1 INNLEIING. 1.1 Bakgrunn. 1.2 Utgreiingsprosessen. Utkast til formannskapet sitt møte den. 18. mars 2009

Transkript

1 Utkast til formannskapet sitt møte den 1 INNLEIING 18. mars Bakgrunn Utarbeidinga av kommunedelplan for energi, klima og ureining for Luster kommune tar utgangspunkt i eit ønskje om å sette miljøarbeidet i kommunen inn i ein plansamanheng. Det har også vore eit mål å sjå arbeid med energibruk og eigne bygg i samanheng. Energi og klimaplanen vil definere rammer for vidare arbeid. I tillegg til å definere rammer for eige arbeid, vil planen også legge rammer for anna aktivitet i Luster. Ein slik delplan vil difor kunne vere ein reiskap for å sikre heilskapsomsyn i alle saker som vedrører energi, klima og miljø i kommunen. Planen vil vere vurderingsgrunnlag for prioriteringar i samband med bygge- og utbyggingssaker og vil fungere som støtte ved sakshandsaming og vedtak i energiutbyggingssaker. Den vil ta for seg både offentlege og private bygg, næringsverksemd, transport og energiforsyning, og vert integrert i kommuneplanen som kommunedelplan for energi og klima. Luster kommune har fått tilsegn om stønad frå Enova til utarbeiding av ein kommunedelplan for energi, klima og ureining for Luster kommune. Planen er bygd opp for å følgje Enova sine krav til stønad innanfor programmet Kommunal energi og klimaplanlegging. 1.2 Utgreiingsprosessen Energi- og klimaplanar Enova har etablert ei stønadsordning for kommunar som ønskjer å utarbeide energi- og klimaplanar. Planane skal følgje gitte rammer og vil normalt vere basert på den lokale energiutgreiinga for den aktuelle kommunen. I dette tilfellet er planen basert på Lokal energiutgreiing Luster frå 2007 som er siste gjeldande versjon. Ein energiplan skal handtere aktuelle spørsmål knytt til energibruk og energiforsyning i ein kommune. Dette kan gjelde planar om utbygging av små kraftverk, fjernvarme og alternative energiløysingar for bygg og anlegg. Ein energiplan bør også omhandle mål for energibruk innan ulike område, eller ordningar for å stimulere til energiøkonomiske løysingar og tiltak. Ein miljø- eller klimaplan har som primær målsetjing å komme fram til systemløysingar som vil redusere utslepp, slik at både den lokale og den globale miljøbelastninga vert redusert. Den viktigaste årsaka til klimagassproblemet er t.d. utslepp av karbondioksid (CO2) i samband med fossile energiberarar. Det er ei nær samanheng mellom klimaspørsmål og energibruk. Utslepp av klimagassar oppstår også frå andre kjelder og prosessar enn dei som er knytte til energisystem. Ein energiplan vil ikkje nødvendigvis aleine oppfylle målsetjinga om ein reduksjon av klimagassutsleppet, verken lokalt eller globalt, men vert eit viktig bidrag i prosessen. Koplinga mellom energibruk og miljøkonsekvensar er ein føresetnad for at energi- og klimaplanen skal vere til nytte i arbeidet for å redusere klimagassproblemet. Ein oppnår reduserte klimagassutslepp, samstundes som ein får ei betre utnytting av energien. Planen for energi, klima og ureining for Luster har status som kommunedelplan og inngår som ein del av kommunen si satsing på arbeidet med energi- og miljøspørsmål. Arbeidet med planen er finansiert av Luster kommune og Enova.

2 Energi- og klimaplanplanen er organisert i tre hovuddelar: Ein oversiktsdel med status, utviklingstrekk og utfordringar. Ein langsiktig plandel med strategiske val og mål for planperioden. Ein kortsiktig plandel med prioriterte tiltak. Planen inneheld ei oversikt over status i kommunen som gjeld energibruk og utslepp av klimagassar innanfor ulike sektorar, samt omtale og vurderingar av mogelege tiltak for reduksjon av utslepp og energibruk. Planen tek også for seg ureining i Luster, med ulike mål og tiltak for å oppnå ein reinare kommune også på lokalt nivå. For den stasjonære energibruken er det tatt utgangspunkt i den lokale energiutgreiinga for Luster kommune. Andre tal er i hovudsak henta frå SSB, SFT og Organisering av arbeidet Luster kommune ved rådmann Tore Eriksen står ansvarleg for arbeidet. Prosjektleiar er naturforvaltar Maria Collett Knagenhjelm. Det er etablert ei eiga arbeidsgruppe med følgjande medlemar: Maria C. Knagenhjelm Steinulf Skjerdal Arne Ingjald Lerum Torunn Løne Vinje Jarle Skartun Knut C. Schønberg naturforvaltar skogbrukssjef plansjef kommuneplanleggjar rådgjevar eigedom helsesjef/ kommuneoverlege leiar medlem medlem medlem medlem medlem Formannskapet er styringsgruppe for arbeidet med planen. Vestnorsk Enøk ved Dag Einar Gule har stått for datainnsamling og utforming av plandokumentet.

