeide for å påverke innbyggjarane sine haldningar og motivere til val av energieffektive tiltak og miljøvennlege løysingar. Planarbeidet har vore gjennomført med Kommuneplanleggar Anne-Grete Nøttingnes som prosjektleiar. Vestnorsk Enøk ved Sigmund Vereide har utforma plandokumentet. Jølster kommune 30 juni 2009 Side 2

INNHALD SAMANDRAG... 2 INNHALD... 3 1 INNLEIING... 4 1.1 BAKGRUNN... 4 1.2 UTGREIINGSPROSESSEN... 4 2 STATUS OG UTVIKLING... 6 2.1 GENERELT OM KOMMUNEN... 6 2.2 ENERGIFORSYNING... 12 2.3 VIKTIGE SEKTORAR... 15 2.4 KOMMUNEN SOM BYGGEIGAR... 21 3 MÅL OG FOKUSOMRÅDE... 22 3.1 VISJON... 22 3.2 FOKUSOMRÅDE I PLANEN.... 22 3.3 MÅL OG AKTUELLE TILTAK... 22 4 PRIORITERTE TILTAK... 27 4.1 TILTAKSLISTER... 27 VEDLEGG A: OPPSUMMERANDE TABELLAR... 29 VEDLEGG B: TABELL OG FIGURLISTER... 32 VEDLEGG C: KART... 33 VEDLEGG D: GRUNNLAGSINFORMASJON... 34 D.1: KLIMA OG MILJØ... 34 D.2: LUFTKVALITET OG LOKALMILJØ... 38 D.3: FORBRUK OG AVFALL... 39 D.4: MILJØFYRTÅRNSERTIFISERING... 39 D.5: NASJONALT OG INTERNASJONALT ARBEID... 40 D.6: ENERGIFORSYNING... 41 D.7: STØNADSORDNINGAR.... 43 D.8: UTBYGGING AV LOKAL ENERGIPRODUKSJON... 44 D.9: AKTUELLE ORD OG UTTRYKK... 46 VEDLEGG E: REFERANSAR... 47 PUBLIKASJONAR/RAPPORTAR ETC... 47 FIRMA/PERSONAR... 47 NETTSTADAR... 47 Side 3

1 INNLEIING 1.1 Bakgrunn Utarbeidinga av kommunedelplan for energi og klima for Jølster kommune tar utgangspunkt i eit ynskje om å sjå alt arbeid med energibruk og eigne bygg i samanheng. Energi og klimaplanen vil definere rammer for vidare arbeid. I tillegg til å definere rammer for eige arbeid, vil planen også legge rammer for anna aktivitet i Jølster. Ein slik delplan vil difor kunne vere ein reiskap for å sikre heilskapsomsyn i alle saker som vedrører energi, klima og miljø i kommunen. Planen vil vere vurderingsgrunnlag for prioriteringar i samband med bygge- og utbyggingssaker og vil fungere som støtte ved sakshandsaming og vedtak i energiutbyggingssaker. Den vil ta for seg både offentlege og private bygg, næringsverksemd, transport og energiforsyning, og vert integrert i kommuneplanen som kommunedelplan for energi og klima. Jølster kommune har fått tilsegn om stønad frå Enova til utarbeiding av ein kommunedelplan for energi og klima for Jølster kommune. Planen er bygd opp for å følgje Enova sine krav til stønad innanfor programmet Kommunal energi og klimaplanlegging. 1.2 Utgreiingsprosessen 1.2.1 Energi- og klimaplanar Enova SF har etablert ei stønadsordning for kommunar som ynskjer å utarbeide energi- og klimaplanar. Planane skal følgje gitte rammer og vil normalt vere basert på den lokale energiutgreiinga for den aktuelle kommunen. I dette tilfellet er planen basert på Lokal energiutgreiing for Jølster 2007. Ein energiplan vil handtere aktuelle spørsmål knytt til energibruk og energiforsyning i ein kommune. Dette gjeld mellom anna planar om utbygging av små kraftverk, fjernvarme og alternative energiløysingar for bygg og anlegg. Ein energiplan kan også omhandle mål for energibruk innan ulike område, eller ordningar for å stimulere til energiøkonomiske løysingar og tiltak. Ein miljø- eller klimaplan har som primær målsetjing å komme fram til systemløysingar som vil redusere utslepp, slik at både den lokale og den globale miljøbelastninga vert redusert. Den viktigaste årsaka til klimagassproblemet er t.d. utslepp av karbondioksid i samband med fossile energiberarar. Det er difor ei tett knyting mellom klimaspørsmål og energibruk. Utslepp av klimagassar oppstår og frå andre kjelder og prosessar enn dei som er knytte til energisystem og ein energiplan vil ikkje nødvendigvis aleine oppfylle målsetjinga om ei reduksjon av utsleppet av klimagassar, verken lokalt eller globalt. Koplinga mellom energibruk og miljøkonsekvensar er ein føresetnad for at energiplanen skal vere til nytte i arbeidet for å redusere klimagassproblemet. Ein oppnår reduserte klimagassutslepp, samstundes med at ein får ein betre utnytting av energien. har status som kommunedelplan og inngår som ein del av kommunen si satsing på arbeid med energi og miljøspørsmål. Arbeidet med planen er finansiert av Jølster kommune og Enova SF. Side 4

Energi- og klimaplanplanen er organisert i tre hovuddelar: Ein oversiktsdel med status, utviklingstrekk og utfordringar. Ein langsiktig plandel med strategiske val og mål for planperioden. Ein kortsiktig plandel med prioriterte tiltak. Planen inneheld ei oversikt over status i kommunen når det gjeld energibruk og utslepp av klimagassar innanfor ulike sektorar, samt omtale og vurderingar av mogelege tiltak for reduksjon av utslepp og energibruk. For den stasjonære energibruken er det tatt utgangspunkt i den lokale energiutgreiinga for Jølster kommune. Andre tal er i hovudsak henta frå SSB, SFT og www.miljostatus.no. 1.2.2 Organisering av arbeidet Jølster kommune v/rådmann Jostein Bye står ansvarleg for arbeidet. Prosjektleiar er Kommuneplanleggar Anne - Grete Nøttingnes * Det er etablert ei eiga arbeidsgruppe med følgjande medlemar: * Jan Ove Flaten, leiar utval for plan og utvikling * Jakob Andre Sandal, nestleiar utval for plan og utvikling * Stig Tveit, privat næringsverksemd (Jølster skisenter) * Kristoffer Frøyen, Ungdomsrådet * Tor Arild Segtnan, Jølster kommune, byggeavdelinga Planutvalet er styringsgruppe for arbeidet med planen. Vestnorsk Enøk ved Sigmund Vereide har stått for datainnsamling og utforming av plandokumentet. Side 5

