Energiutgreiing Kvam herad

Energiutgreiing Kvam herad April 2004

INNHALD INNHALD 2 SAMANDRAG 4 BAKGRUNN 6 NOVERANDE ENERGISYSTEM 7 1. Systemutgreiing 7 a. Kraftforsyninga 7 b. Olje/parafin 8 c. Gass 8 d. Biobrensel 8 e. Varmepumper 8 f. Andre energikjelder 8 2. Statistikk 9 a. Brukargrupper 9 b. Energiberarar 9 3. Omfang av vassboren varme 11 4. Lokal elektrisitetsproduksjon 11 5. Fjernvarme 12 UTVIKLING I ENERGIETTERSPURNAD 13 1. Kommunale planar 13 a. Bustadbygging 13 b. Ny næringsverksemd 13 c. Miljømål 14 2. Framskriving av energibruken 14 a. Folketalsendring 14 b. Næringsstruktur 15 c. Framskriving av ulike energiberarar 16 d. Energibruk 17 3. Miljøkonsekvensar 17 VURDERING AV AKTUELLE ENERGILØYSINGAR 18 1. Elektrisitet 18 2. Energifleksible løysingar 18 3. Fjernvarme 18 4. Energiøkonomiserande tiltak 19 a. Eksisterande byggmasse 19 b. Nybygg og rehabilitering 19 c. Industri 19 d. Samla potensiale 20 5. Andre løysingar 20 a. Energistyringssystem 20 b. Potensiale 20 KOSTNADSELEMENT VED ULIKE ENERGIBERARAR 21 OPPSUMMERANDE TABELLAR 25 Side 2 av 37

1. Kraftkrevjande industri 25 2. Private hushald 25 3. Offentleg og privat tenesteyting 26 4. Annan industri 26 5. Andre forbrukarar 26 6. Samla energiforbruk pr. innbyggjar 26 VEDLEGG A. Tabell/diagramoversyn 27 B. Referansar 28 C. Berekning av energikostnader 29 D. Årskostnader bustadoppvarming 30 E. Energidata/definisjonar 32 F. Prognosering av energi-etterspurnad 33 G. Kart Side 3 av 37

SAMANDRAG I følgje Forskrift om Energiutredninger utgitt av NVE i januar 2003 skal områdekonsesjonær utarbeide, årleg oppdatere og offentleggjere ei energiutgreiing for kvar kommune i konsesjonsområdet. Intensjonen med forskrifta er at lokale energiutgreiingar skal auke kunnskapen om lokal energiforsyning, stasjonær energibruk og alternativ på dette området. På denne måten skal lokale energiutgreiingar medverke til ei samfunnsmessig rasjonell utvikling av energisystemet. Som områdekonsesjonær har Kvam Kraftverk AS engasjert Vestnorsk Enøk AS til å delta i utarbeiding av energiutgreiing for Kvam herad i Hordaland. På grunnlag av statistikk og analysar frå SSB, oppgåver frå områdekonsesjonæren og drøftingar med Kvam herad, er data om energiforbruket i heradet pr. energiberar og brukargruppe kalkulert for perioden 1992-2002. Forbruket er korrigert for variasjonar i middeltemperatur i fyringssesongen. Trenden for samla energiforbruk i perioden viser ei reduksjon på 9% frå 1992 til 2002. Dette skuldast ei reduksjon i produksjonen på Bjølvefossen. For Kvam herad er det ikkje valt ut noko særskilt utbyggingsområde for vurdering. Det finst ingen konkrete planer som vil påverke energibruken ved den langt største energibrukaren Elkem Bjølvefossen i den nærmaste framtid, men Bjølvefossen har kraftkontraktar som blir terminert 01.01.2007 og 01.01.2011 og rammevilkåra for vidare drift vil påverka produksjonen. Utviklinga i energiforbruket er vurdert for dei neste 10 åra, dvs. fram til 2012. Reduksjonen i samla energiforbruk er berekna til å vere 0,8% i perioden, dvs. nær uendra energiforbruk. Potensialet for alternative energiløysingar synest å vere følgjande: energifleksible løysingar o fjernvarme o ikkje tradisjon for å gjere bruk av Plan- og bygningslova (PBL) i Kvam herad for å fremje slike løysingar ikkje aktuelt på det noverande tidspunkt energiøkonomiserande tiltak o o energistyringssystem o samla potensiale for bygningsmassen kring 10,5 GWh/år berekna potensiale for Bjølvefossen 9,1 GWh/år samla potensiale kring 0,4 GWh/år Det er ikkje gjort nokon samla vurdering av økonomien for ulike løysingar. Den einskilde investor sine vurderingar vil avhenge av så mange ulike forhold. Difor er det i utgreiinga tatt med ei drøfting av kva for kostnadselement som til vanleg vil vere relevante. Det er også utarbeidd ein enkel reknemodell til bruk for vurdering av oppvarmingsløysing i bustadhus. Side 4 av 37

Følgjande tabell og diagram syner hovudtal for Kvam herad (ver særskilt merksam på verdiskalaen i diagrammet): 1992 1997 2002 2007 2012 Energibruk pr. hushald (kwh/år) Elektrisitet 19 235 20 281 20 798 21 561 22 260 Olje/parafin 1 234 1 278 1 295 1 321 1 367 Gass 0 0 0 0 0 Biobrensel 4 030 4 102 4 092 4 192 4 184 Anna 0 0 0 0 0 Sum 24 499 25 661 26 185 27 073 27 811 Folketal 8 596 8 555 8 516 8 477 8 421 Samla energiforbruk (GWh/år) 1 024,9 1 081,6 933,1 916,4 925,9 Energiforbruk pr. innbyggjar (kwh/år) 119 234 126 428 109 569 108 107 109 957 Energibruk 2002 GWh 600,0 580,0 560,0 540,0 520,0 500,0 480,0 460,0 440,0 Anna hushald Biobrensel hushald Gass hushald Olje/parafin hushald Elektrisitet hushald Andre forbrukarar 2002 Side 5 av 37