3 2 STATUS OG UTVIKLING 2.1 Generelt om kommunen Fakta Der Europas lengste fjord, Sognefjorden, strekkjer seg innover i landet i møte med Jostedalsbreen og Jotunheimen, ligg Luster kommune. Ein stor kommune, som i ei utstrekning på km² er mellom dei største kommunane i Sør-Noreg. Her finn de også store delar av Breheimen, Jostedalsbreen, Jotunheimen og indre del av Sognefjorden; Lustrafjorden. Luster kommune har mange bygdesamfunn med kvar sine særpreg. Gaupne er kommunesenteret med gode servicetilbod. Mellom dei andre vakre, opplevingsrike bygdene i kommunen finn ein Veitastrond, ei rik jordbruksbygd med geitehald som spesialitet. Bygda er også kjent for å ha fått luftputebåt, framkomstmiddel om vegen vert stengd av snøras. Solvorn med sitt kjende strandsitjarmiljø er ei av dei best bevarte fjordbygder - med eit bygningsmiljø som er meir omtala og berømt utanfor kommunen. Marifjøra vart til liks med Solvorn bygt opp i ei tid med sjøvegen som kommunikasjonskanal, og har også eit svært verdifullt bygningsmiljø. Bygda Luster ligg også ved fjorden, med Dale kyrkje, den vakre steinkyrkja frå 1240-talet. For mange er bygda også kjend for Harastølen, eller Luster Sanatorium, tuberkulosesanatoriet som var i drift frå 1902 til Bygningane har seinare vorte brukt til psykiatrisk sjukeheim og asylmottak, men dei siste åra har dei stått tome. Vidare har vi Skjolden, endepunktet på Sognefjorden, og Fortun, med starten på Sognefjellsvegen - NordEuropas høgste fjellovergang, og Noregs første nasjonale turistveg, som går mellom Luster og Lom. På sørsida av Lustrafjorden ligg Ornes og Urnes stavkyrkje, verdas eldste stavkyrkje, og som står på UNESCO si liste over dei mest verneverdige kulturminna i heile verda. Jostedal er kjent for sine brearmar, og Hafslo, ei jordbruksbygd med sine slake lier. Hafslovatnet er også kjent for å vere rikt på aure. På Heggmyrane vil ein finne Sogn sitt flottaste skianlegg, Sogn Skisenter. Kulturlivet i Luster har alltid stått sterkt. Sett i historisk samanheng vart Luster tidleg valt som senter for både nasjonal og internasjonal aktivitet. Heilt attende til 1300-talet er Luster omtala som sete for kongen sitt private sendebod til Island. I fleire hundreår vart Luster, og særleg Kroken, eit senter for kunstnarar, vitskapsfolk og filosofar. Jordbruk har tradisjonelt vore den viktigaste næringa i kommunen med mykje kjøt- og mjølkeproduksjon. I dag er Luster den største sauekommunen i Sogn og Fjordane. Fruktdyrkinga har minka, men til gjengjeld har jordbær og bringebærproduksjonen auka sterkt. Luster er i dag den kommunen som leverer mest bringebær i landet, og dessertbæra som vart servert ved Kronpins Håkon og Mette-Marit sitt bryllaup i 2001 kom frå Ornes. For natur- og kulturinteresserte er Luster eit eldorado. Reiselivet har difor vorte ei viktig næring, med godt utbygde hotell, gjesteheimar, pensjonat, campinganlegg og hytteutleige rundt i kommunen. Luster satsar også på å bygge opp industri i kommunen, og har lagt til rette med industriareal. Etablerarar kan nyte godt av kommunen sitt næringsfond som vart bygt opp etter dei mange og store kraftutbyggingane i kommunen.

4 Figur 1: Kart over Luster kommune Planstatus Kommunedelplanen for energi, klima og ureining inneheld status, mål og langsiktige tiltak for perioden I tillegg vert prioriterte tiltak for kvart året rullert og vedtatt i samband med kommunen sin budsjetthandsaming. Planen må sjåast i samanheng med andre kommunale planar: Kommuneplan for Luster kommune Kommuneplanen sin arealdel Lokal energiutgreiing for Luster kommune frå 2007 Kommunedelplan for små kraftverk 2007 Tiltaksstrategi for økonomiske verkemidlar i landbruket, SMIL og NMSK, (andre planar som skal vere med.?)

5 2.1.3 Folkesetnad og bustadstruktur (IKKJE KOMPLETT) Folketalsutviklinga i Luster kommune går fram av følgjande tabell basert på tal frå SSB: Tabell 1: Ein predikert folketalsutvikling for Luster kommune frå 1996 og fram til 2016 Mange kommunar i fylket opplever ein nedgang i folketalet, det er og tilfellet i Luster. SSB legg til grunn ei stabilisering av folketalet i sine framskrivingar (alternativ MMMM). Sjølv om gjennomsnittleg husstandsstorleik i Luster ligg litt over fylkes- og landssnittet, er den også på veg nedover Næringsliv Jordbruk, energi og reiseliv har tradisjonelt vore dei viktigaste næringsgrunnlaget i Luster. Luster satsar og på å bygge opp industri i kommunen, og har lagt til rette for industriareal. I tillegg kan etablerarar nyte godt av næringsfondet som er bygd opp etter dei mange og store kraftutbyggingane i kommunen. Grafen under syner samansetning av næringslivet samanlikna med Sogn og Fjordane fylke og landet forøvrig.

6 Figur 2: Næringsliv i Luster samanlikna med Sogn og Fjordane og landet for øvrig.

7 2.1.5 Bygningsmasse Hovudvekta av bygningsareal er private bustadar. Størst konsentrasjon av bygg er i kommunesenteret Gaupne. Tabellen nedanfor bygger på normtal: Tabell 2: Overslag over samla bygningsmasse i Luster kommune 2.2 Energi Energikjelder I dag er det lett tilgang på el, biobrensel i form av ved og olje i Luster kommune. Dei største brukarane av elektrisk energi er Avery Dennison NTP (1,6 GWh), Pyramiden AS (1,6 GWh) og Luster Mekaniske Industri AS (1,6 GWh). Figur 3: Energibruk pr. energiberar I Luster brukar hushald mykje biobrensel, og då i hovudsak ved, som oppvarmingskjelde. Det er likevel usikre tal, då datagrunnlaget er dårleg. Sannsynlegvis er bruken av biobrensel endå høgare enn grafen syner. Bruken av luft/luft varmepumper i private hus er aukande i Luster som elles i landet. Mykje tyder på at elektrisitet vil dominere stasjonær energibruk også i Luster i framtida. Det vert brukt lite olje i Luster samanlikna med gjennomsnittet i fylket og landet. Det er i all hovudsak privat og offentleg tenesteyting som brukar olje i tillegg til noko i industrien. Prognosane tilseier at det vil truleg vere mindre bruk av olje i Luster i åra som kjem.

