Energiutgreiing Odda kommune

Energiutgreiing Odda kommune Rullering 2007

SAMANDRAG I følgje Forskrift om Energiutredninger utgitt av NVE i januar 2003 skal områdekonsesjonær utarbeide, årleg oppdatere og offentleggjere ei energiutgreiing for kvar kommune i konsesjonsområdet. Intensjonen med forskrifta er at lokale energiutgreiingar skal auke kunnskapen om lokal energiforsyning, stasjonær energibruk og alternativ på dette området. På denne måten skal lokale energiutgreiingar medverke til ei samfunnsmessig rasjonell utvikling av energisystemet. Som områdekonsesjonær har Odda Energi AS engasjert Vestnorsk Enøk AS til å delta i utarbeiding av energiutgreiing for Odda kommune i Hordaland fylke. På grunnlag av statistikk og analysar frå SSB, oppgåver frå områdekonsesjonæren og drøftingar med Odda kommune, er data om energiforbruket i kommunen pr. energiberar og brukargruppe kalkulert for perioden 1996-2006. Forbruket er korrigert for variasjonar i middeltemperatur i fyringssesongen. Trenden for samla energiforbruk i perioden viser ein gjennomsnittleg auke på om lag 0,4 % årleg. Utviklinga i det totale energiforbruket er vurdert til å auke med om lag 0,7 % i året i dei neste 10 åra, dvs. fram til 2016. Veksten i energiforbruk for hushald og hytter er berekna å ville auke med om lag 2 % pr. år grunna stor aktivitet i hyttebygging, sjølv om folketalet er antatt å gå ned med om lag med 1 % pr. år i perioden. Energibruken i Odda avheng i stor grad av forbruket hos dei to store kraftkrevjande industriane. Dersom Boliden Odda AS vedtek utviding av zinkproduksjonen vil dette føre til ein sterk auke i deira forbruk og dermed i det totale forbruket i Odda kommune. Potensialet for alternative energiløysingar synest å vere følgjande: energifleksible løysingar fjernvarme o ikkje tradisjon for å gjere bruk av Plan- og bygningslova (PBL) i Odda kommune for å fremje slike løysingar o Ved nyetableringar på smelteverkstomta kan det bli aktuelt med energifleksible løysingar. o Det er i dag fjernvarme i Tyssedal der ein nyttar spillvarme frå TTI. energiøkonomiserande tiltak o samla potensiale kring 8,0 GWh/år (utanom industri) energistyringssystem o samla potensiale kring 6,3 GWh/år (utanom industri) Det er ikkje gjort nokon samla vurdering av økonomien for ulike løysingar. Den einskilde investor sine vurderingar vil avhenge av mange ulike tilhøve. Derfor er det tatt med ei drøfting i utgreiinga av kva for kostnadselement som til vanleg vil vere relevante. Det er også utarbeidd ein enkel reknemodell til bruk for vurdering av oppvarmingsløysing i bustadhus. Denne er å finne i vedlegg 6. Framside bilde: Odda, Kjelde: Kommunal rapport: http://www.kommunal-rapport.no/ Følgjande tabell og diagram syner hovudtal for Odda kommune: Side 2 av 43

Ho vu dtal for 2006 E lektrisitet [GWh] Olje/parafin [GWh] Gass [GWh] Energiutgreiing Odda kommune B iobrens el [GWh] A vfall, kol, koks [GWh] S um [GWh] Hushald/hytter 66,1 2,3 0,5 10,3 0,0 79,1 Offentleg tenes teyting 25,9 2,0 0,0 0,0 0,0 27,8 P rivat tenesteyting 17,1 2,3 0,1 0,0 0,0 19,5 Indus tri 1 175,5 14,6 38,0 0,0 536,7 1 764,8 Fjernvarm e 0,0 0,0 0,0 0,0 85,8 85,8 A nna 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 S um 1 284,5 21,1 38,6 10,3 622,5 1 977,1 kw h pr. innbyggjar k om m unen 19 430 663 134 3 041 0 23 269 kw h pr. innbyggjar fylket 18 102 911 386 2 130 13 21 541 kw h pr. innbyggjar landet 18 738 1 173 80 3 751 1 23 743 Tabell 1: Hovudtal E n e rg ifo rb ru k i h u sh ald kw h 20 000 18 000 16 000 14 000 12 000 10 000 8 000 6 000 4 000 2 000 0 El O lje G ass Bio L an d et Fylke t K o m m un e n Av fall, k ol, k oks Kommentarar til tabell og graf: Figur 1: Samanlikning av energibruk i hushald Hushald og hytter står for berre 3,3 % av energibruken i Odda kommune. Energibruken i hushald i Odda er noko høgare enn for fylket. Hushald i Odda nyttar ved i noko større grad enn gjennomsnittet i fylket. Industrien i Odda står for meir enn 89 % av energibruken i kommunen. Elektrisitet står for heile 65 % av det totale forbruket. Utanom elektrisitet brukast det ein del ved og i hushald og ein del olje og gass i industrien. TTI nyttar også store mengder kol. I tenesteytande sektor vert om lag 9 % av forbruket dekka av olje. Side 3 av 43