2 STATUS OG UTVIKLING 2.1 Generelt om kommunen 2.1.1 Fakta Jølster kommune ligg i Sogn og Fjordane og har rundt 2 950 innbyggjarar. Det er kort veg til Førde, byen med størst vekst i fylket, og vi vil vere ein attraktiv stad for både busetnad og næringsutvikling. Pendling er ei aktuell problemstilling, og det stor grad av gjennomgangstrafikk i kommunen. Transportsektoren vil venteleg representere ei utfordring i høve til klimagassutslepp. Jølstravatnet er regulert i samband med kraftproduksjon i Stakaldefossen kraftverk (60 GWh). Dette er det største kraftverket i kommunen pr. dato, men kraftproduksjonen i kommunen vil bli betydeleg auka når bygginga Kjøsnesfjorden kraftverk blir ferdig i 2010 med ein planlagt produksjon på 240 GWh. Det er eit potensiale for småkraftutbygging, og berre 1/6 er allereie realiserte. Kommunen har eit aktivt skogbruk og det er eit stort potensiale for auka bruk av bioenergi. Bustadstrukturen er i hovudsak prega av einebustadar. Etter gammalt er busetjinga spreidd med noko konsentrasjon i kommunesenteret Skei og Vassenden. Energiutgreiinga viser ein samla bygningsmasse på ca. 210 000 m². Samla energibruk er på 45 GWh, med fordeling 23 GWh til hushald, 8 GWh til primærnæring, 12 GWh til tenesteyting og 2 GWh til industri. Den skisserar eit sparepotensiale på 5,7 GWh. (Normtal) Figur 1: Kommunen Side 6

2.1.2 Miljøfond Jølster Kommune ynskjer å starte opp eit eige miljøfond for kommunen. Det skal hjelpe til med finansiering av tiltak som kan fremje miljøfaktorar som gjev betre livskvalitet for innbyggjarane. Dette vil spesielt gjelde tiltak knytt til alternative energiformer og fornybar energi. Det må opprettast eit eige prosjekt for finansiering og utarbeiding av eigne vedtekter for fondet Kven som kan søke, søknad sum og godkjenningar vil ein komme tilbake til i dette prosjektet. Som finansiering har gruppa for utarbeiding av kommunedelplanen energi og klima foreslått å bruke nokre av pengane som kjem frå Kjøsnesfjorden Kraftverk frå 2010. Dette vil gi ein god symbol effekt. 2.1.3 Karbonavtrykk I kommunen vert det til saman sloppe ut ca 32 000 tonn CO 2 ekvivalenter kvart år. Produksjon av rein elektrisk kraft vil samstundes bidra positivt for å redusere utsleppet av klimagassar. I dag vert det produsert ca 150 GWh/år, men dette vil ake med ca 225 GWh/år når Kjøsnesfjorden kraftverk vert sett i drift i 2010. I tillegg er det under bygging eller prosjektert kraftverk med ein samla årleg produksjon på minimum 50 GWh. Ved å nytte SFT sin nøkkel for kjøp av klimakvoter kan ein berekne netto bidrag for kommunen. Denne er for tida på 50 gram CO 2 ekvivalentar for kvar kwh. Mykje CO 2 vert også bunden i skog og skogbotnen. Denne verknaden har vist seg vanskeleg å talfeste for Jølster sin del. På landsbasis vil ca 50% av CO 2 utsleppa bli bunden av tilvekst av skog. For Jølster vil dette tilsvare ca 7 500 tonn CO 2 kvart år. På grunn av god tilvekst er dette estimatet sannsynlegvis lågt. Verknad CO 2 ekvivalente el. produksjon Dagens el. Produksjon (150 GWh/år) Inkludert Kjøsnesfjorden (375 GWh/år) Inkludert Kjøsnesfjorden og anlegg under bygging (425 GWh/år) 24 500 tonn 13 250 tonn 10 750 tonn Verknad binding i skog 7 500 tonn 7 500 tonn 7 500 tonn Netto utslepp i CO 2 ekvivalente 17 000 tonn 5 750 tonn 3 250 tonn 2.1.4 Klima og klimaeksponering Meteorologiske data Tabellen nedanfor inneheld data for Jølster, henta frå www.yr.no Talet på graddøgn er utrekna på grunnlag av klimadata for perioden 1961 1990 og med ein basistemperatur på 17 Stad Middeltemperatur [ C] Nedbør [mm] Graddøgn Jølster 3,5 1760 4945 Tabell 1: Klimadata normalverdiar Side 7

Flaumfare Enkelte vassdrag kan vere utsett for flaum. Det skal gjerast ei vurdering/ takast omsyn til flaumfare i samband med nybygging i område der dette kan vere aktuelt. Områda langs Jølstra vert vurdert til å være lite utsett for flaum sidan Jølstravatnet har ein flaumdempande effekt og elva renn med stor fart og raskt leier vekk flaumvatn. Stardalen har ein flat dalbotn, og låg fart på vatnet i elva gjer at det vert avsett lausmassar. Oppdemming av vatnet på grunn av lausmassar eller sørpe kan medføre skadar på eigedom og at delar av bygda vert avskåre frå resten av kommunen. Det er difor viktig at avsetningar vert fjerna før dei forårsakar fare for oppdemming. Topografien i kommunen gjer at dei fleste elvane og bekkane har eit relativt lite nedslagsområde og raskt vil fløyme over ved store nedbørsmengder og/eller rask smelting av snø. Bratt terreng gje at vatnet raskt renn inn i hovudvassdraga slik at ein ikkje kan forvente store flaumar som oversvøymer eller truar mange bygg. I tettbygde strøk er mange bekkar lagt i rør. I periodar med stor vassføring medfører dette ein fare for at leidningsnettet ikkje tek unna alt vatnet. Tilsvarande også om inntaka er heil eller delvis tildekt. Det har vore tilfelle kor dette har medført at vatnet har kome på avvegar og gjort skade på eigedom. Auka nedbørsintensitet på grunn av klimaendring vil auke dette problemet. Sjølv om flaum i mindre vassdrag vert vurdert som eit lite problem for kommunen som heile, er det eit stort problem for dei som er i fare for å bli råka av slike flaumar. Tiltak som verkar flaumdempande, til dømes kraftutbygging vert i denne samanhengen vurdert som positivt. Det største problemet knytt til flaum er vurdert til å være graving og flytting av lausmassar i vassdraga. For å redusere faren for skadar er det difor viktig at NVE held fram med si elveforbygging i vassdrag kor dette kan medføre skade på natur eller bygg. Raseksponering Delar av Jølster kan vere utsett for ras. Det skal gjerast ei vurdering/ takast omsyn til rasfare i samband med nybygging i slike område. I følgje NGU sine skredkart er kommunen mest utsett for stein- og snøskred. Kartet er utarbeid med datamodellar som ikkje tek omsyn til lokal topografi, slik at nokre sikre områder feilaktig vert stempla som usikre. Det er i stadanalysen for Jølster kombinert data frå NGU med eigne helningsdata og laga litt betre skredkart for kommunen. Potensielle fareområde er i all hovudsak knytt til de steile fjellsidene ned mot Kjøsnesfjorden og Jølstravatnet, samt til bratte og tronge daler. Det er i tilegg fokusert ekstra på tettstadane Skei, Ålhus og Vassenden. Desse indikerer: På Skei at områda både sør og nord for eksisterande bustadfelt på austsida av Jølstravatnet kan være områder som har liten skredfare. Tilsvarande vil dalbotnen og den nedre del av lia mot nordvest være områder som har liten skredfare. Generelt gjør de bratte omkransende fjellsidene alle områder meir eller mindre skredutsette i forhold til stein-, jord- og snøskred. På Ålhus at områda nord og vest for butikken / Eikåsgalleriet, samt områda nord for Hegrenesåsen kan være områder som har liten skredfare. Tilsvarande har dalbotnen områder som har liten skredfare. På Vassenden at områda på sørsida av Jølstravatnet og Jølstra, er areal som har Side 8