BAKGRUNN I følgje Forskrift om Energiutredninger utgitt av NVE i januar 2003 skal områdekonsesjonær utarbeide, årleg oppdatere og offentleggjere ei energiutgreiing for kvar kommune i konsesjonsområdet. Energiutgreiinga skal beskrive noverande energisystem og energisamansettinga i kommunen med statistikk for produksjon, overføring og stasjonær bruk av energi. Energiutgreiinga skal vidare innehalde ei vurdering av forventa energietterspurnad i kommunen, fordelt på ulike energiberarar og brukargrupper. Endeleg skal energiutgreiinga beskrive dei mest aktuelle energiløysingane for område i kommunen med forventa vesentleg endring i etterspurnaden etter energi. Inkludert i dette skal områdekonsesjonæren ta omsyn til grunnlaget for bruk av fjernvarme, energifleksible løysingar, varmeattvinning, innanlandsk bruk av gass, tiltak for energiøkonomisering ved nybygg og rehabiliteringar, verknaden av å ta i bruk energistyringssystem på forbrukssida m.v. Intensjonen med forskrifta er at lokale energiutgreiingar skal auke kunnskapen om lokal energiforsyning, stasjonær energibruk og alternativ på dette området. På denne måten skal lokale energiutgreiingar medverke til ei samfunnsmessig rasjonell utvikling av energisystemet. Som områdekonsesjonær har Kvam Kraftverk AS engasjert Vestnorsk Enøk AS til å delta i utarbeiding av energiutgreiing for Kvam herad i Hordaland. Side 6 av 37

NOVERANDE ENERGISYSTEM 1. SYSTEMUTGREIING A. KRAFTFORSYNINGA Kvam Kraftverk AS sitt forsyningsområde er Kvam herad, med unntak av: Det indre området, som er Ålvik, der Bjølvefossen ASA er områdekonsesjonær. Det ytre området, som er Mundheim, der Kvinnherad Energi AS er områdekonsesjonær. Nettverksemda er regulert av Norges vassdrags- og energidirektorat gjennom energilov og forskrifter. Dette inneber at økonomiske rammer og krav er fastlagt. Det totale forbruket i Kvam Kraftverk sitt forsyningsområde var i 2002 på 137,802 GWh. Maksimal nettlast i 2002 var 29,4 MW, og vart nådd 1.mars. Innmating til Kvam Kraftverk sitt forsyningsområde er på BKK Nett AS si 132 kv linje frå Samnanger til: Norheimsund trafostasjon der det vert transformert ned til 22 kv via ein 25 MVA transformator (sett i drift i 1986). Stuve trafostasjon i Øystese der det vert transformert ned til 22 kv via ein 25 MVA transformator (sett i drift i 2003). I begge transformatorstasjonane er det BKK Nett AS som eig 132 kv anlegga og hovudtransformatorane. Frå 2004 vert det reserve innmating på 132 kv linje frå Statkraft sin nye kraftstasjon i Ålvik. Kvam Kraftverk har også 22 kv utveksling med Kvinnherad Energi på Nes ved Mundheim og med BKK Nett i Eikedalen. Begge plasser er svært avgrensa i uttak, og vert berre nytta i korte periodar ved feil/arbeid på 22 kv nettet. Kvam Kraftverk har 2 kraftstasjonar som er tilknyta fordelingsnettet: 1. Kaldestad kraftstasjon med påstempla generatoryting på 7900 kva. 2. Skulafossen kraftstasjon med påstempla generatoryting G1 på 1250 kva og G2 på 3800 kva. Samla årsproduksjon for 2002 var 40,2 GWh. Kraftstasjonane kan normalt ikkje gå på separat nett. Fordelingsnettet i Kvam Kraftverk sitt forsyningsområde er bygd opp med 22 kv. Sentrale område som Norheimsund og Øystese m.m. er i hovudsak kabelnett. Det er satsa på fleire innmatingsmoglegheiter i nettet, for å redusera kostnader med avbrot. Dei indre og ytre områda er i hovudsak luftnett. Nettet innan forsyningsområdet har tilfredsstillande kapasitet, dette gjeld trafokapasitet frå 132 kv til 22 kv og nettet i sentrale strøk. Ved ein vesentleg auke av kraftbehovet i dei indre eller ytre områda, kan det verta behov med oppgradering av linjenettet. Side 7 av 37