INNHALD INNHALD... 4 1 INNLEIING... 6 1.1 BAKGRUNN... 6 1.2 UTGREIINGSPROSESSEN... 6 2 KOMMUNEN... 7 2.1 FAKTA... 7 2.2 FOLKESETNAD OG BUSTADSTRUKTUR... 7 2.3 NÆRINGSLIV... 8 3 NOVERANDE ENERGISYSTEM... 9 3.1 ELFORSYNING... 9 3.1.1 Feil og avbrotsstatistikken (FAS)... 10 3.1.2 Planar om opprusting... 10 3.2 OLJE/PARAFIN... 10 3.3 GASS... 10 3.4 BIOBRENSEL... 10 3.5 VARMEPUMPER... 10 3.6 ANDRE ENERGIKJELDER... 11 3.7 ENERGIBRUK... 11 3.7.1 Brukargrupper... 11 3.7.2 Energiberarar... 12 3.7.3 Fjernvarme... 12 3.8 OMFANG AV VASSBOREN VARME I EKSISTERANDE BYGG... 13 3.9 LOKAL ELEKTRISITETSPRODUKSJON... 14 3.10 ENERGIFLYT I KOMMUNEN... 15 4 UTVIKLING I ENERGIETTERSPURNAD... 16 4.1 STØRRE ENERGIBRUKARAR... 16 4.1.1 Boliden Odda AS... 16 4.1.2 Tinfos Titan & Iron KS... 16 4.2 KOMMUNALE PLANAR... 16 4.2.1 Bustad- og fritidsbustadbygging... 16 4.2.2 Ny næringsverksemd... 17 4.2.3 Miljømål... 18 4.3 FRAMSKRIVING AV FOLKESETNAD... 18 4.4 UTVIKLING AV NÆRINGSSTRUKTUR... 19 4.5 FRAMSKRIVING AV ENERGIBRUKEN... 20 4.5.1 Framskriving pr. brukargrupper... 20 4.5.2 Framskriving pr. energiberarar... 21 4.6 MILJØKONSEKVENSAR... 21 5 ALTERNATIVE ENERGILØYSINGAR... 22 5.1 SMELTEVERKSTOMTA... 22 5.2 MOGLEGE ENERGILØYSINGAR... 22 5.2.1 Elektrisitet... 22 5.2.2 Energifleksible løysingar... 22 5.2.3 Fjernvarme/nærvarme... 22 5.2.4 Varmegjenvinning... 23 5.2.5 Bruk og distribusjon av gass... 23 5.2.6 Energiøkonomisering... 23 5.2.7 System for energistyring... 23 6 MOGLEG NY ENERGITILGANG... 24 6.1 SMÅKRAFTVERK... 24 6.1.1 Sørfjorden... 24 6.1.2 Opovassdraget med innmating på 12 kv... 25 6.1.3 Opovassdraget med innmating på 21 kv... 25 6.1.4 Røldalsområdet... 25 6.1.5 Oppsummering... 26 6.2 BIOENERGI... 27 Side 4 av 43

6.3 VIND... 27 6.4 OPPSUMMERING... 27 7 KART... 28 8 OPPSUMMERANDE TABELLAR... 30 VEDLEGG 1: TABELL/DIAGRAMOVERSYN... 31 TABELLAR... 31 FIGURAR... 31 VEDLEGG 2: REFERANSAR... 32 PUBLIKASJONAR/RAPPORTAR... 32 BEREKNINGSMODELLAR/METODAR FOR OPPVARMINGSKOSTNADER... 32 FIRMA/PERSONAR... 32 VEDLEGG 3: FØRESETNADER... 33 TEMPERATURKORRIGERING... 33 BRUK AV EL... 33 ENERGIBRUK UTANOM EL... 33 FRAMSKRIVING AV FOLKETAL... 33 AREALFORDELING... 33 ENERGIØKONOMISERING... 33 ENERGISTYRESYSTEM... 33 FORDELING TENESTEYTING... 33 VEDLEGG 4: ENERGIDATA/DEFINISJONAR... 34 Energiinnhald... 34 Energieiningar... 34 VEDLEGG 5: PROGNOSERING AV ETTERSPURNAD... 35 FAKTORAR SOM PÅVERKAR ENERGIBRUKEN... 35 Klimatiske tilhøve... 35 Demografiske tilhøve... 35 Teknologisk utvikling... 35 Energiprisar... 36 Næringssamansetting... 36 Bustadutbyggingsstruktur... 37 FRAMSKRIVING AV ENERGIBRUKEN... 37 VEDLEGG 6: BEREKNING AV ENERGIKOSTNADER... 38 KOSTNADSELEMENT VED ULIKE ENERGIBERARAR... 38 Kapitalkostnad... 38 Skattar og avgifter... 38 Forsikringar... 38 Drift, vedlikehald... 38 Innkjøpt energi... 38 Offentlege krav og pålegg... 38 Løpande ombygging... 38 Oppgradering... 38 Kalkulasjon av årskostnader for oppvarming av ny einebustad... 40 BEREKNING AV ENERGIKOSTNADER... 41 ÅRSKOSTNADER BUSTADOPPVARMING... 43 Side 5 av 43

1 INNLEIING 1.1 Bakgrunn I følgje Forskrift om Energiutredninger utgitt av NVE i januar 2003 skal områdekonsesjonær utarbeide, årleg oppdatere og offentleggjere ei energiutgreiing for kvar kommune i konsesjonsområdet. Energiutgreiinga skal beskrive noverande energisystem og energisamansettinga i kommunen med statistikk for produksjon, overføring og stasjonær bruk av energi. Energiutgreiinga skal vidare innehalde ei vurdering av forventa energietterspurnad i kommunen, fordelt på ulike energiberarar og brukargrupper. Endeleg skal energiutgreiinga beskrive dei mest aktuelle energiløysingane for område i kommunen med forventa vesentleg endring i etterspurnaden etter energi. Inkludert i dette skal områdekonsesjonæren ta omsyn til grunnlaget for bruk av fjernvarme, energifleksible løysingar, varmegjenvinning, innanlandsk bruk av gass, tiltak for energiøkonomisering ved nybygg og rehabiliteringar, verknaden av å ta i bruk energistyringssystem på forbrukssida m.v. Intensjonen med forskrifta er at lokale energiutgreiingar skal auke kunnskapen om lokal energiforsyning, stasjonær energibruk og alternativ på dette området. På denne måten skal lokale energiutgreiingar medverke til ei samfunnsmessig rasjonell utvikling av energisystemet. 1.2 Utgreiingsprosessen Som områdekonsesjonær har Odda Energi AS engasjert Vestnorsk Enøk AS til å delta i utarbeiding av energiutgreiing for Odda kommune i Hordaland fylke. Den første energiutgreiinga for Odda kommune vart utarbeidd og presentert i 2004. Energiutgreiing Odda kommune 2007 er oppdatert med omsyn på statistikk og kjende endringar i framtidig energibehov. Statistikk for sysselsetting er betra ved rullering 2007. Side 6 av 43