liten skredfare. Områda består av dyrka mark og ein god del offentleg bygningar. De øvre områda på nordsida av Jølstra og nord for bustadfelta, er vurdert til å ha stor skredfare. Det meste av bygging skjer i regulerte område. For desse områda er tryggleiken vurdert som del av planarbeidet. Eigedommar utanfor regulerte område vert vurdert i kvart enkelt tilfelle, og om naudsynt vert det kravd vurdering frå skredfagleg ekspertise. Figur Kart over stein- og snøskredfare frå Stadanalyse for Jølster 2008 og bygd på NGU sine skreddata 2.1.5 Planstatus Energi- og klimaplanen har status som kommunedelplan. Planen inneheld mål og strategi for perioden 2009 2014 og prioriterte tiltak for det neste året. Planen må sjåast i samanheng med andre kommunale planar: Kommuneplan for Jølster kommune 1999-2010 Kommuneplan, samfunnsdel 1999-2010 Strategisk næringsplan (Mål og strategiar for ny næringsutvikling i Jølster med handlingsprogram 08) Økonomiplan for Jølster kommune Lokal energiutgreiing for Jølster kommune Side 9

Folkesetnad og bustadstruktur Folketalsutviklinga går fram av følgjande tabell basert på tal frå SSB: År 1996 2001 2006 2011 2016 Folketal 2 960 2 968 2 959 2 916 2 950 Årleg endring (middel) 0,1 % -0,1 % -0,3 % 0,2 % Hushald 1 104 1 151 1 232 1 289 1 396 Pe rs onar pr. hus hald Kommunen 2,68 2,58 2,40 2,26 2,11 Fylket 2,62 2,51 2,49 2,42 2,37 Landet 2,35 2,29 2,28 2,25 2,21 Tabell 2: Folketalsutvikling for kommunen Folketalet i Jølster har i snitt vore stabilt frå 1996. SSB legg ei stabilisering av folketalet til grunn i sine framskrivingar. Gjennomsnittleg husstandsstorleik ligg litt over fylkes- og landssnittet. Dette tilseier ein energibruk pr. husstand litt over landsgjennomsnittet. Vi legg til grunn ei tilsvarande framskriving av noverande utvikling i energibruk pr. husstand - så lenge vi ikkje reknar effekt av særskilte tiltak for reduksjon av energibruken. 2.1.6 Næringsliv Landbruk, bygg og anlegg, energi, reiseliv og skule har tradisjonelt vore viktigaste næringsgrunnlaget i Jølster. Grafen under syner samansetning av næringslivet samanlikna med fylke og land. Antal sysselsette 100 % 80 % 60 % 40 % Primærnæring Sekundærnæring Tertiærnæring 20 % 0 % Kommunen Fylket Landet Figur 1: Næringsliv Side 10

2.1.7 Bygningsmasse Hovudvekta av bygningsareal er private bustadar. Størts konsentrasjon av bygg er på Skei og Vassenden. Tabellen nedanfor bygger på normtal: Bustader 137 000 m² Kommunale bygg 25 000 m² Andre of fentlege bygg 5 000 m² Private yrkesbygg 46 000 m² Samla bygningsmasse 213 000 m² Tabell 3: Overslag over samla bygningsmasse 2.1.8 Strategiske vurderingar Den viktigaste grunnen til å etablere kommunedelplan for energi og klima for Jølster er å få ein reiskap som sikrar planmessig ressursbruk i saker som vedrører energibruk i eigne bygg. Med utgangspunkt i den generelle samfunnsdebatten er det i dag naturleg at planen i tillegg vert ein reiskap for alt arbeid som vedrører energi, klima og miljø i heile kommunen. Planen set kommunen sine eigne prioriteringar i samanheng med overordna nasjonale mål og vil fungere som støtte for sakshandsaming og vedtak ved framtidige bygge- og utbyggingssaker. Kommunen vil sjølv prioritere arbeid i eigne bygg med utgangspunkt i planen. Dette vil få eit spesielt fokus på tiltakssida. Det er likevel ynskje om at kommunen skal vere ein aktiv pådrivar i høve til andre private og offentlege aktørar. Planen vil vere eit verkemiddel for dette. I høve til arealbruk vil kommunen utnytte dei tilgjengelege verkemidla i plan og bygningslova i samband med både etableringar og reguleringsendringar. Dette gjeld t.d. ved etablering av næring, industri eller nye byggjefelt der det til dømes kan vere aktuelt å lage utbyggingsavtalar med krav til korleis feltet skal byggjast ut med omsyn til energikjelde, topografi og logistikk. I høve til kraftutbyggingar ynskjer kommunen ein godt gjennomtenkt politikk i samband med utbygging av små- og minikraftverk. Det er eit behov for å ha klare retningslinjer som sikrar at alle søknader vert sette i eit større perspektiv, at alle får lik handsaming, at vassdraga sin fleirbruksverdi vert verdsett og at den samla konsekvensen av alle utbyggingar i kommunen vert akseptabel. Samla energibruk i kommunen kan reduserast gjennom tiltak for meir effektiv energibruk, men det er og eit ynskje om tilrettelegging for meir miljøvenleg energibruk. Bruk av energinøytrale varmeløysingar gir større energifleksibilitet og rom for konvertering til nye fornybare energikjelder. I høve til klima og lokalmiljø vil kommunen setje seg mål om reduserte utslepp av klimagassar, luftureining og avfallsmengd innanfor eiga verksemd. Kommunen ynskjer og å bidra til ei berekraftig utvikling innanfor alle sektorar. Landbruket i kommunen er sentralt i arbeidet både som ein stor utsleppskjelde for CO 2, Metan og Lystgass, men også som ein leverandør av biobrensel og elektrisk kraft. Knytt til gardsdrift er det også store mengder lett tilgjengeleg termisk energi som dag ikkje vert nytta. Viktige arbeidsområde er privathushald, transport, industri og kommunen sine eigne bygg. Side 11