Feil og avbrotsstatistikken (FAS) for Kvam herad 2001 syner følgjande førebelse tal for leveringsavbrot med varigheit over 3 minutt, samanlika med landet elles 12 : Antal avbrot Tid (min) ILE (kwh) Planl. Utfall Sum Planl. Utfall Sum Planl. Utfall Sum Del levert energi 7,5 kv 11 kv 22 kv 11 21 32 25 355 380 986 11 163 12 149 132 kv Sum 11 21 32 25 355 380 986 11 163 12 149 0,002 % pr. avbrot 12 90 532 380 ditto landet 398 894 640 B. OLJE/PARAFIN Forbruket av petroleumsprodukt vert i stor grad dekt av lokale forhandlarar, som driv utkøyring med tankbil til kundane på bestilling. Dei lokale forhandlarane hentar sine forsyningar ved depot i Bergensområdet. Kvam herad nyttar olje i fire kommunale bygg; Ålvik skule, Øystese skule, Norheimsund ungdomsskule og Norheimsund idrettshall. Elkem Bjølvefossen nyttar om lag 500.000 liter olje per år i produksjonen. C. GASS Gass vert ikkje brukt i nemneverdig grad i Kvam herad. D. BIOBRENSEL Ved er den viktigaste form for biobrensel som er i bruk i Kvam herad. Veden vert i stor grad henta av forbrukaren sjølv i eigen skog eller kjøpt hos privatpersonar. Det er ingen engrosomsetning av ved i Kvam herad. ASVO (verna bedrift) driv sal av små kvanta ved. Torpe møbel og Kleppe møbel brukar biobrensel til oppvarming. Råvare er stort sett avfall frå eigen produksjon. Elkem Bjølvefossen nyttar om lag 8.000 tonn avfallstrevirke per år. E. VARMEPUMPER Lokale varmepumpeinstallasjonar eksisterer i fleire bedrifter i Kvam herad. Dette gjeld spesielt store gartneri som heradet har fleire av. I Øystese er det lagt til rette slik at fleire eksisterande bygg kan koplast på dersom ein byggjer ein varmesentral med varmepumpe. Øysteseheimen (2600 m 2, berekna energibehov 600.000 650.000 kwh) vil bli ferdigstilt desember 2004, og heradet har valt å byggje Øysteseheimen med varmepumpe. Ein har moglegheit til å kople Øystese barneskule (3600 m 2, energibehov 600.000 kwh) på den same varmesløyfa seinare. Mikkjelsflaten, som består av 31 omsorgsbustader (2.300 m 2, energibehov 550.000 kwh) er og bygd med varmepumpe. Elles synest komfort-varmepumper å verte installerte i private hus i tilsvarande omfang som elles i regionen. 1 Avbrot kan vere planlagde eller tilfeldige, dvs. linjefeil, uhell, naturpåførte feil o.l. 2 ILE = Ikkje Levert Energi, dvs. kor mykje energi som ikkje vert levert til kundane på grunn av avbrot Side 8 av 37

F. ANDRE ENERGIKJELDER Avfallet vert ut 2004 levert til eige deponi i Tolodalen (deponiet i Tolodalen vil verta fullt mot slutten av Avfallsplan-perioden ), og heradet vil etter dette sende avfallet til BIR i Rådalen. 2. STATISTIKK I 2002 vert om lag 4560 tonn avfall levert til deponiet i Tolomarka. Av dette var 1604 tonn sorterte fraksjonar og i underkant av 2960 tonn avfall til deponi. Attvinning av energi frå avfall skjer ikkje i Kvam herad, og dette vil heller ikkje vere aktuelt seinare, då avfallet skal transporteras ut av heradet. Det er et visst forbruk av kol og koks i kommunen. Elkem Bjølvefossen nyttar om lag 30.000 tonn kol og 14.000 tonn koks kvart år. Denne energiutgreiinga konsentrerer seg om stasjonært energibruk, i samsvar med retningslinjene i forskrifta. Det vil seie alt forbruk av energi i bygningar, anlegg og industri. Energiforbruk til transport fell utanom. Statistikken skal gje eit bilde av situasjonen fram til no og danne eit grunnlag for vurdering av utviklinga framover. Statistikken må difor dekke ei viss periodelengd. Men blir perioden for lang, vil statistikken lett bli omfattande og uoversiktleg. Denne utgreiinga legg til grunn ein periode som strekk seg 10 år bakover i tid. A. BRUKARGRUPPER Norsk energistatistikk opererer med fleire måtar å dele inn energiforbrukarane på. Energiutredningen 2000 opererer med følgjande grupper: kraftkrevjande industri (KKI) private hushald privat og offentleg tenesteyting annan industri andre forbrukarar Ikkje alle desse gruppene vil vere like relevante for ein einskild kommune. Det vil likevel vere nyttig å operere med tilsvarande inndeling, fordi ein då lettare kan aggregere informasjon frå dei einskilde kommuneutgreiingane og samanlikne med nasjonale statistikkar og prognosar. B. ENERGIBERARAR Elektrisitet er den dominerande energiberar i det norske energisystemet. Men også petroleumsprodukt utgjer ein stor del. I nokre geografiske område vert det brukt relativt mykje t.d. ved, koks, fjernvarme, spillvarme o.a., sjølv om desse energiberarane ikkje viser like godt att på den nasjonale statistikken. Energiutredningen 2000 sorterte på elektrisitet, petroleumsprodukt (fyringsoljer), fast brensel (kull, koks, treavfall, ved og anna avfall) og fjernvarme (gass og fjernvarme). For hushald vert det ofte operert med elektrisitet, olje/parafin, LPG, ved og fjernvarme som energiberarar (oppvarmingskjelde). I og med at hushaldssektoren er så vidt dominerande (utanom KKI), vel vi å sortere energiberarane på tilsvarande måte, men med følgjande oppdeling: elektrisitet olje/parafin gass (propan, naturgass) biobrensel (ved, flis, pellets) anna (fjernvarme, avfallsenergi, restvarme frå industri m.v.) Side 9 av 37