2 KOMMUNEN 2.1 Fakta Odda kommune ligg i heilt søraust i Hordaland fylke. Pr. 01.01.2007 innbyggartalet i kommunen på 7 154. Kommunen er omkransa av Folgefonna i vest og Hardangervidda i øst og sør. Kommunen har eit areal på til saman 1 647 km 2. Store deler av kommunen er høgfjell og isbrear. 90 % av arealet ligger høgare enn 600 meter over havet Odda kommune er rikt ustyrt med naturressursar som har gitt eit solid grunnlag for næringsverksemd. Oddasamfunnet er bygd opp rundt den kraftkrevjande industrien, basert på områdets gode tilgang på elektrisk kraft. Figur 2: Kart over kommunen 1 Kommunen har eit klima med lågare middeltemperatur og noko færre graddøgn enn landsgjennomsnittet. Typiske klimadata for kommunen er vist i Tabell 2. Sted Middeltemperatur [ C] Nedbør [mm] Sted Graddøgn Odda 5,2 1515 Odda 4320 Bergen 6,7 1850 Hordaland 4070 Oslo 5,7 763 Landet 4662 Tabell 2: Klimadata normalverdiar Graddøgn 2 (Energi gradtal): er eit mål for eit generelt oppvarmingsbehov i tidsperioden gradtalet gjeld for. I utgangpunktet er energi gradtalet for eit døgn. Dette er skilnaden mellom ein basis utetemperatur på 17 C og døgntemperaturen. Gradtalet vert sett lik 0 dersom døgntemperaturen er over 17 C. Er døgntemperaturen 5 C, er energi gradtalet for døgnet 17 5 = 12. Energi gradtalet for ein månad er summen av gradtala for kvart enkelt døgn i månaden, tilsvarande for eit år. Gradtalsummen er utan dimensjon, talet vert nytta utan noko eining. 2.2 Folkesetnad og bustadstruktur Odda kommune har ei låg befolkningstetting med 4,5 innbyggjarar per km 2, til samanliking er snittet for fylket 28,8. I kommunen bur 92 % av innbyggjarane i tettbygde strøk. Til samanlikning bur 77 % av befolkninga i Hordaland fylke totalt i tettbygde områdar. Bustadstrukturen i Odda er i dag lite urban, heller forstadsprega. Den totale delen einebustader og vertikaldelte bustadhus (kjede, rekke o.l.) er relativt høg. Folketalet i Odda har endra seg lite dei siste åra. Dei seinaste 10 åra har det vore ein befolkningsnedgang i snitt på om lag 0,9 % pr år. Utviklinga i folketal i kommunen og fylket er vist i Figur 3. 1 Kjelde: Statens Kartverk: http://www.ssb.no/kommuner 2 Kjelde: Rapport Klima 23, Bjørn Aune, DNMI 2002 Side 7 av 43

9000 Kommunen 8000 7000 6000 Innbyggjarar 5000 4000 3000 2000 1000 0 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 Figur 3: Utvikling folketal 2004 2005 2006 2.3 Næringsliv Odda kommune er rikt utstyrt med naturressursar som har gitt eit solid grunnlag for næringsverksemd historisk sett. Dei dominerande og kraftbaserte bedriftene i kommunen, Boliden Odda AS og TTI KS (før nedlegginga var og Odda smelteverk AS blant dei store), har vore viktige for sysselsetjinga i kommunen. Eit stort omfang av underleverandørar av varer og tenester har hatt grunnleggande nytte av dei store bedriftene. Dei lange industritradisjonane i Odda har gitt kommunen ein solid industrikultur og kompetanse, ikkje minst innanfor miljø og prosesskjemi. Dette vil vere eit fundament for vidare industriutvikling i kommunen. Antal sysselsette 100 % 90 % 80 % 70 % 60 % 50 % 40 % 30 % 20 % 10 % 0 % Kommunen Fylket Landet Primærnæring Sekundærnæring Tertiærnæring Figur 4: Samanlikning sysselsetting Om lag 63 % av dei sysselsette i Odda kommune arbeider i tertiærnæringa. Grafen over syner samansetning av sysselsette i næringslivet i Odda, samanlikna med fylke og land. Side 8 av 43

3 NOVERANDE ENERGISYSTEM 3.1 Elforsyning Det alt vesentlege av det stasjonære energiforbruket i Odda kommune vert dekt av elektrisitet. Odda Energi AS er områdekonsesjonær i kommunen og eig og driver straumnettet. Nettverksemda er regulert av Norges vassdrags- og energidirektorat gjennom energilov og forskrifter. Dette inneber at økonomiske rammer og krav til opptreden og samhandling med andre aktørar er fastlagt. Det totale forbruket av elektrisk straum i Odda kommune var i 2006 på 1 187,7 GWh (Ikkje graddagskorrigert) og av dette gikk 1 088,4 GWh til industrien i Odda. Elektrisk forbruk som gikk gjennom Odda Energi i 2006 var 105,7 GWh. Dagens infrastruktur for energi er bygd opp rundt distribusjon av elektrisk kraft. Odda kommune har i dag 2 innmatingsmogelegheiter, ein frå Tyssefaldene (fleire omkjøringsmogelegheiter) og ein frå Hydro Energi (i hovudsak avgrensa til Røldalsområdet). Innmating til Odda kommune skjer over 300 kv linje (Statnett) i Åsen i Tyssedal vidare saman med lokal produksjon via 66 kv linjer/kablar frå Tyssefaldene, med transformering til 12 kv i Odda, Tyssedal og på Eitrheim. Innmating til Røldalsområdet skjer frå Norsk Hydro (Nesflaten) over 300 kv linje (Statnett) med transformering til 22 kv i Røldal eller via 22 kv linje frå Nesflaten til Røldal. Det er avgrensa overføringskapasitet mellom Røldalsområdet og ned til Odda (det føreligger planar om opprustning). Ut frå disse transformatorstasjonane er det et høgspent fordelingsnett (12kV og 22 kv) som fører krafta ut til dei lokale nettstasjonane (kioskar og mastetrafoar) der dei enkelte nettkundane er tilknytt eit lågspentnett. Odda Energi AS eig og driv dette 12 og 22 kv-nettet. I 22 kv nettet sør i kommunen på Vintertun er det avgrensa reserveforsyningsmogelegheiter mht innmating/utveksling med Skånevik Ølen Kraftlag, det same er det nordvest i kommunen ved Kvitno med innmating/utveksling mot Indre Hardanger Kraftlag. Distribusjonsnettet til alminnelig forsyning i Odda kommune er bygd opp med 12/22 kv kabel- og luftnett der kabelnettet utgjør 59 % av det totale høgspentnettet. Nettet er bygd med god kapasitetsreserve og det finst for tida ingen spesielle flaskehalsar. Nettet har dermed tilfredsstillande overføringskapasitet i normal driftssituasjon. Det er heller ingen kapasitetsproblem knytt til transformering når det gjeld uttak. 12 kv - nettet i Odda inneheld fleire mogelegheiter til ringkøyringar ved feil i nettet. Talet på nettkundar som blir påverka ved feil i høgspent fordelingsnett vil derfor kunne verte avgrensa til det minimale. Så strømforsyningsmogelegheitene til Odda er svært gode. Tungindustrien i Odda vert forsynt via 66 kv linjer / kablar frå Tyssefaldene og har eigne bedriftsnett. Auke i kapasiteten ved disse bedriftene vil kunne utløyse behov for ombyggingar/auke av kapasiteten på strømforsyninga til disse. Det er i dei seinare åra registrert ein stor interesse for bygging av mini- og småkraftverk blant private fallrettigheitseigarar, og denne interessa må ein rekna med vil vara ved i åra framover (det er avgrensa innmatingskapasitet for småkraftproduksjon). Kartlegginga av småkraftpotensial er omtala i kapittel 6. Side 9 av 43