8 2.2.2 Distribusjonsnett I Luster kommune er det meste av stasjonær energibruk dekka av elektrisitet. Luster Energiverk AS har områdekonsesjon for Luster kommune, som også eig og driv straumnettet. Luster kommune har tre innmatingspunkt frå overliggande nett. Dette er frå Årøy kraftstasjon som forsyner Hafslo-området, Veitastrond, Solvorn og ytste delen av sørsida av Lustrafjorden. Vidare forsyner Leirdøla kraftstasjon Jostedal, Indre Hafslo, Gaupne og Luster. I Dalsdalen går Sage kraftverk i samkøyring med Leirdøla. Lengst inne i fjorden ligg Fortun kraftverk som forsyner strekninga mellom Luster og Skjolden, inste delen av Lustrafjorden, Fortun og Turtagrø. Med dei forventa endringane i elektrisk energibruk vil det ikkje verte behov for dei store forsterkningane i nettet dei kommande åra. Hovudutfordringane i kraftsystemet i Luster vil heller vere knytt til lokal energiproduksjon som fylgje av planlagde mini- og småkraftverk Lokal produksjon (IKKJE FERDIG) Vasskraft Det vert i dag produsert nesten 3 TWh (3 000 GWh) elektrisk energi innanfor kommunegrensene. Om lag 70 GWh av dette vert nytta innafor kommunegrensene. Statkraft og Norsk Hydro er dei største aktørane som eigar av høvesvis Jostedal (874 GWh), Leirdøla (451 GWh) og Fortun (1 364 GWh). Luster Energiverk er eigar av Sage kraftverk (36 GWh). I tillegg ligg nedbørsfeltet og magasinet for Årøy kraftverk i Luster kommune. Dei siste åra har det i tillegg vorte utbygd fleire mindre kraftverk i kommunen i regi av lokale grunneigarar. Luster har eit stort potensiale for utbygging av småkraftverk. NVE si ressurskartlegging viser utbyggingsprosjekt med samla potensiale på om lag 870 GWh. Det reelle potensiale er vanskeleg å vurdere. Det er stor interesse for utbygging av mindre kraftverk i Luster. Produksjonen i dei anlegga som er omsøkt eller i gong med utarbeiding av søknader er på kring 250 GWh. Det er lang tradisjon for kraftutbygging i Luster kommune. Det er stor fokus på utbygging av småkraftverk og kommunen er positiv til slik utbygging. Generelt er det ei utfordring med ombygging av linjenettet som følgje av ny kraftproduksjon. Statkraft er i gong med planlegging av to nye større kraftanlegg i kommunen. Vestsideelvane i Jostedalen (ca. 120 GWh) og Vigdøla (ca. 60 GWh). Konsesjonssøknad er venta ferdig i Ofte vil det vere slik at kvart prosjekt i seg sjølv kan synast relativt ukomplisert, men summen av alle utbyggingane i eit område kan likevel verte uheldig. For å sikre at dei ulike prosjekta får ei lik handsaming, må det difor vere klare reglar og føringar for sakshandsaming ved konsesjons- og byggjesøknadar for kraftproduksjon. I utbyggingssaker er det viktig at det vert teke omsyn til fleirbruksverdien til vassdraga. Ein må vurdere konsekvensane for rekreasjon, friluftsliv, biologisk mangfald, vassforsyning, energiproduksjon og næringsutvikling opp mot kvarandre. Dette skal i utgangspunktet vere sikra gjennom NVE si sakshandsaming, men det er viktig at kommunen og har ein medviten politikk i høve til dette. Dette gjeld både i høve til eiga sakshandsaming for konsesjonsfrie utbyggingar og i høve til høyringsuttale i konsesjonssaker.

9 For Luster vil det ved utbygging av vasskraft og distribusjonsnett også vere viktig å vurdere konsekvensar i høve til turisme og rekreasjon som veksande næring i kommunen. Bioenergi Det er ein betydeleg produksjon av ved i kommunen. I 2007 vart det avvirka ca.. m 3 skog i Luster medan uttakspotensialet er på m3. Om lag m3 av dette vert vurdert som vanskeleg tilgjengeleg grunna ulendt terreng og manglande vegar. Årleg tilvekst er vurdert til m3. Det er eit stort potensiale for å auke uttaket av biobrensel, både til eige bruk eller for eksport ut av kommunen. Ut i frå potensialet for uttak av biomasse, synest det å vere grunnlag for å vurdere auka bruk til oppvarming av bygg eller vidareforedling og/eller sal ut av kommunen. Energiproduksjon frå biogassanlegg kan vere aktuelt for gardsbruk med storfe eller gris. Eit biogassanlegg nyttar naturlege prosessar for å produsere fornybar energi og reduserer utslepp av klimagassane metan og lystgass Konsesjonskraft (IKKJE FERDIG) Ein føresetnad for å få konsesjon til større utbyggingar, er at lokalsamfunnet skal få tilgang på ein viss del konsesjonskraft. Gjennom tida har mengda av konsesjonskraft variert med nye utbyggingar, men Luster kommune kan, per dags dato, ta ut om lag 230 GWh. Kommunen kan likevel ikkje ta ut meir enn det innbyggarane brukar av elektrisitet, samt frå drifting av ordninga. Konsesjonskrafta tilsvarar såleis 88 GWh. Resten av konsesjonskrafta frå Luster disponerer Sogn og Fjordane fylkeskommune. Konsesjonskraft er billeg for kommunen (.øre kwh i 2008) og kommunen kan velje om ein vil selje krafta billeg til innbyggarane sine, eller få inntekter av kraft ved å selje den på den vanlege marknaden. Luster kommune valde hausten 2006 å tilby konsesjonskrafta til innbyggarane for 45 øre/ kwh. Ved utgangen av 2006 hadde kring 85 % av kundane i Luster fastprisavtale. Ordninga vart vidareført hausten (UTFYLLANDE INFO HER!) Energibalanse Diagrammet under viser korleis energitilhøva er i Luster kommune: Figur 4: Energibalanse i Luster kommune