2.2 Energiforsyning 2.2.1 Energikjelder I dag er det lett tilgang på el, bio (ved) og olje i Jølster kommune. Industrien er først og fremst representert ved elektrisitet, men det vert også nytta noko olje, gass og bio. Storparten av den resterande stasjonære energibruken er dekka av elektrisitet. For bustadhus vil enkle luft til luft varmepumper normalt vere ei god løysing. For næringsbygg kan det vere god økonomi i å nytte varme frå vatn som energikjelde, både til varme og kjøling. Samanlikning energibruk pr. energiberar 100 % 90 % 80 % 70 % 60 % 50 % 40 % 30 % 20 % 10 % 0 % Kommunen Fylket Landet Avfall, kol, koks Bio Gass Olje El Figur 2: Energibruk pr. energibærar For hushald er biobrensel i hovudsak i form av ved, men estimatet av mengda er usikker. Bruken av varmepumper i private hus er aukande som elles i landet. Alt tyder likevel på at elektrisitet vil dominere stasjonær energibruk også i framtida. 2.2.2 Distribusjonsnett I Jølster kommune er det meste av stasjonær energibruk dekka av el. Sunnfjord Energi har områdekonsesjon for Jølster kommune og eig og driv kraftnettet. Distribusjonsnettet i Jølster er bygd ut med 22 kv høgspentnett der storparten er luftlinjer, men også kabel er nytta. 2.2.3 Lokal produksjon Det vert i dag produsert maks 148 GWh elektrisk energi innanfor kommunegrensene. Mindre enn halvparten av dette vert nytta i kommunen. Det er starta utbygging/planlegging av 50 GWh til. I tillegg til dette er utbygging av Kjøsnesfjorden starta på 225 GWh. Det er lang tradisjon for kraftutbygging i Jølster kommune. Det er stor fokus på utbygging av småkraftverk og kommunen er positiv til slik utbygging. Ofte vil det vere slik at kvart prosjekt i seg sjølv kan synast relativt ukomplisert, men summen av alle utbyggingane i eit område kan likevel verte uheldig. For å sikre at dei ulike prosjekta Side 12

får ei lik handsaming, må det difor vere klare reglar og føringar for sakshandsaming ved konsesjons- og byggjesøknadar for kraftproduksjon. I utbyggingssaker er det viktig at det vert teke omsyn til fleirbruksverdien til vassdraga. Ein må vurdere konsekvensane for rekreasjon, friluftsliv, biologisk mangfald, vassforsyning, energiproduksjon og næringsutvikling opp mot kvarandre. Dette skal i utgangspunktet vere sikra gjennom NVE si sakshandsaming, men det er viktig at kommunen og har ein medviten politikk i høve til dette. Dette gjeld både i høve til eiga sakshandsaming for konsesjonsfrie utbyggingar og i høve til høyringsuttale i konsesjonssaker. For Jølster vil det ved utbygging av vasskraft og distribusjonsnett også vere viktig å vurdere konsekvensar i høve til turisme og rekreasjon som veksande næring i kommunen. Det er noko produksjon av ved i kommunen, både til eksport og eige bruk. Det er eit potensiale for auka uttak av biobrensel, enten til eige bruk eller for eksport ut av kommunen. Dette bør resultere i auka fokus og lokalt engasjement rundt bruk av biobrensel. I 2008 vart det avverka ca. 6500m 3 skog i Jølster medan uttakspotensialet går mot 30 000 40 000 m 3. Ut frå potensialet for uttak av biomasse, synest det å vere grunnlag for å vurdere auka bruk til oppvarming av bygg eller vidareforedling og/eller sal ut av kommunen. Teknologi for å produsere straum av gassar frå husdyrgjødsel er under utvikling, og ein kan forvente at småskalaanlegg vil være tilgjengeleg i løpet av nokre år. I og med at drivhusverknaden av Metan er 21 gonger verknaden av CO 2 vil slik energiproduksjon være miljøvennleg. Kommunen vil difor i utgangspunktet ha ei positiv haldning til slik energiproduksjon. I husdyrrom er det store energimengder tilgjengelig i form av termisk energi. Temperaturen er relativt høg og stabil over året. Den er såleis eit veldig godt temperaturreservoar for varmepumping. Fjerning av overskotsvarme vil også bidra positivt med tanke på dyrevelferd. Tradisjonell tunløysing på gardsbruka gjer at det er relativt kort avstand mellom bustad og dyrerom. Varme kan difor transporterast utan stort energitap, men det er samstundes vanskeleg å eksportere slik energi ut av garden på ein kostnadseffektiv måte. Kommunen kan ikkje sjå at utnytting av denne energikjelda vil medføre negative konsekvensar, og vil difor være positiv til slik utnytting. Det er no og utvikla teknologi og tilpassa småskalaanlegg for å produsere straum av biogassen. Bedrifta Biowaz (www.biowaz.com) i Halden er eit eksempel på utvikling av og sal av denne type anlegg. 2.2.4 Energiflyt Diagrammet under viser korleis energitilhøva er i Jølster kommune: Side 13

70,0 Energiflyt 60,0 50,0 GWh 40,0 30,0 20,0 10,0 Eksport Forbruk dekka med import Forbruk dekka med produksjon i kommunen - El Olje Gass Bio Avfall, kol, koks Figur 3: Energiflyt i kommunen 2.2.5 Miljøkonsekvensar av stasjonær energiproduksjon Endringar i fordelinga mellom ulike energikjelder vil kunne ha konsekvensar for både klima og lokalmiljø. I nokre tilfelle vil globale og lokale interesser kunne peike i motsett retning. Figuren under viser ei oversikt over CO 2 -rekneskapen for dei ulike energikjeldene som er i bruk i dag. Her er utslepp av klimagassar rekna om til CO 2 -ekvivalentar. Elektrisitet er rekna som rein vasskraft, biobrensel er rekna til å ikkje representere CO 2 utslepp og utvikling i utslepp tilsvarar difor i praksis utvikling i bruk av olje og gass. Det er auke i oljebruken frå 2001 til 2006. Auken ser dramatisk ut på grafen under, men her er det snakk om små tal som vert litt større. 600 tonn CO2-ekvivalentar 500 400 300 200 100-1996 2001 2006 2011 2016 Anna Biobrensel Gass Olje/parafin Elektrisitet Figur 4: Klimagassutslepp frå stasjonær energiproduksjon i kommunen CO 2 -rekneskapen er først og fremst interessant i eit globalt perspektiv. Sett i høve til lokal luftkvalitet, vil utslepp av støv og partiklar vere like interessant. I denne samanhengen er det vanleg å sjå på PM10 som representerer partiklar som er små nok til å nå ned i luftvegane hjå menneske. Av dei aktuelle stasjonære energikjeldene er det i hovudsak fyring med biobrensel som representerer vesentlege utslepp av støv og partiklar (i tillegg til transportsektoren). Side 14