3.1.1 Feil og avbrotsstatistikken (FAS) For 2006 har Odda kommune (Odda Energi) følgjande tal for leveringsavbrot som har vart over 3 minutt, samanlika med fylket og landet elles 1 2 : Blanda nett Antall avbrot pr punkt Avbrotstid (tima r) ILE i % av levert energi 2006 Planlagt Utfall Sum Planlagt Utfall Sum Planlagt Utfall Sum Kom mune n 0,10 0,12 0,22 0,14 0,38 0,52 0,002 0,010 0,012 Fylke t 0,45 1,96 2,41 0,74 1,80 2,54 0,006 0,014 0,020 La ndet 0,49 2,70 3,19 1,14 3,20 4,34 0,007 0,022 0,029 Tabell 3: Feil- og avbrotsstatistikk Leveringskvaliteten er blitt betre dei siste åra, og kan reknast som svært god. Hovudårsaka til dette er systematisk vedlikehald og kontinuerlige reinvesteringar i nettet basert på tilstandsvurdering. Ombyggingar har også gjort nettet mindre utsett for uver og lynnedslag. 3.1.2 Planar om opprusting Det er behov for om forsterkningar i nettet i Røldal og Odda/ Oddadalen med økt transformatorkapasitet til 15 kva frå 12 22 kv i Odda og ny transformator 80 kva frå 300 22 kv i Røldal. Forsterkingar i hovudlinja mellom Nyland og Røldal blir utløyst av nye hyttefelt i Solfonn/Seljestad området og i Hordadalen - samt småkraftverk langs hovudlinja. Nettet i Odda kommune har ingen spesielle flaskehalser, og nettet har dermed tilfredsstillande kapasitet i normal driftssituasjon. 3.2 Olje/ parafin Forbruket av petroleumprodukt til oppvarming blir dekket av lokal forhandlar. Forhandlaren foretar utkjøring med tankbil til kundane, han har også et lager i Odda. Kommunen nyttar lite olje til oppvarming av eigne bygg. Fylkeskommunen nyttar olje til oppvarming av Odda sjukehus og Odda vidaregåande skule. 3.3 Gass Gass har tidlegare ikkje vore nytta i særleg grad i Odda kommune; berre til bruk på storkjøkken og til eit ysteri i Røldal, der ein har nytta propan. Boliden Odda AS har inngått ein langsiktig avtale med Gasnor om leveranse av naturgass til fabrikken i Odda. LNG vil bli skipa til ein terminal på Husnes, og derfrå transportert med trailer til Odda. Naturgassen erstattar bruk av fyringsolje. I 2006 brukte Boliden Odda AS 3 167 tonn LNG. 3.4 Biobrensel Ved er den viktigaste form for biobrensel som er i bruk i Odda kommune. Veden vert i stor grad henta av forbrukaren sjølv i eigen skog eller kjøpt på rot. Tømmerdalen A/S driv noko engrosomsetning av ved frå Baltikum. Lokale bedrifter nytter i liten grad avfall frå eigen produksjon til oppvarming. 3.5 Varmepumper Lokale, mindre varmepumpeinstallasjonar eksisterer hos einskilde bedrifter i Odda kommune. Desse vert spesielt nytta der det og er kjølebehov. Ein har ikkje varmepumper på kommunale bygg. 1 Avbrot kan vere planlagde eller tilfeldige, dvs. linjefeil, uhell, naturpåførte feil o.l. 2 ILE = Ikkje Levert Energi, dvs. kor mykje energi som ikkje vert levert til kundane på grunn av avbrot Side 10 av 43