10 2.2.6 Miljøkonsekvensar av stasjonær energiproduksjon Den lokale energiutgreiinga si framskriving av energibruk viser ei forventning om reduksjon i oljeforbruk og noko auke i bruk av gass. Endringar i fordelinga mellom ulike energikjelder vil kunne ha konsekvensar for både klima og lokalmiljø. CO2-rekneskapen er først og fremst interessant i eit globalt perspektiv. Figuren under viser ei oversikt over CO2-rekneskapen for dei ulike energikjeldene som er i bruk i dag i kommunen. Her er utslepp av klimagassar rekna om til CO2-ekvivalentar. Elektrisitet er rekna som rein vasskraft og biobrensel er rekna til å ikkje representere CO 2-utslepp. Utvikling i utslepp tilsvarar difor i praksis utviklinga i bruk av olje og gass. Det er ikkje klart definert i kva grad bruk av elektrisk energi representerer av CO 2-utslepp i Noreg. Ein vanleg argumentasjon er knytt opp mot at vi er del av ein felles nordisk kraftmarknad, der miksen av energikjelder medfører eit gjennomsnitt utslepp på 110 g CO 2 pr kwh. Andre peikar på mogleg overføring til resten av Europa, og set prislappen på 360 g CO2 / kwh. Fleire ser også på marginalkostnaden ved at éin kwh spart i Noreg frå fornybare energikjelder kan redusere energiproduksjon frå fossile kjelder med 600 g CO2 per kwh. Figur 5: Klimagassutslepp frå stasjonær energibruk i Luster kommune Sett i høve til lokal luftkvalitet, vil andre utslepp enn CO2 vere meir relevante. I denne samanhengen er det vanleg å sjå på svevestøv (også omtalt som PM10) som representerer partiklar som er så små at dei påverkar luftvegane hjå menneske. Av dei aktuelle stasjonære energikjeldene er det i hovudsak fyring med biobrensel som representerer vesentlege utslepp av støv og partiklar. Dette kjem i tillegg til svevestøvet frå transportsektoren. Ein eventuell auke i bruk av biobrensel vil i utgangspunktet ikkje føre til auke i CO 2-utslepp, men vil gje auka utslepp av støvpartiklar til lokalmiljøet. For større anlegg, til dømes til industri og næring, vil strenge krav gjelde for reinsing av røykgass. For auken i utslepp som gjeld hushald kan auken i partikkelutslepp motverkast gjennom utskifting av gamle omnar til nye med ein betre forbrenning. Ei slik utskifting kan innebere ein reduksjon i partikkelutslepp frå rundt 40 g pr kg brensel frå gamle omnar til under 10 g pr kg brensel frå nye omnar.

11 2.2.7 Energibruk Utviklinga i energibruken i Luster kommune har samla sett gått oppover (tabell 3), men det er likevel noko forskjell mellom dei ulike sektorane. Tabell 3: Total energibruk pr sektor i Luster kommune Tabellen viser at hushald og transportsektoren kvar for seg utgjer om lag 39 % av samla energibruk. (MEIR TEKST HER) 2.3 Klima Meteorologiske data Klimaet i Luster varierer mykje sidan kommunen strekker seg frå fjord til høgfjell. (MEIR DATA HER) Tabell 4: Klimadata normalverdiar Flaumfare Jostedalen har vore ramma av fleire flaumhendingar. I 1898 var flaum årsak til stor skade for folk som budde langs elva. Flaumen gjorde stor skade på dyrka mark og reiv med seg fleire bruer. Vasstanden kuliminerte likevel 81 år seinare, i 1979, på 1,35 m høgare enn det gamle flaummerket innslått i fjellet ved Fossøy. Flaumen i 1979 tilsvarte ein 200-års flaum etter dei nye utrekningane. NVE har gjort flaumkartlegging og laga flaumsonekart for Gaupne, Myklemyr og Fossøy. Flaumsonekart nyttast særleg i arealplanlegging, byggesakshandsaming og beredskap mot flaum Endring i havnivå Nyare forsking viser klart at det er stor risiko for at havnivået vil stige. Havnivået i Luster er venta å stige med 64 cm. Med mogeleg stormflo i tillegg til maksimalt venta havnivå kan fjorden komme til å ligge 249 cm over kote 0 (NN1954) i år Raseksponering Delar av Luster kommune er svært utsett for ras og skred, også delar av dei bustadnære områda i kommunen. Skredkartlegging er kostbart, og det er også stilt spørsmålsteikn om eksisterande metodar held mål. FNs klimapanel spår at rasfaren vil auke på grunn av endra klima. For å hindre bygging i utsette område er det i arealdelen til kommuneplanen sett krav om grundige utgreiinger på detaljnivå i den einskilde plan.