tonn svevestøv, PM10 90 80 70 60 50 40 30 20 10-1996 2001 2006 2011 2016 Anna Biobrensel Gass Olje/parafin Elektrisitet Figur 5: Partikkelutslepp (PM10) frå stasjonær energiproduksjon i kommunen. Ein eventuell auke i bruk av biobrensel vil i utgangspunktet ikkje føre til auke i CO 2 -utslepp, men vil gje auka utslepp av støvpartiklar til lokalmiljøet. For større anlegg (til industri og næring) vil det gjelde strenge krav til reinsing av røykgass. For den delen som gjeld hushald kan ein slik auke i partikkelutslepp motverkast gjennom utskifting av gamle omnar til nye som har betre forbrenning. Ei slik utskifting inneber ein reduksjon i partikkelutslepp frå rundt 40 g / kg ved for gamle omnar til under 10 g/kg ved for nye omar. I tillegg har nye reintbrennande omnar vesentleg betre forbrenning slik at brutto energiforbruk frå ved vert redusert. Sjølv med reintbrennande omnar kan det i periodar oppstå lokale problem med partikkel ureining. Dette gjeld i hovudsak tettbygde bustadområde på Skei og i Vassendenområdet. Stor konsentrasjon av bustader gjer samstundes at desse områda vil være mest aktuelle med tanke på utbygging av nærvarmeanlegg. 2.3 Viktige sektorar Denne delen omhandlar status og forventa utvikling for energibruk og utslepp fordelt på dei ulike sektorane. Datagrunnlaget er henta frå den lokale energiutgreiinga for Jølster, SFT og SSB. Innhaldet er korrigert for endringar i busetnad og næringsliv, men tar ikkje med endringar som resultat av tiltak i denne planen. Aktiviteten innfor dei ulike sektorane kan svinge noko frå år til år og måleåra i datasettet gir ikkje alltid det beste bildet for denne sektoren. Først er grunnlagsdata presentert, så vert dei ulike sektorane drøfta kvar for seg. Utviklinga i energibruk har vore slik: Energibruk pr sektor [GWh] 1996 2001 2006 2011 2016 Hushald 23,8 21,3 24,2 25,1 26,2 Primærnæring 7,8 8,0 8,0 8,2 8,3 Tenesteyting 9,3 10,7 12,5 13,2 13,7 Industri 2,6 1,7 0,9 0,6 0,6 Transport 48,7 50,9 53,0 53,0 53,0 Sum 92,2 92,6 98,6 100,0 101,8 Tabell 4: Total energibruk pr sektor i kommunen [GWh] Tabellen viser at transportsektoren utgjer om lag 52% av samla energibruk i 2006. Side 15

Grafen under viser klimagassutslepp som summen av alle klimagassar rekna om til CO 2 - ekvivalentar. Den viser at primærnæring og transport er dei to store kjeldene til utslepp. 35 000 Tonn CO2-ekvivalentar 30 000 25 000 20 000 15 000 10 000 5 000 Transport Industri Tenesteyting Primærnæring Hushald - 1996 2001 2006 2011 2016 Figur 6: Samla klimagassutslepp pr sektor i kommunen. Primærnæring har vore den dominerande sektoren når det gjeld klimagassutslepp. Transport gir og eit stort bidrag til utsleppa og dette er klart aukande. Dei totale klimautsleppa har variert noko fram til 2006, men vil truleg vise ein svak auke framover mot 2016. Om vi ser nærare på dei dominerande gassane CO 2, N 2 O og CH 4 ser vi at dei direkte utsleppa av CO 2 i hovudsak kjem frå transport, medan utsleppa frå primærnæring er i form av metan og lystgass. 16 000 14 000 tonn CO2-ekvivalentar 12 000 10 000 8 000 6 000 4 000 2 000 Transport Industri Tenesteyting Primærnæring Hushald - CO2 Lystgass Metan Figur 7: Utslepp av viktige klimagassar pr sektor i kommunen (2006). I høve til lokalt klima er det ei rekkje andre storleikar som kan vere verdt å vurdere. Dette er utslepp som ikkje påverkar den globale oppvarminga direkte, men som kan ha andre skadelege verknader lokalt eller som langtransportgassar. Det er lite tilgjengeleg historisk Side 16

statistikk, men vi tar utgangspunkt i tal frå 2005 for å sjå korleis fordelinga mellom ulike sektorar var for dei ulike gassane dette året. Kommunen i høve til landet - korrigert for folketal 200 % 100 % Transport Industri Tenesteyting Prim ærnæring Hushald 0 % Støv CO NOx SO2 Flyktige organis ke Figur 8: Luftureining til lokalmiljø pr sektor i kommunen (2005). Normalt sett er det transport og hushald (vedfyring) som viser mest igjen i dette datasettet. Dette ser vi og i Jølster. 2.3.1 Hushald Hushald og privatpersonar er ein viktig nøkkel til arbeid med energibruk og utslepp, både direkte og fordi dei i stor grad påverkar andre sektorar som transport og tenesteyting. Bil, Biff og Bustad er sentrale stikkord som vert mykje brukt og viser til at transport, mat og bustad er dei tre viktigaste fokusområda for hushald. Tilpassing til venta klimaendringar er eit anna mykje brukt stikkord. Dette handlar om å ta omsyn til framidige klimaendringar i utbyggingar og planarbeid, spesielt i samband med nye bustadområde. Utskifting av gamle vedomnar til nye reintbrennande omnar medfører 80-90% reduksjon i svevestøv og nær dobbelt så god utnytting av energiinnhald. Utskiftinga skjer naturleg som ein del av vedlikehald og ombygging av bygningsmassen. Fokus på kjøp av kvalitetsvarer som varer lengre og redusert bruk av emballasje er sentralt i høve til samla avfallsmengd. Lett tilgang til miljøpunkt for innlevering saman med kampanjar i vårsesongen kan gje meir kontrollert innsamling av hage-/grovavfall. Bruk av miljøstasjonen vert betalt som ein del av renovasjonsgebyret for hushaldningane, slik at levering av avfall ikkje medfører ein ekstra kostnad. Dette er eit sentralt verkemiddel for å oppnå god avfallshandtering i Jølster, og ordninga bør difor ikkje endrast. Kommunen vil utøve eit aktivt eigarskap i interkommunale selskap for å fremje miljøvennlege løysingar. Aktuelle område for dette kan være betra kjeldesortering av avfall og betra kollektivtransport til og frå kommunen. I høve til bustadar og energibruk er det i dag slik at lågenergibustadar vil vere sikra lånefinansiering frå Husbanken. Den nye innskjerpinga av byggjeforskriftene omhandlar i stor grad tiltak som medfører lågare energibruk. Samstundes vil endringane sannsynlegvis medføre auka kjølebehov eller redusert termisk inneklima. Det kan også forventast ei endring Side 17