For Kvam herad har vi då følgjande statistikk over energiforbruk pr. energiberar og brukargruppe for tida 1992-2002: ELEKTRISITET Oppgåver frå Kvam Kraftverk AS og Bjølvefossen viser følgjande (temperaturkorrigert 1 ): Tal i GWh/år 1992 1997 2002 Kraftkrevjande industri 503,0 524,0 345,0 Private hushaldningar 60,8 66,3 70,2 Offentleg og privat tenesteyting 45,5 49,2 51,8 Annan industri 8,1 11,3 11,9 Andre forbrukarar 10,0 10,5 9,8 Samla forbruk 627,5 661,2 488,7 OLJE/PARAFIN På grunnlag av oppgåver frå Statistisk Sentralbyrå (SSB) er følgjande berekna (temp.korrigert): Tal omrekna til GWh/år 1992 1997 2002 Kraftkrevjande industri 4,7 4,9 4,9 Private hushaldningar 3,9 4,2 4,4 Offentleg og privat tenesteyting 26,1 25,6 18,0 Annan industri 6,0 5,9 4,1 Andre forbrukarar 4,9 4,8 3,4 Samla forbruk 45,6 45,4 34,9 GASS På grunnlag av oppgåver frå SSB er følgjande berekna (temperaturkorrigert): Tal omrekna til GWh/år 1992 1997 2002 Kraftkrevjande industri 0,0 0,0 0,0 Private hushaldningar 0,0 0,0 0,0 Offentleg og privat tenesteyting 1,7 1,3 0,5 Annan industri 0,4 0,3 0,1 Andre forbrukarar 0,3 0,3 0,1 Samla forbruk 2,4 1,9 0,7 1 Temperaturkorreksjonen er gjort ved å samanlikne graddagstalet for fyringssesongen det aktuelle år med graddagstallet for eit normalår. Temperaturkorreksjonen er gjort på same måte for alle energiberarar og alle brukargrupper, dvs. det er ikkje lagt inn nokon vurdering av i kva grad temperaturendringar påverkar energibruken ulikt mellom brukargrupper og m.o.t. energiberarar. Side 10 av 37

BIOBRENSEL På grunnlag av statistikk frå SSB er følgjande berekna (temperaturkorrigert): Tal omrekna til GWh/år 1992 1997 2002 Kraftkrevjande industri 0,0 0,0 0,0 Private hushaldningar 12,7 13,4 13,8 Offentleg og privat tenesteyting 0,4 5,1 5,4 Annan industri 0,1 1,2 33,0 Andre forbrukarar 0,1 1,0 1,0 Samla forbruk 13,4 20,6 53,2 ANNA På grunnlag av statistikk frå SSB er følgjande berekna: Tal omrekna til GWh/år 1992 1997 2002 Kraftkrevjande industri 335,3 347,8 353,3 Private hushaldningar 0,0 0,0 0,0 Offentleg og privat tenesteyting 0,6 3,3 1,6 Annan industri 0,1 0,8 0,4 Andre forbrukarar 0,1 0,6 0,3 Samla forbruk 336,1 352,5 355,6 3. OMFANG AV VASSBOREN VARME Alternativ til elektrisitet for byggoppvarming og tappevassoppvarming føreset vassbore (eller luftbore) system. Med vassbore system kan ein i tillegg til elektrisitet utnytte mange ulike energiberarar til oppvarming. De totale delen fullførte einebustader med innlagt vassbore oppvarmingssystem har siste året vore kring 35 % på landsbasis. Kommunen kan leggje til rettes for lokal utvikling av fjernvarmesystem ved å gjere aktiv bruk av Plan- og Bygningslov (PBL). Innregulering av varmesentral i samband med nye bustadeller næringsområde gir kommunen rett til å krevje tilknytingsplikt. Kvam herad har til no ingen tradisjon for å utnytte PBL på denne måten. Kommunen har heller ikkje etablert enøkfond eller andre aktive verkemiddel som kan vere med til å fremje ei utvikling for energifleksible løysingar. 4. LOKAL ELEKTRISITETSPRODUKSJON I følgje NVE er det registrert to småkraftverk (installasjon mindre enn 10 MW) i Kvam herad. Disse er: Kaldestad, installert effekt 6,3 MW Skulafossen, installert effekt 4,5 MW Nye Bjølvo kraftverk vert satt i drift i februar 2004. Det nye kraftverket erstattar Bjølvo kraftverk, som har vore i drift sidan 1918. Utbygginga gir om lag 65 GWh ny kraft. Kraftverket Side 11 av 37

5. FJERNVARME har to aggregat, eitt på 90 MW og eitt på 9,2 MW. Det minste aggregatet skuldast at kraftverket er kjølevasskjelde til smelteverket. Det gir og tilskot til drikkevassforsyninga til Ålvik. Det var difor lønnsamt å installere det minste aggregatet når det store står framfor å tappe vatnet forbi. Fjernvarme er mest aktuelt dersom det i eit visst omfang eksisterer bygg med vassbore (eller luftbore) oppvarmingssystem. Fjernvarme kan også vere aktuelt dersom det er planlagt bustadeller næringsbygg med eit visst oppvarmingspotensiale der ein varmesentral vert innregulert. I Kvam herad ligg det i dag ikkje til rette for etablering av fjernvarmenett i samband med eksisterande byggmasse. Side 12 av 37