12 2.3.5 Klimagassutslepp (IKKJE KOMPLETT REVIDERT) Primærnæring og transport er dei dominerande sektorane når det gjeld klimagassutslepp i Luster kommune (sjå figur 6). Figur 6: Samla klimagassutslepp pr sektor i Luster kommune frå 1996 og fram mot Utsleppa frå transportsektoren er klart aukande. Dei totale klimautsleppa har variert noko fram til 2006, men vil truleg vise ein svak auke framover mot 2016.

13 Om vi ser nærare på dei dominerande gassane CO 2, lystgass (N2O) og metan (CH4) ser vi at dei direkte utsleppa av CO2 i hovudsak kjem frå transport, medan utsleppa frå primærnæring er dominert av metan og lystgass. Figur 7: Utslepp av viktige klimagassar pr sektor i Luster kommune frå Skogplanting (IKKJE KOMPLETT REVIDERT) Skogplanting og pleie kan nyttast aktivt til å binde CO2. Alvoret rundt klimaendringane har sett skogbruk og skogproduksjon i det positive lyset det høyrer heime. Skogbruket produserar eit fornybart, klimagassnøytralt råstoff. Klimagassutsleppa i Noreg aukar jamt om ein i 1997 gjennom Kyotoavtalen forplikta seg til det motsette. Ein energi- og klimaplan skal munne ut i tiltak for å snu denne utvikinga og redusere utsleppa vesentleg. Auka bruk av kortreist trevirke til byggjemateriale og innfasing av bioenergi i energimarknaden bør vera innlysande, men ikkje alltid like opplagt i den einskilde kommune. Skogbruket bør difor aktivt søkje inn i prosessen og vera med å synleggjera dei potensiala næringa har innafor trevirke, energiproduksjon samt lagring og fangst av karbon. Dei tradisjonelle energiaktørane har av ulike årsaker synt liten interesse for å ta bioenergi i bruk. Det er difor viktig at skogbruket jobbar for etablering av bioenergisentralar og gjennom aktivt eigarskap. Dette set fokus på bioenergi som energikjelde samstundes som ein kan hente ut foredlingsgevinsten frå råstoff til ferdig foredla vare i form av kwh. Skogen sin betyding for fangst og lagring av klimagassen CO 2 er vesentleg. T d. tek dei norske skogane årleg opp halvparten av Noreg sine samla CO 2-utslepp. Korleis vi forvaltar skogområda våre, vert difor ein viktig faktor innafor tiltak for å redusere klimagassutsleppa. Skog som veks bind karbon. Hogstmoden skog har minkande opptak og vil til slutt sleppe ut att lagra karbon dersom vi ikkje nyttar virket. Hogg vi skogen, kan karbonlagringa fortsette gjennom bygningsmaterialar. Energidelen av virket og tilslutt retur-/rivningsvirke, kan erstatte fossile kjelder som naturgass og olje. Det er viktig å plante ny skog på areala slik at ein på nytt får opptak og binding av CO2. Det er likevel ikkje likegyldig kva skog vi byggjer opp att. I tillegg til høgare økonomisk avkastning, har kulturskog og høgare verdi enn naturskog når vi

14 nyttar binding av karbon som målestokk. Furu og lauv bind i snitt 400 kg CO2 pr daa mens gran bind 1,5 tonn CO2 pr daa og år. Sitkagran vil ha enno høgare opptak og bør i denne samanhengen gå inn under miljøtiltak. Ein energi- og klimaplan bør difor og innehalde målsetting og tiltak som går på hogst og skogkulturtiltak som ledd i auka opptak og binding av CO2. Teksten er henta frå Vestskog sitt medlemsblad 4/ 2008 til skogeigarar i Sogn og Fjordane. 2.4 Ureining (IKKJE KOMPLETT) Det er mange ureiningsutslepp som ikkje påverkar den globale oppvarminga direkte, men som kan ha andre skadelege verknader både lokalt og som langtransportgassar Luftureining Det er lite tilgjengeleg historisk statistikk på dette, men vi tar utgangspunkt i tal frå 2005 for å sjå korleis fordelinga mellom ulike sektorar var for dei ulike utsleppa dette året. Figur 8: Lokal luftureining i kommunen i høve til fylke og land. Figur 9: Luftureining til lokalmiljø pr sektor i kommunen (2005).