i byggeskikk og materialval for å møte dei utfordringane ny PBL medfører. Etter kvart vil truleg alle nye bustadar verte bygt innafor krava til lågenergi. Dei aktuelle energiklassane for nybygg vil då vere lågenergi, passiv og passiv+. (ref. www.husbanken.no ). I 2006 representerte hushald 46% av total stasjonær energibruk. Den lokale energi-utgreiinga for Jølster skisserer ingen auke innan hushaldningane sin energibruk dei neste 10 åra. Det er likevel viktig at hushald kan gi sitt bidrag til reduserte utslepp. Derfor er det naturleg å vurdere aktive tiltak for effektiv energibruk. Hushald står for praktisk talt all bruk av biobrensel i Jølster. Mykje av veden vert brent i eldre omnar som gir høg luftureining til lokalmiljø. Storparten av svevestøvet (PM10) og om lag halvparten av CO-utsleppet i kommunen kjem frå hushald, då først og fremst frå vedfyring. Det er ikkje venta noko auke i bruk av biobrensel og utviklinga av utslepp er i stor grad avhengig av utskiftingstakt for eldre omnar. Hushald står i utgangspunktet for ein liten del av klimagassutsleppa i Jølster. (I denne samanhengen vert biobrensel rekna for å ikkje bidra med utslepp av klimagassar.) I datagrunnlaget er privatbilisme ikkje rekna inn i hushald, men er del av sektoren transport. Det er likevel klart at skal ein få reduksjonar i utslepp frå biltransport må ein del av tiltaka rettast mot privathushald. Privatbilismen står for ein viktig del av CO og CO 2 -utsleppa i kommunen. Eit anna sentralt område for hushald er avfall. Med 345 kg innsamla hushaldsavfall pr innbyggjar i 2006 ligg Jølster under både landsgjennomsnittet på 414 kg og fylkesgjennomsnittet på 356 kg hushaldsavfall pr innbyggjar. Utfordringa er å produsere mindre avfall, men samtidig samle inn mest mogleg av det avfallet som vert produsert. Det er og viktig at innlevert avfall vert kjeldesortert for best mogleg handtering og gjenvinning. Husstandane mottek store mengder uadressert reklame kvart år. Dette er eit område det kan vere bra å arbeide med for å redusere mengda med papir. Det skapar og fokus på eit av dei viktige områda; forbruk/ avfall. Indirekte vil hushaldningane verke inn på mobil energibruk og utslepp frå transportsektoren. Her vil omgrepet kortreist mat og at ein vurderer å bruke dette vere aktuelt. Utskifting av gamle vedomnar med nye meir effektive omnar vil kunne redusere storparten av svevestøvet (PM10) og mykje av CO-utsleppet i kommunen. Kommunen kan arbeide for at det vert innført plastinnsamling i det Interkommunale avfallselskapet Sunnfjord Miljøverk (SUM). Landbruket har innsamling av plast i dag der bøndene leverer til Veolia i Førde. 2.3.2 Primærnæring I Jølster er primærnæring knytt til både jordbruk og skogbruk. Sektoren står for ein liten del (7%) av den stasjonære energibruken i kommunen. Næringa representerer ein liten del av lokal luftureining, men ein stor del av klimagassutsleppa. Sektoren vert difor lagt vekt på i denne planen. Side 18

Innan landbruk/skogbruk kan det vere vanskeleg å spå utviklinga framover, men tendensen dei siste åra er at det totalt sett blir færre dyr i husdyrhalda, men areal som er i drift er om lag det same. Det er ikkje til å unngå at primærnæringa slepp ut klimagassar, men det er grunn til å tru at utsleppa vil minke framover, både på grunn av auka fokus og mindre aktivitet i næringa. Miljøvennleg teknologi for gjødselspreiing vil redusere utsleppa av metan og lystgass. Det vil og redusere tap av næringsstoff i gjødsla. Når det gjeld utslepp av metan, kjem 15% frå gjødsel og om lag 85% relatert til drøvtyggarane sine tarmfunksjonar. I datagrunnlaget kan grensa mellom hushald og jordbruk vere uklar og all transport er rekna inn i sektor for transport. Indirekte vil primærnæringa verke inn på mobil energibruk og utslepp frå transportsektoren. Her vil omgrepet kortreist mat, med auke i lokal foredling og omsetjing vere aktuelt. Også for primærnæringa er det energibruk som ikkje kjem fram i statistikken, ved at energikrevjande produksjon av td. kraftfor og kunstgjødsel ligg under industristatistikken i andre kommunar, og transport av råvarer kjem fram under transport. Det bør også undersøkast om det er mogeleg teknisk og økonomisk å samle og bruke gass frå husdyrgjødsel. Med aukande tal samdrifter med store gjødselslager burde tilhøva ligge til rette for å gjere seg nytte av denne ressursen. Det bør også vere ei målsetjing på sikt å endre praksis (og nytte anna utstyr) for gylling for å gjødsla få betre ned i åkeren. Dette gjev betre gjødselverknad og mindre luktproblem for nærmiljøet. Folketalsauke og auka levestandar i verda (td. Kina og India) gjer også etterspurnad av mat større. Samstundes er utviklinga nedgang av produksjonsareal pga klimaendringar. Vil dette føre til auka produksjon av mat i Noreg? Auka bruk av lokalprodusert mat vil redusere transportutsleppa. 2.3.3 Tenesteyting Innanfor denne sektoren finn vi både offentleg og privat næring. Energi- og miljøbelastninga kan i hovudsak delast i tre: Belastning frå bygg og produksjon, transportbelastning på grunn av kundar og transportbelastning frå tilsette. I 2006 representerte sektoren 22% av total stasjonær energibruk. Det er fornuftig å prioritere tiltak med energieffektive løysingar i offentlege og private næringsbygg. Energibruken gjeld i hovudsak oppvarming, ventilasjon, kjøling, lys og teknisk utstyr. Det er venta ei innføring av nasjonale krav om vassboren varme i alle næringsbygg over 500 m² i løpet av planperioden. Næringa representerer ein vesentleg del av bygningsarealet i kommunen. Arealet er stort sett oppvarma med direkte elektrisk oppvarming, men nokre få bygg har vassboren varme. Næringa står for ein betydeleg del av direkte klimagassutslepp, men gir lite direkte bidrag til lokal luftureining. Det er likevel vert å merke seg at næringa indirekte bidreg til ein viktig del av utsleppa gjennom transport. I datagrunnlaget er all transport er rekna inn i sektor for transport. 2.3.4 Industri I 2006 representerte industri om lag 2% av total stasjonær energibruk. Industri utgjer ein liten del av næring i kommunen og vert ikkje prioritert i planen. Side 19