UTVIKLING I ENERGIETTERSPURNAD 1. KOMMUNALE PLANAR Heradet har presentert arealdelen frå gjeldande kommuneplan med underlag, samt gjeldande statistikk for folketalsutviklinga i skulekrinsane. Dette gir eit oversyn over status og utvikling når det gjeld folketalsutvikling, bustadbygging, næringsutvikling og samfunnsutvikling generelt. A. BUSTADBYGGING Kvam herad har som målsetjing å få 10.000 innbyggjarar i kommunen innan 2014. Dette krev ei bustadbygging på om lag 80 bustader kvart år. Ein har følgjande strategiar for tomte- og bustadtilrettelegging: Tilrettelegga for tett bustadbygging i attraktive regulerte felt på strekkja mellom Laupsa og Tørvikbygd og i sentrale område i Ålvik, Strandebarm og Omastrand. Tilrettelegga for spreidd bustadbygging i dei grendene som ikkje vert omfatta av regulerte bustadfelt. Stimulera til og leggja til rette for rimelege bustadformer for fyrstegangsetablering, unge og einslege. Stimulera til at småbruk kjem i drift og får fast busetnad. Tilrettelegga areal i utvalde grender med alternative buformar, med vekt på lokal byggeskikk, tilpassa kulturlandskapet. Tilrettelegga for gjennomgangsbustader. I Kvam herad er det relativt mange fritidseigedommar i høve til det faste innbyggjartalet. Dette gjer at kommunen har andre moglegheiter og utfordringar enn ein del andre kommunar i Hordaland. Det er eit klart skilje mellom hytter på Kvamskogen og hytter etablert i fjellet eller langs med sjøen. Den infrastrukturen som finst på Kvamskogen gir andre moglegheiter til høgare standard på hyttene enn i resten av kommunen, og dette vil igjen føre til auka energibruk. Dette gjer at Kvamskogen er meir tilrettelagt for heilårsbusetnad Det skapar også nye moglegheiter og utfordringar for kommunen. Ei slik utvikling kan og gje vekst innan næringslivet på Kvamskogen og gje auka omsetnad og vekst for butikk og næringsliv andre stader i kommunen. Hyttebygging skal vera eit viktig satsingsområde i komande kommuneplanperiode, og det skal stimulerast til hyttebygging i store delar av heradet. B. NY NÆRINGSVERKSEMD Kvam herad har som mål at det skal skapast 60 nye arbeidsplassar kvart år i den komande kommuneplanperioden 2002-2014. Strategiar for å få til dette er: Leggja til rette for eit lokalt næringsforum som kan utvikla eksisterande verksemder og vera med å skapa nye. Tilrettelegga industri- og næringsareal, spesielt for eksisterande verksemder, og utnytta betre dei næringsområda som er tilrettelagde. I tillegg tilrettelegga nye og attraktive areal til industri- og næringsutvikling, spesielt i sentrale næringsområde i Øystese og Norheimsund. Tilrettelegga og stimulera til vidareutvikling av Fjellstrand. Kvam herad skal vera ein aktiv og god medspelar for næringslivet med tanke på å skapa nye arbeidsplassar. Ein skal fortsette arbeidet med fokus på nyskaping og tilrettelegging av nye arbeidsplassar. Tilrettelegga sjøareal for vidareutvikling av havbruksnæringa i Kvam. Side 13 av 37

Tilrettelegga areal/bygningar og infrastruktur for eigen næringshage sentralt i Kvam i samarbeid med SIVA/Hordaland fylkeskommune. Arbeide for å skaffe arbeidsplassar for folk med høgare utdanning. Det er varierande tilgang på ledig areal for industri og næring i kommunen. Tilgjengelig næringsareal er smått og av dårleg kvalitet, og kostnadene med å få arealet utbyggingsklart er store. Det vert forsøkt å skape ny næringsverksemd i Ålvik, etter at Kvam herad og Elkem har gitt to millionar kroner kvar til dette. C. MILJØMÅL Det er eit mål for planlegging og forvaltning av areala i kommunen å arbeida for ei økologisk, sosial og økonomisk berekraftig utvikling. I Kommuneplan 2002-2014 for Kvam herad har ein med følgjande punkter: Øystesevassdraget skal ikkje byggjast ut i neste planperiode. I samband med bygging av offentlege bygningar skal det leggast til rette for vassbore varme. 2. FRAMSKRIVING AV ENERGIBRUKEN Energiforbruket blir påverka av mange faktorar, så som klima, demografiske forhold, teknologisk utvikling, energiprisar, næringsstruktur og bustadstruktur. I tillegg betyr det mykje korleis folk sine forbruksvanar og preferansar utviklar seg. Også lover og forskrifter vil ha effekt, t.d. gjennom krav til isolasjon og byggstandard. A. FOLKETALSENDRING Kvam herad har i stor grad opplevd ei nettoutflytting frå midten av 1960-talet. Det er i stor grad aldersgruppa 20-29 år som flyttar frå kommunen. Sidan 1992 har Kvam i snitt hatt ein årleg reduksjon i folketalet på 0,1%. Målsetjinga i kommuneplanen om 10.000 innbyggjarar i 2014, krev at folketalet gjennomsnittleg må auka med 160 personar årleg frå 2002. Ein legg i kommuneplanen opp strategiar for å oppnå dette, der ein fokuserar spesielt på følgjande: Strategiar for tilbakeflytting Strategiar for nyinnflytting, trivsel og integrering Strategiar for å rette opp kvinneunderskotet Strategiar for tomte- og bustadtilrettelegging Strategiar for senterstrukturen i kommunen Strategi for eit trygt lokalsamfunn Strategi for å redusera Kvam si sårbarheit Eigen tiltaksplan for Ålvik og Strandebarm Kvam herad vil framstå som ein kommune med gode oppvekstvilkår og bustadmiljø, slik at ein får nettoinnflytting og vekst i folketalet. Dersom prognosane om ei reduksjon i folketalet slår til, vil det ha størst konsekvensar for utkantane i kommunen. Ei konsekvensanalyse for Ålvik/Kvam utført av Hordaland fylkeskommune i 2001 konkluderar med at nedbemanninga ved Bjølvefossen vil kunne føre til eit befolkningstap i Kvam på om lag 50 personar i eit 5-års perspektiv. Det vil og kunne føre til eit visst tap av arbeidsplassar andre stader i kommunen, hovudsakelig i tenesteytande næringar. Sysselsettingsreduksjonane vil kunne gjere slik at den tendensen til netto innflytting ein har sett i kommunen dei siste åra vert snudd til netto utflytting. Konsekvensane vil vere mest merkbare for Ålvik. Side 14 av 37