15 Normalt sett er det transport og hushald (vedfyring) som viser mest igjen i dette datasettet. Dette ser vi og i Luster Hushaldningsavfall Hushaldningsavfall er eit sentralt tema i høve klima og ureining. Med 383 kg innsamla hushaldsavfall i 2007 ligg Luster under landsgjennomsnittet på 429 kg og litt over fylkesgjennomsnittet på 379 kg pr innbyggjar. Det er ei utfordring er å produsere mindre avfall, samtidig som kommunen skal samle inn mest mogleg av det avfallet som vert produsert. SIMAS har i dag ei ordning med kjeldesortering og resirkulering av avfall i Luster kommune, og innbyggarar kan levere avfall både i Gaupne ein dag i veka eller hjå avfallsanlegget i Kaupanger Skrot Fleire plassar i kommunen i dag kan ein finne større mengder oppsamla skrot. Skrotet er lokalisert både i utmark, langs veger og på privat grunn. Ein finn skrot i form av gamle bilar og anleggsmaskinar, bildekk, gamle oljefat og andre gamle materialar. Gamle bilar og maskinar representerar ein lokal kjelde til ureining med både avrenning frå gamle batteri, drivstoff og olje. Skrot representerar også visuell ureining og er til potensiell fare for både dyr og menneskje Bos langs fjorden, på strendene og langs vegar I løpet av eit år er det mykje bos som driv i land langs strendene og svaberga i kommunen. Ilanddriven bos er med på å redusere naturkvaliteten langs Lustrafjorden, og kan være til skade og ulempe for både natur og menneskje som ferdast der. Langs dei trafikkerte vegane vil også mykje bos kome til syne når snøen begynner å smelte. Bos representerar ein reduksjon av naturopplevinga langs fjord og veg for både fastbuande og turistar på gjennomreise Kloakkutslepp Fleire plassar i kommunen vert kloakk slept rett ut i fjorden. Dei fleste kommunale utsleppa har i dag filtrering og slamavskiljar. Det fins i dag liten oversikt over dei mange private utsleppa. Utan ein oversikt over utsleppa kan kommunen ikkje drive kontroll og tilsyn, men det har ikkje vorte vurdert at disse små utsleppa representerar ei stor kjelde til ureining. Utsleppa skjer som regel under vassoverflata, og næringstilsig til fjorden er på det noverande tidspunkt ikkje vurdert å vere problematisk. Når det gjeld utslepp til Hafslovatnet, som i dag fungerer som drikkevasskjelda til mange i kommunen, vert det ikkje gitt løyve til nye utslepp Brenning (IKKJE FERDIGSTILT) 2.5 Viktige sektorar (IKKJE FERDIG) Denne delen omhandlar status og forventa utvikling for energibruk og utslepp fordelt på dei ulike sektorane. Datagrunnlaget er henta frå den lokale energiutgreiinga for Luster, SFT og SSB. Framskrivinga er korrigert for endringar i busetnad og næringsliv, men tar ikkje med endringar som resultat av tiltak i denne planen.

16 2.5.1 Hushald (IKKJE FERDIGSTILT) Hushald og privatpersonar er ein viktig nøkkel til arbeid med energibruk og utslepp, både direkte og fordi dei i stor grad påverkar andre sektorar som transport og tenesteyting. Bil, Biff og Bustad er sentrale stikkord som vert mykje brukt og viser til at transport, mat og bustad er dei tre viktigaste fokusområda for hushald. Tilpassing til venta klimaendringar er eit anna mykje brukt stikkord. Dette handlar om å ta omsyn til framidige klimaendringar i utbyggingar og planarbeid, spesielt i samband med nye bustadområde. Utskifting av gamle vedomnar til nye reintbrennande omnar medfører 80-90% reduksjon i svevestøv og nær dobbelt så god utnytting av energiinnhald. Fokus på kjøp av kvalitetsvarer som varer lengre og redusert bruk av emballasje er sentralt i høve til samla avfallsmengd. Lett tilgang til miljøpunkt for innlevering saman med kampanjar i vårsesongen kan gje meir kontrollert innsamling av hage-/grovavfall. I høve til bustadar og energibruk er det i dag slik at lågenergibustadar vil vere sikra lånefinansiering frå Husbanken. Den nye innskjerpinga av byggjeforskriftene omhandlar i stor grad tiltak som medfører lågare energibruk. Etter kvart vil truleg alle nye bustadar verte bygt innafor krava til lågenergi. Dei aktuelle energiklassane for nybygg vil då vere lågenergi, passiv og passiv+. I 2006 representerte hushald 46% av total stasjonær energibruk. Den lokale energiutgreiinga for Luster skisserer ingen auke innan hushaldningane sin energibruk dei neste 10 åra. Derfor er det viktig at hushald kan gi sitt bidrag til reduserte utslepp og det er naturleg å vurdere aktive tiltak for effektiv energibruk. Hushald står for praktisk talt all bruk av biobrensel i Luster. Mykje av veden vert brent i eldre omnar som gir høg luftureining til lokalmiljø. Storparten av svevestøvet (PM10) og om lag halvparten av CO-utsleppet i kommunen kjem frå hushald, då først og fremst frå vedfyring. Det er ikkje venta noko auke i bruk av biobrensel og utviklinga av utslepp er i stor grad avhengig av utskiftingstakt for eldre omnar. Hushald står i utgangspunktet for ein liten del av klimagassutsleppa i Luster. (I denne samanhengen vert biobrensel rekna for å ikkje bidra med utslepp av klimagassar.) I datagrunnlaget er privatbilisme ikkje rekna inn i hushald, men er del av sektoren transport. Det er likevel klart at skal ein få reduksjonar i utslepp frå biltransport må ein del av tiltaka rettast mot privathushald. Privatbilismen står for ein viktig del av CO og CO 2-utsleppa i kommunen. Husstandane mottek store mengder uadressert reklame kvart år. Dette er eit område det kan vere bra å arbeide med for å redusere mengda med papir. Det skapar og fokus på eit av dei viktige områda; forbruk/ avfall. Kommunen kan bidra til reduksjon av energibruk og utslepp frå private hushald ved tilskot til utskifting av gamle vedomnar og til omlegging til vassboren varme og krav i nye reguleringsplanar for bustad- og hyttefelt i forhold til energibruk og utslepp. Utskifting av gamle vedomnar til nye reintbrennande omnar medfører 80-90% reduksjon i svevestøv (PM10) og storparten av CO-utsleppet i kommunen. Nye og meir effektive omnar er nær dobbelt så effektive som gamle omnar. Kommunen kan påverke haldningar til forbruk og transport, t.d. gjennom barnehage og skuleverket. Stort forbruk skaper transport, søppel og energibruk i produksjon.