Men framtidige industrietablering kan medføre auka fokus på energibruk og utslepp. 2.3.5 Transport Transport er ein viktig sektoren i høve til utslepp i kommunen i form av drivstoff. I datagrunnlaget er all transport inkludert i denne sektoren. Dette gjeld både privat transport, tenesteyting, industri og gjennomgangstrafikk. I sum gjer dette at sektoren blir dominerande på nokre område. Det er prognosert ein moderat auke i samla utslepp frå transport. Transport står for vesentlege utslepp av klimagassar. I 2005 representerte dette om lag 34% av klimagassutsleppet i kommunen. Utsleppa er i første rekkje som karbondioksid (CO 2 ), men og litt lystgass (N 2 O) som begge er viktige klimagassar. Transport står og for storparten av luftureining til lokalmiljø. Nesten alt utslepp av NO x i kommunen, halvparten av CO og ein tredel av NMVOC-utsleppet kjem frå transportsektoren. Utviklinga framover vil i stor grad vere avhengig av samla transportmengd og alder/tilstand på køyretøya. Nyare køyretøy vil som hovudregel medføre mindre utslepp, men den nasjonale trenden med auka bruk av dieselbilar verkar i motsett retning. Mykje av utsleppa er knytt til gjennomgangstrafikk. Dei som arbeider i Jølster bur stort sett i heimkommunen. Vel 70 pendlar frå Førde og rundt 50 fra Gloppen. Vel 800 personer busatt i Jølster arbeider i eigen kommune, 535 arbeider i Førde og vel 40 i Gloppen. Ellers 40 andre stader i fylket og 60 i Bergen. Sysselsatte 16-74 år 2006 Arbeidssted Regio 1431 1418 1420 1432 1433 1445 nen totalt Florø Fylket for øvrig Oslo Bergen Sokkele n Andre Totalt 1431 Jølster 808 1 11 535 6 42 1403 17 40 19 60 8 31 1578 8 % 1418 Balestrand 1 507 16 15 0 1 540 3 118 6 19 4 19 709 3 % 1420 Sogndal 8 16 2746 81 0 10 2861 24 569 48 104 11 109 3726 16 % 1432 Førde 71 5 33 5349 73 18 5549 126 235 114 179 42 172 6417 32 % 1433 Naustdal 6 1 3 666 514 4 1194 48 39 26 42 17 59 1425 7 % 1445 Gloppen 49 1 16 111 2 2353 2532 31 172 34 119 24 95 3007 15 % Regionen totalt 943 531 2825 6757 595 2428 14079 249 1173 247 523 106 485 16862 81 % Fylket for øvrig 31 41 816 1576 34 194 2692 15 % Andre 25 32 231 271 13 64 636 4 % Totalt 999 604 3872 8604 642 2686 17407 100 % Regionen totalt 6 % 3 % 17 % 40 % 4 % 14 % 83 % 1 % 7 % 1 % 3 % 1 % 3 % 100 % Bosted Regione n totalt Side 20

2.4 Kommunen som byggeigar Kommunen sjølv er ein av dei store byggeigarane i Jølster. Det er difor naturleg at planen set ekstra fokus på eigne bygg. 2.4.1 Kommunale bygg Figur 9 viser energibruk i 2008 for dei største bygga sett opp mot normtal og erfaringsdata for tilsvarande bygg i andre kommunar, og viser følgjande informasjon: - Klimakorrigert energibruk tek omsyn til klimatiske avvik frå eit normalår. - Normtal er eit mål for kva ein kan forvente at eit bygg av denne kategori skal bruke ved normalt god tilstand og drift. - Enova snitt er Enova sin verdi for gjennomsnitt energibruk for bygg av denne type. kwh/m2 350 300 250 200 150 100 50 Enova: Snitt Normert forbruk Faktisk forbruk - Skei omsorgssenter Vassenden oms.sent Tilb Vassenden sjukeh Kommunehuset Langhaugane barnehage Skei barnehage Skei skule Vassenden skule Figur 9: Oversikt over energibruk i kommunen sine eigne bygg (2008). 2.4.2 Miljøfyrtårnsertifisering Miljøfyrtårn er ei nasjonal sertifiseringsordning skreddarsydd for små og mellomstore bedrifter i både privat og offentleg sektor. Meininga med sertifiseringsordninga Miljøfyrtårn er å heve miljøstandarden monaleg i så mange private og offentlege verksemder som mogeleg. Kommunale verksemder kan og sertifiserast. Jølster kommune kan med dette sertifisere eigne kommunale verksemder som barnehagar, skular, sjukeheimar etc. Muligheitene er store for å oppnå fordelar når det gjeld avfall, energibruk, innkjøp og arbeidsmiljø. Miljøfyrtårn gir kommunen ei enkel og god miljøleiing. Ordninga er handlingsretta med ein årsrapport og årlege handlingsplanar. Side 21

3 MÅL OG FOKUSOMRÅDE 3.1 Visjon Jølster Kommune skal frå no og i framtida forebygger negative konsekvenser av utslipp av klimagasser og redusere energibruken. 3.2 Fokusområde i planen. I arbeidet med energi og klima vil vi ta ansvar for energibruk og klimapåverknad frå innbyggjarar og næring i Jølster. Dette gjeld også når innbyggjarane er på reise utanfor kommunen eller når andre er turistar hjå oss. Planen har følgjande fokusområde eller arbeidsområde som dannar grunnlag for resten av planen: Fokusområde 1: Fokusområde 2: Fokusområde 3: Fokusområde 4:. Energibruk. Redusere samla energibruk saman med auka energifleksibilitet og omlegging til nye fornybare energikjelder. Klima og miljø. Møte venta klimaendringar på ein planmessig måte, og arbeide for ein reduksjon av utslepp som er skadelege for klima og lokalmiljø. Lokal energiproduksjon. Sikre ei planmessig utvikling av tradisjonell og ny form for lokal energiproduksjon for å ivareta både klima, lokalmiljø og eigne innbyggjarar. Haldningar. Arbeide for å påverke innbyggarane sine haldningar og motivere til val av energieffektive tiltak og miljøvennlege løysingar Hovudmåla vert utdjupa med delmål og prioriterte tiltak lenger bak i planen. Dersom ikkje anna er spesifisert, gjeld alle målformuleringar for heile planperioden. 3.3 Mål og aktuelle tiltak 3.3.1 Energibruk. Jølster kommune har sett seg mål om å redusere stasjonær og mobil energibruk i kommunen generelt og auke bruken av fornybare energikjelder. Resultatmål (M.) for dette området er: Side 22

M. Alle nye næringsbygg skal vurdere energifleksibilitet og alternative løysingar for varme og kjøling. M. Jølster kommune skal redusere energibruk pr m² i eigne bygg med minst 15%. M. Jølster kommune skal auke energifleksibelt areal i eigne bygg med minst 20%. Aktuelle tiltak (T.) for å nå dett er: T. Energioppfølging i alle kommunale bygg Alle kommunale bygg skal innføre system for energioppfølging. Systemet skal sikre optimal energibruk og tidleg avdekking av feil gjennom at energibruk vert registrert og korrigert mot utetemperatur. Vidare skal energibruk, status og avvik rapporterast til byggansvarleg etter definert rutine for å sikre budsjettoppfølging og grunnlag for planlegging av tiltak. T. Inkludere energifleksibilitet i byggesakshandsaminga For å sikre at alle nye næringsbygg vurderer energifleksibilitet som alternativ, skal det i alle slike byggesaker vere med eit eige avsnitt med vurdering av aktuelle energiløysingar for både varme og kjøling. Vurderingane skal inkludere års-/levetidskostnad. Dette skal leggast inn under planarbeidet før utføring i byggesak, det må også takast med LNFområde ved dispensasjon saker. Vurdering skal inkludere års-/levetidskostnader. T. Vurdere bruk av vassboren varme Alle nye kommunale bygg over 500 m² skal ha vassboren varme. Ved alle kommunale rehabiliteringsprosjekt og for kommunale nybygg under 500 m² skal energifleksibilitet og vassboren varme vurderast spesielt. Tilsvarande også når på/tilbygg gjer det aktuelt med slike vurderingar. T. Vurdere bruk av vassboren varme og kjøling i ventilasjonssystem Alle nye ventilasjonsanlegg skal ha plass for vassborne batteri til både varme og kjøling, og Jølstravatnet skal vurderast som energikjelde både i høve til oppvarming og kjøling. T. Inkludere energifleksibilitet i gymnastikksalar, garderobar og symjebasseng For å optimalisere brukstider skal gymnastikksalar, garderobar og symjebasseng ha system for behovsstyring av lys og ventilasjon. Høvelege IR-, CO2- og fuktfølarar skal brukast for å styre lys- og luftmengder til nødvendig nivå ut frå aktivitet. T. Bruk av SD-anlegg i bygg For å sikre rett energibruk er det viktig at varme og ventilasjon vert styrt i høve til bruken av bygget. Dette kan best gjerast med bruk av automatikk. Eit system med sentral driftskontroll (SD-anlegg) og gode brukargrensesnitt vil lette bruken og føre til meir aktiv oppfølging. Det skal vurderast bruk av SD-anlegg eller eigna automatikk i alle bygg. SDanlegg vil også være sentralt for å oppnå gevinst ved energioppfølging. T. Vurder å prioritere års-/levetidskostnader ved innkjøp og investeringar Gjennom å prioritere års-/levetidskostnad framfor investeringskostnad som vurderingskriterium ved Side 23