Det er ikkje tilrettelagt for varmepumpeutnytting i varmesentralar eller liknande. Energiutgreiing Odda kommune Elles synest komfort-varmepumper å verte installerte i private hus i tilsvarande omfang som elles i regionen. Ein har merka auka interesse dei seinare åra. 3.6 Andre energikjelder Alt avfall bortsett frå bioavfall (vert kompostert av Bioplan) vert levert til Haugesund. Attvinning av energi frå avfall skjer difor ikkje i Odda kommune. Ein utnyttar restvarme frå industriprosessar i kommunen ved at det er bygd fjernvarmeanlegg i Tyssedal, der ein nyttar spillvarme frå TTI. 3.7 Energibruk I samsvar med retningslinjene i forskrifta, konsentrerer denne energiutgreiinga seg om stasjonært energibruk. Det vil seie alt forbruk av energi i bygningar, anlegg og industri. Energiforbruk til transport er ikkje tatt med. Statistikken skal gje eit bilde av situasjonen fram til no og danne eit grunnlag for vurdering av utviklinga framover. Statistikken må difor dekke ei viss periodelengd. Vert perioden for lang, vil statistikken lett verte omfattande og uoversiktleg. Denne utgreiinga legg til grunn ein periode som strekk seg 10 år bakover i tid. Statistikken er i hovudsak basert på tal frå SSB, føresetnader for statistikken er kommentert i vedlegg 3. 3.7.1 Brukargrupper I rapporten nyttast SSB si inndeling av brukargrupper. Ikkje alle desse gruppene vil vere like relevante for den einskilde kommune. Det vil likevel vere nyttig å operere med tilsvarande inndeling, då ein då lettare kan samanstille informasjon frå dei einskilde utgreiingane og samanlikne med nasjonale og regionale statistikkar og prognosar. Fordeling mellom energibruk innan offentleg og privat tenesteyting vil variere etter i kva grad kommunale tenester er privatiserte eller ikkje. Berekna energibruk pr. brukargruppe 100 % 90 % 80 % 70 % 60 % 50 % 40 % 30 % 20 % 10 % 0 % Kommunen Fylket Landet Anna forbruk Fjernvarme Industri Privat tenesteyting Off.tenesteyting Hushald/hytter Figur 5: Energibruk pr. brukargruppe Side 11 av 43

Kommentarar til grafen: Energiutgreiing Odda kommune I Odda kommune står industrien for heile 89 % av energiforbruket. Dette er ein lagt høgare del av forbruket enn kva som er gjennomsnittet for fylket og landet. Det er dei to store industribedriftene Boliden Odda AS og TTI som står for nær 100 % av forbruket i industrisektoren. Hushald står for om lag 3,3 % av forbruket, medan tenesteytande sektorar utgjer om lag 2,4 % av forbruket. 3.7.2 Energiberarar Elektrisitet er den dominerande energiberar i det norske energisystemet. Også petroleumsprodukt og gass utgjer ein stor del. Bioenergi forbruket er i hovudsak ved i hushald. I nokre område vert det brukt relativt mykje koks, fjernvarme, spillvarme o.a., sjølv om desse energiberarane ikkje viser like godt att på den nasjonale statistikken. Samanlikning energibruk pr. energiberar 100 % 90 % 80 % 70 % 60 % 50 % 40 % 30 % 20 % 10 % 0 % Kommunen Fylket Landet Avfall, kol, koks Bio Gass Olje El Kommentarar til grafen: Figur 6: Energibruk pr. energiberar Elektrisitet er den energiberaren som nyttast mest i kommunen og utgjer om lag 65 % av energiforbruket. Utanom elektrisitet brukast det ein del olje og gass, i all hovudsak i industrisektoren. TTI nyttar store mengder kull i sin produksjon. Ved nyttast i hushald til oppvarming. I 2006 utgjorde ved om lag 12,7 % av energiforbruket i hushald. 3.7.3 Fjernvarme Fjernvarme er mest aktuelt dersom det eksisterer bygg med vassbore (eller luftbore) oppvarmingssystem i eit visst omfang. Fjernvarme kan også vere aktuelt dersom det er planlagt bustad- eller næringsbygg med eit visst oppvarmingsbehov der ein varmesentral vert innregulert. Alt i 1994 vart det utarbeidd eit forprosjekt om eit fjernvarmeanlegg i Odda sentrum med spillvarme frå Odda smelteverk. Mangel på investeringsmidlar gjorde at prosjektet vart skrinlagt. I 1998 vart det utarbeidd ein lokal enøkplan for Odda med utgangspunkt i spillvarmeressursane ved dei tre store fabrikkane. Med denne som utgangspunkt tok Odda Bygg & Eigedom KF initiativ til eit forprosjekt som skulle vurdere etablering av eit fjernvarmeanlegg. Det var Odda kommune, Odda bygg & eigedom KF og Odda Energi AS som var oppdragsgjevarar for prosjektet, medan Hardanger Vekst, Hordaland Side 12 av 43

fylkeskommune, Odda bygg & eigedom KF, Odda Energi AS og NVIM var med på å finansiere det. Del 1 av forprosjektet viste at ei rekkje næringsbygg var interesserte i å kople seg til eit fjernvarmeanlegg og det vart utarbeidd framlegg til distribusjonsnett. Del 2 av forprosjektet tok for seg den totale kostnadssida av eit fjernvarmeanlegg. Forprosjektrapporten tek for seg fjernvarmeanlegg i Tyssedal med spillvarme frå Tinfos Tiltan & Iron KS (TTI), og i Odda og Eitrheim med spillvarme frå Boliden (tidligare Norzink). Fjernvarme i Tyssedal Forprosjekta som blei gjort i Odda resulterte i at ein har bygd fjernvarmeanlegg i Tyssedal, der ein nyttar spillvarme frå Tinfos Tiltan & Iron KS (TTI). Overskotsvarmen brukast både til aureoppdrett i fjellhall og til oppvarming av bygningar. I 2006 leverte anlegget lågtemperaturvarme tilsvarande 75,66 GWh til Norsk Fjellfisk AS -- og samla 10,1 GWh til Norsk Vasskraft- og Industristadmuseum, Tyssefaldane sitt administrasjonsbygg, Festiviteten, Tyssedal Hotell og til oppvarming av forbruksvarmevatn internt på bedrifta (Tinfos titan & iron). Vatnet blir oppvarma av kjølevatn frå smelteomn. Årsakane til det store uttaket til Fjellfisk skyldes at TTI skulle ha ein lenger vedlikeholdsstans og at Fjellfisk økte mengda med varme for å forskotere vekst/ tidlegare leveranse av fisken. Hardanger Fjernvarme A/S Hardanger Fjernvarme AS blei stifta hausten 2002, med bygging og drift av fjernvarmeanlegg i Hardangerregionen som forretningsidé. Selskapet er eigd av Odda kommune med 75 % og private aktørar med 25 %. Det er i gang eit prosjekt der det blir planlagt å bygge to anlegg. Eit anlegg som skal nytte fjordvatn (lågtemperatur) som varme- og kjølekjelde er tenkt å forsyne ny industri og bygg i sentrum, og eitt høgtemperaturanlegg (flisfyrt) som vil levere varme til eksisterande bygg i området. Hardanger Fjernvarme AS har fått tilskot frå kommunen til å lage varmeplanar for Odda sentrum. Planane skal vere ferdige i løpet av våren 2008. Planlegginga har tidligere tatt utgangspunkt i bruk av spillvarme fra industribedriftene og bruk av avfallstrevirke uten at det er funne tilfredstillande økonomi og at støtte fra Enova er avslått. 3.8 Omfang av vassboren varme i eksisterande bygg Alternativ til elektrisitet for byggoppvarming og tappevassoppvarming føreset vassbore (eller luftbore) system. Med vassbore system kan ein i tillegg til elektrisitet utnytte mange ulike energiberarar til oppvarming. Kommunen kan leggje til rettes for lokal utvikling av fjernvarmesystem ved å gjere aktiv bruk av Plan- og Bygningslov (PBL). Innregulering av varmesentral i samband med nye bustadeller næringsområde gir kommunen rett til å krevje tilknytingsplikt. Odda kommune har til no ingen tradisjon for å utnytte PBL på denne måten, men vil vurdera det dersom problemstillinga vert aktuell. Kommunen har ikkje etablert enøkfond eller andre verkemiddel som kan medverke til å fremje ei utvikling for energifleksible løysingar. Side 13 av 43