Folketalsutviklinga går fram av følgjande tabell basert på tal frå SSB: 1992 1997 2002 2007 2012 Folketal 8596 8555 8516 8477 8421 Årleg vekst (middel) -0,1 % -0,1 % -0,1 % -0,1 % Hushald 3160 3267 3374 3483 3585 Del einebustader 83 % 83 % 83 % 83 % 83 % Personar pr hushald 2,72 2,62 2,52 2,45 2,37 Bustadstrukturen i Kvam er i dag lite urban. Den totale delen einebustader og vertikaldelte bustadhus (kjede, rekke o.l.) er relativt høg. Dette tilseier relativt høgt energiforbruk pr. husstand. På bakgrunn av kommuneplanen er det liten grunn til å rekne med nokon vesentleg endring i bustadstrukturen i åra framover. Gjennomsnittleg husstandsstorleik ligg noko over landsgjennomsnittet. Dette tilseier også eit energiforbruk pr. husstand noko over landsgjennomsnittet. Vi legg til grunn ei framskriving av noverande utvikling i energibruk pr. husstand - så lenge vi ikkje reknar nokon effekt av særskilte tiltak for reduksjon av energibruken. B. NÆRINGSSTRUKTUR Næringsstrukturen i Kvam er variert, med Fjellstrand (produksjon av katamaranar) og Bjølvefossen ASA (produksjon av ferrosilisium) som dei private verksemdene med flest årsverk. Den største arbeidsplassen i kommunen er Kvam herad med om lag 600 årsverk. Bjølvefossen Meir enn ein tredjedel av industriarbeidsplassane i Kvam i 1999 var på Bjølvefossen. I 2001 valte Elkem å kutte ut det eine av Bjølvefossens to hovudprodukt. Produksjonen av standard Ferrosilisium var lite lønnsam, mens spesialproduktet Ferrosilisium-magnesium gav store overskot. I samband med dette kutte ein kraftig ned på talet på arbeidsplassar. Bjølvefossen vert stadig utfordra i høve til inntening og effektivisering, og utsikten for dei komande åra er ei gradvis nedtrapping av talet på tilsette. Dette er med å skapa store utfordringar for heile kommunen. Bedrifta har p.t. 153 årsverk fordelt på 168 personar. Ei verksemd som Bjølvefossen hentar berre ein liten del av underleveransane til produksjonen frå lokalt næringsliv, noko som avgrensar ringverknadene ved ein reduksjon i produksjonen. Dei største lokale underleveransane til denne typen verksemd er tradisjonelt sett innanfor nokre typar privat tenesteyting, særleg transport. Fjellstrand Fjellstrand verft på Omastrand har om lag 200 tilsette, og verftet har klart å snu den negative utviklinga som var for nokre år sidan. Ordretilgangen framover er stabil. Fjellstrand har i fleire år hatt problem med å skaffa seg nok kvalifisert arbeidskraft. Struktur Eigarstrukturen i næringslivet er i stor grad basert på lokale eigarar. Ein slik struktur fører til stabile arbeidsplassar med lite press om utflytting. Det er relativt lite innslag av nasjonale og internasjonale selskap. Kvam har eit eksportretta næringsliv innan fisk, ferrosilisium, båtindustri og reiseliv, og er såleis sårbart ved at det er konjunkturutsett. Sidan slutten av 1990-talet har talet på tilsette innan offentleg tenesteyting auka, medan talet på tilsette innan primær- og sekundærnæringane har minka. Vekst i sentrale delar av kommunen tilseier ein vidare vekst i utbygging av varehandel og bygg for offentleg og privat tenesteyting. Samstundes vil eksisterande byggmasse stort sett vere i bruk. Sjølv om veksten i samla folketal ikkje blir stor, vil vi difor likevel legge til grunn ei framskriving av veksttakten i energiforbruket i tenesteytande næringar. Side 15 av 37