innkjøp og investeringar skal Jølster kommune lettare finne gode løysingar med låge drifts- og vedlikehaldskostnadar. Prioriter lønsame byggtekniske tiltak Lønsame tiltak skal prioriterast. For byggtekniske tiltak vert innteningstid på 15 år rekna som grense for lønsemd. For andre tiltak vert innteningstid på 5 år rekna som kriterium for lønsemd. 3.3.2 Klima og miljø. Jølster kommune har sett seg mål om å redusere mengda av utslepp som er skadelege for klima eller lokalmiljø. Kommunen vil gjennomføre naudsynte tilpassingar for å stå rusta til å møte framtidige klimaendringar. Dette skal vi nå gjennom følgjande mål: M. Jølster kommune sine nye køyretøy skal ha ein miljøvenleg profil. M. Jølster kommune sitt interne transportbehov skal reduserast med 10%, målt i årleg køyrelengd på eigen bilpark. M. Samla lokaltrafikk skal reduserast med minst 10 %, målt i personkilometer. M. Det skal vere minst ein fyllestasjon for alternative drivstoff som t.d. gass, biodiesel eller etanolblanda bensin i Jølster. M. Kommunen skal redusere si avfallsmengd med 15 %. M. Biogass anlegg M. Kommunen skal redusere den lokal luftureininga med 15 % M. Kommunen skal vere pådrivar for klimatiltak i det interkommunale avfallselskapet Sunnfjord Miljøverk (SUM). Aktuelle tiltak for å nå dette er: T. Det skal takast omsyn til samla transportbehov i samband med lokalisering, planlegging og utføring av kommunale tenester, eigen aktivitet og interne rutinar i Jølster kommune. T. Jølster kommune skal vere ein pådrivar for å auke tilgangen på miljøvennlege drivstoff. For å bidra til dette, skal kommunen sjølv nytte bio-/ miljødiesel i alle køyretøy som er eigna for dette. T. Alle kommunale køyretøy skal bruke motorvarmar for reduserte utslepp om vinteren. T. Kommunen skal ta omsyn til miljø ved innkjøp av køyretøy, verkstadtenester og transporttenester. Dette skal sikrast gjennom bruk av GRIP¹ sine tips og malar for innkjøp. Ved kjøp av nye køyretøy skal bruk av el-bilar og hybrid-bilar vurderast. Side 24

T. For å redusere avfallsmengd frå eige forbruk skal kvalitet, emballasje og avfallsmengd vere med som vurderingskriterium i kommunale innkjøpsprosessar. T. Utvikling av biogass anlegg ¹ GRIP gir bl.a. råd om miljøeffektiv innkjøpsstrategi (sjå www.grip.no) 3.3.3 Haldningar. Jølster kommune vil påverke haldningane til både næring og privathushald for å oppnå ei bærekraftig utvikling i høve til energi og miljø. Dette skal vi nå gjennom følgjande mål: M. Auke fokus på energi- og miljøvenlege bustadar gjennom etablering av attraktive bustadområde med lågenergibustadar og passivhus. M. Inkludere energi og miljø som vurderingsparametrar ved innkjøp av varer og tenester. M. Utvikle interne rutinar for redusert energibruk og miljøbelastning. M. Satse på haldningsskapande arbeid mot born og ungdom. M. Stimulere til auka gjenbruk. Aktuelle tiltak for å nå dette er: T. Jølster kommune skal arbeide aktivt for å etablere eit attraktivt bustadområde med lågenergibustadar og passivhus, enten som eit kommunalt felt, eller gjennom avtale med private utbyggarar. Det skal også leggast til rette for varmboren varme. T. For å bygge gode haldningar skal barnehagar og grunnskulen i Jølster ha fokus på bærekraftig utvikling for energi og klima. Gjennom tema og prosjektarbeid skal elevane sjå samanheng mellom eigne handlingar og konsekvensar både lokalt og globalt. T. Kommunen skal ta omsyn til miljø ved innkjøp av køyretøy, verkstadtenester og transporttenester. Dette skal sikrast gjennom bruk av GRIP sine tips og malar for innkjøp. T. For å redusere avfallsmengd frå eige forbruk skal kvalitet, emballasje og avfallsmengd vere med som vurderingskriterium i kommunale innkjøpsprosessar. T. Kommunen ynskjer å stimulere til berekraftig avfallshandtering lokal handtering T. Miljøfondprosjekt Side 25

3.3.4 Lokal energiproduksjon. Jølster kommune vil sikre ei planmessig utvikling av lokal energiproduksjon som tek i vare både klima, lokalmiljø og eigne innbyggjarar. Dette skal vi nå gjennom følgjande mål: M. Alle vasskraftutbygging skal ta omsyn til fleirbruksverdi. For små utbyggingar som ikkje er konsesjonspliktige skal kommunen si byggjesakshandsaming ivareta dette. M. Auka produksjon av biobrensel skal bidra til reduserte klimagassutslepp. M. Auka bruk av varmepumpe mot vatn skal bidra til redusert stasjonær energibruk. Aktuelle tiltak for å nå dette er: T. Kommunen skal vurdere potensialet for bruk av Jølstravatnet som energikjelde til oppvarming og kjøling gjennom å sjå etter område der fleire bygg kan nytte same kollektorslange og eventuelt også felles varmepumpe. Dette kan gjelde både offentlege og private næringsbygg som ligg nær vatnet, og andre planar om graving til veg, vatn, kablar må takast med i vurderinga. T. Det skal leggast til rette for auka uttak, produksjon og omsetjing av biobrensel i Jølster. Prosjekt som gir lokal verdiskaping skal prioriterast. T. Kommunen skal vurdere både biobrensel og varmepumpe som miljøvennlege alternativ til oljekjel i alle kommunale bygg med vassboren varme. T. I mindre bygg som ikkje har vassboren varme skal kommunen vurdere bruk av små varmepumper for oppvarming av ventilasjons- eller romluft. T. Utarbeide gode retningslinjer for vasskraft-produksjon, og vurdere kva område som kan nyttast, desse skal utformast som ei ikkje juridisk bindande kommunedelplan for vasskraftproduksjon. Side 26