3.9 Lokal elektrisitetsproduksjon I følgje NVE og Odda Energi AS er desse kraftverka og småkraftverka (installasjon mindre enn 10 MW) registrert i Odda kommune. Kraftverk Installert effekt Middelårsprod. Eigar Middyr Kraftstasjon 1,3 MW 5,0 GW h Hydro Energi Svandalsflona Kraftstasjon 19,5 MW 30,0 GW h Hydro Energi Novle Kraftstasjon 45 MW 169,0 GW h Hydro Energi Røldal Kraftstasjon 160 MW 690,0 GW h Hydro Energi Mågeli Kraftstasjon 31 MW 171,0 GW h Tyssefaldene/Statkraft Tysso II Kraftstasjon 160 MW 893,0 GW h Tyssefaldene/Statkraft Oksla Kraftstasjon 215 MW 981,0 GW h Tyssefaldene/Statkraft Småkraftverk på Tveit 1,4 MW 10,0 GW h Austdøla Kraft AS Øvre Bersevann 5,5 MW 23,0 GW h Statkraft Nedre Bersevann 5 MW 19,0 GW h Statkraft Håvardsvatnet Kraftverk 5 MW 20 GW h Tyssefaldene Tabell 4 Lokal elektrisitetsproduksjon Det er vedtatt utbygging av Ekkjestølen kraftverk med installert effekt 4,9 MW og ein middelårsproduksjon på 18,5 GWh. Eigar er Småkraft. Odda Energi har føretatt ei samla kartlegging av vasskraftpotensialet for bygging av kommersielle mini- og småkraftverk i kommunen. Denne kartlegginga er omtalt i kapittel 6.1 Småkraftverk. Side 14 av 43

3.10 Energiflyt i kommunen Energiflyt beskriv forholdet mellom bruk av ulike energikjelder i kommunen, produksjon og import og eksport av energi over kommunegrensene. Her er eit grafisk oversyn over energiflyten i Odda kommune: 3500,0 E n e rg ifly t 3000,0 2500,0 G W h 2000,0 1500,0 1000,0 500,0 Eks port Forbruk dekka med import Forbruk dekka med produks jon i kommunen 0,0 El Olje Gas s Bio A v f all, kol, koks Kommentarar til grafen: Figur 7: Energiflyt i Odda kommune Odda kommune er ein stor kraftkommune. Sjølv med kraftkrevjande industri er kommunen ei nettoeksportør av elektrisk kraft. Kommunen eksporterar om lag 58 % av produsert elektrisitet, basert på tal for normal årsproduksjon i kraftverka. Bioenergien som brukast i kommunen er i hovudsak ved til hushald. Då storparten av veden som brukas avverkast privat, fins ingen sikre tal for faktisk vedhogst. Det er også ein stor import av kol til TTI. Side 15 av 43