Det er ikkje presentert planar som tilseier uvanlege endringar innan industrien i kommunen. Ev. endringar i næringslivet elles vil ikkje påverke det stasjonære energiforbruket i særleg grad. Talet på verksemder (einingar) i Kvam herad som er registrert i Brønnøysund syner følgjande (for 2000): Bransje Jord, skogbruk 262 Post, bank, forsikring 11 Fiske, oppdrett 13 Eigedom 47 Industri og bergverk 65 Utleige materiell og utstyr 2 Eldistribusjon 1 Forsking 0 Vassverk 3 Forr.messig tenesteyting 59 Bygg, anlegg 57 Off.forvaltning 12 Motorvognhandel m.v. 14 Undervisning 23 Engroshandel 22 Helse og sosial 75 Detaljhandel 68 Investeringsverksemd 0 Overnatting, servering 33 Organisasjonar 10 Transport 44 Sport og fritid 16 Reisebyrå, spedisjon 0 Anna 16 Verksemder (einingar) i alt 853 C. FRAMSKRIVING FOR ULIKE ENERGIBERARAR Energiforbruket er karakterisert både ved energimengd og energiberar (-form). Dersom det ikkje opptrer vesentlege endringsfaktorar, kan ein trendframskrive forbruket pr. energiberar på grunnlag av utviklinga dei siste åra. Som et utgangspunkt blir dette lagt til grunn. I kapitel 5 blir grunnlaget for alternative løysingar og dermed nye endringsfaktorar vurderte. Side 16 av 37

D. ENERGIBRUK Vi får då eit samla bilde av utviklinga av energibruken til stasjonære føremål i Kvam herad som ser slik ut: Tal omrekna til GWh/år 2007 2012 Elektrisitet Kraftkrevjande industri 340,0 339,0 Private hushaldningar 75,1 79,8 Offentleg og privat tenesteyting 55,1 58,3 Annan industri 12,8 13,6 Andre forbrukarar 9,9 9,8 Sum elektrisitet 492,9 500,5 Olje/parafin Kraftkrevjande industri 4,9 4,9 Private hushaldningar 4,6 4,9 Offentleg og privat tenesteyting 17,5 17,0 Annan industri 3,8 3,5 Andre forbrukarar 3,2 3,0 Sum olje/parafin 34,0 33,3 Gass Kraftkrevjande industri 0,0 0,0 Private hushaldningar 0,0 0,0 Offentleg og privat tenesteyting 0,5 0,6 Annan industri 0,2 0,3 Andre forbrukarar 0,2 0,3 Sum gass 0,9 1,2 Biobrensel Kraftkrevjande industri 0,0 0,0 Private hushaldningar 14,6 15,0 Offentleg og privat tenesteyting 5,6 5,8 Annan industri 10,0 11,0 Andre forbrukarar 1,0 1,0 Sum biobrensel 31,2 32,8 Anna Kraftkrevjande industri 353,3 353,3 Private hushaldningar 0,0 0,0 Offentleg og privat tenesteyting 2,9 3,4 Annan industri 0,7 0,8 Andre forbrukarar 0,5 0,6 Sum anna 357,4 358,1 Sum totalt 916,4 925,9 3. MILJØKONSEKVENSAR Energiforbruk har eller fører til miljøbelastningar av ulike slag. Bruk av elektrisitet er i seg sjølv ikkje miljøbelastande. Framføring av kraftlinjer kan nok oppfattast som eit miljøproblem. Produksjon av elektrisitet også, avhengig av produksjonskjelde og form. I Noreg må ein rekne tilgangen på ny vasskraftbasert elektrisitet som avgrensa. Auka elektrisitetsforbruk fører difor meir eller mindre direkte til auka produksjon av kraft frå andre produksjonssystem, f.eks. kull- og oljebasert produksjon i Europa. Side 17 av 37

VURDERING AV AKTUELLE ENERGILØYSINGAR 1. ELEKTRISITET Energiutgreiinga skal beskrive dei mest aktuelle energiløysingane for område i kommunen med forventa vesentleg endring i etterspurnaden etter stasjonær energi. Inkludert i dette skal ein ta omsyn til grunnlaget for bruk av fjernvarme, energifleksible løysingar, varmeattvinning, innanlandsk bruk av gass, tiltak for energiøkonomisering ved nybygg og rehabiliteringar, verknaden av å ta i bruk energistyringssystem på forbrukssida m.v. For Kvam herad er det ikkje valt ut noko særskilt utbyggingsområde for vurdering. Det finst ingen konkrete planer som vil påverke energibruken ved Elkem Bjølvefossen i den nærmaste framtid, men Bjølvefossen har kraftkontraktar som blir terminert 01.01.2007 og 01.01.2011 og rammevilkåra for vidare drift vil påverka produksjonen. Generelt er det likevel grunnlag for nokre merknader for Kvam herad. Det alt vesentlege av stasjonær energibruk vert dekt av elektrisitet. Elektrisitet vil også i framtida vere einerådande bortsett frå til varmeføremål. Elnettet må difor i alle høve utviklast til å forsyne utbyggingsområde i kommunen. Til nokre bruksområde vil det likevel kunne eksistere/utviklast alternativ til elektrisitet, først og fremst til oppvarming. I tillegg kan elektrisitetsforbruket effektiviserast ved fornuftig bruk av teknologi, styringssystem m.v. Utbygging og forsterking av kraftnettet kan utsetjast eller avhjelpast med sluttbrukartiltak som effektstyring, utkopling m.v eller ev bygging av småkraftverk, vindkraftverk e.a. lokalt. Det er ikkje sett i verk noko særskilt prosjekt for sluttbrukartiltak 2. ENERGIFLEKSIBLE LØYSINGAR 3. FJERNVARME Bruk av varmepumper skjer i dag i fleire private og kommunale bygg. Døme på dette er gartneri, Mikkjelsflaten omsorgsbustader og Øysteseheimen (ferdigstilt desember 2004). I tillegg vert det vurdert å kople fleire bygg i Øystese sentrum til ein felles varmesentral med varmepumpe. Det er ikkje grunn til å tru at dette bildet vil endre seg i åra framover. Fjernvarme er mest aktuelt dersom det i eit visst omfang eksisterer bygg med vassbore (eller luftbore) oppvarmingssystem. Fjernvarme kan også vere aktuelt dersom det er planlagt bustadeller næringsbygg med eit visst oppvarmingspotensiale der ein varmesentral vert innregulert. I Kvam herad ligg det i dag ikkje til rette for etablering av fjernvarmenett i samband med eksisterande byggmasse. I Øystese sentrum er det ein del bygg som har vassboren varme, men her vil det vere mest aktuelt å bruke ein felles varmesentral med varmepumpe som varmekjelde. Det er i dag ikkje særskilt tilgang på nokon energiberar i Kvam herad som skulle kunne utnyttast for produksjon av fjernvarme. Potensialet vil avhenge av tilretteleggings- og utbyggingstakt for nye bustadfelt (og industriområde). Om vi legg til grunn at nye bustadfelt vil ligge på 30 bustadeiningar, vil normalt energiforbruk til oppvarming for ei slik bustadmasse kunne ligge på ca. 0,3 GWh. Side 18 av 37