17 Indirekte vil hushaldningane verke inn på mobil energibruk og utslepp frå transportsektoren. Kommunen bør fokusere på kortreist mat og varer. Import av sauekjøt frå New Zealand og biff frå Argentina må vere dårleg miljøpolitikk, og lokal matproduksjon er difor viktig også for klima og miljø Primærnæring (IKKJE FERDIG) I Luster er primærnæring knytt til både jordbruk og skogbruk. Sektoren står for ein liten del (5%) av den stasjonære energibruken i kommunen. Næringa representerer ein liten del av lokal luftureining, men ein stor del av klimagassutsleppa. Sektoren vert difor lagt vekt på i denne planen. Både innan landbruk og skogbruk kan det vere vanskeleg å spå utviklinga framover, men tendensen dei siste åra er at det totalt sett blir færre dyr i husdyrhalda, men areal som er i drift er om lag det same. Det er ikkje til å unngå at primærnæringa slepp ut klimagassar, men det er grunn til å tru at utsleppa vil minke framover, både på grunn av auka fokus og mindre aktivitet i næringa. Miljøvennleg teknologi for gjødselspreiing vil redusere utsleppa av metan og lystgass. Det vil og redusere tap av næringsstoff i gjødsla. Når det gjeld utslepp av metan, kjem ca. 15% frå handsaming av gjødsel og om lag 85% er relatert til drøvtyggarane sine tarmfunksjonar. I datagrunnlaget kan grensa mellom hushald og jordbruk vere uklar og all transport er rekna inn i sektor for transport. Indirekte vil primærnæringa verke inn på mobil energibruk og utslepp frå transportsektoren. Her vil omgrepet kortreist mat, med auke i lokal foredling og omsetjing vere aktuelt. Også for primærnæring er energibruk som ikkje kjem fram i statistikken, ved at energikrevjande produksjon av t.d. kraftfòr og kunstgjødsel ligg under industristatistikk i andre kommunar, og transport av råvarer kjem fram under transport. Betre ordningar for sal av lokalprodusert mat kan redusere transportutslepp. Gjødsel og organiske avfallsstoff frå gardsdrift kan nyttast til å produsere elektrisk straum og varmt vatn frå biogass. Tidlegare var det berre dei aller største gardsbruka som kunne ta i bruk slike anlegg, men i dag finst det teknologi (t.d. Biowaz) for mindre gardsbruk. Samdriftsfjøsar vil vere aktuelle for slik teknologi. 30 kyr eller 300 slaktegris produserer om lag 500 tonn gjødsel i året. Av dette kan ein få om lag kwh nyttbar energi. I tillegg er avgassa gjødsel meir næringsrikt og lettare å spreie enn før biogassen vert frigjort, samt nesten luktfri og utan ugrasfrø. Ein får på denne måten mindre bruk av kunstgjødsel og ugrasmiddel i tillegg til redusert klimagassutslepp. Det bør vere ei målsetjing på sikt å endre praksis (og utstyr) for gylling for å få gjødsla betre ned i åkeren. Dette gir betre gjødselverknad og mindre luktproblem for omgjevnadene Tenesteyting (IKKJE FERDIG) Innanfor denne sektoren finn vi både offentleg og privat næring. Energi- og miljøbelastninga kan i hovudsak delast i tre: Belastning frå bygg og produksjon, transportbelastning på grunn av kundar og transportbelastning frå tilsette. I 2006 representerte sektoren 28% av total stasjonær energibruk. Det er fornuftig å prioritere tiltak med energieffektive løysingar i offentlege og private næringsbygg. Energibruken gjeld i hovudsak oppvarming, ventilasjon, kjøling, lys og teknisk utstyr. Teknisk forskrift i den nye plan- og bygningslova stiller krav om energieffektivitet i bygg (TEK 8-2), samt krav om at prosjektering av bygg skal utførast slik at varmebehovet kan dekkast av anna enn elektrisitet/ fossilt brensel (TEK 8-22).

18 Næringa representerer ein vesentleg del av bygningsarealet i kommunen. Arealet er stort sett oppvarma med direkte elektrisk oppvarming, men nokre få bygg har vassboren varme. Næringa står for om lag 6 % av direkte klimagassutslepp, og gir lite direkte bidrag til lokal luftureining. Det er likevel vert å merke seg at næringa indirekte bidreg til ein viktig del av utsleppa gjennom transport. I datagrunnlaget er all transport er rekna inn i sektor for transport. Kommunen skal sjå på energibruk i eigne bygg (eige punkt i planen) og utfordre eigarar av private næringsbygg til det same. Kommunen kan stille krav til energiløysing i reguleringsplanar. (Jfr. nye Plan- og bygningslova) Både offentleg og privat sektor må bli flinkare til å tenke utslepp i samband med møte og kurs: Ved planlegging og invitasjonar bør det leggast opp til at det skal vere råd å reise kollektivt, eller oppmodast til å køyre fleire saman. Auka bruk av videokonferanse vil også redusere tidsbruk, kostnader og miljøutslepp Industri (IKKJE FERDIG) I 2006 representerte industri om lag 6% av total stasjonær energibruk. Næringa står for ein liten del av direkte klimagassutslepp. I datagrunnlaget er all transport er rekna inn i sektor for transport. Kommunen kan stille krav om energiløysing i reguleringsplanar for industriområde Transport (IKKJE FERDIG) Transport er ein viktig sektoren i høve til utslepp i kommunen i form av drivstoff. I datagrunnlaget er all transport inkludert i denne sektoren. Dette gjeld både privat transport, tenesteyting, industri og gjennomgangstrafikk. I sum gjer dette at sektoren blir dominerande på nokre område. Det er prognosert ein moderat auke i samla utslepp frå transport, men ingen dramatiske endringar. Transport står for vesentlege utslepp av klimagassar. I 2006 representerte dette om lag 43% av klimagassutsleppet i kommunen. Utsleppa er i første rekkje som karbondioksid (CO2), men og litt lystgass (N2O) som begge er viktige klimagassar. Transport står og for storparten av luftureining til lokalmiljø. Nesten alt utslepp av NOx i kommunen, halvparten av CO og ein tredel av NMVOC-utsleppet kjem frå transportsektoren. Utsleppa frå transportsektoren fordelte seg slik i 2005: Vegtrafikk Fly Skip Anna (landbruk-/anl.mask) 75 % 0% 2% 23 % For skipsfarten er kun energiforbruk innan ½ nautisk mil frå hamnene som er medrekna i kommunestatistikken. Øvrig forbruk er plassert på havområdet samla. Utsleppa frå vegtrafikk fordeler seg slik: Lette køyretøy, bensin Lette køyretøy, diesel Tunge køyretøy, bensin Tunge køyretøy, diesel Motorsykkel 43 % 33 % 1% 22 % 1%