4 UTVIKLING I ENERGIETTERSPURNAD Energiforbruket vert påverka av mange faktorar som klima, demografiske tilhøve, teknologisk utvikling, energiprisar, næringsstruktur og bustadstruktur. I tillegg betyr det mykje korleis folk sine forbruksvanar og preferansar utviklar seg. Også lover og forskrifter vil ha effekt, t.d. gjennom krav til isolasjon og byggstandard. 4.1 Større energibrukarar Dei to dominerande og kraftbaserte bedriftene i kommunen er Boliden Odda AS og Tinfos Titan & Iron KS (TTI). Disse har vore avgjerande for sysselsettinga i kommunen - både direkte og indirekte. A/S Tyssefaldene har og vore/ er ei viktig bedrift for næringslivet i kommunen, ved at A/S Tyssefaldene har levert kraft som har gjort produksjonen i dei kraftkrevjande bedriftene mogleg. 4.1.1 Boliden Odda AS Boliden Odda AS har omlag 350 tilsette. Etter ein konsolideringsfase med vekt på kvalitet og kostnadseffektivitet er Boliden Odda AS i dag blant dei mest effektive zinkverka i Europa. Det blir arbeidd kontinuerleg for å behalde denne posisjonen i åra framover. Sentralt i dette arbeidet står ein modernisering av zinkverket til 700 mill. kroner som vart avslutta i 2004. I tilegg til sinkmetall produserte Boliden Odda AS i 2006 bl.a. 29 327 tonn aluminiumfluorid og 157 947 tonn svovelsyre. Boliden Odda brukte i 2006 727 GWh elektrisk kraft, 1 399 tonn lettolje, 3 367 tonn LNG og 30 tonn propan. Frå 2007 vil Boliden auka produksjonen av aluminiumfluorid med 40 %. Auka produksjon vil gje ei auke i forbruket av naturgass samtidig som ein større del av lettolja vil verte erstatta med naturgass. Det er lagt fram planar om utviding av produksjonen av sinkmetall, men det er førebels ikkje gjort noko vedtak om dette. Ei eventuell slik utbygging vil føre til ei sterk auke i elektrisitets forbruket som i hovudsak brukast til elektrolyse. 4.1.2 Tinfos Titan & Iron KS TTI har omlag 190 personar tilsett. Fabrikken har vore oppgradert dei seinare åra, og er nå ISO 9001 sertifisert. Hovudprodukt er titanslagg og råjern. I 2006 brukte TTI om lag 355 GWh elektrisitet, 115 015 tonn kol og 164 000 liter fyringsolje. TTI forsyner og fjernvarmeanlegget i Tyssedal med spillvarme. Anlegget er omtalt i kapittel 3.7.3. Av kol forbruket er 2/3 rekna inn i statistikkane i energiutgreiinga då dette går til energiformål. TTI har i dag ein unytta mengde avgassenergi som dei vurderar å nytta i eit varmekraftverk. Dersom varmekraftverket vil bli realisert vil det kunne produsere om lag 115 GWh elektrisitet. 4.2 Kommunale planar Kommunen har utarbeidd ein kommuneplan (Plan for samfunnsutvikling for 2007-2019) Planen vart vedtatt i september 2007. Kommunen har gitt eit oversyn over status og utvikling når det gjeld folketalsutvikling, bustadbygging, næringsutvikling og samfunnsutvikling generelt. 4.2.1 Bustad- og fritidsbustadbygging Det har dei siste åra vært svært lite nybygging i Odda kommune. Dei mest aktuelle områda for nybygging er Røldal/ Skare, Tyssedal og Odda sentrum. Det er planlagt utviding av bustadfelt i Røldal (Bergshagen) med 14 tomter, nytt felt på Skare med 15 tomter, og det er 4 nye tomter i Eidesåsen. Side 16 av 43

Det er og spreidd bustadbygging (ca. 5) i nokre områder. Det finst mange hytter i Odda kommune, og det vert bygd fleire i åra framover. Dette har store ringverknader for heile Odda kommune, og spesielt i delar av kommunen (t.d. servicenæringen i Røldal). Det er planlagt bygt om lag 1 500 fritidseiningar i Røldal og Seljestad i fram til 2010. Føljande områder vil verte bygd ut for fritidsbustader: Liamyrane: 64 einingar godkjent for bygging. Det er planlagt ytterlegare 70 einingar, men dette området er ikkje regulert pr i dag, tidshorisont 2-3 år. Håradalen: Området har ein kapasitet på om lag 600 einingar. Pr. i dag er det ferdigstilt eit felt på 40 einingar. Vidare utbyggingstakt: om lag 40 einingar per år. Solfonn: Området har kapasitet på i overkant av 500 einingar. Området kan vil bli ferdig regulert i løpet av våren 2006. Øvre Seljestad: Kapasitet for totalt 500 einingar. Pr. i dag er 50 einingar bygd. Seljestad Apartement: Planlagt om lag 45 einingar. Hesjebakk: Planlagt med om lag 50 einingar. Det blir bygd om lag 100 fritidseiningar i året i Odda kommune. 4.2.2 Ny næringsverksemd I 1998 fekk Odda kommune status som omstillingskommune. Dette grunna omstillingar og nedbemanning i næringslivet, kombinert med utflytting og lave fødselstal som igjen har ført til ei reduksjon i folketalet. På oppdrag frå Odda kommune fikk Hardanger Vekst AS ansvar for å organisere omstillingsarbeidet, og for å forvalte dei ekstraordinære midla kommunen får tilført frå Kommunal- og Regionaldepartementet. Perioden som omstillingskommune er nå slutt. Det er utarbeida ein strategisk næringsplan, der ein legger følgjande hovudstrategiar til grunn: Industriell knoppskyting og nyskapande næringsutvikling Utvikla ei sterkare reiselivsnæring Hardanger Vekst AS sin rolle i omstillingsarbeidet, er å vere tilretteleggar, samarbeidspartnar og formidlar. Det er i omstillingsprosjektet mulig å få gratis rådgiving, samt å få midlar til planlegging og utredning i samband med utvikling av eigen bedrift. Hardanger Vekst gjennomfører og eigne prosjekter mot eksterne aktørar, slik at desse kan gjennomføre tiltak og utbyggingar der det er teneleg. Omstillingsmidlar kan unntaksvis vere med å styrke eigenkapitalen i ei bedrift eller etablering, enten som aksjekapital eller som ansvarlig lån (ikkje over kr. 100 000). Den samla støtte til eigenkapital pr år skal ikkje overstige 15% av tilskotene til omstillingsprosjektet. Oversikt over ledige næringsareal i Odda kommune: Tyssedal: Ikkje noko ledig areal Odda: Holmen ca. 10 daa Skare: ca 27 daa Røldal: ikkje noko ledig areal Dei største bedriftene i kommunen er som tidligare nemnt Boliden og TTI. Disse bedriftene er også basismarknad for et stort omfang av underleverandørar av varer og tenester. Dei representerer ein sterk teknologisk kompetanse, ikkje minst innanfor miljø og prosesskjemi og har sterke internasjonale band. Side 17 av 43