4. ENERGIØKONOMISERANDE TILTAK Med energiøkonomiserande tiltak meiner vi i denne samanhengen endringar i rutinar eller mindre investeringar som har ein privatøkonomisk tilfredsstillande effekt. A. EKSISTERANDE BYGGMASSE I eksisterande byggmasse er det vanleg å rekne med 5-10 % varig energisparing med gjennomføring av enøktiltak. I snitt vil potensialet for innsparing difor ligge på kring 15 kwh/m 2. På grunnlag av opplysningar frå Enova (Byggoperatøren) og statistikk frå SSB har vi rekna ut at samla byggmasse i Kvam herad er kring 691.000m 2 (av dette bustader 449.000m 2 ). B. REHABILITERING Ved rehabilitering av eksisterande bygg er det mogleg å gjennomføre energieffektiviserande tiltak utover den reine bygningsmessig rehabiliteringa. I tillegg kjem effekten av at ein ofte må ta omsyn til isolasjonskrav m.v. i nyare byggeforskrifter. Potensialet bør ligge på kring det doble av enøktiltak i eksisterande bygg, dvs. 30 kwh/m 2. Årleg tilvekst er på kring 11.500 m 2 (av dette bustadbygg 5.100 m 2 ), eller 1,7 %. Rehabilitert areal vil normalt ligge på langt mindre enn halvdelen. C. INDUSTRI Under det tidlegare enøk-regimet vart det etablert eit enøk bransjenettverk for industrien, der ein samla informasjon om faktisk energibruk og gav industribedrifter særskilte tilbod knytt til energieffektivisering. Av industribedriftene i Kvam herad er Elkem Bjølvefossen, Hardanger bakeri og konditori og Tine Meieriet Vest BA avd Hardanger med i Bransjenettverket for industrien. Energiforbruket i industrien utgjer elles ein stor del av samla energiforbruk i kommunen, slik at endringar i forbruket her, enten via redusert aktivitet eller enøk-tiltak vil ha stor innverknad på kommunens samla forbruk. Elkem Bjølvefossen har energiattvinningsanlegg, kor ein varmevekslar (avgasskjølar) hentar ut varme frå avgassane frå smelteomnane, og omdannar denne til damp. Dampen vert omgjort til elektrisk energi via ein dampturbin/generator. Ein hentar ut om lag 45 GWh per år via attvinningsanlegget. Side 19 av 37

Bjølvefossen avslutta november 2003 ein ENØK-utredning, der ein avdekka følgjande potensial: Tiltak Sparepotensial (MWh) Sparepotensial (1000 kr) Optimalisering hovudpumper vassforsyning Optimalisering av avtrekksvifter 210 42 490 98 Avtrekksvifter tapperøyk Optimalisering av hovudvifter (nye lågspent motorar med frekvensomformer) Optimalisering av avtrekksvifter (250 kw avtrekksvifte i EB) Optimalisering av sirkulasjonspumper omn 1, nye sirkulasjonspumper Optimalisering av sirkulasjonspumper omn 1 og 5, lukking av kjølekrets Spillvarmeutnytting til oppvarming av bygg 5080 1010 185 37 250 50 2260 450 660 132 Totalt 9135 1819 D. SAMLA POTENSIALE Samla vil potensialet for energiøkonomiserande tiltak i byggmassen difor ligge på kring 10,5 GWh/år. Potensialet i den delen av forbruket som går til produksjon har ein ikkje tilstrekkelig med data til å vurdera i denne samanheng, men ein ser at potensialet for Bjølvefossen er om lag 9,1 GWh. Bjølvefossen vil vurdera det einskilde tiltak i samband med budsjettarbeidet for 2005. 5. ANDRE LØYSINGAR A. ENERGISTYRINGSSYSTEM Energistyringssystem vil inkludere SD-anlegg (sentral driftskontroll), utstyr for lysregulering, effektstyring og nattsenking. I tillegg er det snakk om system som kan sikre bruksstyrt forbruk til ventilasjon, belysning og oppvarming. B. POTENSIALE Det er vanleg i bygg å rekne eit potensiale for innsparing ved å ta i bruk energistyringssystem på 25 %. Om vi reknar at energistyringssystem blir installert i 1 % av eksisterande byggmasse årleg og at 30 % av nybygg blir tilrettelagt med system for energistyring, tilsvarer dette ein årleg reduksjon i energiforbruket på 0,4 GWh i høve til kva det elles ville ha vore. Side 20 av 37