19 Utviklinga framover vil i stor grad vere avhengig av samla transportmengd og alder/tilstand på køyretøya. Nyare køyretøy vil som hovudregel medføre mindre utslepp, men den nasjonale trenden med auka bruk av dieselbilar verkar i motsett retning. Pendling Om vi ser på SSB sin statistikk for pendling, ser vi at svært mange av innbyggarane i Luster pendlar til andre kommunar, fyrst og fremst til Sogndal. Vi ser og ei betydeleg innpendling, spesielt frå Sogndal og Lærdal. Statistikken syner ikkje kor mange som reiser kollektivt eller sit på med kvarandre, men erfaringar frå andre kommunar tilseier at svært mange pendlarar køyrer åleine i bilen. Skal antal personkilometer reduserast, bør pendlinga sjåast på med regionale auge så vel som kommunale. Figur 10: Inn- og utpendling i kommunen 4. kvartal Transport er ein sektor som inngår i alle dei andre og som difor dels er omtala andre plassar. Kommunen bør ha fokus på utslepp frå eigne køyretøy. Vurdere innkjøp av el-bil og hybridbil kan vere aktuelle tiltak. Idrettslag, kulturskule o.a. bør utfordrast til om mogleg å legge arrangement tilpassa offentleg transport. Aksjon sykle/gå til jobb kan vere aktuelt. Cruiseskip Cruiseskip som ligg til kai i dag produserer straum for eiga maskin med dieselaggregat. Cruiseskip brukar ofte å bunkre billeg skitten diesel i utlandet før dei set kursen mot Noreg. Denne billege dieselen inneheld meir svovel enn den dieselen som blir seld her i landet. Store cruiseskip har eit forbruk på opptil 400 tonn pr. dag (tilsvarande liter).

20 Store cruiseskip gir store utslepp av nitrøse gassar (No x), svoveldioksid (SO2), og bidrar til store lokale utslepp av støv/ sot. FN sin sjøfartsorganisasjon International Maritime Organization (IMO), og EU har innført krav om til svovelinnhald i bunkersolje (maks. 1,5 %). Eit moderne cruiseskip slepp ut i underkant av fire tonn CO 2 i timen. I tillegg kjem betydelege Nox-utslepp. For å spare miljøet kan norske hamner bli pålagt å tilby kraft til skip som ligg i hamn. IMO har foreslått at skip i hamn bør få si kraftforsyning fra land. For Luster kommune vil dette kunne bli gjeldane for den nye cruisekaia. Eit stort skip treng svært mykje energi. Energibruken til eit cruiseskip tilsvarar ein norsk småby, så det vil krevje sværtt mykje straum. (konsesjonskraft?) Dei fleste skip og andre sjøgåande fartøy har 60 Hz spenningsforsyning om bord, medan el.forsyninga på land har 50 Hz. For å tilby skipa straum, må kaianlegga ha tekniske løysingar som gjer det mogeleg. Det vil bli ei stor utfordring å gi dette tilbodet til alle båtane. Det vil bli svært dyrt og det kan by på store kapasitetsproblem for energileverandørane. Det er og eit spørsmål om det er teknisk mogeleg å gjennomføre dette. 2.6 Kommunen som byggeigar (IKKJE FERDIG) Kommunen sjølv er ein av dei store byggeigarane i Luster. Det er difor naturleg at planen set ekstra fokus på eigne bygg. Figur 10 viser klimakorrigert energibruk i 2006 for dei største bygga sett opp mot normtal og erfaringsdata for tilsvarande bygg i andre kommunar, og viser følgande informasjon: - Klimakorrigert energibruk tek omsyn til klimatiske avvik frå eit normalår. - Normtal er eit mål for kva ein kan forvente at eit bygg av denne kategori skal bruke ved normalt god tilstand og drift. - Enova snitt er Enova sin verdi for gjennomsnitt energibruk for bygg av denne type.

21 Figur 11: Oversikt over energibruk i kommunen sine eigne bygg ( ). Detaljert oversyn over dei største kommunale bygga finn du i vedlegg A, kapittel Miljøfyrtårnsertifisering Miljøfyrtårn er ei nasjonal sertifiseringsordning skreddarsydd for små og mellomstore bedrifter i både privat og offentleg sektor. Meininga med sertifiseringsordninga Miljøfyrtårn er å heve miljøstandarden monaleg i så mange private og offentlege verksemder som mogeleg. Kommunale verksemder kan og sertifiserast. Luster kommune kan med dette sertifisere eigne kommunale verksemder som barnehagar, skular, sjukeheimar etc. Muligheitene er store for å oppnå fordelar når det gjeld avfall, energibruk, innkjøp og arbeidsmiljø. Miljøfyrtårn gir kommunen ei enkel og god miljøleiing. Ordninga er handlingsretta med ein årsrapport og årlege handlingsplanar. Det er ingen Miljøfyrtårn-verksemder i kommunen, men verksemder som ynskjer slik godkjenning og er avhengige av Luster kommune som sertifisør.