Odda sin næringsstruktur er fleirsidig, sjølv om utviklinga fram til no har vore dominert av dei store bedriftene. Men dei seinare åra har mangfaldet og sysselsetjinga auka i dei små og mellomstore bedriftene. Smelteverkstomta Reguleringsplan for "Smelteverkstomta" på 160 mål er utarbeidd. Det er førebels ingen avklaring av kor mykje bygningsmasse som er venta etablert på tomta. Det er forhandlingar med ei investeringsgruppe som vil utvikle området til ulike føremål som hotell, service og handel og anna næringsverksemd. Ein installatør har etablert seg på området. Moglege energiløysningar for området er omtala i kapittel 5. 4.2.3 Miljømål Som ein følgje av industrialiseringa hadde Odda kommune i mange år store problem med forureining innerst i Sørfjorden. Det har etter midten av 1970-talet vore gjort ein omfattande jobb med å rydde opp i gamal forureining. Odda kommune jobbar saman med næringslivet for å få til forbetringar. I februar 2003 starta ein opp eit analyseprogram for å kartlegge luftkvaliteten i kommunen, med sikte på å identifisere moglege kjelder til forureining. Dette programmet er eit samarbeidsprosjekt mellom Boliden Odda AS, TTI og Odda kommune. Det er eit mål for planlegging og forvaltning av areala i kommunen å ta vare på eit biologisk mangfald. Arbeidet med å redusere utslepp og energibruk støtter opp om dette målet. 4.3 Framskriving av folkesetnad Sidan 1996 har folketalet i gjennomsnitt minka med 0,9 % årleg i Odda kommune. Denne utviklinga ser ut til å halde fram i åra framover. Kommunen har utarbeidd ein plan for samfunnsutvikling for 2007-2019. Kommunen vil i samband med planen sjå på forventa framskriving av folketalet. Det er her presentert ei framskriving på tal frå SSB og ei framskriving basert på at folketalet held seg på dagens nivå. Folketalsutviklinga går fram av følgjande diagram. F o lk e ta ls u tviklin g m /p ro g n o s e P erso n ar 9000 8000 7000 6000 5000 4000 3000 2000 1000 0 SSB Dagens niv å 1996 1998 2000 2002 2004 2006 2008 2010 2012 2014 2016 Figur 8: Folketalsutvikling Side 18 av 43

P e rs o n a r p r. h u s s ta n d m /p ro g n o s e 3,0 0 2,5 0 Pe rs o n a r 2,0 0 1,5 0 1,0 0 K om m unen F y lk et Landet 0,5 0 0,0 0 1 9 96 1 9 98 2 0 00 2 002 2 004 2 0 06 2 0 08 2 010 2 012 2 0 14 2 0 16 Figur 9: Personar pr. husstand Kommentarar til folketalsutviklinga: Den totale delen einebustader og vertikaldelte bustadhus (kjede, rekke o.l.) er relativt høg. Dette tilseier relativt høgt energiforbruk pr. husstand. På bakgrunn av kommuneplanen er det liten grunn til å rekne med nokon vesentleg endring i bustadstrukturen i åra framover. Trendane i diagrammet bygger på SSB si framskriving etter alternativ MMMM. Gjennomsnittleg husstandsstorleik ligg under landsgjennomsnittet. Dette tilseier eit energiforbruk pr. husstand noko under landsgjennomsnittet. Vi legg til grunn ei framskriving av noverande utvikling i energibruk pr. husstand - så lenge vi ikkje reknar nokon effekt av særskilte tiltak for reduksjon av energibruken. 4.4 Utvikling av næringsstruktur Vekst i sentrale delar av kommunen tilseier ein vidare vekst i utbygging av varehandel og bygg for offentleg og privat tenesteyting. Samstundes vil eksisterande byggmasse stort sett vere i bruk. Sjølv om endringa i samla folketal ikkje blir stor, vil vi legge til grunn ei framskriving av veksten i energiforbruket innan tenesteytande næringar. Det er ikkje presentert planar som tilseier uvanlege endringar innan industrien i kommunen. Ei mogleg utviding av sinkmetall produksjonen ved Boliden er ikkje tatt høgde for i denne utgreiinga. Eventuelle endringar i næringslivet elles vil ikkje påverke det stasjonære energiforbruket i særleg grad. Talet på sysselsette i Odda kommune som er registrert i SSB syner følgjande for 4. kvartal 2006: Forde lt på bra nsje A lle næ ringar 3 443 Jordbruk, skogbruk, fis ke 47 S ekundæ rnæ ringar 1 233 Tenes tey tande næ ringar 808 O ffentleg adm inis tras jon 172 Undervis ing 239 Helse og sosial 810 A ndre sos. tenes ter 119 Uoppgitt 15 Tabell 5: Sysselsette Side 19 av 43

4.5 Framskriving av energibruken Energibruk er karakterisert både ved energimengd og energiberar (-form). Dersom det ikkje opptrer vesentlege endringsfaktorar, kan ein framskrive trenden i forbruket pr. energiberar på grunnlag av utviklinga dei siste åra. Som et utgangspunkt vert dette lagt til grunn. 4.5.1 Framskriving pr. brukargrupper I kapitel 5 vert grunnlaget for alternative løysingar og dermed nye endringsfaktorar vurderte. F ra m s krivin g en erg ib ru k p r. b ru karg ru p p e K o m m u n e 2 500,0 G W h 2 000,0 1 500,0 1 000,0 500,0 0,0 1996 2001 2006 2011 2016 A nna forbruk F jernvarm e Indus tri P rivat tenes tey ting O ff.tenes tey ting Hus hald/hy tter Figur 10: Framskriving pr. brukargruppe Kommentarar til grafen: Utviklinga i det totale energiforbruket er vurdert til å auke med om lag 0,7 % i året i gjennomsnitt dei neste 10 åra, dvs. fram til 2016. Veksten i energiforbruk for hushald og hytter er berekna å ville auke med om lag 20 % pr. år grunna stor aktivitet i hyttebygging, sjølv om folketalet er antatt å gå ned med om lag med 1 % pr. år i perioden. Dei siste 10 åra har det i snitt vore ein auke på om lag 0,4 % årleg i energibruken i Odda kommune. Som tidligare nemnt er det industrien som er den dominerande energibrukaren i kommunen. Dersom Boliden Odda AS vedtek utviding av zinkproduksjonen vil det føre til ein sterk auke i deira forbruk og dermed i det totale forbruket i Odda kommune. F ra m skrivin g en e rg ib ru k p r. b ru karg ru p p e u ta n in d u stri G W h 150,0 100,0 50,0 An n a fo rb ru k P riva t te n e s te ytin g O ff.te n e s te ytin g H u s h a ld /h ytte r 0,0 1996 2001 2006 2011 2016 Figur 11 Framskriving pr brukargruppe utan industri Side 20 av 43